1920: Η Θράκη απελευθερώθηκε, αλλά ο τρόμος παρέμενε

*Ζεύξη του ποταμού Άρδα από τα βουλγαρικά στρατεύματα το 1913

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                                                                                         

 

               Το μεσοδιάστημα από την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης το Μάιο του 1920 έως την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης, αλλά και νωρίτερα, υπήρξε χρόνος αγαλλίασης, που όμως παρά την παρουσία του ελληνικού στρατού δεν κατόρθωσε να εξαλείψει το φόβο από την εγκληματικής δράση Τούρκων και Βουλγάρων εναντίον του Ελληνικού στοιχείου.

               Μέγιστο παράδειγμα η φοβερή επίθεση Τουρκοβουλγαρικής συμμορίας  στα Πετρωτά του Βορείου Έβρου.    

Στις 17 Μαρτίου 1920, μια συμμορία Βουλγάρων και Τούρκων κομιτατζήδων με αρχηγό τον  Αμέτ Μπέη από τη Νέα Βύσσα μπήκε ξαφνικά στο Καραμπάγ (Πετρωτά). Μαζί με τους Τούρκους κομιτατζήδες, που τους καθοδηγούσε ο Φουάτ Μπαλκάν, αξιωματικός του Τουρκικού στρατού συνέπραττε όπως διαπιστώθηκε αργότερα και μια διμοιρία του βουλγαρικού στρατού υπό τον υπολοχαγό Ζαχάρωφ. Η εισβολή εκείνη υπήρξε άκρως αιματηρή. (Εξιστόρηση εκείνης της επίθεσης μπορείτε να διαβάσετε στη θέση https://sitalkisking.blogspot.com/2018/02/1920.html).

*Τα Πετρωτά κατά την απελευθέρωση του 1920 (Αρχείο Θεόδωρου Κυρκούδη)

Σύμφωνα με δημοσιευμένες πληροφορίες η συμμορία αυτή είχε σκοπό να ελέγξει την περιοχή του Δυτικού Έβρου από τα Πετρωτά στα βόρεια, έως τον Πόταμο Αλεξανδρούπολης, για να προβούν σε καταστροφές σιδηροδρομικών σηράγγων και οδικών γεφυρών, ώστε να ανακοπεί η προέλαση του ελληνικού στρατού, που ετοιμάζονταν να ελευθερώσει τη Θράκη, ώστε  να δοθεί χρόνος στον Τζαφέρ Ταγιάρ να αναδιοργανώσει τις δυνάμεις του και να μεταφέρει ενισχύσεις στην Ανατολική Θράκη.

               Εξ αιτίας του τρόμου που επικρατούσε στην ύπαιθρο επιτροπή από χωριά της παραμεθόριας περιοχής Σουφλίου, αποτελούμενη από τους Μολά Αλή και Ρεσήτ Χότζα επισκέφθηκαν στην Κομοτηνή τον πολιτικό διοικητή Θράκης Χαρίσιο Βαμβακά επί Διασυμμαχικής Θράκης και ζήτησαν εξ ονόματος των κατοίκων να αποσταλεί στα χωριά τους, όσο το δυνατόν ταχύτερα, Ελληνικός στρατός για να τους προστατεύει από τους Βούλγαρους κομιτατζήδες.

                Μια ομάδα κομιτατζήδων έκανε επίθεση εναντίον ελληνικού φυλακίου στην περιοχή Σουφλίου και σκότωσε ένα άτομο ηλικίας 60 ετών. Τους καταδίωξε και τους διασκόρπισε τμήμα του ελληνικού στρατού. Επίσης ανατολικά του Σουφλίου εμφανίσθηκε συμμορία κομιτατζήδων και συνεπλάκη με ελληνικό στρατιωτικό τμήμα. Από τη συμπλοκή αυτή σκοτώθηκαν τέσσερις κομιτατζήδες.

Γενικά στη Θράκη επιχειρήθηκε τόσο από Βουλγάρους όσο και από Τούρκους να διατηρηθεί κλίμα ανασφάλειας μεταξύ του ελληνικού πληθυσμού. 

*Οι "Καιροί" για την κατάσταση στις Σαράντα Εκκλησίες

Δραματική κατάσταση στις Σαράντα Εκκλησίες

 

Από ανταπόκριση του Σ. Σωτηριάδη στην εφημερίδα «Καιροί» (24 Μαΐου 1919) πληροφορούμαστε ότι η κατάσταση στις Σαράντα Εκκλησίες της Ανατολικής Θράκης, είχε καταστεί δραματική. Σημειώθηκαν πολλά περιστατικά με τη σύλληψη παράνομων διακινήσεων όπλων προς τους Τούρκους, παρά τον αφοπλισμό της Τουρκίας, που είχε επιβληθεί από τους συμμάχους της Αντάντ, στη συνθήκη του Μούδρου. Έγιναν πολλές έρευνες σε σπίτια και αποθήκες και βρέθηκαν κρυμμένα όπλα. Για όλα τα περιστατικά έλαβε γνώση ο Άγγλος εκπρόσωπος της Αντάντ, Λίστερ, αλλά δεν έκανε απολύτως τίποτα. Πίστευε τους Τούρκους που ισχυρίζονταν ότι τα όπλα [προορίζονταν για τη χωροφυλακή.

Από την ανακωχή του Μούδρου και μετά στην περιφέρεια των Σαράντα Εκκλησιών σημειώθηκαν πολλοί φόνοι και ληστείες Ελλήνων, που επανέρχονταν από τα εδάφη της Βουλγαρίας, όπου εκδιώχθηκαν από τους Νεότουρκους τα προηγούμενα χρόνια 1914-1918. Μεταξύ άλλων ο Σωτηριάδης ανέφερε ότι το Νοέμβριο του 1919, συνολικά 19 Έλληνες, που παλιννοστούσαν από τη Βουλγαρία και είχαν μαζί τους σημαντικά χρηματικά ποσά, συνελήφθησαν από τους χωροφύλακες, ληστεύθηκαν, δέθηκαν σε δέντρα και δολοφονήθηκαν! Η ληστεία αυτή οργανώθηκε από τον Γιομίσου Μπέη επικεφαλής μιας τουρκικής  ομάδας που είχε αποστολή την εκδίωξη των ομογενών από τα χωριά τους. Οι συγγενείς των σφαγέων ειδοποιήθηκαν από Σαρακατσαναίους. Ότι βρέθηκαν στο δάσος τα κρανία τους και οστά. Οι συγγενείς κατέφυγαν στον Άγγλο αντιπρόσωπο των συμμάχων Λίστερ και κατόρθωσαν να τον πείσουν να σταλεί επιτροπή στον τόπο του εγκλήματος. Διαπιστώθηκε το έγκλημα, αλλά δεν έγινε κάτι άλλο για να βρεθούν οι ένοχοι.

Είκοσι μέρες νωρίτερα ο κάτοικος των Σαράντα Εκκλησιών Γεώργιος Καραγκιόζογλους και ο κάτοικος Λουλέ Μπουργκάς Δημήτριος Γιάννογλου βρέθηκαν σφαγμένοι έξω από την πόλη. Πριν από τρείς μέρες από το περιστατικό αυτό άλλοι ομογενείς επανερχόμενοι από τη Βουλγαρία έπεσαν σε ενέδρα ληστών στο χωριό Κογκούν Ντερέ, που απείχε τρείς ώρες από τις Σαράντα Εκκλησίες. Ανταλλάχθηκαν πυροβολισμοί και δύο ομογενείς τραυματίσθηκαν στα πόδια, αλλά επωφελούμενοι από το σκοτάδι μπόρεσαν να φτάσουν μέσα στο χωριό.

Κάποιοι από τους πολίτες βλέποντας ότι πλησιάζει η μέρα της λευτεριάς, άρχιζαν να καταργούν το φέσι της τουρκοκρατίας και φορούσαν ευρωπαϊκά καπέλα. Το γεγονός αυτό ερέθιζε τους Τούρκους και προκλήθηκαν πολλά βίαια επεισόδια.

Εν τω μεταξύ στο Οικουμενικό Πατριαρχείο έφταναν αναφορές Μητροπολιτών για την αφόρητη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί για τους Χριστιανούς ειδικά των Μητροπόλεων Προκονήσου, Μυριοφύτου και Μετρών. 

*Η ειδησεογραφία μαρτυρεί την δυσχερή κατάσταση στη Θράκη

Πτώματα σε τσουβάλια με πέτρες στον Άρδα

 

Στις 25 Μαΐου 1920 το «Εμπρός» δημοσίευσε μια τρομακτική είδηση. Στην Κομοτηνή είχε φτάσει η πληροφορία ότι δύο μέρες νωρίτερα, οι Τουρκικές αρχές της Αδριανούπολης κατακρεούργησαν  επτά Έλληνες εφέδρους του ελληνικού στρατού, που τους είχαν συλλάβει προ ημερών και τους κατηγόρησαν ότι διενεργούσαν κατασκοπεία. Τα πτώματά τους τα έβαλαν σε τσουβάλια μαζί με πέτρες και τα έριξαν στον ποταμό Άρδα!!! Νεώτερες πληροφορίες που έφτασαν στην Κομοτηνή ανέφεραν ότι οι κατακρεουργηθέντες ήταν τελικά εννέα. Από το σύνολο των πτωμάτων, αναγνωρίσθηκε μόνο το πτώμα του έφεδρου λοχία Β. Κωνσταντίνου. Αλλά τέσσερα πτώματα βρέθηκαν σε χωράφια…

*Η Μανδρίτσα

Κομιτατζήδες στην Μανδρίτσα του Ορτάκιοϊ

 

Από μια ανταπόκριση στο ΦΩΣ του ανταποκριτή του  Γιώργου Αποστολίδη (13 Ιουνίου 1920), πληροφορούμαστε ότι η ασφάλεια της υπαίθρου βελτιώθηκε χάρη στα μέτρα που έλαβαν οι αστυνομικές αρχές της πόλης, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί των χωριών να αρχίσουν να επιδίδονται πάλι στο ειρηνικά τους έργα. Τα μέτρα συντόνιζε ο διοικητής της Υπομοιραρχίας Διδυμοτείχου υπομοίαρχος Μαρκόπουλος με τον ανθυπομοίραρχο Καλαμπάκη, πραγματοποιώντας συχνές περιοδείες στα διάφορα χωριά.

Η κατάσταση όμως για τους ελληνικούς πληθυσμούς που δεν περιλήφθηκαν στα σύνορα του ελληνικού κράτους, δεν έπαψε να είναι δυσχερής.

Στις 9 Ιουνίου έφτασαν στο Διδυμότειχο, προερχόμενοι από τη Μανδρίτσα, η οποία είχε παραμείνει στη Βουλγαρία, διαφεύγοντας από τις σφαγές των Βουλγάρων οι Μανδριτσιώτες Χρήστος Κ. Φοινικόπουλος, Χρήστος Δ. Ντουφεξής, Άγγελος Αθ. Ντουφεξής, και Ηλίας Ευ. Κοτίδης.  Αρχικά μπόρεσαν να διαφύγουν κρυφά και να καταφύγουν στο ελληνικό χωριό Τοκμάκιοϊ (σήμερα Μεταξάδες) απ’ όπου ασφαλείς πλέον προωθήθηκαν στο Διδυμότειχο, όπου διηγήθηκαν τα βάσανα των συγχωριανών τους από τα όργια των Βουλγάρων κατά των Ελλήνων.

