*Τότε που όλοι
αγωνιούσαν για τον πόλεμο
*«Η Ελλάδα δεν είναι
ζητιάνος!!!»
*Η βύθιση της «Έλλης»
*Το μεγαλειώδες ΟΧΙ
Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Ο ελληνοϊταλικός πόλεμο του 1940, υπήρξε
μια ελληνική εποποιία, η οποία προκάλεσε τον παγκόσμιο θαυμασμό, για την
ανδρεία του Ελληνικού στρατού, ο οποίος στα Ηπειρωτικά βουνά κατατρόπωσε τους
φασίστες εισβολείς του Μουσολίνι, ενώ ο λαός στις πόλεις και τα χωριά επέδειξε αξιοθαύμαστη υπομονή και
καρτερικότητα. Η Ελλάδα, με ανεπαρκή εξωτερική βοήθεια αντιμετώπισε,
αντιστάθηκε και νίκησε τους Ιταλούς, με αποτέλεσμα να χρειασθεί στη συνέχεια η
επέμβαση της Χιτλερικής Γερμανίας για καθυποτάξουν οι φασίστες και οι ναζιστές
μια μικρή χώρα, που βροντοφώναξε από την αρχή ΟΧΙ.
Η στάση της Ελλάδας, από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε κεντρικό σημείο των διπλωματικών ζυμώσεων, γιατί προσπάθησε να αποφύγει τον πόλεμο επιχειρώντας να τηρήσει μια αξιοθαύμαστη ουδετερότητα.
Βρισκόμαστε πλέον στο κρίσιμο έτος 1940, όταν φούντωνε ο πόλεμος σε γη, θάλασσα και αέρα. Η Ευρώπη φλέγονταν. Η Γαλλία και άλλα ευρωπαϊκά κράτη είχαν καταρρεύσει. Η Αγγλία αντιμετώπιζε τους σφοδρούς γερμανικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Στη θάλασσα τα υποβρύχια τορπίλιζαν και βύθιζαν πλοία… Ο πόλεμος έδειχνε σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, το σκληρό και απεχθές πρόσωπό του…
Ήταν ακόμα η εποχή, που μάχονταν η Ευρώπη κατά του Γερμανικού ιμπεριαλισμού, ενώ οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να οχυρωθούν πίσω από το πνεύμα του λεγόμενου «Δόγματος Μονρόε», το οποίο ουσιαστικά πρέσβευε τον αμερικανικό απομονωτισμό στη δική του ήπειρο. Χαρακτηριστικά στις αρχές Ιουλίου 1940, ο προεδρικός γραμματέας Έρλυ κατ’ εντολή του προέδρου Ρούζβελτ, είχε δηλώσει πως ο πρόεδρος των ΗΠΑ «πιστεύων απολύτως εις το δόγμα του Μονρόε, δεν τρέφει ουδεμίαν διάθεσιν να επέμβη εις εδαφικά ζητήματα, αφορώντα την Ευρώπην και την Ασίαν». Το ίδιο διάστημα ο υπουργός Στρατιωτικών των ΗΠΑ Στίμσον, μιλώντας ενώπιον της Επιτροπής Στρατιωτικών της Γερουσίας, είχε τονίσει:
«Ουδείς επιθυμεί να αποστείλει αμερικανικά στρατεύματα πέραν των ορίων μας. Εκτός αν η προστασία αυτών τούτων των Ηνωμένων Πολιτειών καταστήση την ενέργειαν αυτήν απαραίτητον». Η πανωλεθρία του Περλ Χάρμπορ, αργούσε ακόμα…
Το Λονδίνο και ολόκληρη η Αγγλία ζούσαν με τον εφιάλτη των έντονων, συνεχών και καταστρεπτικών γερμανικών αεροπορικών βομβαρδισμών, ενώ η Γαλλία είχε καταρρεύσει πολύ σύντομα. Το κύριο βάρος της αντιμετώπισης του ναζιστικού ολέθρου στην Ευρώπη, έφερε η Αγγλία με πρωθυπουργό τον Ουίνστον Τσώρτσιλ.
Η προσπάθεια για ουδετερότητα της Ελλάδας
Η Ελλάδα προσπαθούσε να μην προκαλέσει τη Γερμανία και την Ιταλία. Στις 27 Ιουνίου μάλιστα, υπέγραψε με τη Γερμανία σειρά οικονομικών συμφωνιών, τρεις από τις οποίες είχαν δασμολογικό ενδιαφέρον. Η κύρια μέριμνα της κυβέρνησης, ήταν η εξασφάλιση ουδετερότητας, μέσα σε μια Ευρώπη, την οποία συγκλόνιζε ο πόλεμος, που ξεκίνησε ο Χίτλερ.
Ενδεικτικά ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, σε διάγγελμά του για την τέταρτη επέτειο του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, είχε τονίσει μεταξύ άλλων:
«Κατά την τρομεράν αυτήν σύγκρουσιν η οποία συγκλονίζει τα θεμέλια της Ευρώπης, η Ελλάς, πάντοτε ετοίμη εις πάσαν θυσίαν, προς εξασφάλισιν της ακεραιότητος του εδάφους της, της ανεξαρτησίας της και της τιμής της, εάν τα υπέρτατα αυτά αγαθά ήθελον κινδυνεύσει, έμεινε και μένει ουδετέρα».
Ο Μεταξάς γνώριζε την πραγματικότητα και προετοίμαζε τη χώρα με μερική και μυστική επιστράτευση για την εκπαίδευση στρατευσίμων και εφέδρων και την ετοιμασία τους, για κάθε ενδεχόμενο. Παράλληλα ενέτεινε τις προσπάθειες για προμήθεια και εκσυγχρονισμό του πολεμικού υλικού που διέθετε. Ο κίνδυνος εμπλοκής της χώρας στον πόλεμο ήταν εμφανής, παρά τις προσπάθειες για τήρηση ουδετερότητας. Οι Ιταλοί είχαν πατήσει πόδι στη γειτονική Αλβανία, την είχαν καταστήσει προτεκτοράτο τους και συγκέντρωναν εκεί στρατεύματα.
Η αθόρυβη πρόοδος στο ενδεχόμενο επιστράτευσης
Στις αρχές του καλοκαιριού του 1940, δεν υπήρχαν μεταξύ των διπλωματικών κύκλων ενδείξεις, ότι η Ιταλία θα επιτεθεί στην Ελλάδα. Στην Αθήνα ο εντεταλμένος της Αμερικανικής πρεσβείας λοχαγός Τζόνσον συναντήθηκε με τον αρχιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο, ο οποίος του ανέφερε, σύμφωνα με τηλεγράφημα του πρέσβη Λίνκολν Μακβή προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ:
(1) Ότι η Ελλάδα θα επιδιώξει να διατηρήσει την ουδετερότητά της αρνούμενη αμερόληπτα όλες τις ξένες απαιτήσεις για χρήση των εγκαταστάσεων της, αναφέροντας συγκεκριμένα τη Διώρυγα της Κορίνθου.
(2) Ότι πιστεύει πως η Τουρκία θα προσπαθήσει να παραμείνει ουδέτερη στις παρούσες συνθήκες.
(3) Ότι οι εκτιμήσεις των πληροφοριών του, δείχνουν πως στην Αλβανία υπάρχουν 120.000 Ιταλοί, μόνο 1 βουλγαρική μεραρχία στα ελληνικά σύνορα , 3 μεραρχίες στα τουρκικά καθώς και 43 ρωσικές μεραρχίες Πεζικού, 12 μεραρχίες Ιππικού συν 5 ταξιαρχίες Μηχανικού απέναντι από τη Ρουμανία.
(4) Ότι η ελληνική βοήθεια προς την Τουρκία ή άλλα βαλκανικά κράτη είναι υποχρεωτική, μόνο κατά της βουλγαρικής επιθετικότητας και τέλος
(5) Ότι δεν λαμβάνονται πρόσθετα μέτρα για την ελληνική κινητοποίηση, που έχει πλέον ολοκληρωθεί μόλις κατά το ένα τρίτο.
Σχετικά με τις υποχρεώσεις της Ελλάδας, η δήλωση του στρατηγού Παπάγου κατά τους Αμερικανούς, ήταν αυστηρά στρατιωτική και δεν γίνονταν αναφορές για τις ναυτικές επιπτώσεις του ελληνοτουρκικού Συμφώνου του 1938. Επιπλέον, όσον αφορά την κινητοποίηση, υπήρχαν ενδείξεις ότι στην πραγματικότητα σημειώνεται αθόρυβη πρόοδος με τις προκαταρκτικές διαδικασίες, ώστε να είναι δυνατή η ολοκλήρωση μιας επιστράτευσης ίσως σε 3 ημέρες. Η απόλυση της κλάσης του 1935 στις 29 Ιουνίου μετά από 1 μήνα επανεκπαίδευσης ανακοινώθηκε στις 11 Ιουνίου μαζί με πρόσκληση για την κλάση του 1934 για κατάταξη από τις 25 Ιουνίου. Πρόσθετοι έφεδροι αξιωματικοί κλήθηκαν επίσης για τις 15 Ιουνίου.
Ο Γιουγκοσλάβος στρατιωτικός ακόλουθος δήλωνε κατηγορηματικά ότι ένα ιταλικό σώμα απέπλευσε από την Τεργέστη πριν από μια εβδομάδα για άγνωστο προορισμό και ότι ένα άλλο από την ίδια περιοχή ετοιμάζονταν για αναχώρηση. Επιβεβαίωνε επίσης τις πληροφορίες του Ελληνικού Επιτελείου ότι από τους Ιταλούς που βρίσκονταν στην Αλβανία μόνο μία μεραρχία είχε αναπτυχθεί προς την πλευρά της Ελλάδας.
Ο Ιούλιος πέρασε με αγωνία, αλλά και με ψυχραιμία από την πλευρά της Ελλάδας, η οποία προετοίμαζε τις ένοπλες δυνάμεις αλλά και τον άμαχο πληθυσμό, για το ενδεχόμενο να υποστεί μια αιφνιδιαστική επίθεση από την Ιταλία. Δεν ήταν τυχαίο, ότι στις εφημερίδες δημοσιεύθηκαν ακόμα και οδηγίες, σε όσους θα πήγαιναν διακοπές… να μην ξεχάσουν να πάρουν μαζί τους τα δελτία τροφίμων!
Ο κρίσιμος Αύγουστος και η βύθιση της «Έλλης»
Κρίσιμος αποδείχθηκε ο Αύγουστος του 1940.
