ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΙΜΙΩΝ ΣΤΙΣ ΓΚΡΙΖΕΣ ΖΩΝΕΣ

*Οι Τούρκοι συνεργάτες της "Χουριέτ" την ώρα που ετοιμάζονται να αντικαταστήσουν την ελληνική σημαία, με την τουρκική, στη βραχονησίδα των Ιμίων, ενέργεια προβοκατόρικη.

Γράφει ο κ. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας, Αντιστράτηγος ε.α.

            Η κρίση των Ιμίων, όπως αποκαλούνται τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του Ιανουαρίου 1996, τα οποία έφεραν την Ελλάδα και την Τουρκία στα πρόθυρα του πολέμου, θα αποτελέσει για τους ιστορικούς του μέλλοντος θέμα προς διερεύνηση, όταν συγκεντρωθεί το απαιτούμενο αρχειακό υλικό και οι μαρτυρίες των εμπλεκομένων, αποφορτισμένες από πολιτικές και στρατιωτικές σκοπιμότητες, που βαραίνουν ακόμα στο Ελληνικό, Τουρκικό και Διεθνές πολιτικό σκηνικό.

            Κρίση υφίσταται όταν καταβάλλεται προσπάθεια να διαφοροποιηθούν αρχές, κανόνες και συμφωνίες, που έχουν αποτυπωθεί σε συνθήκες μεταξύ των κρατών και βασίζονται στο Διεθνές Δίκαιο. Ο μηχανισμός ορθού χειρισμού κρίσεων δεν αποτελεί οπωσδήποτε συνταγή επιτυχίας, εν τούτοις παρέχει σαφείς κατευθυντήριες αρχές, τις οποίες θα πρέπει να ακολουθεί ένα κράτος, ώστε να προσεγγίσει το προσδοκώμενο. Ένα παράδειγμα ορθού χειρισμού κρίσης ήταν η ανακατάληψη των νήσων Φώκλαντ το 1982 από το Ηνωμένο Βασίλειο. Το δόγμα ποτέ μην κάνεις την πρώτη κίνηση, χωρίς να έχεις μελετήσει την τελευταία, δηλαδή τον τρόπο εξόδου από την κρίση, πρέπει να διέπει τους πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες.

*Οι βραχονησίδες των Ιμίων

ΠΟΡΕΙΑ  ΠΡΟΣ  ΤΗΝ  ΚΡΙΣΗ

            Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης η Τουρκία επιδίωκε την αναθεώρησή της, ιδίως μετά το 1974. Στο παρασκήνιο γίνονταν  συζητήσεις από την Άγκυρα για νησίδες και βραχονησίδες, που δεν κατονομάζονταν, τόσο στην Συνθήκη της Λωζάννης, όσο και στην Συνθήκη των Παρισίων, που καθορίζουν το ισχύον νομικό καθεστώς του Αιγαίου και των Δωδεκανήσων. Μετά τον τερματισμό της διεθνούς διάσκεψης για το Δίκαιο της Θαλάσσης στο Montego  Bay το 1982 το νέο δίκαιο τέθηκε σε ισχύ το 1994 και το επόμενο έτος επικυρώθηκε από την Ελληνική Βουλή.

            Τον Νοέμβριο του 1995 η Ελληνική Κυβέρνηση μελετούσε ένα πρόγραμμα εποικισμού βραχονησίδων με κρατική επιδότηση στο Αιγαίο, αλλά και εκτός αυτού, καθόσον σ’ αυτές συμπεριλαμβάνονταν τα Αντικύθηρα, η Γαυδοπούλα κ.ά. Είχε ανακοινωθεί ότι το πρόγραμμα αποσκοπούσε στην ανάπτυξη μιας μορφής αγροτικού τουρισμού. Στην πραγματικότητα βασιζόμενο στο Δίκαιο της Θαλάσσης περί υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης[ΑΟΖ] στόχευε με τον εποικισμό στη διασφάλιση των εθνικών μας συμφερόντων.

            Από πλευράς Τουρκίας σε αντίδραση, προς τις ενέργειες της Ελλάδας, το Πολεμικό Ναυτικό της θα χαρτογραφούσε βραχονησίδες, που βρίσκονταν κοντά στις ακτές της. Στις 26 Δεκεμβρίου 1995 το Τουρκικό M/S FIGEN  AGAT προσάραξε στις βραχονησίδες Ίμια. Η άρνηση του πλοιάρχου να δεχθεί τις υπηρεσίες των ρυμουλκών της Ελλάδας και ο ισχυρισμός του ότι το ναυάγιο έγινε σε Τουρκικό νησί ανάγκασε το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας μας να γνωστοποιήσει το θέμα στο Υπουργείο Εξωτερικών. Με αφορμή την αποκόλληση του FIGEN  AGAT  ήλθε στην επιφάνεια το θέμα της διεκδίκησης από την Τουρκία των βραχονησίδων Ίμια.

            Την 28η Δεκεμβρίου 1995, μετα από τηλεφωνικές επικοινωνίες μεταξύ των Υπουργείων Εξωτερικών των δύο χωρών Ελληνικό ρυμουλκό αποκόλλησε το πλοίο. Την επομένη το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας έστειλε στην πρεσβεία της Ελλάδας στην Άγκυρα ρηματική διακοίνωση, στην οποία αναγράφονταν ότι οι βραχονησίδες Ίμια αποτελούν εσωτερικό τμήμα της Τουρκικής επικράτειας, υπαγόμενες διοικητικά στη Νομαρχία της Αλικαρνασσού {Μπόντρουμ].

            Την 9η Ιανουαρίου 1996 επιδόθηκε η απάντηση της Ελλάδας στην ρηματική διακοίνωση της Τουρκίας, με την οποία απορρίπτονταν ο ισχυρισμός της περί κυριαρχίας στα Ίμια. Στις 18 Ιανουαρίου, μετά από αίτηση του Υπουργείου Εξωτερικών, με εντολή του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Αμύνης[ΓΕΕΘΑ] λήφθηκαν από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού αυξημένα μέτρα επαγρύπνησης στην περιοχή.

            Στις 25 Ιανουαρίου τέσσερις κάτοικοι της Καλύμνου με επικεφαλής τον Δήμαρχο και τηλεοπτικό συνεργείο πήγαν στην Ανατολική βραχονησίδα των Ιμίων και τοποθέτησαν σε έναν πρόχειρο ιστό την Ελληνική σημαία. Την μεθεπομένη ελικόπτερο με Τούρκους δημοσιογράφους προσγειώθηκε στην Ανατολική βραχονησίδα των Ιμίων, οι οποίοι απέσυραν την Ελληνική σημαία και τοποθέτησαν την Τουρκική.

            Τέλος στις 10.30 ώρα της 28ης Ιανουαρίου 1996 άνδρες περιπολικού του Πολεμικού Ναυτικού αφαίρεσαν την Τουρκική σημαία και άνδρες άλλου περιπολικού τοποθέτησαν την Ελληνική σημαία στην Ανατολική βραχονησίδα των Ιμίων. Η τοποθέτηση της Ελληνικής σημαίας στον ιστό από άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού έγινε με διαταγή του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, ενώ η εντολή ήταν η αφαίρεση μόνο της Τουρκικής σημαίας. 

*Χάρτης της περιοχής των Ιμίων

Ο  ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ  ΤΗΣ  ΚΡΙΣΗΣ

1.     Από πλευράς  Τουρκίας.

            Η ύψωση της Ελληνικής σημαίας από άνδρες του Ελληνικού πολεμικού πλοίου στην Ανατολική βραχονησίδα των Ιμίων και αργότερα η εγκατάσταση φρουράς για την φύλαξή της προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις στην Τουρκία. Η τοποθέτηση της σημαίας από προσωπικό του Πολεμικού Ναυτικού έδινε διαφορετική σημασία και βαρύτητα από ότι η τοποθέτηση της σημαίας από έναν δήμαρχο ή δημοσιογράφους, γιατί, κατά την άποψή της, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, η πράξη αυτή συνιστούσε επιθετική ενέργεια και παρείχε το δικαίωμα για ανάληψη επιχειρήσεων αυτοάμυνας, αφού κατά την Τουρκία τα Ίμια αποτελούν έδαφός της.

            Την 29η Ιανουαρίου 1996 συγκλήθηκε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας με ειδική σύνθεση υπό την προεδρία της Πρωθυπουργού Τανσού Τσιλέρ. Συζητήθηκαν όλες οι διπλωματικές διαδικασίες και τα σενάρια στην περίπτωση στρατιωτικής δράσης καθώς και πιθανές επιπτώσεις. Αποφασίστηκαν σε νέα σύσκεψη στο ΓΕΕΘΑ την επομένη διπλωματικές ενέργειες, στρατιωτικές προπαρασκευές [Αύξηση της παρουσίας των πολεμικών πλοίων στην περιοχή, ετοιμότητα αεροπορικών Μονάδων και ειδικών δυνάμεων κ.ά.] και την κατάληψη από ένοπλο τμήμα της Δυτικής βραχονησίδας των Ιμίων, στην οποία δεν είχε αποβιβασθεί ένοπλο τμήμα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, εφόσον δεν απομακρυνθεί από την Ανατολική βραχονησίδα το ένοπλο τμήμα του Πολεμικού Ναυτικού.

            Η θέση της Τουρκίας, όπως μεταφέρθηκε από την Τανσού  Τσιλέρ στον Πρόεδρο των ΗΠΑ  Μ. Κλίντον, ήταν σαφέστατη ,να απομακρυνθούν από την περιοχή των Ιμίων οι άνδρες, τα πολεμικά πλοία και η Ελληνική σημαία, δηλαδή η επιστροφή στην προτέρα κατάσταση. Στις 01.40 ώρα της 31ης Ιανουαρίου άνδρες των υποβρυχίων καταδρομών της Τουρκίας κατέλαβαν τη Δυτική βραχονησίδα των Ιμίων, δίπλα στην Ανατολική βραχονησίδα των Ιμίων, που ήταν επανδρωμένη από άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού, δημιουργώντας  κατ΄ αυτόν τον τρόπο ισοδύναμο τακτικό αποτέλεσμα, που διαδραμάτισε σοβαρότατο ρόλο στις διαπραγματεύσεις υπέρ της Τουρκίας.

2.     Από πλευράς Ελλάδας.

          Τις μεσημβρινές ώρες της 28ης Ιανουαρίου 1996 σε σύσκεψη της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας αποφασίστηκαν:

          α. Η παραμονή της σημαίας στην Ανατολική βραχονησίδα των Ιμίων και η αποβίβαση μιας ομάδας βατραχανθρώπων για την φύλαξή της. Για τη Δυτική βραχονησίδα των Ιμίων, όπου δεν υπήρχε σημαία, δεν αποφασίστηκε κανένα μέτρο.

          β. Η έκδοση προς τους Έλληνες βατραχανθρώπους εντολών για παρεμπόδιση αποβίβασης ξένων, χρησιμοποίηση βίας σε περίπτωση αυτοάμυνας και μη συμμόρφωσης αυτών, οι οποίοι τυχόν θα επιδιώξουν αποβίβαση, αποτροπή της προσγείωσης Τουρκικού ελικοπτέρου και χρήση προειδοποιητικών βολών.

           γ. Εγκρίθηκαν, αν και ήταν αρμοδιότητας του ΚΥΣΕΑ, κανόνες εμπλοκής για ρίψη προειδοποιητικών βολών και ίσης ανταπόδοσης σε προκλήσεις των Τούρκων.

           Το πρωί της 30ης Ιανουαρίου ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας Γεράσιμος  Αρσένης ενέκρινε την ανάληψη από τον Αρχηγό του ΓΕΕΘΑ Χρίστο Λυμπέρη της επιχειρησιακής διοίκησης, την συνέχιση της ναυτικής παρουσίας στην περιοχή [ 9 πολεμικά πλοία διαφόρων τύπων] στο αντίστοιχο επίπεδο της Τουρκικής, ενίσχυση της ναυτικής περιπολίας στην περιοχή των Ιμίων, την εκτέλεση αεροπορικών αναγνωρίσεων για την συμπλήρωση της εικόνας της επιφανείας και την αύξηση της ετοιμότητας των Ενόπλων Δυνάμεων για την αντιμετώπιση στρατιωτικής ενέργειας. Τη 13.30 ώρα της ίδιας ημέρας απέπλευσαν από τον Ναύσταθμο και αναπτύχθηκαν στο Αιγαίο 3 Φρεγάτες, 1 Αντιτορπιλικό, 4 Πυραυλάκατοι, 2 Υποβρύχια, 4 Αρματαγωγά και άλλα 3 πλοία γενικής υποστήριξης [ Διοικητική Μέριμνα, Πληροφορίες κ.ά.]. Τον απόπλου των πλοίων, όλως αδικαιολόγητα, πρόβαλαν οι τηλεοπτικοί σταθμοί της χώρας μας. Από της ώρας αυτής είχαν εμπλακεί οι ΗΠΑ, μεταφέροντας αργότερα την θέση της Τουρκίας για απομάκρυνση από την περιοχή των πολεμικών πλοίων, των ανδρών και της σημαίας, προκειμένου να λήξει η κρίση στην περιοχή των Ιμίων.

            Την 00.30 ώρα της 31ης Ιανουαρίου συγκλήθηκε σύσκεψη της Κυβερνητικής Επιτροπής στο γραφείο του Πρωθυπουργού στη Βουλή, από την οποία απουσίαζε ο Υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος, που συμμετείχε την ώρα εκείνη σε συζήτηση σε τηλεοπτικό σταθμό. Κατά την σύσκεψη, που διήρκησε για πολλές ώρες εξετάστηκαν διάφορες προτάσεις και ενέργειες. Αποφασίστηκε να αποδεχθεί η Ελλάδα την πρόταση για αποχώρηση από την περιοχή των πολεμικών πλοίων και των ανδρών, όχι όμως και της σημαίας, πιθανόν γιατί διαβλέπονταν πολιτικό κόστος για την Κυβέρνηση. Το πνεύμα όμως, που επικρατούσε στην Κυβέρνηση, ήταν η επίλυση της κρίσης με διαπραγματεύσεις, παρά τις έντονες αντιρρήσεις του Αρχηγού του ΓΕΕΘΑ.

            Στις 03.35 έγινε γνωστή η αποβίβαση στη Δυτική βραχονησίδα των Ιμίων Τούρκων βατραχανθρώπων και η τοποθέτηση σημαίας. Παρά το ότι το γεγονός επιβεβαίωσε στον Πάγκαλο ο Υφυπουργός των ΗΠΑ  Χόλμπρουκ, κρίθηκε σκόπιμο να επιβεβαιωθεί και από την Ελληνική πλευρά. Πράγματι το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού διατάχθηκε να ερευνήσει με ελικόπτερο την Δυτική βραχονησίδα των Ιμίων αν υπάρχουν εχθρικά τμήματα. Από την έρευνα επιβεβαιώθηκε περί την 04.50 ώρα η ύπαρξη Τούρκων στρατιωτικών και σημαίας.

            Την 05.00 ώρα συγκλήθηκε το ΚΥΣΕΑ , το οποίο, αφού απέρριψε πρόταση για εφαρμογή υφιστάμενων στρατιωτικών σχεδίων, κατέληξε σε συμφωνία απεμπλοκής: Όχι πλοία, όχι άνδρες, όχι σημαίες, και επαναφορά στην προτέρα κατάσταση στην περιοχή των Ιμίων. Ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά, που συγκλήθηκε το ΚΥΣΕΑ.Η απόφαση επισφραγίστηκε με το τραγικό γεγονός της πτώσης του ελικοπτέρου της Φρεγάτας και τον θάνατο των τριών μελών του πληρώματός του.

*Τούρκοι βατραχάνθρωποι στη Δυτική βραχονησίδα των Ιμίων

ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΡΙΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΙΜΙΩΝ

            Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ και άλλοι οργανισμοί δεν ενεπλάκησαν κατά τη διάρκεια της κρίσης. Ίσως να μην το ζήτησε η Ελλάδα και να αρκέστηκε στην εμπλοκή των ΗΠΑ. Είναι γεγονός ότι οι ΗΠΑ είχαν συμφέρον να μην διαφοροποιηθεί η πρότερον ισχύουσα κατάσταση στην περιοχή, για να μην διαταραχθούν οι σχέσεις τους, ούτε με την Ελλάδα, ούτε με την Τουρκία. Οι ισορροπίες έπρεπε να διατηρηθούν, γιατί και τα δύο κράτη, το καθένα για διαφορετικούς λόγους, ήταν και είναι σημαντικά για τις ΗΠΑ. Δεν επιθυμούσαν την αποδυνάμωση της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, σε περίπτωση σύρραξης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Γνωρίζοντας την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία να δηλώσουν την παγκόσμια υπεροχή και δύναμή τους.

            Στην Αθήνα συνομιλητές των Αμερικανών ήταν ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος  Σημίτης, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας Γεράσιμος  Αρσένης και ο Υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος. Στον τελευταίο είχε αναθέσει ο Πρωθυπουργός την επίτευξη συμφωνίας με τους Τούρκους με την μεσολάβηση του Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ. Από την αρχή οι Αμερικανοί προωθούσαν την επαναφορά της πρότερον ισχύουσας κατάστασης στην περιοχή των Ιμίων. Όχι πλοία, όχι άνδρες, όχι σημαίες, την οποία στο τέλος, μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, επέτυχαν.

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

            Κατά τη διάρκεια της κρίσης των Ιμίων διαπιστώθηκαν:

            1. Το ΚΥΣΕΑ, αρμόδιο όργανο χειρισμού των κρίσεων δεν συνεδρίασε παρά μόνο μία φορά, στο τέλος της κρίσης, προκειμένου να αποφασίσει για την απεμπλοκή από αυτήν.

            2. Κηρύχθηκε η εφαρμογή Ειδικών Κανόνων Εμπλοκής και Μέτρων του Εθνικού Συστήματος Συναγερμού από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας, ενώ η κήρυξη ήταν αρμοδιότητας του ΚΥΣΕΑ.

            3. Δεν έγινε προσφυγή σε κανένα Διεθνή Οργανισμό, ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Κυβέρνηση αρκέστηκε στη διαμεσολάβηση των Αμερικανών και μάλιστα με επιπόλαιο τρόπο.

             4. Δεν δόθηκαν σαφείς εντολές προς τις Ένοπλες Δυνάμεις και δεν τηρήθηκε υψηλό επίπεδο πολιτικού ελέγχου στις στρατιωτικές επιλογές, με αποτέλεσμα να μην υπάρξει σταδιακή εφαρμογή των στρατιωτικών ενεργειών.

            5. Απουσίαζε η συνεργασία και ο συντονισμός των διπλωματικών και στρατιωτικών ενεργειών. Ως εκ τούτου υπήρξε ανακολουθία των ενεργειών της Κυβέρνησης, που επιδίωκε την επίλυση με διαπραγματεύσεις, προς εκείνες του Υπουργείου Εθνικής  Άμυνας, που επιδίωκε δυναμικότερες διαδικασίες.

            6. Η παράλειψη της αποβίβασης προσωπικού στην πλησίον Δυτική βραχονησίδα των Ιμίων για την φρούρησή της ήταν αδικαιολόγητη, γιατί έδωσε τη δυνατότητα στην Τουρκία να την καταλάβει και να δημιουργήσει ισοδύναμο τακτικό αποτέλεσμα, που επηρέασε σε βάρος μας τις διαπραγματεύσεις.

            Απεναντίας ο χειρισμός της κρίσης από την Τουρκία υπήρξε άψογος. Η Τουρκία είχε στο ενεργητικό της ένα εξαιρετικό επιχειρησιακό επίτευγμα. Είχε ενοποιήσει λειτουργικά τις διπλωματικές της επιδιώξεις με τη δράση των στρατιωτικών μέσων.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

             Άμεση συνέπεια της κρίσης των Ιμίων είναι η εμφάνιση της θεωρίας των Γκρίζων Ζωνών, την οποία η Τουρκία καθημερινά με τις προκλητικές ενέργειές της διατηρεί. Η Τουρκία επέτυχε κατά την σύνοδο του ΝΑΤΟ στην Μαδρίτη την 8η Ιουλίου 1997 και την υπογραφή από τους Κωνσταντίνο Σημίτη και Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ ενός κειμένου αρχών, στο οποίο:

            1. Γίνεται αναφορά για σεβασμό στην κυριαρχία των δύο κρατών, χωρίς να διευκρινίζεται εάν η Τουρκία αποδέχεται τα υφιστάμενα θαλάσσια σύνορα, γεγονός που αποδεικνύει την εμμονή της στην θεωρία των Γκρίζων Ζωνών.

            2. Δηλώνεται από τα δύο κράτη σεβασμός προς τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και των Διεθνών Συνθηκών-Συμφωνιών, χωρίς να διευκρινίζεται ότι τα δύο κράτη δέχονται να λυθούν οι διαφορές  στο Αιγαίο, με βάση το Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσσης, τη στιγμή που η Τουρκία επιμένει στη λύση των διαφορών με βάση την αρχή της ευθυδικίας.

            3. Δεσμεύεται κάθε κράτος να σεβασθεί τα θεμιτά ζωτικά συμφέροντα του άλλου κράτους, τα οποία είναι μεγάλης σπουδαιότητας για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία. Από τότε η Τουρκία για τα ζωτικά της συμφέροντα στο Αιγαίο επικαλείται οικονομικά, γεωπολιτικά και στρατιωτικά κριτήρια.

            Το κείμενο αρχών δεν είναι διεθνής συνθήκη, δεν είναι δεσμευτικό, είναι μια πολιτική διακήρυξη αρχών, οι οποίες θα πρέπει να διέπουν τις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις. Αποτελεί όμως πολιτικό κεκτημένο, πάνω στο οποίο η Άγκυρα στηρίζει τις παράλογες και αυθαίρετες επιδιώξεις της στο Αιγαίο και στα Δωδεκάνησα.

Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας, Αντιστράτηγος ε.α.

ΠΗΓΕΣ

   1. «Οψόμεθα την αλήθεια» του Ναυάρχου Χρίστου Λυμπέρη.

   2. «Αποστολή εξετελέσθη» του Πτεράρχου Νικολάου Κουρή.

   3. «Προβληματισμοί», Ελληνικής Εταιρείας Στρατηγικών Μελετών τεύχη 50 και 65.