ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ?

*Αρχαία ελληνικά ερείπια στην Αίνο

*Οι αγώνες του Θρακικού Ελληνισμού 

και ο ρόλος του Νικόλαου Χατζόπουλου

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

'Όπως έχουμε αναφέρει και άλλη φορά σ' αυτό το ιστολόγιο, στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, εναπόκειται ένας φάκελος με ποικίλα ντοκουμέντα για τη Θράκη. Τα περισσότερα από αυτά είναι αναφορές και εκθέσεις του Ν. Γ. Χατζόπουλου. Ακάματος εργάτης του πνεύματος, περιέτρεχε ως εθναπόστολος τη Θράκη και με τα γραπτά του, αφύπνιζε συνειδήσεις μεταξύ των πατριωτών της Κωνσταντινούπολης, που διέθεταν τον πλούτο τους για την Παιδεία των υπόδουλων.

Λεπτομερή βιογραφικά του, δεν είναι γνωστά. Η καταγωγή του ήταν από την Ήπειρο. Ωστόσο από μια αναφορά του ίδιου, του έτους 1882, προκύπτει ότι ήταν εκπαιδευτικός, διετέλεσε διπλωματικός, αλλά και εμποροϋπάλληλος.

«Από του 1856- γράφει- ενέκυψα ιδίως  εις την έρευναν των δύο εκκλησιαστικών επαρχιών την του Διδυμοτείχου, ένθα διηύθυνον την Ελλην. Σχολήν επί πενταετίαν και την επαρχίαν Μαρωνείας από του 1873 συστησάμενοι δια του εν Αίνω τότε υπάρχοντος Αναγνωστηρίου την πρώτην Δημοτικήν Σχολήν. Κατόπιν των επαρχιών τούτων, εγνώρισα την επαρχίαν Αίνου. Εις την Ελληνικήν Σχολήν επί δεκαετίαν διηύθυνα και εκ της επαρχίας Ηρακλείας τα τμήματα Κεσσάνης και Ουζούν Κιοπρού. Πέντε δε έτερα έτη έμεινα εν Πύργω του Ευξείνου Πόντου. Δύο μεν έτη διδάσκαλος της εκείσε Ελληνικής Σχολής, δύο δε έτη εμποροϋπάλληλος και έν έτος προσωρινώς Διευθυντής του εκείσε Ελλ. Υποπροξενείου κατά την δυσχερή εποχή του 1868, ως εκ του επισυνημμένου αντιγράφου εγγράφου της εν Κων/λει Βασιλικής Ελληνικής Πρεσβείας καταφαίνεται».

Επιπλέον αναφέρεται, ότι η σύζυγος του Χατζόπουλου, ήταν εγγονή του νεομάρτυρα Αίνου Στεφάνου[1], που βρήκε μαρτυρικό θάνατο στην πατρίδα του στις 17 Απριλίου 1821, διότι αρνήθηκε να δεχθεί τον εξισλαμισμό του.

Τον επόμενο χρόνο της παραμονής του στην Αίνο, δηλαδή το 1874, στη γιορτή των Τριών Ιεραρχών, ο Χατζόπουλος, εκφώνησε ως σχολάρχης βαρυσήμαντο λόγο με θέμα «Τα εκ της Παιδείας ευεργετήματα εις τα άτομα και την κοινωνίαν».

Αμέσως μετά ο Μητροπολίτης Αίνου, όπως γράφει ο «Νεολόγος» της Κωνσταντινουπόλεως, πρότεινε να γίνει προαιρετική εισφορά για τις ανάγκες των κατοίκων. Ο ίδιος ο Μητροπολίτης πρόσφερε 5 χρυσές οθωμανικές λίρες. Το παράδειγμά του ακολούθησε ο Χριστοφής Οικονόμου, γνωστός για τη συμμετοχή του στα κοινά της Αίνου και πολλοί άλλοι Αινίτες. Τότε αποφασίσθηκε και η τοποθέτηση ως εφόρων των σχολείων της Αίνου, των Αθανασιάδη Κ. Αναστασίου Αριστοφάνη, Τσιμπούνη Αντώνιου, Νιώτη Γεώργιου, και Παπαθανασίου Ι.

Στις 25 Μαρτίου 1875 ημέρα ίδρυσης του Αναγνωστηρίου Αίνου «Ο Ευαγγελισμός» έγινε παρουσία του Μητροπολίτη Αίνου Δωρόθεου και του Έλληνα υποπρόξενου Ξένου, η ετήσια λογοδοσία, με πανηγυρικό που εκφώνησε ο γιατρός Συμεών Καβούρ. Την κυρίως λογοδοσία έκανε ως γενικός γραμματέας του συλλόγου ο δραστήριος Ν.Γ. Χατζόπουλος. Αμέσως μετά έγινε συζήτηση για τον μετασχηματισμό του Αναγνωστηρίου σε Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Αίνου.

Η απόφαση ήταν ομόφωνη και γράφηκαν αμέσως ως ιδρυτικά μέλη οι Φορμόζης Ι. Καβούρ Συμεών, Καλωταίος Χριστόδουλος, Νικόλαος Γ. Χατζόπουλος, Κανέτσης Ι. Χριστόδουλος, Τζαπανόγλους Κωνσταντίνος, Αθανασιάδης Κωνσταντίνος, Βόζης Ιωσήφ, Γιαμαλίδης Κ. Α. Τζιπούνης Ι. Αντώνιος, Αναστασίου Αριστοφάνης. 

Πάντως από τα έγγραφά του, εντοπίζεται και η παρουσία του στις Φέρρες. Σε ένα από αυτά γραμμένο στις Φέρρες με ημερομηνία 25 Ιουλίου 1882 και απευθυνόμενο στην Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα αρχίζει γράφοντας: «Εκ καθήκοντος σπεύδω να υποβάλω έκθεσιν περί των πεπραγμένων μοι εν Φέρραις κατά το παρελθόν σχολικόν έτος». Κάνει μάλιστα λόγο για ένα χρόνο διδασκαλίας του εκεί.

Στα έγγραφα αυτά υπάρχουν στοιχεία, που αποδεικνύουν ότι και τα παιδιά του, με τον ίδιο ζήλο και ανιδιοτέλεια, υπηρέτησαν στη Θράκη στα δύσκολα εκείνα χρόνια του Οθωμανικού ζυγού και της απειλής του εκβουλγαρισμού ομάδων θρακικού πληθυσμού με κάθε μέσον.

          Σε μια αχρονολόγητη έκθεσή του υπάρχει αναφορά για το χωριό Καβατζήκι (σημερινή Λευκίμη) και τους αγώνες των κατοίκων του να επηρεάσουν και τους κατοίκους των γύρω χωριών να παραμείνουν στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία και να μην προσχωρήσουν στο Σχίσμα των Βουλγάρων. Εκτενής αναφορά υπάρχει και για την κατάσταση της Παιδείας στο χωριό, όπου σε ένα σημείο γράφει με παράπονο:

          «Πρώτον δεν διοργανώθη η Δημοτική Σχολή κατά το αποτελεσματικώτερον σύστημα, παρά του Αγησιλάου Ν. Χατζοπούλου, διδάξαντος δύο όλα έτη και αποχωρήσαντος εντεύθεν διότι εκ των 40 λιρών τας οποίας τω είχον εγγράφως υποσχεθεί του επλήρωσαν μόλις 30 τας δ’ άλλας δέκα, μ’ όλας τα πατρικάς παραινέσεις του γενναίου και φιλομούσου Αγίου Μαρωνείας, τας έχασε, διότι δεν τω επέτρεψα να καταφύγει εις τα Δικαστήρια, όπερ ήθελε ψυχράνει τον μόλις εξεγειρόμενον ζήλον των χωρικών. Διότι οι χωρικοί θεωρούσι τον διδάσκαλον ως καθήκον έχοντα, να υφίσταται τα πάντα δια την προκοπήν των χριστιανών ως του λέγουσιν. Και αγνοούσι ή τους συμφέρει να αγνοούσιν ότι εις τον κόσμον τούτον δεν υπάρχουσιν δικαιώματα άνευ καθηκόντων».

          Από μια άλλη αναφορά του προς την Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα στην Κωνσταντινούπολη, προκύπτει ότι ο Νικόλαος Χατζόπουλος, είχε τουλάχιστον τρεις γιους. Τον κατονομασθέντα Αγησίλαο, που φαίνεται πως είναι ο πρωτότοκος και τον δευτερότοκο Ιωάννη. Από άλλα διασωθέντα έγγραφα, αποκαλύπτεται ότι είχε και τρίτο γιο τον Κωνσταντίνο, τον οποίο συναντούμε δάσκαλο στις Σαράντα Εκκλησίες.

*Η σφραγίδα και η υπογραφή του Μητροπολίτη Μαρωνείας Ιερώνυμου

          Στο απόσπασμα αυτό, που αναφέρεται στην κατάσταση της Παιδείας στο καϊμακαμλήκι του Δεδέαγατς, γίνεται και αναφορά στο  χωριό Τουρμπαλήκιοϊ (ΣΣ. Βρισκόταν βορειότερα των Φερρών, περιοχή της σημερινής Πυλαίας) για το οποίο γράφει:

ΤΟΥΡΜΠΑΛΗΚΙΟΪ: «Πρότερον είχε περί τας 250 οικογενείας, νυν δε μόλις το ήμισυ δια τον ανωτέρω λόγον (ΣΣ. Προηγουμένως μιλώντας για το χωριό Ρουμτζούκι- σημερινός Δορίσκος- είχε εξηγήσει ότι μειώθηκε ο πληθυσμός του γιατί λόγω του Ρωσοτουρκικού πολέμου περί τις 180 οικογένειες, είχαν μεταναστεύσει στην Ανατολική Ρωμυλία, απ’ όπου βαθμιαία επανέρχονταν πάλι). Εις το χωρίον τούτο τη προτάσει και επιμόνω θελήσει του φιλοπάτριδος και φιλομούσου Αγίου Μαρωνείας Κυρίου Ιερωνύμου απέστειλα τον δευτερότοκον υιόν μου Ιωάννην, αποσπάσας αυτόν εκ της εργασίας του, αντί του ευτελούς μισθού των 100 γροσίων κατά μήνα, διότι επρόκειτο να προσκαλέσωσι Βούλγαρον εκ Ρωμυλίας. Εις το χωρίον τούτο εχορηγήθησαν δωρεάν όλα τα διδακτικά βιβλία, εχαρίσθη δε και η Αρχιερατική επιχορήγησις» (Σ.Σ. η ορθή ονομασία του αναφερόμενου Τουρμπαλήκιοϊ, είναι μάλλον  Τορμπαλήκιοϊ).

          Στην προαναφερθείσα έκθεσή του με ημερομηνία 3 Αυγούστου 1883, που είναι γραμμένη στην Αίνο, ο Νικ. Γ. Χατζόπουλος, προτείνει την ίδρυση Ελληνικού σχολείου στις Φέρρες, γιατί είχαν αρχίσει να κάνουν αισθητή την παρουσία τους οι Βούλγαροι, που ήθελαν να ιδρύσουν δικό τους σχολείο, αλλά δεν δέχεται να πάει ο ίδιος εκεί ως δάσκαλος. Ήταν ήδη μεγάλος σε ηλικία και δίνει εξηγήσεις για την άρνησή του.

*Φέρρες. Η Κοσμωσώτειρα κατά την Τουρκοκρατία

          «Ο ευσεβάστως υποφαινόμενος δεν πρόκειται να προτείνει εμαυτόν διότι οικογενειάρχης θα υποστώ μαρτύρια εις ένα τόπον όπου ιατρός δεν υπάρχει, φιλοξενία ουδόλως και αντίδρασις παντοτινή και σπουδαία δεν ελλείπει. Άλλως τε η ηλικία προ πάντων δε οικογενειακοί λόγοι, με πειθαναγκάζωσι να μείνω διδάσκων εν τη Ελλ. Σχολή Αίνου, ένθα έχω και την οικίαν μου και ετησίαν μισθοδοσίαν ογδοήκοντα οθωμ. λιρών. Νομίζω καθήκον μου μόνο να υποβάλω ό,τι τριακονταετής συνεχής διαμονή εις τα κεντρικώτερα μέρη της Θράκης και υπερτεσσαρακονταετής διδασκαλία μ’ εδίδαξαν καθ’ όσον αφορά τα της Θράκης». Και σε άλλο σημείο του ίδιου εγγράφου, που απευθυνόταν στην Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα της Κωνσταντινούπολης ο Χατζόπουλος αγωνιώντας και για την εργασία των παιδιών του, γράφει: «Αν η Σεβαστή Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότης λαμβάνει υπ’ όψιν της την πολυετή υπηρεσίαν, την εκλιπαρώ να διορίση τον υιόν μου Αγησίλαον Ν. Χατζόπουλον όστις διήκουσε την πρώτην και δευτέραν Γυμνασιακήν τάξιν του εν Πέρα Ελληνικού Λυκείου και λίαν επιτυχώς εδίδαξεν εις το χωρίον Καβατζήκι επί δύω ολόκληρα έτη και περί τούτου δύναται να πληροφορηθεί από τον καλόν καγαθόν Μητροπολίτην Κύριον Ιερώνυμον παρά του οποίου ας ευδοκήσει να μάθει η Σεβαστή Αδελφότης αν ο ευσεβάστως υποφαινόμενος εξεπλήρωσα το ανατεθειμένον μοι καθήκον και συνετέλεσα κατά τι ως προς τον καθόλα ιερόν σκοπόν».

          Τελικά όμως από την μελέτη των εγγράφων της Βιβλιοθήκης της Βουλής συνάγεται, ότι ο Νικόλαος Χατζόπουλος είχε και τρίτο γιο, τον Κωνσταντίνο, ο οποίος, εντοπίζεται να εργάζεται ως δάσκαλος στις Σαράντα Εκκλησίες. Υπάρχει ένας πολύπτυχος αναλυτικός πίνακας με πληροφορίες για όλα τα χωριά της περιοχής, για σχολεία, εκκλησίες, δασκάλους κλπ. Υπογράφεται στις 17 Μαΐου 1888 από τον Κωνσταντίνο Ν. Χατζόπουλο. Το μεσαίο γράμμα Ν. προφανώς υποδηλώνει το πατρικό του όνομα Νικόλαος.

          Επίσης σε δημοσίευμα του «Νεολόγου» στις 27 Αυγούστου 1871 υπάρχει είδηση για τις εξετάσεις του Παρθεναγωγείου Σαράντα Εκκλησιών, στο οποίο αναφέρεται ότι μίλησε ο αντιπρόεδρος του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου της πόλης Κ. Χατζόπουλος, η δασκάλα κυρία Μαριγώ και η Ελισάβετ Κωτσή μαθήτρια του Κ. Πατρικόπουλου. Στη γιορτή των Τριών Ιεραρχών το 1873 μίλησε ο Κ. Χατζόπουλος και «εξέθεσε βαρυαλγών την καχεκτικήν θέσιν» του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου της πόλης «και την ολιγωρίαν των μελών του».

          Ο Ν.Γ. Χατζόπουλος εμφανίζεται και με άλλη ιδιότητα. Να δημοσιογραφεί στον «Νεολόγο» της Κωνσταντινούπολης. Και να υπερασπίζεται σθεναρά τα συμφέροντα των Αινιτών, οι οποίοι δεν ήθελαν να γίνει λιμάνι στο Δεδέαγατς, γιατί διέβλεπαν, ότι θα συρρίκνωνε το δικό τους λιμάνι. Μια τέτοια ανταπόκρισή του σταλμένη το 1872 με δυσοίωνες προβλέψεις του για το λιμάνι του Δεδέαγατς, δεν επαληθεύθηκαν ιστορικά. Ο ίδιος υποστήριζε ότι λόγω της σιδηροδρομικής γραμμής έπρεπε να δοθεί βάρος στην ανάπτυξη της Αίνου και όχι του Δεδέαγατς.

*Το άρθρο του Χατζόπουλου εναντίον του Δεδέαγατς στο "Νεολόγο" του 1871

          Μια άλλη δραστηριότητα του Χατζόπουλου, είναι η ανάμιξή του στις προσπάθειες για ανάπτυξη των πλουτοπαραγωγικών πηγών της περιοχής. Σε ένα άρθρο του «Νεολόγου» στις 24 Απριλίου 1877 με υπογραφή Ω αναφέρεται ότι με πρόσκληση των Σ. Καβούρ και Ν. Χατζόπουλου εστάλη στην Αίνο από τον μεγαλοτραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης Χρηστάκη Ζωγράφο ένας Ελβετός μηχανικός που έκανε τοπογραφικά διαγράμματα του λιμανιού ενόψει επισκευής του από εταιρία που είχαν ιδρύσει πλούσιοι ομογενείς, παράλληλα με την εκμετάλλευση του λιθανθρακωρυχείου της περιοχής. Το οποίο, είχε ανακαλύψει ο Νικόλαος Χαζόπουλος. Αν και ο αρθρογράφος αφήνει υπονοούμενα, μήπως ο Ελβετός ήταν τελικά απατεώνας, που εκμεταλλεύονταν το όνομα του Ζωγράφου.

*Το άρθρο του 1877, με την υπογραφή Ω

Από τα κείμενα αυτά προκύπτει το συμπέρασμα, ότι ο Νικόλαος Χατζόπουλος είχε αφιερωθεί μαζί με την οικογένειά του, στον εθνικό αγώνα για τη σωτηρία της Θράκης.

          Πάντως ο Νικόλαος Χατζόπουλος, για τις δραστηριότητές του, είχε αποσπάσει την ευαρέσκεια της ελληνικής διπλωματικής υπηρεσίας. Διασώθηκε στη Βιβλιοθήκη της Βουλής ένα αντίγραφο εγγράφου, που απευθύνει ο Έλληνας πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη Ιωάννης Δεληγιάννης, προς τον Χατζόπουλο, στις 15 Οκτωβρίου 1868, όταν διηύθυνε προσωρινά το Ελληνικό Υποπροξενείο Πύργου, με το οποίο του εκφράζει ευαρέσκειά για την εν γένει δράση του, γράφοντας:

          «Ελάβομεν και ανέγνωμεν μετ’ επιστασίας τας από 12

Οκτωβρίου υπ’ αριθ. 265 και 276 αναφοράς υμών, του περιεχομένου των οποίων θέλομεν ποιήσει την δέουσαν χρήσιν. Σας εκφράζομεν εν τούτοις την ημετέραν ευαρέσκειαν δι’ όν δεικνύεται ζήλον υπέρ των Εθνικών συμφερόντων και Σας παρακαλούμεν να εξακολουθήτε πάντοτε ενεργούντες αυτόθι υπέρ του Ελληνισμού μετά της αυτής προθυμίας και συνέσεως ως μέχρι τούδε».  

           Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε, ότι πράγματι το 1868- πού αναφέρει ο Χατζόπουλος- ήταν μια εξαιρετικά δυσχερής χρονιά για τον Ελληνισμό της Θράκης. Από προδοσία Βουλγάρων, οι αρχές πληροφορήθηκαν- όπως γράφει στο σύγγραμμά του «Θράκη» ο καθηγητής κ. Κ. Α. Βακαλόπουλος-  πως ορισμένοι Θρακιώτες, από τη Στενήμαχο, τη Φιλιππούπολη, τα Βοδενά και την Αδριανούπολη, έπαιρναν μέρος στον αγώνα των Κρητικών  για απελευθέρωση (σελ. 159).

          Την ίδια χρονιά στη γειτονική Βάρνα, αλλά και τη Φιλιππούπολη και την Αδριανούπολη, είχαν γίνει βίαιοι εξισλαμισμοί γυναικών, που προκάλεσαν ένταση αλλά και παραστάσεις των χριστιανών κατοίκων στους διπλωματικούς εκπροσώπους των μεγάλων δυνάμεων, για σεβασμό των δικαιωμάτων των υποδούλων (σελ. 138).

*Η Αδριανούπολη

          Το Δεκέμβριο του ιδίου έτους ο βαλής της Αδριανούπολης Χουρσίτ Πασάς, ανακοίνωσε στον Έλληνα πρόξενο την διακοπή των ελληνοοθωμανικών  διπλωματικών σχέσεων και του ζήτησε να εγκαταλείψει τη χώρα. Στους Έλληνες υπηκόους εξάλλου δόθηκε 15νθήμερο προθεσμία να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ανάλογες διαταγές δόθηκαν και σε άλλες περιοχές της Ανατολικής Θράκης. Η ένταση υπήρξε μεγάλη, αλλά τελικά η διαταγή αυτή ανακλήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1869. Την ίδια χρονιά- παραμονές της ίδρυσης της σχισματικής βουλγαρικής εξαρχίας- σημειώθηκαν και έντονοι ανταγωνισμοί μεταξύ της ελληνικής και της βουλγαρικής κοινότητας του Πύργου. Το επόμενο καλοκαίρι του 1869 η βουλγαρική κοινότητα αποσχίσθηκε από την ελληνική, ενώ εντάθηκαν οι κινήσεις των βουλγάρων σε όλη τη Θράκη.

           Άραγε η Θράκη, σήμερα, δεν πρέπει να τιμήσει αυτόν τον άγνωστο εθναπόστολο;

---

[1] «Η Θράκη και ο Έβρος» 1971, συλλογική εργασία των Απ. Ευθυμιάδη, Δημ. Παπαράλλη, Ευ. Καμαριανάκη, σελ. 319, έκδοση ΝΕΛΕ Έβρου.