Στις 14 του μηνός ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα Μακβή τηλεγραφούσε στην Ουάσιγκτον ότι «η εντύπωση που είχαν στην Αθήνα τόσο οι επίσημοι όσο και οι ανεπίσημοι κύκλοι που παραμένουν αρκετά μπερδεμένοι ως προς το τι κρύβεται πίσω από τη συνεχιζόμενη εκστρατεία του Ιταλικού Τύπου και του ραδιοφώνου κατά της Ελλάδας, αλλά και εν όψει της γενικής ευρωπαϊκής κατάστασης πιστεύεται, ότι αναμένεται σύντομα να διευκρινισθεί η κατάσταση. Εν τω μεταξύ, οι Ιταλοί δεν φαίνεται να έχουν ενισχύσει τα στρατεύματά τους στην Αλβανία και η σχετικά ασήμαντη Κέρκυρα και τα αλβανικά σύνορα σε αυτή τη συγκυρία, υποδηλώνουν ότι η πραγματική επιθυμία της Ιταλίας επί του παρόντος μπορεί να είναι να εξαναγκάσει σε παραχωρήσεις την Ελλάδα».
Οι ξένοι
διπλωμάτες πίστευαν ότι η Ελλάδα θα λυγίσει και θα δεχθεί να κάνει παραχωρήσεις
στον Μουσολίνι.
Ο Γιουγκοσλάβος πρέσβης στην Αθήνα έστρεφε την προσοχή του στο Αιγαίο και τη σημασία του, ενώ ο στρατιωτικός ακόλουθός του, που άκουσε μια εκπομπή της Ρώμης στις 13 Αυγούστου το βράδυ, η οποία κατηγορούσε την Ελλάδα ότι επέτρεψε τη χρήση των Κρητικών λιμανιών στα βρετανικά πολεμικά πλοία, άλλαξε τη γνώμη του και περίμενε να υπάρξει τελεσίγραφο της Ιταλίας, που θα απαιτούσε τουλάχιστον τη χρήση της Κρήτης για τις ιταλικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Η Μεσόγειος ήδη είχε πάρει φωτιά. Οι Ιταλοί επιχειρούσαν στα εδάφη της σημερινής Λιβύης, που παρασυρμένοι από τα Ρωμαϊκά μεγαλεία της ιστορίας τους την ονόμαζαν Κυρηναϊκή. Στην Αλγερία, που τότε ήταν Γαλλική αποικία, είχε καταφύγει ο στρατηγός Σαρλ Ντε Γκωλ, αρχίζοντας τη δική του αντίσταση κατά των Γερμανών, που είχαν καταλάβει τη Γαλλία.
Ο Αύγουστος του 1940, σημαδεύτηκε από την άνανδρη βύθιση της «Έλλης» στο λιμάνι της Τήνου, από ιταλικό υποβρύχιο. Ο λαός της Ελλάδας γιόρταζε το Δεκαπενταύγουστο και στην Τήνο είχαν συρρεύσει πιστοί από όλη την Ελλάδα, τιμώντας την Κοίμηση της Θεοτόκου. Η κυβέρνηση αν και γνώριζε ποιος ήταν ο δράστης, κράτησε ως επτασφράγιστο μυστικό, τον ένοχο του τορπιλισμού, θέλοντας να μην προκαλέσει την Ιταλία του Μουσολίνι.
Ο Αμερικανός πρέσβης Μακβή έστειλε αμέσως στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ το ακόλουθο τηλεγράφημα:
«Κάθε χρόνο την ημέρα αυτή οι Έλληνες γιορτάζουν την Κοίμηση της
Θεοτόκου με ειδικές ιεροτελεστίες στην πόλη της Τήνου των Κυκλάδων. Πολλοί
πιστοί συγκεντρώνονται εκεί ενόψει ιδιαίτερα των θαυματουργών θεραπειών που
λέγεται ότι θα σημειωθούν εκεί. Σήμερα το πρωί το ελληνικό καταδρομικό «Έλλη»,
αγκυροβόλησε στην προκυμαία, αφού έφερε πολλούς αξιωματούχους στην τελετή και
ενώ ήταν στολισμένο με σημαίες, τορπιλίστηκε χωρίς προειδοποίηση από αγνώστου
ταυτότητας υποβρύχιο και βυθίστηκε σχεδόν αμέσως με την απώλεια ενός
αξιωματικού και περίπου 30 ανδρών. Πληροφορούμαι επίσης ότι το υποβρύχιο
κατέστρεψε την αποβάθρα με μία ή δύο τορπίλες που δεν πέτυχαν το καταδρομικό και
ότι υπήρξαν θύματα αμάχων. Ο πρωθυπουργός απηύθυνε παράκληση μέσω ασυρμάτου στους Τήνιους να διατηρήσουν
την ψυχραιμία τους και εγγυήθηκε την ασφαλή επιστροφή όλων των εκδρομέων. Έχει
επίσης διαβουλεύσεις με τους αρχηγούς των στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεων,
αλλά κανένα αποτέλεσμα αυτής της διάσκεψης δεν έχει αποκαλυφθεί.
Η κυνική βαρβαρότητα αυτής της
επίθεσης θυμίζει το περιστατικό της Κέρκυρας του 1924, καθώς και την παραβίαση
της Αλβανικής κυριαρχίας τη Μεγάλη Παρασκευή του περασμένου έτους και οι
Έλληνες δεν έχουν καμία αμφιβολία ως προς τον δράστη της, ιδίως ενόψει των
Ιταλών. Η ανθελληνική εκστρατεία του Τύπου και του ραδιοφώνου με τις πλαστές
κατηγορίες της, που αναφέρθηκε στο τηλεγράφημά μου, (13 Αυγούστου, 3 μ.μ.)
συνεχίζεται ακόμη. Οι απαιτήσεις που συνήθως ακολουθούν τον εκφοβισμό σε αυτό
το είδος διπλωματίας αναμένονται σύντομα.
MacVeagh»
Οι εφημερίδες μιλούσαν για τορπιλισμό της «Έλλης» από υποβρύχιο άγνωστης εθνικότητας. Το πρακτορείο ειδήσεων Στέφανι μετέδωσε από τη Ρώμη ότι οι Ιταλοί ισχυρίσθηκαν ότι κανένα ιταλικό υποβρύχιο… δεν είχε αναφέρει ότι τορπίλισε ελληνικό πολεμικό πλοίο και ότι επιπλέον κανένα ιταλικό υποβρύχιο δεν βρίσκονταν τις τελευταίες εκείνες μέρες κοντά στη σημείο όπου βυθίστηκε η «Έλλη»!!!
Ονειρεύονταν ελληνικό αντάρτικο στην Αλβανία
Έξι μέρες αργότερα ο Ιταλός πρέσβης Εμμανουέλε Γκράτσι, επισκέφθηκε το Υπουργείο Εξωτερικών διαμαρτυρήθηκε για τη στάση του Ελληνικού Τύπου σχετικά με τα ιταλικά δημοσιεύματα και τις ραδιοφωνικές εκπομπές ότι οι ελληνικές αρχές προετοιμάζουν ένοπλες συμμορίες επί αρκετούς μήνες με σκοπό να δράσουν κατά των Αλβανών στη Δυτική Ήπειρο. Η ελληνική κυβέρνηση εξέδωσε ανακοίνωση μέσω του Αθηναϊκού Πρακτορείου Τύπου, που διέψευδε κατηγορηματικά αυτό το γεγονός. Ο Γενικός Διευθυντής του υπουργείου Εξωτερικών αντέτεινε ότι η συγκέντρωση των ιταλικών δυνάμεων στα ελληνικά σύνορα συνεχίζονταν.
Τη συγκέντρωση των ιταλικών δυνάμεων στα ελληνικά σύνορα επιβεβαίωσε ο Βρετανός στρατιωτικός ακόλουθος, ο οποίος εκτίμησε, ωστόσο, ότι η συνολική ιταλική δύναμη στην Αλβανία εξακολουθούσε να παραμένει κάπου γύρω στις 140.000 άνδρες.
Εν τω μεταξύ ο Τούρκος στρατιωτικός ακόλουθος στην πρεσβεία της Αθήνας, που ανακλήθηκε, επέστρεφε στην υπηρεσία του στο στράτευμα και τον αντικαθιστούσε ο πρώην στρατιωτικός ακόλουθος στο Παρίσι. Πριν φύγει από την Αθήνα επικοινώνησε με τον Αμερικανό πρέσβη και του έδωσε τις προσωπικές του απόψεις για την κατάσταση, θεωρώντας ότι οι Ιταλοί σκοπεύουν να αναλάβουν δράση χωρίς μεγάλη καθυστέρηση και ότι οι Έλληνες θα αντισταθούν. Όσον αφορά την πιθανή τουρκική βοήθεια στην Ελλάδα σε ένα τέτοιο γεγονός, ο τόνος του ήταν πολύ πιο θετικός από ό,τι την τελευταία φορά που τον συνάντησε ο πρέσβης Μακβή.
Το διπλωματικό ενδιαφέρον για τον πόλεμο, ήταν στην πρώτη θέση του ενδιαφέροντος όλων και φυσικά η τύχη της Ελλάδας ενόψει των κινήσεων της Ιταλίας στην Αλβανία, την οποία είχε καταστήσει δικό της προτεκτοράτο.
Ο πρέσβης Μακβή στις 26 Αυγούστου 1940, έλαβε από τον Πολιτικό Διευθυντή του Φόρεϊν Όφις το αντίγραφο ενός τηλεγραφήματος που είχε στείλει ο ‘Έλληνας πρέσβης στην Ιταλία, στο οποίο ανέφερε ότι ο Γερμανός πρέσβης στη Ρώμη είχε μεσολαβήσει στον Υπουργό Εξωτερικών προς το συμφέρον της διατήρησης της ειρήνης στην περιοχή αυτή.
Συμπτωματικά, ο Μακβή πληροφορήθηκε ιδιωτικά από έγκυρη πηγή, ότι ο Έλληνας πρέσβης στο Βερολίνο έλαβε εντολή την περασμένη εβδομάδα να ζητήσει μεσολάβηση.
-Εάν αυτό είναι αλήθεια, έλεγε, φαίνεται ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει αναλάβει υποχρεώσεις έναντι της γερμανικής κυβέρνησης, τις οποίες μπορεί να δυσκολευτεί αργότερα να αγνοήσει.
Όλα όμως τελικά ήταν υποθέσεις και φήμες...
Η
ραδιοφωνική εκπομπή του Βερολίνου στην
ελληνική γλώσσα, διέψευσε το προηγούμενο βράδυ «κατόπιν αιτήματος του πρακτορείου ειδήσεων Stefani Agence»
(1) ότι η Ιταλία επέδωσε τελεσίγραφο στην Ελλάδα.
(2) ότι υπάρχουν συγκεντρώσεις ιταλικών στρατευμάτων στα ελληνοαλβανικά σύνορα.
(3) ότι η Ιταλία σκοπεύει να αναλάβει στρατιωτική δράση ή να καταλάβει την Κέρκυρα ή την Κρήτη και
(4) ότι η Ιταλία έχει υιοθετήσει γενικά μια εχθρική στάση απέναντι στην Ελλάδα.
Η ένταση φάνηκε να μειώνεται στην Αθήνα. Έτσι φάνηκε τόσο σε επίσημους, όσο και σε ανεπίσημους κύκλους. Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση παρέμενε σε εγρήγορση.
Σχετικά όμως με το σημείο Νο. 3, ο Πολιτικός διευθυντής του Φόρεϊν Όφις επιβεβαίωσε στον Μακβή, ότι υπάρχουν συγκεντρώσεις ιταλικών στρατευμάτων στα ελληνοαλβανικά σύνορα, του είπε ότι συνεχίζονται να αυξάνονται ακόμη και πρόσθεσε ότι τις τελευταίες ημέρες 6.000 Ιταλοί στρατιώτες είχαν αποβιβαστεί στην Αλβανία, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν σταλεί στο νότιο τμήμα της χώρας. Δηλαδή στα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Ο Γιουγκοσλάβος στρατιωτικός ακόλουθος στην πρεσβεία της Αθήνας εξακολουθούσε να ανεβάζει τη δύναμη των Ιταλών στην Αλβανία σε 150.000 άνδρες. Για τους Έλληνες έλεγε ότι χωρίς εμφανή κινητοποίηση είχαν διαθέσιμους από 300.000 έως 320.000 άνδρες υπό τα όπλα, σε όλες τις υπηρεσίες των ενόπλων δυνάμεων. Πλήρης κινητοποίηση αποτελούμενη από 12 κλάσεις είχε επιτευχθεί- κατά τον ίδιο- σε Κρήτη, Ιόνια Νησιά και Ήπειρο ενώ στη Μακεδονία είχαν κληθεί 5 κλάσεις στρατευσίμων. Υπάρχουν τρία συντάγματα στην Ήπειρο που υπεράσπιζαν το μέτωπο προς την Αλβανία. Ένα από αυτά ήταν μηχανοκίνητο. Στη Μακεδονία υπήρχαν 6 μεραρχίες . Οι πλήρως κινητοποιημένες υπηρεσίες περιλάμβαναν το Ναυτικό, την Ακτοφυλακή, το βαρύ Πυροβολικό, το Μηχανικό, την Αντιαεροπορική Άμυνα και την Αεροπορία.
Προς Γερμανούς: «Η Ελλάδα δεν είναι ζητιάνος!!!»
Στην ατμόσφαιρα επικρατούσε αγωνία για τις προθέσεις της Ιταλίας, που είχε μεταφέρει μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στην Αλβανία, προσανατολισμένες προς τα ελληνικά σύνορα. Κυκλοφορούσαν και ανυπόστατες φήμες ότι η Ελλάδα δήθεν ζήτησε τη μεσολάβηση της Γερμανίας. Η στάση όμως του Μεταξά, ήταν σταθερή. Η Ελλάδα δεν ζητιανεύει!!!
Στις 29 Αυγούστου 1940 ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς δέχτηκε τον αμερικανό πρέσβη Λίνκολν Μακβή. Στη μακρά συζήτηση που είχαν, ο Μεταξάς επιβεβαίωσε, ότι η Ιταλία δεν είχε υποβάλει επίσημες απαιτήσεις προς την Ελλάδα και ότι υπήρχε μείωση της έντασης μεταξύ των δύο χωρών. Αρνήθηκε να παρασυρθεί σε οποιεσδήποτε προβλέψεις για τις μελλοντικές εξελίξεις σε αυτό το θέμα, λέγοντας απλώς ότι η Ελλάδα δεν πιστεύει πλέον στις ιταλικές διαβεβαιώσεις και παραμένει έτοιμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της μέχρις εσχάτων. Χρησιμοποίησε μάλιστα, όπως φαίνεται και στην αναφορά του Μακβή, τη φράση για την επικείμενη θυσία αν χρειασθεί «έως τον τελευταίο άνδρα, την τελευταία γυναίκα, το τελευταίο παιδί». Σε ό,τι είχε ήδη συμβεί, είπε ότι νόμιζε, πως η Ιταλία ξεκίνησε την εκστρατεία της περιφρονώντας εσφαλμένα το υψηλό ηθικό και τις ικανότητες της Ελλάδα. Οι Γερμανοί- πρόσθεσε- τα έχουν καταλάβει καλύτερα.
Ο Μεταξάς απέφυγε έντεχνα πιθανή ερώτηση σχετικά με αναφερόμενο αίτημα της Ελλάδας για μεσολάβηση στο Βερολίνο, μιλώντας για τις σχέσεις του με τον Γερμανό πρέσβη στην Αθήνα, προς τον οποίο είχε πει ότι «η Ελλάδα δεν είναι ζητιάνος»!!! Όταν ο Μακβή του υπενθύμισε ότι θα μπορούσε σύντομα να προσκληθεί στη Βιέννη για να διευθετήσει τις αλβανικές διεκδικήσεις, είπε ότι φυσικά θα προέκυπταν αντεγκλήσεις σε μια τέτοια διάσκεψη και ρώτησε αν πίστευε ο συνομιλητής του, ότι οι Ιταλοί θα ήθελαν να συζητήσουν για τον πολύ μεγάλο αριθμό Ελλήνων στην Αλβανία και το ζήτημα των Δωδεκανήσων, που τα κατείχαν.
Ξημέρωσε η μεγάλη ημέρα του ΟΧΙ
Η μεγάλη στιγμή για την Ελλάδα, έφτασε όταν ξημέρωνε η 28η Οκτωβρίου. Τότε επισκέφθηκε αιφνιδιαστικά το Μεταξά ο Ιταλός πρέσβης Εμμανουέλε Γκράτσι και του επέδωσε τη διακοίνωση της κυβέρνησής του απαιτώντας να εισέλθουν στην Ελλάδα ιταλικά στρατεύματα, που στάθμευαν στην Αλβανία. Η απάντησή του Μεταξά είναι γνωστή. Για την Ελλάδα ήταν η ώρα του ιστορικού ΟΧΙ, που πολύ γρήγορα έγινε αποφασιστική ιαχή του λαού.
Ο ίδιος ο Γκράτσι στα Απομνημονεύματά του, που δημοσίευσε πολλά χρόνια μετά, έγραψε για εκείνη την κρίσιμη στιγμή, στο σπίτι του Μεταξά στην Κηφισιά και για τη συνάντησή τους.
«Τα χέρια που κρατούσαν το χαρτί έτρεμαν ελαφρά, και μέσα από τα γυαλιά έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν όπως συνήθιζε όταν ήταν συγκινημένος» έγραψε χαρακτηριστικά, ο Ιταλός πρέσβης.
Ο Μεταξάς ενημέρωσε αμέσως το Βρετανό πρέσβη Μίκαελ Πάλαιρετ, ο οποίος με τη σειρά του ενημέρωσε τον Αμερικανό συνάδελφό του Λίνκολν Μακβή.
Στις 5 τα ξημερώματα, ο Μακβή έστειλε το πρώτο τηλεγράφημα προς τον προϊστάμενό του υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον. Το ιστορικό αυτό τηλεγράφημα, διασώζεται στα αμερικανικά Εθνικά Αρχεία και είναι το ακόλουθο:
«Μετά από κάποιες άκρως παράλογες κατηγορίες
του ιταλικού πρακτορείου ειδήσεων για ελληνική ένοπλη δράση στην Αλβανία, τις
οποίες αρνήθηκε πλήρως η ελληνική κυβέρνηση χθες, ο Ιταλός πρέσβης παρέδωσε
στον Πρωθυπουργό τελεσίγραφο στις 3 η ώρα σήμερα το πρωί με λήξη στις 6,
ζητώντας άδεια να καταλάβει η Ιταλία ορισμένα στρατηγικά σημεία. Όταν ο Πρωθυπουργός
ρώτησε ποια σημεία, ο πρέσβης είπε ότι δεν γνωρίζει. Αυτό το τελευταίο έχω από
τον Βρετανό πρέσβη που κλήθηκε αμέσως σε διαβούλευση. Οι ενδείξεις δείχνουν ότι
η Ελλάδα δεν θα συμμορφωθεί. Η Αθήνα έχει ήδη συσκότιση».
Στα ελληνοαλβανικά σύνορα άρχιζαν οι συγκρούσεις. Ήταν η αρχή ενός τιτάνιου αγώνα, στη διάρκεια του οποίου τα ελληνικά στρατεύματα μέσα σε δραματικές καιρικές συνθήκες, σε παγωνιά, σε χιόνια και βροχές, απωθούσαν συνεχώς τους Ιταλούς, προκαλώντας τον παγκόσμιο θαυμασμό.
Το ενδιαφέρον μεταξύ των διπλωματών για τις εξελίξεις στην Ελλάδα, παρέμενε αμείωτο τις επόμενες μέρες και μήνες.
Ο Αμερικανός επιτετραμμένος στην Ιταλία Ρήντ τηλεγραφούσε στον Υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον στις 3 Δεκεμβρίου 1940, το μεσημέρι.
«Από πληροφορημένη πηγή μαθαίνω ότι το
αρχικό σχέδιο για την εισβολή των Ιταλών στην Ελλάδα, απαιτούσε απόβαση στην
Κέρκυρα και την Κεφαλονιά, για υποστήριξη των επιχειρήσεων μέσω των περασμάτων
από την Αλβανία και αναμενόταν να ξεπεραστεί όλη η ελληνική αντίσταση σε 8
ημέρες. Το σχέδιο επιχειρήσεων είχε την έγκριση του στρατηγού Μπαντόλιο, ο
οποίος όμως ήταν αντίθετος στην εκστρατεία.
Οι καταιγίδες κατά μήκος των ελληνικών ακτών λέγεται ότι απέτρεψαν τις επιχειρήσεις απόβασης και έτσι οδήγησαν στις μεγάλες ανατροπές που υπέστησαν οι ιταλικές δυνάμεις. Οι ιταλικές απώλειες περιγράφονται ως πολύ βαριές και παρόλο που οι ενισχύσεις φτάνουν στην Αλβανία με ρυθμό ικανοποιητικό και σε μεγάλο βαθμό αεροπορικώς, δεν πιστεύεται ότι μπορεί να ξεκινήσει μια ισχυρή αντεπίθεση για άλλες 3 ή 4 εβδομάδες. Η Ανώτατη Ιταλική Διοίκηση θεωρεί πλέον ότι θα απαιτηθούν 4 ή 5 μήνες για την επιτυχή ολοκλήρωση της εκστρατείας».
Ήταν σαφές πλέον ότι η υπεροπτική φασιστική Ιταλία είχε αποτύχει σε όλους τους στρατιωτικούς στόχους που είχε θέσει. Οι κακές καιρικές συνθήκες στο Ιόνιο Πέλαγος, αν αλήθευαν οι πληροφορίες του Αμερικανού επιτετραμμένου στη Ρώμη, είχαν απαλλάξει από μια μεγάλη δοκιμασία την Κέρκυρα και την Κεφαλονιά, γιατί όχι και την Ιθάκη και τη Λευκάδα…
Οι Αλβανοί ήθελαν να απαλλαγούν από τους Ιταλούς;
Οι διπλωμάτες, όπου και αν βρίσκονταν εξακολουθούσαν να συγκεντρώνουν πληροφορίες, όχι μόνο του μετώπου, αλλά και των παρασκηνίων.
Χαρακτηριστικά ο Αμερικανός πρέσβης στη Γιουγκοσλαβία Λέιν, πληροφορούσε την κυβέρνησή του στις 19 Δεκεμβρίου 1940, ότι το απόγευμα της προηγούμενης μέρας, ένας αρμόδιος αξιωματούχος του Φόρεϊν Όφις, ενημέρωσε εμπιστευτικά τους διπλωμάτες στο Βελιγράδι για τα εξής:
Υπήρχαν αναφορές για δυσαρέσκεια στην Αλβανία γιατί η Μεγάλη Βρετανία και η Ελλάδα, απέφυγαν να ανακοινώσουν κατηγορηματικά, ότι πρόθεσή τους είναι να αποκαταστήσουν την αλβανική ανεξαρτησία. Οι Αλβανοί θα καλωσόριζαν την άμεση σύσταση προσωρινής κυβέρνησης στην Κορυτσά, προκειμένου να καθησυχάσουν τις υποψίες τους ότι οι Έλληνες είχαν σχέδια για κάποια από τα Αλβανικά εδάφη, που είχαν απελευθερώσει. Μια τέτοια κίνηση θα παρακινούσε επίσης τους Αλβανούς σε μεγαλύτερη δραστηριότητα πίσω από τις γραμμές κατά των Ιταλών.
«Δίνοντας την προσωπική του άποψη, ο πληροφοριοδότης μας, πρόσθεσε, ότι θα ήταν πολύ καλύτερα για την Ελλάδα καθώς και για όλα τα βαλκανικά κράτη αν είχε μια ικανοποιημένη Αλβανία ως γείτονα παρά αν προσπαθούσε να διευθετήσει παλιές εθνικές αξιώσεις παίρνοντας και κρατώντας «λίγες αλβανικές πόλεις». Στην τελευταία περίπτωση, η Αλβανία θα γινόταν και πάλι κέντρο ίντριγκας από κάθε ευρωπαϊκή δύναμη, που επιθυμούσε να ανακατευτεί στις βαλκανικές υποθέσεις» κατέληγε ο Λέιν.
Η σαρωτική προώθηση των ελληνικών δυνάμεων μέσα στα εδάφη της Βόρειας Ηπείρου, είχε προκαλέσει τεράστιες ανησυχίες σε μια μερίδα των Αλβανών, οι οποίοι προσπαθούσαν να αποκτήσουν προσβάσεις στην Αγγλική κυβέρνηση, μήπως και γλιτώσουν πιθανολογούμενη κατάρρευση του αλβανικού κράτους.
Μεταξάς: Παλεύουμε για όλους τους λαούς!
Η ελληνική κυβέρνηση αντιλήφθηκε αμέσως, ότι υπήρχαν δυνάμεις στην Ευρώπη, χωρίς να εξαιρείται και η σύμμαχος Αγγλία, που βλέποντας τις ιταλικές ήττες στη Βόρεια Ήπειρο, είχαν αρχίσει να κινούνται για να διατηρηθεί το προπολεμικό status quo στα Βαλκάνια.
Ο δραστήριος Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα Μακβή ενημέρωσε τον υπουργό Εξωτερικών της χώρας του στις 21 Δεκεμβρίου 1940, ότι η αναφορά στο τηλεγράφημα της 19ης Δεκεμβρίου, από το Βελιγράδι, για τις αλβανικές υποψίες σχετικά με τις ελληνικές προθέσεις έδειχναν αδικαιολόγητες, εν όψει της δήλωσης του πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά στο ραδιόφωνο μετά την απελευθέρωση της Κορυτσάς στις 23 Νοεμβρίου: «Παλεύουμε όχι μόνο για την ύπαρξή μας αλλά και για τους άλλους βαλκανικούς λαούς και για την απελευθέρωση της Αλβανίας». Ο Γενικός διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών με τον οποίο ο Μακβή είχε αρκετές συνομιλίες, καθώς και με τον υφυπουργό Εξωτερικών και άλλους αξιωματούχους για αυτό το θέμα, του εξέφρασαν την άποψη ότι η ιταλική προπαγάνδα μπορεί να εργάζεται σε αυτό το θέμα. Οι ελληνικοί στόχοι, είπαν, είναι ξεκάθαροι μέχρι στιγμής. Από την άλλη, ο Γενικός διευθυντής ισχυρίστηκε ότι θεωρούσε την αλβανική βοήθεια προς κάθε πλευρά στην παρούσα σύγκρουση, ως σχετικά ασήμαντη. Τι θα γίνει εάν και πότε θα απελευθερωθεί η Αλβανία είναι ένα άλλο ζήτημα που οι Έλληνες φαίνεται να αισθάνονται καλύτερα να λυθεί όταν έρθει η ώρα. Επιπλέον, γνωρίζουν πολύ καλά, ότι η λύση του Αλβανικού δεν θα εξαρτηθεί μόνο από αυτούς. Αναμφίβολα ελπίζουν να ανακτήσουν τη Νότια Αλβανία (σ.σ. εννοούσε τη Βόρεια Ήπειρο) όπου κυριαρχεί ο ελληνικός πληθυσμός και αδιαφορούν για την τύχη της υπόλοιπης χώρας. Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με τον Γενικό διευθυντή, η συγκρότηση μιας προσωρινής αλβανικής κυβέρνησης στα μετόπισθεν του Ιταλικού στρατού δεν είναι πρακτική λόγω των αναγκών της πολεμικής κατάστασης και λόγω της ύπαρξης φατριαστικών διαφωνιών, μεταξύ των ίδιων των Αλβανών.
Η γερμανική προπαγάνδα
Εν μεταξύ η γερμανική προπαγάνδα, προσπαθούσε με κάθε τρόπο να δημιουργήσει κλίμα ηττοπάθειας στην Ελλάδα, που μεγαλουργούσε στα Ηπειρωτικά βουνά.
Ο Αμερικανός επιτετραμμένος στο Βερολίνο Μόρρις, στις 22 Δεκεμβρίου 1940, ενημέρωνε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι τον Έλληνα πρέσβη στη γερμανική πρωτεύουσα, είχε προσεγγίσει πρόσφατα ένας ανεπίσημος μεν, αλλά εξουσιοδοτημένος Γερμανός, για να συζητήσουν σχετικά με την ιταλοελληνική σύγκρουση. Επισημάνθηκε στον πρέσβη, ότι η ήττα της Αγγλίας ήταν σίγουρη μέσα στους επόμενους μήνες. Κατόπιν τούτου η Ελλάδα θα έπρεπε να αποδεχτεί τους όρους που θα επιβάλει η Ιταλία. Επί του παρόντος, μια γερμανική μεσολάβηση που ζητούσε η Ελλάδα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια τιμητική και ακόμη και συμφέρουσα ειρήνη για την Ελλάδα. Η Γερμανία, ισχυρίζονταν ο ανεπίσημος ναζί, δεν θα παρέλειπε να ζυγίσει ευνοϊκά για την Ελλάδα τα εξαιρετικά στρατιωτικά της επιτεύγματα. Ως προς τη διαδικασία, προτάθηκε στον πρέσβη να συστήσει στην κυβέρνησή του να ζητήσει από έναν από τους γείτονές της, είτε τη Γιουγκοσλαβία, είτε την Τουρκία, να υποβάλει στη γερμανική κυβέρνηση ένα ελληνικό αίτημα για γερμανική μεσολάβηση.
Ο Έλληνας πρέσβης, απέρριψε αυτή την πρόταση παρατηρώντας ότι ένα νικηφόρο έθνος δεν ζητά μεσολάβηση και δηλώνοντας την πεποίθησή του ότι η επιτυχής αντίσταση της Ελλάδας στην ιταλική επίθεση είχε εξυπηρετήσει το συμφέρον της ίδιας της Γερμανίας εξαλείφοντας τις ιταλικές αξιώσεις για πολιτική κυριαρχία στα Βαλκάνια, που τελικά θα ντρόπιαζαν τα σχέδια της Γερμανίας σε αυτό το μέρος της Ευρώπης. Σε περίπτωση ήττας της Αγγλίας, ο πρέσβης ένιωθε σίγουρος ότι ο Φύρερ θα λάμβανε υπόψη αυτό το γεγονός μαζί με τον θαυμασμό του για το ελληνικό πνεύμα και τον πολιτισμό για να απαγορεύσει στην Ιταλία να επιβάλει σκληρούς όρους. Ο πρέσβης θεώρησε πράγματι ότι η Ελλάδα θα επιτρεπόταν να διατηρήσει τις ελληνικές κατοικημένες περιοχές της Νότιας Αλβανίας στις οποίες έχει «εθνολογικό» ενδιαφέρον και τις οποίες τα στρατεύματά της κατακτούν ανεξάρτητα από το ποια πλευρά κερδίζει τον μεγάλο πόλεμο.
Η Ελληνική εξωτερική πολιτική στη λήξη του έτους 1940 είχε αποκτήσει τεράστια αυτοπεποίθηση εξαιτίας των νικών του στρατού της, που κατατρόπωνε συνεχώς του υπερφίαλους Ιταλούς φασίστες. Και φυσικά απέκτησε αμέτρητους υποστηρικτές σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Υστερόγραφο
*Για το ίδιο θέμα
διαβάστε και στο https://sitalkisking.blogspot.com/2023/07/blog-post.html
ΠΗΓΕΣ
*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1940v03/d409)
* Αρχείο εφημερίδων
«Εστία» και «Ακρόπολις» Αθηνών, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου