Σελίδα από τα μαρτύρια του Ελληνισμού στη Σπάρτη Πισιδίας

*Η κεφαλίδα της έγγραφης κατάθεσης για τα συμβάντα στη Σπάρτη Πισιδίας

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Η συμπλήρωση εκατονταετίας από την ολοκληρωτική καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού, που η ιερή μνήμη αυτού του θλιβερού γεγονότος τιμάται εφέτος, μας δίνει την αφορμή να αναστοχασθούμε τα γεγονότα εκείνα, αλλά και την ευκαιρία να τιμήσουμε τη μνήμη των θυμάτων εκείνης της εποχής.

Οι προσωπικές μαρτυρίες όσων έζησαν εκείνη την εποχή της μέγιστης καταστροφής του Ελληνισμού από την εποχή της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης, τα υπηρεσιακά έγγραφα, οι φωτογραφίες, τα κινηματογραφικά επίκαιρα, τα δημοσιεύματα στις εφημερίδες και τα ποικίλα άλλα ντοκουμέντα, συνθέτουν το ολοκληρωμένο σώμα της Ιστορίας και τα περισσότερα από αυτά είναι σήμερα προσιτά στον καθένα μας.

Ωστόσο και οι μεμονωμένες αναφορές σε τόπους και γεγονότα, που σφράγισαν την ζωή κάθε απλού ανθρώπου, δεν παύουν να έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Άλλωστε η μεγάλη Ιστορία δεν παύει να αποτελεί τη σύνθεση των επιμέρους μικρών ατομικών ιστοριών και λεπτομερειών.

Ο πρόλογος αυτός έγινε για να  περιγράψουμε μια εικόνα της εγκατάλειψης της μικρασιατικής πόλης Σπάρτη Πισιδίας. Μιας ελληνικής πόλης που είχε διακριθεί για την εξαιρετική ποιότητα των χειροποίητων χαλιών της, που ήταν γνωστά τότε σε όλη την Ευρώπη.

Ένας πολίτης αυτής της πόλης, που κατόρθωσε να διασωθεί από την λαίλαπα της Μικρασιατικής Καταστροφής και να περάσει στην Ελλάδα, έδωσε κατάθεση στις ελληνικής αρχές για όσα έζησε ο ίδιος ως κάτοικος της Σπάρτης Πισιδίας. Δεν θέλησε να γραφτεί το πλήρες όνομα του. Έδωσε μόνο τα αρχικά Χ.Π. Ήταν τότε 60 ετών. Η κατάθεση έγινε στις 12 Ιανουαρίου 1923, στην Αθήνα. Η μαρτυρία του υπάρχει στον Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών. Αυτή η μαρτυρία δεν γράφει Ιστορία. Φωτίζει όμως αθέατες πτυχές της Ιστορίας και δίνει μια εικόνα αυτόπτη μάρτυρα για τα γεγονότα που αφορούν μια συγκεκριμένη πόλη. Την Σπάρτη Πισιδίας.

Ο συγκεκριμένος μάρτυρας, κατοικούσε εκεί  και είχε χρηματίσει επί 28 κατά σειρά χρόνια μέλος του διοικητικού συμβουλίου της διοίκησης της πόλης.

Το 1921- αναφέρει ο Χ.Π.- όλοι οι άνδρες της πόλης εκτοπίσθηκαν από την Κεμαλική κυβέρνηση και στάλθηκαν στο εσωτερικό της Τουρκίας. Ανάμεσα στους εκτοπισμένους ήταν και ο ίδιος, που κατόρθωσε με τη μεσολάβηση πολλών Τούρκων φίλων του να παραμείνει μαζί με μερικούς άλλους συμπολίτες του στο Ακσαράι του Ικονίου, απ΄ όπου έφυγε στις 28 Οκτωβρίου 1922 κάνοντας χρήση μιας απόφασης, που επέτρεπε στους Χριστιανούς κατοίκους η αναχώρηση στο εξωτερικό. Έτσι μπόρεσε να φτάσει στην Ελλάδα.

Επανερχόμενος στις αναμνήσεις του από τη Σπάρτη Πισιδίας, ανέφερε στην κατάθεσή του ότι στις 28 Μαΐου 1921, οι Τούρκοι συνέλαβαν τα μεσάνυχτα όλο τον άρρενα πληθυσμό από 15 έως 70 ετών και τους οδήγησαν στα ενδότερα της Ανατολής.

Από αυτούς όσοι είχαν στρατεύσιμη ηλικία τους κατέταξαν στα λεγόμενα Εργατικά Τάγματα, τα γνωστά ως Αμελέ Ταμπουρού και τους έβαλαν να εργάζονται στα λατομεία του «Οσμανιέ». Τους έβαλαν να εκτελούν βαρύτατες εργασίες ανυπόδητους και γυμνούς. Τους έδωσαν μόνο ένα κομμάτι δέρμα για να καλύπτει καθένας τα απόκρυφα σημεία του σώματός τους.

«Εκ της γυμνότητος ταύτης και εκ της βαρυτάτης εργασίας ως και εκ της πείνης και των λοιπών κακουχιών, απέθνησκον 70-80%. Ταύτα επληροφορήθην εξ αυθεντικοτάτης πηγής από 2-3 εξ αυτών οι οποίοι κατώρθωσαν να δραπετεύσουν και να επιστρέψουν πίσω. Οι άλλοι γέροντες οι οποίοι εξετοπίσθησαν και ευρίσκοντο πάντοτε εν κινήσει οδοιπορούντες διαρκώς ως πρόσωπα κινητά (εσχάσι μεγκουλέ) απέθανον σχεδόν άπαντες εκ των κακουχιών και των κακοποιήσεων» κατέθεσε ο Χ.Π.

*Βεβαίωση της δημογεροντίας Σπάρτης στον Παναγιώτη Κιουρκτσόγλου στις 17 Οκτωβρίου 1910. Η βεβαίωση είναι γραμμένη στα καραμανλίδικα (τουρκικά με ελληνικούς χαρακτήρες). Από την ιστοσελίδα "Τα πάντα ρεί".

Στη συνέχεια ο συγκεκριμένος Σπαρταλής κατέθεσε ότι πενήντα μέρες μετά την κατάληψη της Σμύρνης από τους Τούρκους, 300 νέοι Χριστιανοί που εκτοπίσθηκαν στο εσωτερικό της Τουρκίας όπου έφτασαν μετά από πορεία 45 ημερών από τη Σμύρνη έως το Ακσαράι. Εκεί βρήκαν τον εξής θάνατο:

«Αφού τους ωδήγησαν εις τον εκεί δημοτικόν κήπον τους έχυσαν πετρέλαιον εις την κεφαλήν και τους έβαλαν φωτιά και τους έκαυσαν άπαντες. Περί του γεγονότος τούτου είμαι πλέον ή πεπεισμένος, διότι γυναικόπαιδα εκ του χωρίου εκείνου τα οποία συνήντησα κατά την αναχώρησιν μου εις Μερσίνην, μας αφηγήθησαν ταύτα εν μεγίστη συγκινήσει. Εκ των γυναικοπαίδων τούτων τας οποία ήσαν περί τα 200, ήλθον ενταύθα τινά εξ αυτών».

Σε άλλα σημεία της κατάθεσής του ο Χ.Π. ανέφερε ότι πηγαίνοντας από το Ακσαράι προς την Μερσίνα για να επιβιβασθούν στα πλοία, μέτρησε καθ’ οδόν στην περιοχή της έδρας της Διοίκησης του Έρεγλι περί τα 260 πτώματα νέων Χριστιανών, που ήταν εντελώς παραμορφωμένα από τα πολλαπλά τραύματα σε διάφορα μέλη του σώματός τους και ιδίως από τα τρομερά κατάγματα οστών στα κεφάλια τους.

Μαζί με άλλους δύο Έλληνες παρουσιάσθηκαν ως επιτροπή στον Τούρκο υποδιοικητή του Έρεγλι και του ζήτησαν να επιτραπεί να επιβιβασθούν στα τρένα για να φτάσουν στη Μερσίνα. Τότε ο Χ.Π. του είπε ότι καλό θα ήταν για την υγεία του τόπου να ταφούν τα πτώματα. Ο Τούρκος υποδιοικητής του απάντησε ότι υπάρχει άνωθεν διαταγή να παραμένουν οι νεκροί άταφοι… προς παραδειγματισμό των Χριστιανών!!! Τελικά τους επέτρεψαν να επιβιβασθούν στα τρένα για να πάνε στη Μερσίνα, όπου με μέριμνα του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού επιβιβάσθηκαν σε ατμόπλοια και έφτασαν στην Ελλάδα.

Κατά την παραμονή του Χ.Π. στο Ακσαράι, επειδή είχε σχετισθεί με προύχοντες Οθωμανούς και είχε τη δυνατότητα, τους κάλεσε σε γεύμα. Μεταξύ τους ήταν και ο διοικητής του αποσπάσματος της Χωροφυλακής Ναμπή Μπέης. Κατά τη διάρκεια του γεύματος «καταληφθείς υπό ευθυμίας» άρχισε να απαριθμεί και να εξυμνεί τις διάφορες τουρκικές επιτυχίες στις τελευταίες στρατιωτικές επιχειρήσεις, υπογραμμίζοντας ιδιαίτερα το γεγονός ότι κατά την υποχώρηση του Ελληνικού στρατού από το Εσκή Σεχήρ, το Καραχισάρ, το Ουσάκ και το Τουμλού Μπουνάρ, όπου οι Τούρκοι συνέλαβαν πολλές χιλιάδες αιχμαλώτων Ελλήνων στρατιωτών   από τους οποίους –έλεγε ο Ναμπή Μπέης- είχαν σφάξει έως εκείνη την ημέρα 14.000!!!

Συμπληρωματικά ο Χ.Π. κατέθεσε ότι κατά τον εκτοπισμό των κατοίκων της Σπάρτης, το 1921 οι Τούρκοι είχαν συλλάβει περί τα 480 παιδιά ηλικίας 13-15 ετών, τα οποία απογύμνωσαν και το μετέφεραν στον εσωτερικό της Τουρκίας και μάλιστα μέσα στο χειμώνα. Είχε πέσει αρκετό χιόνι και τα παιδιά, ανυπόδητα και γυμνά, που δεν άντεξαν, πέθαναν όλα!!! Το τραγικό αυτό περιστατικό είχαν αντιληφθεί και μέλη του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, που ήταν εγκατεστημένα στην Καισάρεια.

Και αυτή η μαρτυρία, έστω και με τα αρχικά του ονόματος μόνο, ήταν μια από τις πάμπολλες σελίδες με τα μαρτύρια που υπέστη ο Μικρασιατικός Ελληνισμός, μετά την ήττα του 1922.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΗ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών.