Από το Καραγάτς στο Κουμ Τσιφλίκ, η γέννηση της Νέας Ορεστιάδας, το 1923

*Το πρώτο σπίτι που χτίσθηκε στην Νέα Ορεστιάδα

*Η γέννηση το 1923

της νεώτερης πόλης της Ελλάδας

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Η Νέα Ορεστιάδα, νεώτερη πόλη της Ελλάδας και ίσως και όλης της Ενωμένη Ευρώπης, γιόρτασε στις 12 Αυγούστου τα γενέθλιά της. Στις 12 Αυγούστου 1923, Καραγατσιανοί και Αδριανουπολίτες διωγμένοι από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους, υπό την ηγεσία του ποιμενάρχη τους Πολύκαρπου φώλιασαν κοντά στη πατρίδα που είχαν τις ρίζες τους και δημιούργησαν τη Νέα Ορεστιάδα, πόλη σημαντική της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης.

          Οι συνθήκες του διωγμού των Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη το φθινόπωρο του 1922 είναι γνωστές.

          Η αρχή γι’ αυτή τη δυσμενή εξέλιξη για τον Ελληνισμό άρχισε από τα Μουδανιά. Η διάσκεψη των στρατηγών των Συμμαχικών Δυνάμεων στις 28 Σεπτεμβρίου 1922, με την Ελλάδα να μην έχει υπογράψει, είχε προδιαγράψει την τύχη της Ανατολικής Θράκης: Παραχώρηση στους Τούρκους, που δεν πολέμησαν καθόλου, όταν την απελευθέρωσαν οι Έλληνες τον Ιούλιο του 1920. Ούτε πολέμησαν για να την ανακαταλάβουν. Ο Τύπος έγραφε απροκάλυπτα, ότι η Θράκη θυσιάσθηκε! Έτσι είχαμε την δραματική και αναγκαστική εκκένωση της Ελληνικής Ανατολικής Θράκης από τον γηγενή ελληνικό πληθυσμό, που άνθιζε εκεί από τα πανάρχαια χρόνια. Έφυγαν όλοι μέσα σε δραματικές συνθήκες, ακόμα και του καιρού, που τον Οκτώβριο του 1922 ήταν πολύ βροχερός. Ο ουρανός έκλαιγε… Καραβάνια προσφύγων, βουτηγμένα στη λάσπη…

          Το 1923, σημειώθηκε το δεύτερο σκέλος της μεγάλης δοκιμασίας του Ελληνισμού. Είχαν αρχίσει στη Λωζάνη της Ελβετίας οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

*Το χτίσιμο της νέας πόλης προχωρεί. Ο χώρος της σημερινής πλατείας.

          Το Καραγάτς στο οποίο είχαν συγκεντρωθεί και πολλοί Αδριανουπολίτες είχε παραμείνει υπό ελληνική κυριαρχία, γιατί ήταν εντεύθεν του ποταμού Έβρου, ο φυσικός ρους του οποίου είχε θεωρηθεί και από την συνθήκη των Μουδανιών ως το φυσικό όριο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

          Στη Λωζάνη οι διαπραγματεύσεις ήταν σκληρές και επίπονες. Ξαφνικά σε κάποια φάση ο Ισμέτ Ινονού πρόβαλε απαίτηση καταβολής πολεμικών επανορθώσεων από την Ελλάδα προς την Τουρκία για καταστροφές που προκάλεσε ο ελληνικός στρατός κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία το 1919-22. Η Ελλάδα ήταν οικονομικά κατεστραμένη.

          Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αντιπρότεινε να περιληφθεί στη συνθήκη όρος, με τον οποίο η Ελλάδα να αναγνωρίζει ότι έχει υποχρέωση να επανορθώσει όσες ζημίες προκάλεσε ο ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία, η δε Τουρκία να παραιτείται των επανορθώσεων αυτών. Ο Ισμέτ απέκρουσε αυτό το συμβιβασμό. Η τελική απόφαση, όπως όλοι γνωρίζουμε ήταν να αναγκασθεί η Ελλάδα να παραχωρήσει στην Τουρκία το προγεφύρωμα του Καραγάτς, με τα χωριά Ντεμερτές και Μπόσνα, για να μην πληρώσει στην Τουρκία τις πολεμικές επανορθώσεις.

          Οι Καραγατσιανοί όμως μαθαίνοντας τα δυσάρεστα μαντάτα, άρχισαν να σκέπτονται το μέλλον τους.

          Την 1^η Ιουνίου 1923, πραγματοποίησαν μια πάνδημη συγκέντρωση στην εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων (που κτίστηκε το 1863) και άλλη μια στις 3 Ιουνίου στον Άγιο Κωνσταντίνο (ο οποίος κτίστηκε το 1906). Προέδρευσε ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος. Παρίστατο και ο Μητροπολίτης Λιτίτσης (Ορτάκιοϊ). Αντάλλαξαν γνώμες για την οδυνηρή κατάσταση που δημιουργήθηκε.

          Συγκινημένος ο Πολύκαρπος μίλησε και εξήγησε πώς διαμορφώνεται η κατάσταση. Μίλησε και ο Μητροπολίτης Λιτίτσης, καθώς και πολλοί άλλοι. Ο βασικός προβληματισμός όλων ήταν πού και με ποιο τρόπο θα ήταν δυνατόν να εγκατασταθούν οι κάτοικοι του Κάραγατς, που αποφάσισαν να φύγουν από την πατρίδα τους. Τελικά, κυριάρχησε η άποψη ότι η μαζική εγκατάσταση πρέπει να γίνει κάπου εκεί κοντά, σε ακτίνα 15 χιλμ. ώστε να δημιουργηθεί μια νέα πόλη και να μη διασκορπισθούν οι Καραγατσιανοί, αφού τα περισσότερα χωράφια τους παρέμεναν σε ελληνικό έδαφος με τις νέες συνθήκες.

*Η  "Μακεδονία" έγραψε....

          Οι κάτοικοι της άτυχης πόλης δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια. Μια επιτροπή τους ξεκίνησε για την Αθήνα και έγινε δεκτή από τον πρωθυπουργό συνταγματάρχη Στυλιανό Γονατά. Κύριο ερώτημά τους ήταν αν θα τους δοθεί ο αναγκαίος χρόνος για τη συγκομιδή της εσοδείας τους και την πώληση των κουκουλιών. Ο Γονατάς που έζησε στην περιοχή περί το 1907 και τη γνώριζε καλά, τους διαβεβαίωσε ότι θα τους παρασχεθεί ο χρόνος ώστε με απόλυτη άνεση να αναχωρήσουν στις νέες εστίες τους.

          Οι Καραγατσιανοί ξεκαθάρισαν στον πρωθυπουργό ότι και εάν ακόμη εξαιρεθούν από την ανταλλαγή πληθυσμών, αυτοί «πάλιν θα αποδημήσουν μη δυνάμενοι να μείνουν υπό τους Τούρκους».

*Ο Κωνσταντίνος Περεντίδης

          Παράλληλα, οι Καραγατσιανοί ερευνούσαν την περιοχή για να βρουν πού θα χτίσουν τη νέα πόλη τους. Τελικά επελέγη η περιοχή που ήταν γνωστή ως Κουμ Τσιφλίκ και απείχε περί τα 18 χιλιόμετρα από το αγαπημένο τους Καραγάτς. Λέγεται ότι Κωνσταντίνος Περεντίδης, είχε την ιδέα να γίνει η νέα πόλη στο Κουμ-Τσιφλίκ. Οι Καραγατσιανοί έλπιζαν πάντα, ότι θα μπορούσαν κάποτε να επιστρέψουν. Μάταια όμως…

          Έτσι άρχισε η άτυπη προεργασία για τη θεμελείωση της νέας πόλης.

          Είχαν ήδη συγκεντρωθεί 1.500 κυβικά μέτρα οικοδομικής ξυλείας και 500 σκηνές για τους εργάτες. Είχαν σταλεί από το κράτος 700.000 δρχ. Και βρέθηκε αρκετή πέτρα, για τα θεμέλια των νέων σπιτιών.

          Με εντολή του αρχηγού Στρατού στρατηγού Μαυρομιχάλη διατέθηκε μια Διλοχία Σκαπανέων Μηχανικού, η ιστορική Διλοχία, που ανήκε στην ΙΧ Μεραρχία, η οποία είχε ήδη μετακινηθεί στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Επίσης στην περιοχή είχαν συγκεντρωθεί εργάτες, τεχνίτες και άλλοι απαραίτητοι για τη δημιουργία της νέας πόλης.

12 Αυγούστου 1923, η ιστορική ημερομηνία

          Η μεγάλη μέρα έφτασε γρήγορα. Τα εγκαίνια της οικοδόμησης της Νέας Ορεστιάδας αποφασίσθηκε να γίνουν στις 12 Αυγούστου 1923, με άλλα λόγια αποφασίσθηκε να τεθεί την ιστορική εκείνη μέρα, ο θεμέλιος λίθος και αμέσως να αρχίσουν οι εργασίες.

          Οι διωγμένοι από την πατρίδα τους Καραγατσιανοί έστειλαν τηλεγράφημα προς το Γενικό Διοικητή Θράκης Σπ. Δάσιο, με το οποίο τον καλούσαν να παραστεί στην τελετή θεμελίωσης. Το τηλεγράφημα υπέγραφε ο αντιπρόσωπος της Γενικής Διοίκησης στο Καραγάτς Π. Μαυρουδής.

          Το ιστορικό τηλεγράφημα που διασώθηκε από τον αείμνηστο ιστορικό της Νέας Ορεστιάδας Τάκη Τσονίδη, έλεγε:

          “Αγγέλλομεν ότι αύριον ώραν 10ην θα λάβη χώραν τελετή καταθέσεως θεμελίου λίθου ιδρυομένης νέας πόλεως Ορεστιάδος. Επί τη προσδοκία της τελέσεως της σεμνής ταύτης και ιστορικής μυσταγωγίας τα βλέμματα και η σκέψις απάντων ημών μετά συγκινήσεως και ευγνωμοσύνης στρέφονται προς Υμάς τον δημιουργόν και θεμελιωτήν της εθνικής ταύτης στέγης, υπό την οποίαν η δοκιμαζομένη αλλά μη υποκύψασα εθνική ψυχή ημών θέλει φυλάξη αμείωτον την φλόγα του ιερού πυρός αναμένουσα μετά καρτερίας και πίστεως ακλονήτου την ανατολήν ωραιοτέρων ημερών. Λογιζόμεθα ευτυχείς ελπίζοντες, ότι η Υμετέρα Εξοχότης θέλει αυτοπροσώπως τιμήσει την τελετήν καταθέτουσα ιδαίαςς χερσί τον θεμέλιον λίθον του έργου, όπερ αρρήκτως συνεδέθη μετά του ονόματος αυτής”.

*Ο Γενικός Διοικητής Θράκης Σπύρος Δάσιος 

          Ο Γενικός Διοικητής Θράκης Σπύρος Δάσιος που είχε συνδέσει το όνομά του με τη δημιουργία της Νέας Ορεστιάδας, πήρε την επομένη το τρένο από την Κομοτηνή και συνοδευόμενος από τον ιδιαίτερο γραμματέα του Γεώργιο Λούβρη κατέφθασε στο χώρο της τελετής. Εκεί με σιδηροδρομική αμαξοστοιχία ήρθαν από το Καραγάτς στο χώρο του Κουμ Τσιφλίκ οι άλλοι επίσημοι και πολύς κόσμος.

          Επικεφαλής ο Μητροπολίτης Αδριανούπολης, ο μαρτυρικός Πολύκαρπος, που μετά τον μαύρο Οκτώβρη του 1922 και τη συνθήκη των Μουδανιών κατέφυγε στο Καραγάτς, όπως και πολλοί άλλοι Αδριανουπολίτες, με την ελπίδα ότι θα εξομαλυνθεί η κατάσταση και θα επιστρέψουν στα σπίτια τους. Ο Πολύκαρπος ήταν επικεφαλής ειδικής επιτροπής, στην οποία συμμετείχε ο αντιπρόσωπος της Γενικής Διοίκησης Θράκης Π. Μαυρουδής, ο υποδιοικητής Ι. Μακαρώνας, ο τμηματάρχης Σπ. Ευριπίδου, ο επιτελάρχης της ΧΙ Μεραρχίας Παπάς επικεφαλής των επιτελών του, λοχαγού Παπακωνσταντίνου και υπολοχαγού Πισκαράκη, και ο αρχιδιάκόνος Γ. Μακαρώνης. Η επιτροπή αυτή πήγε με το τρένο στο γειτονικό Ουρλί (σήμερα Θούριο) όπου προϋπάντησε το Γενικό Διοικητή Θράκης Σπ. Δάσιο, που έρχονταν με το τακτικό δρομολόγιο του τρένου. Από εκεί όλοι μαζί επέστρεψαν στο Κουμ Τσιφλίκ, όπου περίμενε ο κόσμος. Ο δήμαρχος Στέφανος Δημητρίου, τους καλωσόρισε με θερμή προσφώνηση.

*Απόσπασμα τηλεγραφήματος του Σπ. Δάσιου προς την κυβέρνηση

          Απάντησε ο αείμνηστος Σπύρος Δάσιος εκφράζοντας τα πατριωτικά του αισθήματα, αλλά και τον πόνο του για τους πρόσφυγες, παράλληλα με την ελπίδα ότι αυτοί οι πρόσφυγες θα γιγαντωθούν επιδιδόμενοι στην ανέγερση της νέας αυτής πόλης.

          “Ο Έλλην ουδέποτε εν τω αγώνι ηττάται, όσον τραχύς και είναι ούτος. Θα μετακομίσωμεν και τα οστά ακόμη των πατέρων μας εκ των τάφων ενταύθα και εργαζόμενοι υπό της Παναγίας της Οδηγητρίας, δια του ονόματος της οποίας θέλομεν τιμήσει τον ενταύθα ιδρυόμενον ναόν, οδηγούμενοι θέλομεν ανέλθη τον Γολγοθάν και θα οδηγηθώμεν και πάλιν εκεί, ένθεν σήμερον απομακρυνόμεθα. Εις την ανεγειρομένην ενταύθα εθνικήν στέγην πάντες οφείλομεν να στεγασθώμεν και τούτο διότι συμπίπτει το εθνικό συμφέρον μετά του ατομικού τοιούτου”.

          Ο Δάσιος μίλησε επίσης για την ηρωική θυσία των Καραγατσιανών και υποσχέθηκε ότι το ενδιαφέρον του κράτους δεν θα μειωθεί και με κάθε τρόπο θα επιχειρηθεί να καταστεί λιγότερο οδυνηρή η θέση των προσφύγων.

*Ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος, κατά κόσμον Βαρβάκης 

          Και απευθυνόμενος προς τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο τόνισε:

          “Και Σεις Σεπτέ Ιεράρχα, όστις τόσην φρόνησιν και μέγα πατριωτισμόν επιδείξατε εις τους εθνικούς αγώνας, μη παύσητε να καθοδηγείτε και ενθαρρύνετε του Χριστιανούς Σας έχοντες υπ’ όψει ότι εν πάση στιγμή και εν παντί θέλετε με ευρίσκει πρόθυμον”.

          Ο συγκεντρωμένος κόσμος ξέσπασε σε χειροκροτήματα, ενώ ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του ευεργετούμενου λαού προς την κυβέρνηση, την Επανάσταση και προς τον Γενικό Διοικητή Θράκης, το όνομα του οποίου, όπως είπε, θα παραμείνει χαραγμένο στις καρδιές των κατοίκων της νέας πόλης.

          Καταλήγοντας ο Πολύκαρπος υπογράμμισε:

          “Η πίστις και η ελπίς δεν απέλειπεν από το έθνος. Των ενταύθα κατοίκων η εθνική ψυχή εις ουδέν υποκύπτει, αλλ’ απεναντίας νέας εκ των ατυχημάτων δυνάμεις αντλεί”.

          Στη συνέχεια μίλησε ο καθηγητής των φημισμένων εκπαιδευτηρίων της Αδριανούπολης Χριστόφορος Δρακοντίδης και με πατριωτικές φράσεις ευχαρίστησε για την πατρική προστασία που παρέχει το κράτος παρά τις άλλες σοβαρές ανάγκες που αντιμετωπίζει και πρόσθεσε:

          “Οφείλομεν οι πάντες να εμφυτεύωμεν εν ημίν και εις τους παίδας ημών το πολεμικόν και στρατιωτικόν μένος, διότι μόνον δια τούτου θα καταστώμεν ισχυροί δια να ανακτήσωμεν παν ό,τι κακή τη μοίρα απωλέσαμεν”.

           Ο Δρακοντίδης τοποθετήθηκε αργότερα στο Διδυμότειχο, όπου πέθανε το 1938.            

          Ο χρονογράφος της εποχής είχε παρατηρήσει ότι υπήρξε καταφανής η συγκίνηση στα πρόσωπα των παρισταμένων αξιωματικών όπως του ταγματάρχη Παπαγιάννη, του λοχαγού Μάνου, του υπολοχαγού Κωνσταντινίδη του υπολοχαγού Καλλίτσα, το λοχαγού Κοτρόζη, του υπολοχαγού Γεωργιάδη, του υπολοχαγού Χατζάκη, του φρούραρχου Στρατή Παπαευστρατίου και των άλλων παρισταμένων αξιωματικών.

          Στη συνέχεια ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος τέλεσε τον αγιασμό ο ο Σπύρος Δάσιος έθεσε τον θεμέλιο λίθο, δίνοντας ταυτόχρονα εντολή στους αρμόδιους υπαλλήλους να επισπευσθεί η ανέγερση των οικημάτων που είναι αναγκαία για τις κρατικές υπηρεσίες και τα σπίτια για 900 οικογένειες που δήλωσαν ότι θέλουν να εγκατασταθούν στη Νέα Ορεστιάδα. Ήδη ορισμένοι από αυτούς, είχαν μεριμνήσει και έφεραν υλικά, χτίζοντας τα πρώτα σπίτια. Η θεμελίωση έγινε στην περιοχή της σημερινής πλατείας, η οποία τιμητικά φέρει σήμερα, το όνομα Πλατεία Σπύρου Δασίου.

          Επίσης τέθηκε ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση του ναού των Αγίων Θεοδώρων.

          Η εταιρεία των σιδηροδρόμων άρχισε να δημιουργεί την απαιτούμενη διακλάδωση της σιδηροδρομικής γραμμής, ώστε το τρένο να διέρχεται και από την νέα πόλη, που είχε αρχίσει να δημιουργείται.

          Ο Δάσιος διέθεσε επίσης στη νέα πόλη τον τμηματάρχη Σπ. Ευριπίδη ως γενικό ρυθμιστή του έργου, τον ειδικό για το συγκεκριμένο έργο Λαγοΐδη, μηχανικούς στρατιωτικούς και πολιτικούς, τον προϊστάμενο Εποικισμού Σεραφείμ Σεραφειμίδη με το επιτελείο του.

          Η νεώτερη πόλη της Ελλάδος είχε αρχίσει να γεννιέται και να αναπτύσσεται.

          Χρόνια Πολλά, Νέα Ορεστιάδα.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Υστερόγραφο

*Σχετικά θέματα βλέπετε στις θέσεις:

https://sitalkisking.blogspot.com/2019/07/blog-post_6.html

https://sitalkisking.blogspot.com/2019/07/blog-post.html

https://sitalkisking.blogspot.com/2018/11/1922.html

ΠΗΓΕΣ

*Τάκη Τσονίδη «Η ΟΡΕΣΤΙΑΔΑ ΜΑΣ», έκδοση 1980 με πρωτοβουλία του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Νέων Ορεστιάδας.

*Αρχείο εφημερίδας “Μακεδονία” Αύγουστος 1923.