Η κατάρα της πολύνεκρης ευλογιάς στο κατεχόμενο Διδυμότειχο

*Οι σκηνές με τους μολυσμένους από ευλογιά

*Ο αποφασιστικός ρόλος

του γιατρού Β. Χατζηπουλίδη

*Τουλάχιστον 1250 κρούσματα

και 282 θάνατοι

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η ναζιστική κατοχή υπήρξε αποτρόπαιη για την Ελλάδα γενικά και ειδικά για κάθε πόλη της και χωριό. Είναι γνωστό ότι συνέβησαν «ολοκαυτώματα» σε πολλές πόλεις και χωριά, εξαιτίας της βαρβαρότητας των κατακτητών, από την οποία έχασαν τη ζωή τους πολλοί άνθρωποι, ακόμα και αθώοι και μικρά παιδιά.

                Κοντά όμως σε όλα αυτά υπήρξαν και παράλληλες απώλειες από ποικίλες άλλες αιτίες. Μια τέτοια παράλληλη απώλεια, με πολλούς νεκρούς, στοίχειωσε το 1943 το Διδυμότειχο. Ήταν η φοβερή θανατηφόρα επιδημία ευλογιάς, η μεγαλύτερη στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, τα χρόνια εκείνα.

                Μέσα από τις προσπάθειες καταπολέμησης αυτής της τρομερής ασθένειας, αναδείχθηκε η προσωπικότητα, αποφασιστικότητα, η αφοσίωση στο καθήκον και ο σεβασμός στον όρκο του Ιπποκράτη, ενός νέου τότε γιατρού, του Βασίλειου Δημ. Χατζηπουλίδη.
                Γεννήθηκε στο Διδυμότειχο το 1912 και σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απ’ όπου αποφοίτησε το 1938. Στρατεύθηκε και εισήχθη στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, όπου λόγω της ιατρικής του ιδιότητας, ειδικεύθηκε στο χημικό πόλεμο. Ο πόλεμος του 1940 τον βρίσκει στην Αλεξανδρούπολη και εν συνεχεία στο μέτωπο κοντά στον Γενικό Αρχίατρο Αργυρόπουλο. Μπήκε με τα νικηφόρα ελληνικά στρατεύματα στην Κορυτσά, και τοποθετήθηκε σε ένα πρόχειρο νοσοκομείο που στήθηκε σε μια βίλα για τους τραυματίες. Μετά την κατάρρευση του μετώπου, φτάνει στην Αθήνα και παρουσιάζεται στο Γ’  Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Διάφοροι οικογενειακοί λόγοι, μεταξύ των οποίων και ο αδόκητος θάνατος της 16χρονης αδελφής του, τον αναγκάζουν το 1941 να φύγει για την πατρίδα του το Διδυμότειχο.

*Στο κέντρο ο γιατρός Βασίλειος Χατζηπουλίδης. Αριστερά στη φωτογραφία 

η μετέπειτα σύζυγός του Μαρίκα, το γένος Γρηγορίου

                Εκεί ήδη είχε εγκατασταθεί ο νέος νομάρχης Ιωάννης Φραγκούλης. Οι νομοί της Ξάνθης και της Ροδόπης και η περιοχή της Αλεξανδρούπολης, είχαν παραχωρηθεί από τους Γερμανούς στους Βουλγάρους, ενώ ο υπόλοιπος νομός Έβρου παρέμεινε υπό Γερμανική κατοχή, με ελληνικές διοικητικές αρχές. Για το λόγο αυτό, έδρα της νομαρχίας Έβρου, είχε ορισθεί το Διδυμότειχο.

                Ο Φραγκούλης (που το 1942 δολοφονήθηκε από τον ΕΛΑΣ) έκανε γενικό προσκλητήριο σε όσους επιστήμονες μπορούν να τον βοηθήσουν για να στηριχθεί ο νομός στις δύσκολες εκείνες συγκυρίες.

