Το «αυτόνομο» Μικρασιατικό Κράτος, που… δεν πρόλαβε να γίνει!!!

*Ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας στο Μικρασιατικό Μέτωπο (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α.  Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

                Από τον Ιούνιο του 1921 σημειώθηκαν οι πρώτες εκδηλώσεις σύστασης μυστικής οργάνωσης, για την άμυνα της Μικράς Ασίας και τη δημιουργία αυτόνομου κράτους. Οι εκδηλώσεις αυτές προέρχονταν από κύκλους της αντιπολίτευσης (Βενιζελικοί) με τη συνεργασία της οργάνωσης «Άμυνα», την οποία είχαν συστήσει οι Αξιωματικοί, που είχαν καταφύγει στην Κωνσταντινούπολη, μετά την ήττα του Ελευθέριου Βενιζέλου στις βουλευτικές εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920.

                Το Δεκέμβριο του 1921 ο αντιπρόσωπος της «Άμυνας», ιατρός Γιάγκος Σιώτης, συναντήθηκε επανειλημμένα με το Διοικητή της Στρατιάς Αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα, στον οποίο ανέπτυξε σχέδιο αυτονομίας της κατεχόμενης μικρασιατικής περιοχής και του πρόσφερε την αρχηγία του νέου κράτους. Ο Αντιστράτηγος Αν. Παπούλας απάντησε ότι πιθανόν το σχέδιο αυτό να είχε επιτυχία, αλλά έπρεπε να υποστηριχθεί από την Ελληνική Κυβέρνηση. Ο ίδιος αντιπρόσωπος επισκέφθηκε και τον Ύπατο Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη, ο οποίος αντιτάχθηκε απόλυτα στη σχεδιαζόμενη κίνηση. Προς το τέλος του Δεκεμβρίου ο Αντιστράτηγος Παπούλας μετέβη στην Αθήνα, όπου ανέφερε στον Υπουργό Στρατιωτικών τα γεγονότα.

*Ο συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης

                Στις 7 Φεβρουαρίου 1922 επανήλθε στη Σμύρνη ο απεσταλμένος της «Άμυνας» και παρέδωσε σχετικό υπόμνημα στον Αντιστράτηγο Παπούλα. Σε αυτό αναπτύσσονταν η ανάγκη πραγματοποίησης του αυτονομιστικού κινήματος, η μορφή του, η επιβαλλόμενη δράση καθώς και οι ελπίδες Βρετανικής υποστήριξης και οικονομικής επάρκειας. Ο Αντιστράτηγος Παπούλας, σταθμίζοντας την τότε κατάσταση, έλαβε την απόφαση να αποστείλει στην Κωνσταντινούπολη τον Υπαρχηγό του Επιτελείου του Συνταγματάρχη Μηχανικού Πτολεμαίο Σαρρηγιάννη και τον Ταγματάρχη Πεζικού Θεόδωρο Σκυλακάκη, με την εντολή να συζητήσουν με την επιτροπή «Άμυνας» τα προτεινόμενα και να βεβαιωθεί για τη δυνατότητα της πραγματοποίησής τους. Στις 10 Φεβρουαρίου ανέφερε την απόφασή του στο Υπουργείο Στρατιωτικών, το οποίο ζήτησε, πριν από την αναχώρηση των δύο Αξιωματικών, να πληροφορηθεί τις προτάσεις της «Άμυνας». Απαντώντας ο Αντιστράτηγος Παπούλας ανέφερε στις 12 Φεβρουαρίου ότι οι Αξιωματικοί θα αναχωρούσαν στη διάρκεια της ημέρας, για να διασαφηνίσουν τις προτάσεις της «Άμυνας» και ότι ο ίδιος δε θα τις συζητούσε, προτού να λάβει σχετικές οδηγίες από την Κυβέρνηση. Την ίδια περίοδο ο Έλληνας Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη Νικόλαος Τριανταφυλλάκος τηλεγράφησε στον Πρωθυπουργό, ότι το παραπάνω αυτονομιστικό κίνημα στρέφονταν κατά της Κυβέρνησης της Ελλάδας.

*Ο Πατριάρχης Μελέτιος

                Ο Συνταγματάρχης Σαρρηγιάννης φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη, συναντήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου με την Επιτροπή «Άμυνας» και τον Πατριάρχη Μελέτιο, οι οποίοι του διευκρίνισαν τα αναφερόμενα στο μνημόνιο. Την επομένη η Επιτροπή «Άμυνας» απέστειλε αρνητική επιστολή  στον Αντιστράτηγο Παπούλα, αφήνοντας στην κρίση του την ανάγκη υποστήριξης από την Κυβέρνηση. Η τελευταία όμως έπρεπε να εξασφαλίζει την εύνοια των Συμμάχων. Συγχρόνως ο Πατριάρχης Μελέτιος, σε τηλεγράφημα  του προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, γνώριζε ότι ο Αντιστράτηγος Παπούλας ετοιμαζόταν να τεθεί επικεφαλής του στρατού στη διάθεση των Μικρασιατών, που θα κήρυτταν τον αγώνα για την ελευθερία, άσχετα με τη στάση της επίσημης Ελλάδας. Γι΄ αυτό και ζητούσε τη συμπαράστασή του, την οποία ζητούσε και ο ίδιος ο Αντιστράτηγος Παπούλας. Στην απάντησή του ο Βενιζέλος ανέφερε ότι εφόσον ο Ύπατος Αρμοστής δεν επιδοκιμάζει το κίνημα, «ουδέν καλόν θα προέκυπτεν ειμή ερείπια και νέαι καταστροφαί».

*Ο ταγματάρχης Θεόδωρος Σκυλακάκης 

                Στις 21 Φεβρουαρίου ο Συνταγματάρχης Σαρρηγιάννης και ο απεσταλμένος της «Άμυνας» επανήλθαν στη Σμύρνη και εξέθεσαν στον Αντιστράτηγο Παπούλα τα όσα συμφωνήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Την επομένη αναχώρησαν για την Αθήνα και συναντήθηκαν με τον Υπουργό Στρατιωτικών, στον οποίο παρουσίασαν τις προτάσεις της «Άμυνας». Στις 3 Μαρτίου ο Υπουργός  απέστειλε σημείωμα στο Διοικητή της Στρατιάς, τονίζοντας ότι, εφόσον η Πατρίδα διεξήγαγε τον υπέρ πάντων αγώνα, δεν υπήρχε έδαφος συνεννόησης, αλλά κάθε Έλληνας πατριώτης όφειλε να ενισχύσει την κοινή προσπάθεια. Ενώ διαρκούσε ο αγώνας δεν ήταν δυνατόν να γίνει σκέψη για το τι θα γινόταν σε περίπτωση αποτυχίας του. Οι σκέψεις να αναληφθεί ο αγώνας από ανεπίσημη οργάνωση, όταν θα αποτύγχανε ο Εθνικός Στρατός, στερούνταν κάθε σοβαρότητας.

*Η Κωνσταντινούπολη, έδρα της "Άμυνας".

                Στις 6 Μαρτίου η Επιτροπή της Μικρασιατικής «Άμυνας» απέστειλε διαμαρτυρία προς τους Συμμάχους, επικαλούμενη τη συνδρομή τους για την ελευθερία και την εθνική υπόσταση του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Ακόμα τονιζόταν ότι καμιά ευθύνη δεν έπρεπε να του καταμερισθεί σε ό,τι αφορούσε την πολιτική μεταβολή στην Ελλάδα, η οποία προβαλλόταν ως αφορμή εχθρότητας των Συμμάχων.

                Ο Αντιστράτηγος Παπούλας, έχοντας τη γνώμη ότι οι προτάσεις της «Άμυνας» θα έπρεπε να τύχουν μεγαλύτερης προσοχής, υπέβαλε στις 8 Μαρτίου την παραίτησή του. Μετά από την ενέργεια αυτή κλήθηκε στη Αθήνα και στις 13 του ίδιου μήνα παρουσιάσθηκε στον Υπουργό των Στρατιωτικών, όπου, παρουσία του Επιτελάρχου της Στρατιάς Υποστρατήγου Κωνσταντίνου Πάλλη, ανέφερε ότι οι περισσότεροι ανώτεροι Αξιωματικοί είχαν υπογράψει πρωτόκολλο, που στρεφόταν εναντίον της Κυβέρνησης. Πρόθεσή τους ήταν να υποβάλουν το πρωτόκολλο αυτό στον Βασιλέα, αλλά με την προσωπική του επέμβαση παραιτήθηκαν του σκοπού τους. Σε ό,τι αφορά το ζήτημα της αυτονομίας δήλωσε ότι, επειδή η Κυβέρνηση του έδειξε δυσπιστία, επιμένει στην παραίτησή του, η οποία ωστόσο δεν έγινε αποδεκτή.

                Στις 16 Μαρτίου ο Αντιστράτηγος Παπούλας κλήθηκε ενώπιον του Υπουργικού Συμβουλίου, όπου ο Πρωθυπουργός του ζήτησε τη γνώμη του για την κατάσταση στη Μικρά Ασία. Σε απάντηση ο Αντιστράτηγος υπέβαλε σημείωμα, στο οποίο ανέφερε ότι μετά τις θυσίες του Ελληνικού Κράτους στη Μικρά Ασία δεν ήταν ορθό να την εγκαταλείψουν. Εάν όμως η Κυβέρνηση, εξαιτίας του αδιεξόδου που είχε δημιουργηθεί, αναγκαζόταν να εκκενώσει την Μικρά Ασία, τότε πρότεινε να του επιτραπεί να ανακηρύξει την αυτονομία της, αλλιώς ζητούσε την αντικατάστασή του, η οποία ωστόσο δεν έγινε αποδεκτή.

*Ο πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης

                Την επομένη, 17 Μαρτίου, ο Αντιστράτηγος Παπούλας με τον απεσταλμένο της «Άμυνας» μετέβη στο Υπουργείο των Στρατιωτικών, όπου έφθασε και ο Πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης. Ο απεσταλμένος της «Άμυνας» ανέπτυξε τότε το σχέδιο αυτονόμησης της Μικράς Ασίας. Αυτός όμως δεν μπόρεσε να αποδείξει ότι ήταν εξασφαλισμένη η αναγνώριση και η υποστήριξη του κινήματος από τους Συμμάχους, ούτε ότι η δύναμη του εθελοντικού στρατού θα ξεπερνούσε τις 50-60 χιλιάδες άνδρες. Σε ό,τι αφορά τον οπλισμό και τα λοιπά εφόδια αποδέχθηκε πως ήταν αδύνατη η έγκαιρη προμήθειά τους. Για τους Αξιωματικούς ήλπιζε ότι η μυστική, αλλά έμπρακτη, αναγνώριση του κινήματος από το Κράτος, θα παρακινούσε πολλούς από αυτούς να ενταχθούν στον εθελοντικό στρατό. Σχετικά με τους οικονομικούς πόρους, στηριζόταν στους εράνους, που θα διενεργούνταν στην Ευρώπη, στην Αμερική και στην Αίγυπτο και στην ελπίδα σύναψης εσωτερικού δανείου. Σε παρατήρηση του Πρωθυπουργού ότι οι έρανοι θα ήταν τελείως ανεπαρκείς και η σύναψη δανείου αδύνατη, ο απεσταλμένος απάντησε ότι η οικονομική βοήθεια θα έπρεπε να βαρύνει κυρίως το Ελληνικό Κράτος.

                Ο Πρωθυπουργός αντικρούοντας τον αντιπρόσωπο της «Άμυνας», είπε ότι ολόκληρο το σχέδιο ανεξαρτησίας, που παρουσιάσθηκε, στηριζόταν στο γεγονός ότι από την 1η Νοεμβρίου 1920 η στάση των Συμμάχων απέναντι στην Ελλάδα μεταβλήθηκε προς το δυσμενέστερον, το οποίο είναι ανακριβές. Η πολιτική δεν στηρίζεται σε αισθήματα, αλλά σε συμφέροντα και πάντοτε υπήρχε διάσταση ανάμεσα στην πολιτική  της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Χορήγηση δανείου στην Κυβέρνησή του ήταν αδύνατη, ενώ οι συνεισφορές από εράνους δεν επαρκούσαν ούτε για μία εβδομάδα. Για το στρατό ανέφερε πως είχε κουρασθεί και εάν διατασσόταν αποστράτευση καμία ανθρωπίνη δύναμη δεν θα ήταν δυνατή να τον συγκρατήσει. Εφόσον επομένως γινόταν το κίνημα, ο στρατός θα διαλυόταν και η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τα Τουρκικά στρατεύματα. Τέλος διαβεβαίωσε ότι η Ελλάδα ήταν αποφασισμένη να μην εγκαταλείψει την Μικρά Ασία, εάν προηγουμένως δεν εξαντλούσε και τα τελευταία μέσα που διέθετε. Συνεπώς ήταν χρέος όλων των Ελλήνων να υποστηρίξουν την Κυβέρνηση στις προσπάθειές της. Ο αντιπρόσωπος της «Άμυνας» φάνηκε ότι πείσθηκε και αναχώρησε.

                Στις 23 Μαρτίου ο Αντιστράτηγος Παπούλας επέστρεψε στη Σμύρνη και ανακοίνωσε την απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης να διατηρήσει τον στρατό στη Μικρά Ασία. Λίγες ημέρες αργότερα υπέβαλε στην Κυβέρνηση υπόμνημα προτείνοντας την σύμπτυξη του μετώπου. Αυτό, κατά την γνώμη του, κρινόταν αναγκαίο, αφού η διεξαγωγή νέων επιχειρήσεων θεωρούνταν αδύνατη και αποκλείονταν η εκκένωση της Μικράς Ασίας.

*Εύζωνες κάπου στη Μικρά Ασία

                Στα μέσα Απριλίου έφθασε στην Αθήνα επιτροπή της Μικρασιατικής «Άμυνας» και είχε επανειλημμένες συναντήσεις με τον Έλληνα Πρωθυπουργό, στον οποίο εξέθεσε τις ενέργειες της οργάνωσης και του ζήτησε να δηλώσει ποιες ήταν οι αποφάσεις της Κυβέρνησης. Ο Πρωθυπουργός απάντησε ότι δεν υπάρχει απόφαση για εκκένωση και στις 24 Απριλίου δημοσιεύθηκε ταυτόχρονα στην Αθήνα και στην Σμύρνη ανακοινωθέν, στο οποίο αναφερόταν ότι: «Η Κυβέρνησις, συμφωνούσα τελείως με την καθολικήν Ελληνικήν συνείδησιν, περί του όλως αδυνάτου της εκκενώσεως των Μικρασιατικών εδαφών, άνευ προηγουμένης παγιώσεως αυτόθι καταστάσεως, ικανοποιούσης τας εθνικάς βλέψεις του Μικρασιατικού λαού κατά το ανώτατον εφικτόν όριον, εδήλωσεν εις την Επιτροπήν της Μικρασιατικής Οργανώσεως, κατά το πέρας τριών διαδοχικών συνεντεύξεων, ότι, προ της πραγματοποιήσεως του τοιούτου σκοπού δια της συνομολογηθησομένης ειρήνης, δεν αποσύρει τον Στρατόν της, εκ της κατεχομένης χώρας. Μέχρι της στρατιωτικής δράσεως του εχθρού, η Κυβέρνησις κατευθύνουσα κρατικώς τον αγώνα, αποδέχεται την Συμβολήν της Μικρασιατικής Οργανώσεως (ης αναγνωρίζεται το εθνικόν και ακομμάτιστον της ενεργείας), προς επαύξησιν του αριθμού των μαχίμων εκ της Μικρασιατικής γης, είτε αυτόθι ευρισκομένων, είτε εκτός αυτής. Η Κυβέρνησις, εν τη επιδιώξει των μέσων προς επίτευξιν του άνω σκοπού, διαβεβαιοί την Επιτροπήν και δια αυτής τον Μικρασιατικόν λαόν, ότι αι αντιλήψεις αυτής συμπίπτουσι προς τας αντιλήψεις του Μικρασιατικού Ελληνισμού, εν τω αγώνι αμφοτέρων, προς παγίωσιν πραγματικής καταστάσεως, εγγυωμένης αυτώ μακράν παντός ζυγού, την εν ελευθέρω πολιτικώ βίω απόλυτον ασφάλειάν του, ως και των λοιπών συνοίκων λαών».

                Στις 12 Μαΐου ο Αντιστράτηγος Παπούλας υπέβαλε την παραίτησή του, η οποία έγινε αποδεκτή στις 21 του ίδιου μήνα. Αντικαταστάτης στη Διοίκηση της Στρατιάς Μικράς Ασίας τοποθετήθηκε ο Διοικητής Στρατιάς Θράκης Αντιστράτηγος Γεώργιος Χατζανέστης. Η νέα Κυβέρνηση με Πρωθυπουργό τον Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, που σχηματίσθηκε, μετά την παραίτηση στις 29 Απριλίου του Πρωθυπουργού Δημητρίου Γούναρη, λόγω της γενικής τροπής της κατάστασης, αποφάσισε να προχωρήσει στη δημιουργία καθεστώτος αυτονομίας στη Μικρά Ασία. Η Ελλάδα έχοντας στην κατοχή της την περιοχή αυτή, θα χορηγούσε αυτόνομο πολίτευμα στις περιφέρειες, που κατοικούνταν από Ελληνικούς πληθυσμούς, με την ταυτόχρονη δήλωση ότι ο Ελληνικός Στρατός θα παρέμεινε για την προστασία της Ιωνικής Πολιτείας και των πληθυσμών της. Στις 15 Ιουλίου ο Ύπατος Αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης κοινοποίησε την απόφαση για αυτονομία και ζήτησε τη συνδρομή της Μικρασιατικής «Άμυνας» για τη διενέργεια συλλαλητηρίων στις 17 Ιουλίου υπέρ της αυτονομίας, στη Σμύρνη και σε άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας.

*Ο ύπατος αρμοστής Αριστείδης Στρεργιάδης

                Την ημέρα του συλλαλητηρίου ο Ύπατος Αρμοστής κοινοποίησε δύο προκηρύξεις, μία της Ελληνικής Κυβέρνησης και μία της Αρμοστείας, με τις οποίες γινόταν γνωστό ότι η Ελληνική Κυβέρνηση αποφάσισε να εφαρμόσει τα απαραίτητα μέτρα για την οργάνωση της Δυτικής Μικράς Ασίας, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλισθούν σε όλους εξίσου, ανεξάρτητα φυλής και θρησκεύματος, τα αγαθά της νέας Πολιτείας και να μετέχουν όλοι στη διαχείριση των κοινών. Η οργάνωση της με αυτόν τον τρόπο θα συντελούσε στην αποκατάσταση της ειρήνης ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία και θα απέβαινε ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τους.

               Oι προκηρύξεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα στις 2 Αυγούστου 1922 οι Σύμμαχοι να επιδώσουν ταυτόσημη διακοίνωση στην Ελληνική Κυβέρνηση, με την οποία την ειδοποιούσαν ότι δεν μπορούσε να αξιώσει την εγκατάσταση καθεστώτος διαρκούς χαρακτήρα στη Μικρά Ασία, γιατί η διάθεση των εδαφών αυτών θα ρυθμιζόταν από τη συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στους Συμμάχους και στην Τουρκία. Ταυτόχρονα δόθηκε εντολή στους αρμοστές των Συμμάχων στην Κωνσταντινούπολη να προπαρασκευάσουν προκαταρκτική διάσκεψη ειρήνης, στην οποία θα συμμετείχαν από κοινού η Ελλάδα και η Τουρκία. Στην παραπάνω διακοίνωση δεν απάντησε η Ελλάδα, ούτε ανέστειλε την ενέργεια της αυτονομίας.

                Μετά τη ραγδαία αυτή εξέλιξη της κατάστασης αποφασίσθηκε από τους Συμμάχους οι αρμοστές τους στην Κωνσταντινούπολη να συνέλθουν στη Βενετία για ανταλλαγή απόψεων και, εφόσον υπήρχε έδαφος συνεννόησης, η δικαιοδοσία της διάσκεψης θα διευρυνόταν. Η διάσκεψη της Βενετίας αποφασίσθηκε να γίνει στις 18 Αυγούστου, η δυσμενής όμως εξέλιξη για τη Στρατιά Μικράς Ασίας της Τουρκικής επίθεσης στις 13 Αυγούστου 1922 και τα επακολουθήσαντα γεγονότα ματαίωσαν τη σύγκληση της διάσκεψης και έπαυσε κάθε σκέψη για αυτονομία, μετά την επελθούσα καταστροφή.

Αντιστράτηγος ε.α.  Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

«Εκστρατεία στη Μικρά Ασία 1919-1922» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.