Σύμφωνα με τις αφηγήσεις τους Βούλγαροι στρατιώτες και κομιτατζήδες τα μεσάνυχτα της 5^ης Ιουνίου σκότωσαν στο σπίτι του τον Χαράλαμπο Ν. Αραμπατζή και για να δικαιολογήσουν το φόνο, έβαλαν μέσα στο ζωνάρι του νεκρού δύο βόμβες και μετά διέδωσαν ότι ο νεκρός  ήταν…  Έλληνας αντάρτης!

Οι βουλγαρικές αρχές, στρατός και κομιτατζήδες μπήκαν στη Μανδρίτσα έχοντας ένα κατάλογο με 18 ονόματα προκρίτων,. Οι διαφυγόντες αντιλήφθηκαν έγκαιρα ότι τα ονόματα τους υπήρχαν στη λίστα των προγραφών και μπόρεσαν να διαφύγουν. Για τους υπόλοιπους πρόκριτους δεν μαθεύτηκε τι έγιναν. Πολλοί κάτοικοι ζώντας πάντα με το φόβο των σφαγών, έφυγαν κρυφά από το χωριό και ας μην ήταν γραμμένα τα ονόματά τους στη λίστα. Μαθεύτηκε τότε ότι τουλάχιστον άλλοι 35 άνδρες διέφυγαν προς άγνωστη κατεύθυνση.

*Η ανταπόκριση του Γεώργιου Αποστολίδη από το Διδυμότειχο

Στη Μανδρίτσα είχε την έδρα της μια ομάδα 15 κομιτατζήδων με 30 άνδρες και επικεφαλής τον βοεβόδα Κισίρμωφ από τη Σίπκα. Φορούσαν χακί ενδυμασίες χωρίς στέμμα στη πηλίκιά τους. Μια άλλη ομάδα 15 κομιτατζήδων, με άγνωστο βοεβόδα αρχηγό τους είχαν καταγωγή από το εγκαταλελειμμένο τότε χωριό Κάϊετζικ (σήμερα Κυριακή) της περιφέρειας Σουφλίου. Κυκλοφορούσε ακόμα μια επιπλέον ομάδα. κομιτατζήδων με τον βοεβόδα Ντίμο από την Παλαιά Βουλγαρία. Αυτή η ομάδα φορούσε στρατιωτική στολή. Οι άνδρες της κατάγοντας από εγκαταλελειμμένα χωριά του Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη).

Εκείνες τις μέρες είχε κάνει την εμφάνισή του στη Μανδρίτσα και ένας βοεβόδας που φορούσε βουλγαρική στολή και στην κεφαλή φορούσε τουρκικό φέσι. Ήτα κατά τις μαρτυρίες Βούλγαρος γνωστός για τα πολλά εγκλήματά  του, που του άρεσε να προσποιείται τον Τούρκο. Αυτός συνεννοήθηκε με το βοεβόδα του Κάεϊτζικ και αναχώρησε για το χωριό Ντερμιλερί της περιφέρειας του Ορτάκιοϊ και τέθηκε επικεφαλής ομάδας κομιτατζήδων.

Γενικά οι κάτοικοι ζούσαν με το φόβο σφαγών εις βάρος των ομογενών στην περιφέρεια του Ορτάκιοϊ. Υπήρχαν μάλιστα πληροφορίες ότι συνολικά στην περιοχή είχαν συγκεντρωθεί περί τους 150 κομιτατζήδες, κάτω από τις διαταγές Βούλγαρου λοχαγού της Προκάλυψης.

Ο Γεώργιος Αποστολίδης, ανταποκριτής στο Διδυμότειχο, είχε γράψει τότε στο «Φως» της Θεσσαλονίκης, με αφορμή τα γεγονότα αυτά:

«Οι Βούλγαροι διαπράττουν παντοία όργια λεηλατούν δε πάσαν ελληνικήν περιουσίαν. Η τρομοκρατία εις την περιοχήν του Ορτάκιοϊ είναι απερίγραπτος. Οι ομογενείς επικαλούνται ή τον θάνατον ή την απολύτρωσίν των εκ του ατίμου βουλγαρικού ζυγού δια της προελάσεως του στρατού μας».

 

Παντού βασίλευε ο τρόμος

 

Όσο περνούσαν οι μέρες του Ιουνίου 1920 και γίνονταν αντιληπτό ότι η Ανατολική Θράκη θα απελευθερωθεί από τα ελληνικά στρατεύματα, η κατάσταση για τους Έλληνες επιδεινώνονταν όχι μόνο από τις αυθαιρεσίες του στρατιωτικού διοικητή της Αδριανούπολης συνταγματάρχη Τζαφέρ Ταγιάρ, αλλά και από την εντεινόμενη ανεξέλεγκτη δράση διάφορων τουρκικών συμμοριών.

Στο χωριό Χατζηλάρ της Κεσσάνης, το οποίο αριθμούσε 2.000 κατοίκους, μια νύχτα εισέβαλε μια τουρκική συμμορία προερχόμενη από τα Ύψαλα. Λήστεψαν και ατίμωσαν γυναίκες, ενώ βασάνισαν πολλούς άνδρες. Μερικοί από τους βασανισθέντες πέθαναν τελικά. Οι περισσότεροι κάτοικοι έφυγαν έντρομοι από το χωριό τους και κατέφυγαν σε κοντινά χωριά. Στο χωριό Μουσαντά, διάφοροι άτακτοι κεμαλικοί συνέλαβαν 30 ομογενείς και τους έστειλαν ομήρους στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Μερικές μέρες αργότερα, Έλληνες στρατιώτες στην περιοχή του Καραγάτς, όταν πήγαν για ύδρευση δέχτηκαν απρόκλητα πυρά από τέσσερα πολυβόλα, από τις δυνάμεις προφυλακής της Τουρκίας. Οι Έλληνες στρατιώτες καλύφθηκαν πρόχειρα και αμύνθηκαν έως ότου έφθασε δύναμη ενίσχυσης υπό τις διαταγές λοχαγού. Επακολούθησε μάχη που κράτησε μία ώρα. Οι Τούρκοι, έχοντας σοβαρές απώλειες αποσύρθηκαν τελικά, ενώ από την ελληνική πλευρά υπήρξαν δύο ελαφρά τραυματισμένοι στρατιώτες και ο επικεφαλής της διμοιρίας λοχαγός.

Σε άλλο περιστατικό ένας Έλληνας στρατιώτης που περιπολούσε στις όχθες του Έβρου αντιλήφθηκε ένα Τούρκο στρατιώτη του απέναντι φυλακίου που πυροβολούσε ένα ομογενή χωρικό. Πυροβόλησε αμέσως και άφησε άπνου τον Τούρκο στρατιώτη.

Στις 26 Ιουνίου 1920 ένα ομογενής από το Κιουπλί της Ανατολικής Θράκης (απέναντι από το Σουφλί) κατόρθωσε κολυμπώντας στον ποταμό Έβρο να περάσει στη δυτική ελληνική όχθη και να αναφέρει στις αρχές ότι 12 Τούρκοι βασιβουζούκοι μπήκαν μέσα στο χωριό και έκαναν πολλές βιαιοπραγίες εις βάρος των Ελλήνων κατοίκων. Συνέλαβαν μάλιστα τον πρόεδρο της Κοινότητας Κουρεμπάνα και τον απήγαγαν σε άγνωστο σημείο. Οι απαγωγείς ζητούσαν χρηματικά λύτρα από την οικογένειά του για να τον αφήσουν ελεύθερο. Εκείνες τις μέρες ένας Τούρκος πρόκριτος αγόρασε όλη την παραγωγή των σηροτρόφων Ελλήνων, που τους πλήρωσε κανονικά και στη συνέχεια ειδοποίησε συμμορίτες  να εισβάλλον στο χωριό και να κλέψουν τα χρήματα των σηροτρόφων.

*Αεροπλάνο επάνω από την Αδριανούπολη

Προκηρύξεις του Ζυμπρακάκη με αεροπλάνο στην Αδριανούπολη

 

Στο τέλος του Ιουνίου οι Αθηναίοι διάβαζαν μια ασυνήθιστη είδηση. Ένα αεροπλάνο, που πέταξε επάνω από την Αδριανούπολη σε ύψος 200 ποδών, δηλαδή πολύ χαμηλά, και παρά την αντίδραση των Τούρκων που με τρία αντιαεροπορικά τηλεβόλα επιχείρησαν να το καταρρίψουν, έριξε για δεύτερη φορά  προκηρύξεις του στρατηγού Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη διοικητή της Στρατιάς Θράκης, γραμμένες Ελληνικά και Τουρκικά.

Ο στρατιωτικός διοικητής Θράκης απαντούσε στους Τούρκους που ισχυρίζονταν ότι δεν έγιναν φρικαλεότητες και όλες οι πληροφορίες δεν ήταν ακριβείς. Ο Ζυμπρακάκης στην προκήρυξή του πρόσθετε:

«Δυστυχώς, όχι μόνον ακριβείς είναι, αλλά ιδού και νεώτεραι φρικαλεότητες που εμάθομεν. Αι πιέσεις και αι βιαιοπραγίαι, ιδίως εν τη περιφερεία Ουζούν Κιοπρού, λαμβάνουν χαρακτήρα εξοντωτικού διωγμού. Καθ’ εκάστην ευρίσκονται πτώματα δολοφονημένων ομογενών. Το χωρίον Ζαλούφκιοϊ εξεκενώθη ολόκληρον. Η διδασκάλισσα Ευριδίκη Αλεξάνδου εν Μπαμπά Εσκή, μνηστή ημετέρου απολυθέντος αξιωματικού συνελήφθη υπό 4 κομιτατζήδων και εκακοποιήθη ακατονομάστως και φρικωδώς! Κατόπιν δε της έκοψαν σύριζα τα μαλλιά! Παρά το Λουλέ Μπουργκάς εφονεύθησαν οι Χριστιανοί Τσόλης Δημ. και Ιωάν. Χατζόπουλος, τα δε πτώματά των έφερον άνω των 100 σφαιρών. Τα χωρία Φανάριον και Τσαντώ ειδοποιήθησαν ότι πρόκειται να εξοντωθούν υπό του Ταγιαρικού στρατού!

Ήγγικεν όμως η στιγμή καθ’ ήν θ’ απαλλαγώσιν οι Χριστιανοί και οι φιλήσυχοι Μουσουλμάνοι, όπως συνέβη εις την Μικράν Ασίαν. Θα τιμωρηθώσιν μόνον οι ένοχοι, οίτινες δεν θα ξεφύγουν, όπως οι αρχηγοί των εις την Μικράν Ασίαν.

Θα πράξη δε ο Ελληνικός στρατός εν τη Ανατολική Θράκη, εκείνο που εδώ εις την Δυτικήν  Θράκην προσπαθεί να επιτύχη σήμερον, δηλ. να εγκαταστήσει  Οθωμανικάς οικογενείας  εις τα χωρία που κατείχον και εκ των  οποίων τους εξεδίωξαν οι Βούλγαροι».

Ταυτοχρόνως με την προσωπική προκήρυξη του στρατηγού Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη ο τολμηρός αεροπόρος, έριξε στην Αδριανούπολη και ανακοινωθέντα του Στρατηγείου της Σμύρνης για την προέλαση του Ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία.

Η ζωή στη Θράκη, είχε πάντα δυσκολίες. Ακόμα και τότε που περίμενε από μέρα σε μέρα την απελευθέρωσή της.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης     

 

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Φως» Θεσσαλονίκης, «Καιροί», «Εμπρός» Αθηνών, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.