*Σκηνή στο Διδυμότειχο με τους μολυσμένους

Πρώτα ήταν η επιδημία της λοιμώδους μηνιγγίτιδας

                Ο Βασίλειος Χατζηπουλίδης ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα, παρουσιάσθηκε στον Φραγκούλη, ο οποίος τον δέχθηκε και άρχισε να του αναθέτει υγειονομικές αποστολές, κυρίως στα γύρω χωριά. Ο νεαρός γιατρός επισκέπτονταν ασθενείς και τους θεράπευε. Επειδή δεν υπήρχαν συγκοινωνίες και αυτοκίνητα, χρησιμοποιούσε το άλογο της οικογένειάς του.

                Μεγάλη δοκιμασία, ήταν η επιδημία λοιμώδους επιδημικής μηνιγγίτιδας το χειμώνα του 1941 στο χωριό Καρωτή περίπου 8 χιλιόμετρα από το Διδυμότειχο, όπου σημειώθηκαν 45-50 κρούσματα με αρκετούς θανάτους. Ο Χατζηπουλίδης, πήγαινε έφιππος σχεδόν κάθε μέρα παρακολουθώντας την εξέλιξη της επιδημίας και κάνοντας οσφυονωτιαίες παρακεντήσεις με αντιμηνιγγιτικό ορό, γιατί δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα τα αντιβιοτικά και στα φαρμακεία δεν εύρισκες ούτε σουλφαμίδες! Η επιδημία αντιμετωπίσθηκε επιτυχώς… Ο Χατζηπουλίδης απέκτησε αυτοπεποίθηση και εμπειρία. Ο ίδιος για την περίπτωση αυτή, για να δώσει το μέγεθος του κινδύνου, υπενθύμιζε ότι ο Γάλλος γιατρός και συγγραφέας Colloet, είχε περιγράψει παρόμοια  επιδημία κάποτε στο Παρίσι, που την χαρακτήριζε μεγάλη, γιατί είχε περίπου 300 κρούσματα. Αν συγκρίνουμε- έλεγε- την αναλογία του πληθυσμού της γαλλικής πρωτεύουσας με τους 1200-1500 κατοίκους της Καρωτής με τα 45-50 κρούσματα, καταλαβαίνουμε πόσο επικίνδυνη και πόσο πραγματικά μεγάλη ήταν η επιδημία, στο χωριό αυτό.

 *Απόλυτη φρίκη. Γυναίκα ευλογιώσα στο Διδυμότειχο 

Ο θάνατος που λεγόταν «ευλογία»!!!

                Η δραστηριότητα του γιατρού Χατζηπουλίδη, ήταν συνεχής και ασταμάτητη. Η έλλειψη φαρμάκων, οι πρωτόγονες υγειονομικές δομές, η κατοχή, δημιουργούσαν συνεχώς προβλήματα.

                Ξαφνικά τον Ιούλιο του 1943 ξέσπασε μεγάλη επιδημία ευλογιάς. Η μόλυνση στο Διδυμότειχο ήρθε από λαθρέμπορους ψαράδες, που είχαν πάρε- δώσε με την Τουρκία. Τα κρούσματα στην Τουρκία ήταν πολλά. Η γερμανική πρεσβεία ειδοποίησε τις στρατιωτικές αρχές στην Ελλάδα ότι υπάρχουν 840 κρούσματα στην Ανατολική Θράκη, ακόμα και μέσα στην Κωνσταντινούπολη και την Αδριανούπολη.

                Βλέποντας την ευλογιά να θεριεύει, οι Γερμανοί διέταξαν να φτάσει στο Διδυμότειχο, ο ειδικός επιδημιολόγος υφηγητής του Πανεπιστημίου της Λειψίας ταγματάρχης δρ. Σμιτ. Ο Χατζηπουλίδης, ως νομίατρος Έβρου βρέθηκε στην ανάγκη να πάρει σκληρά αλλά αναγκαία μέτρα περιστολής της νόσου, προκαλώντας ακόμα και αντιπάθειες μεταξύ των συμπολιτών του.

*Μια ασθενής στο Διδυμότειχο

                Τα πρώτα μέτρα που πάρθηκαν ήταν:

                *Να αποκλεισθεί με αγκαθωτό συρματόπλεγμα η γειτονιά των αθίγγανων (κατσίβελοι στην ντοπιολαλιά του Διδυμοτείχου) και η απαγόρευση της κυκλοφορίας τους μέσα στην πόλη.

                *Να μπούνε σε καραντίνα τα μέλη της οικογένειας των μολυνθέντων, σε ειδικό κτίριο, όπου θα είχαν συσσίτιο.

                *Οι ασθενήσαντες απομονώθηκαν και συγκεντρώθηκαν σε μεγάλες σκηνές στην περιοχή της Ζωαγοράς.

*Το μειονοτικό σχολείο Διδυμοτείχου, που έγινε νοσοκομείο ευλογιώντων, σε φωτογραφία εποχής

         *Με τη συμπαράσταση και του δρ. Σμιτ, που φοβούνταν την εξάπλωση της νόσου και στα γερμανικά στρατεύματα, δημιουργήθηκε ένα νοσοκομεία γι’ αυτούς τους δυστυχείς, στο μειονοτικό σχολείο, στη γωνία των οδών Ρήγα Φεραίου και Βασιλέως Γεωργίου, το κτίριο του οποίου επιτάχθηκε για το σκοπό αυτό. Ήταν κτίριο σχετικά απομονωμένο, γιατί είχε ευρύ περίγυρο και υψηλή μάνδρα, που παρείχε ασφάλεια για τυχόν αποδράσεις.

Απέναντι από το μειονοτικό σχολείο υπήρχε μουσουλμανικό νεκροταφείο. Στις παρυφές του οι Γερμανοί είχαν σκάψει λάκκους γεμάτους με σβησμένη ασβέστη, όπως άκουγα εγώ, τους παλαιοτέρους να αφηγούνται και εκεί μέσα έριχναν τους νεκρούς για λόγους απολύμανσης. Η απόλυτη φρίκη…

*Ένα από τα 1250 θύματα

Επειδή υπήρξαν κάποια κρούσματα και στην Ορεστιάδα, επιτάχθηκε το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου, και απομονώθηκαν οι μολυνθέντες γιατί η μεταδοτικότητα της ευλογιάς ήταν τρομερή και έπρεπε πάση θυσία να αναχαιτισθεί.

Επιπλέον, ο κατεχόμενος νομός Έβρου κηρύχθηκε σε διεθνή απομόνωση και διαιρέθηκε στα δύο. Η διαχωριστική γραμμή τοποθετήθηκε μεταξύ Σουφλίου και του χωριού Μάνδρα, σε μια τοποθεσία γνωστή με την ονομασία Κιόϊ Ντερέ. Εκεί υπήρχε αυστηρός υγειονομικός έλεγχος για τα προστατευθεί το νότιο κομμάτι του νομού. Ουσιαστικά είχε στηθεί ένα λοιμοκαθαρτήριο και τοποθέτησαν σκοπούς σε όλη τη διαχωριστική γραμμή ώστε να μη μπορεί να περάσει κανένας. Έτσι όποιος ήθελε να περάσει στο νότιο τμήμα ή να μετακινηθεί για την άλλη Ελλάδα, έπρεπε υποχρεωτικά να παραμείνει στο Λοιμοκαθαρτήριο για 15 μέρες για έλεγχο. Πράγματι δεν εξαπλώθηκε η νόσος. Μόνο ένα περιστατικό ευλογιάς σημειώθηκε στο χωριό Τυχερό, μεταξύ Σουφλίου και Φερών.

*Οι σκηνές της σωτηρίας...

Εμβόλια και στους αντάρτες στο βουνό!!!

Παράλληλα με τα μέτρα μέσα στην πόλη, άρχισε ο γενικός εμβολιασμός του πληθυσμού με κατάλληλα εμβόλια, δηλαδή ο γνωστός σε όλους μας δαμαλισμός. Για την επιτυχία του δαμαλισμού, ζητήθηκε από τον Χατζηπουλίδη από τη Διεύθυνση Υγιεινής Βορείου Ελλάδος  και στάλθηκαν στο Διδυμότειχο τέσσερις γιατροί. Βοήθεια στους εμβολιασμούς παρείχαν και άλλοι γιατροί του Διδυμοτείχου, όπως οι Μενέλαος Μαργαριτίδης, Δημ. Τασμαλής, Παπαπαναγιώτου, Ιωάννης Πουλιάδης και Π. Κουρτούνας.

Ο Χατζηπουλίδης ανησυχώντας πραγματικά, δεν παρέλειψε να  αφαιρεί δόσεις εμβολίων και να τις στέλνει κρυφά και με κίνδυνο της ζωής του στους αντάρτες, της Εθνικής Αντίστασης, που βρίσκονταν στα γύρω βουνά. Κρούσμα ευλογιάς μεταξύ των ανταρτών, δεν αναφέρθηκε. Βλέποντας ότι τα μέτρα εφαρμόζονταν και άρχισαν να αποδίδουν, και αντιμετωπίζοντας την κατακραυγή των συμπολιτών του για την αυστηρότητα των μέτρων, υπέβαλε δύο φορές παραίτηση από τη θέση του νομίατρου. Το υπουργείο Υγείας δεν την έκανε αποδεκτή και του ζήτησε να παραμείνει στη θέση του.

*Η ζωή στα αντίσκηνα των ευλογιώντων

Ο αγώνας κατά της επιδημίας της ευλογιάς κράτησε σχεδόν ένα χρόνο, δηλαδή έως τις αρχές του καλοκαιριού του 1944. Σ’ αυτόν τον εφιαλτικό χρόνο σημειώθηκαν στο Διδυμότειχο 1250 φανερά κρούσματα, γιατί υπήρχαν και κρούσματα που δεν δηλώθηκαν, για να μην μπουν οι μολυνθέντες σε καραντίνα, καθώς και 282 θάνατοι!!!

Είναι και αυτή μια άγνωστη εποποιία, που καταγράφηκε στην πόλη του Διδυμοτείχου στα μαύρα χρόνια της Κατοχής.

Ένας άλλος που έζησε στο Διδυμότειχο τα χρόνια της Κατοχής ο αείμνηστος Αλεξανδρουπολίτης δημοσιογράφος Στρατής Τσιρταβής, στις αναμνήσεις του για την επιδημία ευλογιάς, είχε γράψει: «Μαυροφόρεσαν οικογένειες, ταλαιπώρησε κόσμο και κοσμάκη, χτύπησαν πίσω οι σοδειές και το εμπόριο και, όταν πια πείστηκαν οι Αρχές και ιδίως οι Γερμανοί ότι η επιδημία κάλμαρε και ότι πέρασε ο κίνδυνος, τότε μόνο άρχισαν σταδιακά να χαλαρώνουν τα μέτρα και η ζωή να παίρνει τον κανονικό της ρυθμό. Έναν ρυθμό που προετοίμαζε τον κόσμο για τη λευτεριά και την Ειρήνη». Και πράγματι η λευτεριά δεν άργησε να έρθει. Το Διδυμότειχο απελευθερώθηκε στις 29 Αυγούστου 1944… Και από την ευλογιά και από το ναζισμό.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

*Υστερόγραφα: 
Το κείμενο αυτό για την θανατηφόρα επιδημία ευλογιάς στο Διδυμότειχο βασίσθηκε στις αναμνήσεις του γιατρού Βασίλειου Χατζηπουλίδη, όπως τις κατέγραψε για τον επ’ ανηψιά γαμπρό του καρδιολόγο Γρηγόριο Παπαδόπουλο.

*Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον γιό του, πλαστικό χειρουργό της Θεσσαλονίκης, Δημήτριο Β. Χατζηπουλίδη, που μου έστειλε τα στοιχεία.

*Για τις αναμνήσεις του Στρατή Τσιρταβή βλέπετε στη θέση http://voreasmagazin.blogspot.gr/search?q=%CE%A4%CF%83%CE%B9%CF%81%CF%84%CE%B1%CE%B2%CE%AE%CF%82.

*Για την απελευθέρωση του Διδυμοτείχου βλέπετε στη θέση http://sitalkisking.blogspot.gr/2011/08/29-1944.html

*Οι φωτογραφίες είχαν τραβηχτεί από τους Γερμανούς. Μερικές υπέκλεψε με κίνδυνο της ζωής του ο Βασίλειος Χατζηπουλίδης και έτσι διασώθηκε και απεικονιστικά το δράμα του Διδυμοτείχου κατά την Γερμανική Κατοχή.