Όταν το Διδυμότειχο, έτρεφε τους δημοσιογράφους της Αθήνας, στην Κατοχή

*Το κτίριο με τα δύο μπαλκόνια στο κέντρο, ήταν η κατοικία του νομάρχη Έβρου κατά την Κατοχή. Ο νομάρχης Ιωάννης Φραγκούλης δολοφονήθηκε στο κτίριο αυτό. Η φωτογραφία είναι από την απελευθέρωση του Διδυμοτείχου τον Αύγουστο του 1944, από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. 

*Ένα άγνωστο υπόμνημα

του δημοσιογράφου Σπ. Σέλληνα

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Το Διδυμότειχο κατά την περίοδο της Κατοχής τροφοδότησε με τρόφιμα την Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, σώζοντας από την φοβερή πείνα πολλούς Αθηναίους δημοσιογράφους και τις οικογένειές τους. Τροφοδότης ήταν ο Αθηναίος δημοσιογράφος Σπ. Σέλληνας, όπως προκύπτει από υπόμνημα του γραμμένο στο Κάιρο στις 31 Μαρτίου 1944.

                Τα γεγονότα εξελίχθηκαν από τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1942, όταν δολοφονήθηκε χωρίς ιδιαίτερο λόγο από το ΕΑΜ, ο νομάρχης Έβρου Ιωάννης Φραγκούλης. Να θυμίσουμε, ότι όταν η Ελλάδα καταλήφθηκε το 1941 από τους Γερμανούς, οι νομοί Ξάνθης και Ροδόπης, παραχωρήθηκαν στους συμμάχους τους Βουλγάρους. Ο νομός Έβρου πλην της περιοχής Αλεξανδρούπολης παρέμεινε υπό Γερμανική διοίκηση και η πρωτεύουσα του νομού μεταφέρθηκε στο Διδυμότειχο. Τον δολοφονηθέντα Φραγκούλη διαδέχθηκε ο δημοσιογράφος Σταύρος Ευταξίας, που ήρθε στο Διδυμότειχο και άσκησε τα καθήκοντα του, έως ότου και αυτός διέφυγε στη Μέση Ανατολή, για να μην συλληφθεί από τους Γερμανούς, όταν αυτοί πληροφορήθηκαν τις εθνικές δραστηριότητές του.

                Ο Σπύρος Σέλληνας βρέθηκε στο Διδυμότειχο, όταν τον Ιούλιο του 1942 έλαβε επιστολή του νομάρχη Σταύρου Ευταξία, που τον καλούσε εκεί για λόγους «εθνικούς».

*Η υπογραφή του Σπύρου Σέλληνα, στο ενδιαφέρον υπόμνημά του

Ποιος ήταν ο Σπύρος Σέλληνας

                Ας δούμε όμως, ποιος ήταν ο δημοσιογράφος Σπύρος Σέλληνας.

                Από το 1926 σε πολλή νεαρή ηλικία, άρχισε να εργάζεται στην αμερικανική εταιρεία ύδρευσης των Αθηνών την Ούλεν και αργότερα αλλού στη Θεσσαλονίκη, ενώ παράλληλα ολοκλήρωνε τις σπουδές του στη Νομική Αθηνών. Το 1927 κλήθηκε να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Στο Ναυτικό, αποσπάσθηκε ως αγγλομαθής στη Βρετανική Ναυτική Αποστολή, στο υπουργείο Ναυτικών.  Απολύθηκε το 1929 και πλέον ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία. Έγινε και μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών.

                Το 1937 ο δημοσιογράφος Δημήτριος Σβολόπουλος, πολιτικός αρθρογράφος της εφημερίδας «Ελεύθερος Άνθρωπος» τοποθετήθηκε διευθυντής στο υφυπουργείο Τύπου και Τουρισμού. Στην εφημερίδα είχε γνωρίσει τον Σπύρο Σέλληνα, που εργάζονταν εκεί ως διορθωτής και μεταφραστής από την αγγλική γλώσσα και εκτίμησε τις ικανότητές του. Έτσι τον προσέλαβε στο υφυπουργείο Τύπου, όπου ήδη εργάζονταν οι  Γεώργιος Σεφεριάδης (ο ποιητής Γεώργιος Σεφέρης) και οι δημοσιογράφοι Αντώνιος Σβώκος και Σταύρος Ευταξίας. 

*Το Διδυμότειχο της Κατοχής. Η περιοχή της "Κάϊντρας"

                Κατά τη διάρκεια της Ιταλικής επίθεσης από τον Οκτώβριο του 1940 ο Σέλληνας που συνέχισε να εργάζεται στην εφημερίδα «Ασύρματος» κλήθηκε να αναλάβει την οργάνωση και τη διεύθυνση του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών στο πρόγραμμα 12 ξένων γλωσσών που εξέπεμπε καθημερινά για να διαφωτίζει την παγκόσμια κοινή γνώμη, για τον αγώνα που έδινε η Ελλάδα εναντίον του ιταλικού φασισμού. Παράλληλα παρείχε διευκολύνσεις στους εκπροσώπους του Τύπου και της Ραδιοφωνίας των συμμαχικών χωρών, οι οποίοι έστελναν θερμές ανταποκρίσεις υπέρ της χώρας μου, όπως οι Peter Tompkins, ο Γιώργος Χανιώτης κ.ά. Ο Σέλληνας συνέχισε τις εκπομπές ως την τελευταία ώρα που μπήκαν οι Γερμανοί στην Αττική.

                «Και μόνον όταν οι σύγχρονοι Ούννοι ήρχισαν να πατούν τα άγια χώματα της Αττικής, απεχώρησα εκ της θέσεώς μου την αποφράδα εκείνην νύκτα της 26^ης προς την 27^ην Απριλίου 1941, αφού προηγουμένως έκαυσα τα αρχεία και τα λοιπά έγγραφα του Σταθμού» ανέφερε σε υπόμνημά του 1944 ο Σέλληνας.   

                Έκτοτε και επί ένα έτος παρέμεινε άνεργος, αφού οι Γερμανοί μεταξύ άλλων διέκοψαν την έκδοση της εφημερίδας «Ασύρματος». Αρνούμενος παρά τις προτάσεις να συνεργασθεί με τις κατοχικές κυβερνήσεις ζούσε με ένα γλίσχρο επίδομα, που έδινε η ΕΣΗΕΑ στα άνεργα μέλη της. Η οικογένειά του έζησε τον μεγάλο θανατηφόρο λιμό της κατοχικής Αθήνας.

*Μια από τις προκηρύξεις του νομάρχη Σταύρου Ευταξία προς του αγρότες του Έβρου.

Καλείται στο Διδυμότειχο από τον νομάρχη Σταύρο Ευταξία

                Τον Ιούλιο του 1942 έλαβε από το Διδυμότειχο την επιστολή του πρώην συναδέλφου του και πλέον νομάρχη Έβρου Σταύρου Ευταξία, που τον καλούσε εκεί επειγόντως για άσκηση εθνικού έργου.

                Ο Σπύρος Σέλληνας αμέσως  ενημέρωσε το προεδρείο της Ένωσης Συντακτών το οποίο συμφώνησε και του ανέθεσε επιπλέον την αποστολή να φροντίζει για την αποστολή ποσοτήτων τροφίμων στον Συνεταιρισμό της ΕΣΗΕΑ, ο οποίος συντηρούσε 2000 άτομα οικογενειών των μελών της. Η ΕΣΗΕΑ του έδωσε και κάποια χρήματα έναντι της αποστολής του. Έτσι ξεκίνησε για το δύσκολο ταξίδι. Για να μην προκαλέσει τις υποψίες των Γερμανών φρόντισε να… ναυτολογηθεί ναύτης σε ένα βενζινόπλοιο. Κατόρθωσε να φτάσει στην Αλεξανδρούπολη και εν συνεχεία στο Διδυμότειχο. Εκεί για να εγκριθεί η παραμονή του δέχτηκε να τοποθετηθεί στη θέση του διευθυντή του νομάρχη Έβρου. Υπενθυμίζεται ότι δεν πήγε εκεί ως διορισμένος από την κατοχική κυβέρνηση της Αθήνας, αλλά ως ιδιώτης.

*Ο δολοφονηθείς νομάρχης Ιωάννης Φραγκούλης (Αρχείο Γιώργου Αγγέλη)

                Στο Διδυμότειχο η πρώτη ενέργειά του ήταν να έρθει σε επαφή με τα μέλη της Εθνικής Πατριωτικής Οργάνωσης, που δρούσε εκεί. Έγινε μέλος της και πήρε τις συνθηματικές ονομασίες 54 και κατόπιν 52/56. Μύησε τον νομάρχη στην οργάνωση και τον έφερε σε επαφή με τον Έλληνα πρόξενο της Αδριανούπολης Καμπαλούρη, μέσω του τότε διαφυγόντος στην Τουρκία μέλους της Οργάνωσης και νομομηχανικού Έβρου Παναγιώτη Σίνη, ο οποίος τελικά στη Μέση Ανατολή κατετάγη στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις με το βαθμό του υπολοχαγού. Συνεργάσθηκε με την Εθνική Πατριωτική Οργάνωση στο Διδυμότειχο επί ένα χρόνο.

*Εικόνα από το Διδυμότειχο της Κατοχής. "Γκατζιολοφόρτια" με καύσιμη ύλη για τις σόμπες

Βοήθεια στους κατατρεγμένους Έλληνες

                Δύο φορές πέρασε κρυφά στις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας, όπου συνάντησε  Έλληνες που είχαν διαμείνει εκεί, σχηματίζοντας  ο ίδιος εντυπώσεις από τα δεινά που αντιμετώπιζαν.

                Στο Διδυμότειχο συναντούσε και συνεργάζονταν με τους μυστικούς πράκτορες που έστελναν στα εδάφη που έλεγχαν οι Βούλγαροι και συνέλεγε πληροφορίες για τις εθνικές ομάδες αντίστασης. Συνέτασσε εκθέσεις και με ένα μυστικό ταχυδρόμο του νομάρχη, τις έστελνε στο ελληνικό προξενείο της Αδριανούπολης. Σε μία περίπτωση στο Διδυμότειχο, μέσα στο γραφείο του νομάρχη με κίνδυνο να συλληφθεί από τους Γερμανούς που έκαναν αιφνιδιαστικούς ελέγχους, δακτυλογράφησε μια έκθεση 47 σελίδων για τις ωμότητες των Βουλγάρων, ώστε να είναι έτοιμη να χρησιμοποιηθεί ως αδιαμφισβήτητο ιστορικό τεκμήριο στο προσεχές συνέδριο της Ειρήνης. Αντίγραφα αυτής της έκθεσης ο Σέλληνας μετέφερε αργότερα κατά τη διαφυγή του στη Μέση Ανατολή και κατατέθηκαν στο Κάιρο στη Διεύθυνση Ειδικών Υπηρεσιών Πολέμου, στο γραφείο Τύπου και στον ανακριτή του Στρατοδικείου ταγματάρχη Κωστόπουλο.

                Ο Σπύρος Σέλληνας κατά την παραμονή του στο Διδυμότειχο είχα πάντοτε επαφή και βοηθούσε αθέατος τις οικογένειες των τουφεκισθέντων στον Έβρο πατριωτών, των κατά καιρούς διαφυγόντων στη Μέση Ανατολή και σε όσους κατέφευγαν εκεί από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας.

*Ο δολοφονηθείς το 1943 ταγματάρχης Γεώργιος Σταθάτος. Προτομή στην Νέα Ορεστιάδα

                Παραβλέποντας τους κινδύνους εκ μέρους των κατακτητών αλλά και των «διαπληκτιζομένων ανταρτών» του νομού Έβρου συνοδευόμενος από τον Δήμαρχο Σουφλίου Παναγιώτη Δεμερτζή (που αργότερα τον συνέλαβαν οι Γερμανοί) ανέβηκε στα λημέρια της Γκίμπραινας (ανατολικές υπώρειες της οροσειράς της Ροδόπης) και επιχείρησε να πείσει τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, παρουσία και του ταγματάρχη Γεωργίου Σταθάτου (το 1943 τον εκτέλεσαν οι Ελασίτες στη Δαδιά) «να αφήσουν κατά μέρος τους διχασμούς, εξορκίζων αυτούς να εργασθούν με μιαν πνοήν και μίαν ψυχήν ως σύγχρονοι Αρματωλοί και Κλέφτες δια την απελευθέρωσιν της Πατρίδος μας».

                Μέρος της άλλης αποστολής του ήταν να συντάσσει καταλόγους των θυμάτων της Γερμανοβουλγαρικής θηριωδίας και να επιτυγχάνει έγκριση από το νομάρχη Σταύρο Ευταξία για χορήγηση χρηματικών βοηθημάτων, βάσει αποδείξεων κατατεθειμένων στη Νομαρχία και τους εντεταλμένους της  Εθνικής Πατριωτικής Οργάνωσης Άγγελο Ζωγράφο και Αθανάσιο Πανταζίδη.

                Παράλληλα παρείχε κάθε είδους βοήθεια στην Οργάνωση και προετοίμαζε τις συσκέψεις των μελών της με τον νομάρχη, λαμβάνοντας τα κατάλληλα προφυλακτικά μέτρα.

                Σημαντική ήταν η βοήθειά προς τον καταδικασμένο σε θάνατο από πείνα λαό της Χίου. Πήρε την πρωτοβουλία και εγκρίθηκε από το νομάρχη η αποστολή σημαντικής ποσότητας τροφίμων. Τα τρόφιμα αυτά παραδόθηκαν σε επιτροπή που εξέλεξαν οι Χιώτες και ήρθε στο Διδυμότειχο να τα παραλάβει. Την επιτροπή αποτελούσαν ο Γεώργιος Βερβερέλης, πρόεδρος, ο Κ. Αργυράκης διευθυντής της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου, Α. Αμύγδαλος υποδιευθυντής της Αγροτικής Τράπεζας Χίου και Ι. Καβάφης πρόεδρος του Εθνικού Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Χίου. Η επιτροπή είχε φέρει μαζί της φωτογραφίες των αποσκελετωμένων παιδιών της Χίου.

*Έφιππος, πρώτος ο νομάρχης Σταύρος Ευταξίας στα πέριξ του Διδυμοτείχου 

(αρχείο Γιώργου Αγγέλη)

Βοήθεια στους δημοσιογράφους της Αθήνας

                Ιδιαίτερη βοήθεια προσέφερε ο Σέλληνας στους συναδέλφους του δημοσιογράφους της Αθήνας.

                «Συνεπής προς την αρχικήν μου αποστολήν , εβοήθησα τον δημοσιογραφικόν κόσμον της Ελλάδος επιτυχών την αποστολήν υπό του νομάρχου επανειλημμένως σημαντικών ποσοτήτων τροφίμων καθόσον επίλεκτα μέλη του είχον αρχίσει να υφίστανται τας συνεπείας της πείνης. Εν ολομελεία η Ένωσις Συντακτών μου εξέφρασε τας θερμοτάτας ευχαριστίας της» γράφει στο υπόμνημά του ο Σπύρος Σέλληνας. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες τα τρόφιμα προς την Αθήνα συνόδευε ο δημοσιογράφος Γιαννάτος (σ.σ. μάλλον πρόκειται για τον αείμνηστο Σπύρο Γιαννάτο).

                Σε μία περίπτωση ο Σέλληνας συνοδευόμενος από τον μόνιμο διευθυντή της Νομαρχίας Έβρου Γεώργιο Τζαβιδόπουλο πήγε στη Θεσσαλονίκη και κατόρθωσε παρακαλώντας και απειλώντας να πείσει τον δοσίλογο Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Σιμωνίδη, να ψηφισθεί πίστωση 100 εκ. δρχ. για την περίθαλψη των προσφύγων από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές «οι οποίοι συνέρρεον εις Έβρον ρακένδυτοι και πειναλέοι φεύγοντες τας Βουλγαρικάς θηριωδίας». (σ.σ. οι παλαιότεροι κάτοικοι του Διδυμοτείχου έλεγαν ότι ο πληθυσμός της πόλης από 10.000 κατοίκους περίπου έφτασε αριθμεί περίπου 50.000 προσωρινούς κατοίκους).

                Σε άλλη μια περίπτωση κατόρθωσε να κατεβεί στην Αθήνα και κάνοντας χρήση της δημοσιογραφικής του ιδιότητας προέβη σε έντονα διαβήματα γραπτά και προφορικά προς τον κατοχικό πρωθυπουργό Λογοθετόπουλο, ζητώντας να παρέμβει στις Γερμανικές αρχές για να σταματήσουν τα βασανιστήρια των ατυχών Θρακών και Μακεδόνων, που ζούσαν στη Βουλγαρική ζώνη κατοχής. Ζήτησε επίσης να ιδρυθούν στις κυριώτερες πόλεις αυτών των περιοχών Επιτροπές του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για τον επισιτισμό και την επίλυση άλλων προβλημάτων που προέκυπταν. Από το ταξίδι εκείνο συγκέντρωσε και στρατιωτικές πληροφορίες τις οποίες όταν επανέκαμψε στο Διδυμότειχο προώθησε στον  Έλληνα πρόξενο της Αδριανούπολης, Καμπαλούρη.

Διαφυγή στη Μέση Ανατολή

                Ο Σπύρος Σέλληνας συνέχισε να δρα στο Διδυμότειχο, αλλά όταν αντελήφθη ότι επίκειται η σύλληψή του από την Γκεστάπο, αποφάσισε να διαφύγει στην Τουρκία και εν συνεχεία στη Μέση Ανατολή. Οι Γερμανοί είχαν εισχωρήσει με ένα Τούρκο κατάσκοπο στις τάξεις των ανταρτών και πληροφορήθηκαν για την ύπαρξη της Εθνικής Πατριωτικής Οργάνωσης και τα μέλη της. Πρόλαβαν μάλιστα να συλλάβουν τον δήμαρχο Σουφλίου Παναγιώτη Δεμερτζή και τον ηγούμενο της Μονής Κορνοφωλιάς Χρυσόστομο Τσιριγώτη. Το προξενείο της Αδριανούπολης αναγνωρίζοντας τις υπηρεσίες του, τον Ιανουάριο του 1943 του εξέδωσε διαβατήριο, το οποίο χρησιμοποίησε του Σεπτέμβριο του ίδιου έτους και έφθασε ως το Χαλέπι της Συρίας. Όταν διέφυγε στην Ανατολική Θράκη, ευρισκόμενος στο Ουζούν Κιοπρού (Μακρά Γέφυρα) πληροφορήθηκε ότι στην Αθήνα συνελήφθη η σύζυγός του και το 10ετές τέκνο του. Να σημειώσουμε ότι κατά το παρελθόν η σύζυγός του είχε διατελέσει προσωπική τηλεφωνήτρια του Ελευθέριου Βενιζέλου και ήταν προσωπική φίλη της Πηνελόπης Δέλτα.

*Το βιβλίο του Σπύρου Σέλληνα

                Στη Μέση Ανατολή ο Σέλληνας κατετάγη στον Ελληνικό στρατό, αλλά αντιμετώπισε σειρά διώξεων. Πάντως κατά την παραμονή του στο Κάιρο άρχισε να συγγράφει ιστορικό βιβλίο, το οποίο τελικά εξέδωσε το 1946 από τις εκδόσεις «Αετός» με τίτλο «Η Ελλάς εις τον Πόλεμον- Προς την Νίκην και τον Γολγοθάν».

                Τα στοιχεία του άρθρου αυτού αντλήθηκαν από υπόμνημα που υπέβαλε στο Κάιρο στις 31 Μαρτίου 1944 στον πρωθυπουργό της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης Εμμανουήλ Τσουδερό, διαμαρτυρόμενος για τις διώξεις που υφίστατο.

*Διδυμότειχο 1941. Στην πλατεία στον κεντρικό ιστό κυματίζει η σβάστικα

                Μια πληροφορία εκτός του υπομνήματος. Το 1941 έφτασε στο Διδυμότειχο νεοδιορισμένος φιλόλογος ο Μανόλης Ανδρόνικος ο κατοπινός μεγάλος αρχαιολόγος. Δίδαξε στο γυμνάσιο Διδυμοτείχου και στη συνέχεια διέφυγε στη Μέση Ανατολή, όπου κατετάγη στον Ελληνικό Στρατό και πήρε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις.

                Και μία ακόμη πληροφορία. Το Διδυμότειχο δεν αντιμετώπισε κίνδυνο λιμού. Υπήρχαν μόνο ελλείψεις προϊόντων που δεν παράγονταν επιτοπίως. Π.χ. δεν υπήρχε ζάχαρη ή ελαιόλαδο, αλλά οι «γιαχανάδες» τα σησαμελαιοτριβεία παρήγαν άφθονο σησαμέλαιο ή σπορέλαιο από τους ηλίανθους. Υπήρχε ασυνήθιστα μεγάλη, κατά τις αφηγήσεις των ηλικιωμένων, παραγωγή σιτηρών και οσπρίων (φασόλια, ρεβίθια, φακές κ.λπ.) γι’ αυτό στέλνονταν ποσότητες σε άλλα μέρη της Ελλάδας για να σωθούν οι πεινασμένοι.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης