Ένα ανέκδοτο ιστορικό έγγραφο για το Σουφλί του 1919

*Το επάνω μισό του ανέκδοτου πρακτικού για τη δημιουργία Δημογεροντίας στο Σουφλί, το 1919 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Το τέλος του Α΄ παγκοσμίου Πολέμου, βρήκε το Σουφλί βαριά «λαβωμένο» από την σκληρή Βουλγαρική Κατοχή στην οποία το καταδίκασε η άδικη συνθήκη του Βουκουρεστίου του 1913, η οποία επιδίκασε τη Δυτική Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία. Το Σουφλί μάλιστα «άγγιξε» την ποθούμενη ελευθερία, όταν οι δυνάμεις των Ελλήνων πεζοναυτών, έφτασαν ως την Κορνοφωλιά, περίπου 4 χιλμ. νοτιότερα.

                Η Βουλγαρική κατοχή υπήρξε ανάλγητη, εχθρική προς κάθε τι ελληνικό, εκδικητική για την ήττα που υπέστη η γειτονική χώρα κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Η πολιτική της Βουλγαρίας κατέστησε μαρτυρική τη ζωή για τους κατοίκους της πόλης. Όσοι δηλαδή παρέμειναν γιατί οι περισσότεροι εκδιώχθηκαν κακήν κακώς. Λεπτομέρειες υπάρχουν στη θέση https://sitalkisking.blogspot.com/2013/07/1913-19.html#more).

*Το Σουφλί περί το 1900. Στο βάθος ο ποταμός Έβρος

Όμως οι Σουφλιώτες, από τη φύση τους φιλοπάτριδες και νοικοκυραίοι, όταν ήρθε η ώρα της ελευθερίας, ήταν έτοιμοι να ανασυγκροτήσουν την πόλη τους και να την καταστήσουν ξανά εστία ευημερίας, χάρη στην εργατικότητά τους, με οργανωμένους τους κοινοτικούς θεσμούς.

Η κατάσταση στη Θράκη, όταν έληξε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και έως ότου υπογραφούν οι διάφορες επιμέρους συνθήκες, ήταν ρευστή. Βούλγαροι αλλά και Τούρκοι εποφθαλμιούσαν την περιοχή για διαφορετικούς λόγους έκαστος. Ειδικά οι Βούλγαροι, αν και ηττημένοι στο Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο (1913) και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18) απαιτούσαν να πάρουν τη Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία για να έχουν έξοδο στη θάλασσα του Αιγαίου.

Από τα τέλη Οκτωβρίου 1918 τα συμμαχικά στρατεύματα του λεγόμενου Ανατολικού Μετώπου, είχαν αρχίσει να προωθούνται ανατολικά, με στόχο να φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη, όπως συνέβη τελικά και την έθεσαν υπό διασυμμαχικό έλεγχο.

*Ο Γάλλος στρατηγός Σαρπύ

Η Διασυμμαχική Θράκη

Μέχρις ότου  Βούλγαροι υπογράψουν τη συνθήκη ανακωχής στο Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919) η Δυτική Θράκη παρέμενε κατεχόμενη από τη Βουλγαρία, αφού αυτή διατηρούσε στρατιωτικές και πολιτικές αρχές. Λίγο αργότερα όμως εγκαταστάθηκε διασυμμαχικός έλεγχος και συμμαχικά στρατεύματα, κατέλαβαν τα σημαντικότερα κέντρα για την εξασφάλιση των οδικών  και σιδηροδρομικών συγκοινωνιών, αλλά και για την τήρηση της τάξης.

                Ειδικά στο Σουφλί κατέφθασε από τη Δράμα η 122η Γαλλική Μεραρχία, που κατέλαβε θέσεις προκάλυψης από το Σουφλί μέχρι το Αχύρμπεη το σημερινό Χειμώνιο κοντά στην Νέα Ορεστιάδα, με αντικειμενικό στόχο, η σιδηροδρομική γραμμή από  Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) έως την Αδριανούπολη να είναι ελεύθερη και ασφαλής για την χρησιμοποίηση της.

                Διοικητής της Δυτικής Θράκης και αντιπρόσωπος του Αρχιστρατήγου των εν Ανατολή Συμμαχικών στρατευμάτων τοποθετήθηκε ο Γάλλος στρατηγός Σαρλ Αντουάν Σαρπύ, που είχε έδρα την Κομοτηνή.

*Βουλγαρικά γραμματόσημα με την γαλλική επισήμανση "Θράκη Διασυμμαχική" 
(Φιλοτελικός Οίκος Αργ. Καραμήτσου)  

Η Δυτική Θράκη διαιρέθηκε σε δύο τομείς, της Γκιουμουλτζίνας (Κομοτηνή) και του Κάραγατς. Οι τομείς αυτοί υποδιαιρούνταν σε  υποδιοικήσεις, με έδρες στις ομώνυμες πόλεις της Ξάνθης, της Γκιουμουλτζίνας, του Δεδέαγατς, του Σουφλίου, του Διδυμοτείχου, και του  Κάραγατς. Τη  διοίκηση κάθε υποδιοίκησης ασκούσε συνταγματάρχης ή αντισυνταγματάρχης, που έφερε τον τίτλο «Commendant de Cerelex».

                Αλλά και με την παρουσία των Γάλλων, δεν έπαψαν τα μαρτύρια των Σουφλιωτών, από τους Βούλγαρους στρατιωτικούς.

*Σουφλί: Δημοσίευμα της εφημερίδας "Καιροί" (11 Ιανουαρίου 1914) 
κατά την έναρξη της Βουλγαρικής κατοχής 

«Ο Θεός να μας λυπηθεί…»

Χαρακτηριστικά  στις 22 Νοεμβρίου 1918 στην εφημερίδα «Εμπρός» είδε το φως της δημοσιότητας μια επιστολή από το Σουφλί, που έφερνε στην επιφάνεια, το δράμα το οποίο ζούσαν οι Σουφλιώτες. Μεταξύ άλλων έγραφαν:

«Ο Θεός να μας λυπηθεί και να μας γλυτώσει από τους Βουλγάρους. Κόπτουν τα δένδρα σύρριζα. Ό,τι εσπείραμε μας το κλέπτουν ατιμωρητί. Καθημερινώς μας επιβάλλουν αγγαρείας και μετέρχονται τα χειροτέρας ατιμωτικάς πράξεις. Μας παίρνουν τα κορίτσια μας και εις τα εικονίσματα έγραψαν βουλγαρικάς επιγραφάς, λέγοντες εις τους ενταύθα Γάλλους, ότι αι εκκλησίαι μας είναι Βουλγαρικαί. Ο Θεός να μας αξιώση να κοινωνήσωμε των αχράντων μυστηρίων από τα χέρια δικού μας παπά και ας αποθάνωμεν. Ζητούμεν έλεος και πάλιν έλεος».

Μια εικόνα για το δράμα του Σουφλίου εκείνα τα μαρτυρικά χρόνια, μας δίνει και μια αναφορά του ελληνικού προξενείου της Ξάνθης, που το 1915 πληροφορούσε το υπουργείο Εξωτερικών ότι από το Σουφλί, μετανάστευσαν μαζικά κατά το 1914 πάρα πολλά άτομα. Από τους 10.000 κατοίκους είχαν μείνει το πολύ 300 οικογένειες, και αυτές κρατήθηκαν με τη βία, για να διδάξουν σε Βουλγάρους επήλυδες την τέχνη της σηροτροφίας, που οι Σουφλιώτες γνώριζαν τόσο καλά, κάνοντας τα μετάξια τους γνωστά διεθνώς.

*Το Σουφλί του 1913. Από τα Οθωμανικά κρατικά αρχεία.

Οι Θρακικοί σύλλογοι

Η κινητοποίηση των θρακικών συλλόγων για την προώθηση της ιδέας της απελευθέρωσης της Θράκης ήταν έγκαιρη. Από τις αρχές Ιανουαρίου 1918 η Διοικούσα Επιτροπή του Πανθρακικού Συνεδρίου υπέβαλε στον πρεσβευτή των ΗΠΑ Γκάρετ Ντρόπερς, εκτεταμένο υπόμνημα για το ζήτημα της Θράκης, τονίζοντας την ελληνικότητά της. Το υπέγραφαν, ο πρόεδρος Σαραντίδης και τα μέλη Κ. Δοδόπουλος και Στ. Ψάλτης. Σύμφωνα με το υπόμνημα, στη Θράκη υπήρχαν τότε 289 ελληνικά σχολεία, με 22.215 μαθητές, έναντι ελαχίστων βουλγαρικών. Υπενθύμιζαν δηλώσεις Βουλγάρων επισήμων που παραδέχονταν ότι υπερτερούσε ο ελληνικός πληθυσμός και ότι υστερούσε ο βουλγαρικός. Ένα άλλο στοιχείο ήταν ότι κατά τις εκλογές του 1912 στην Τουρκία, οι Έλληνες πέτυχαν στο βιλαέτι της Αδριανούπολης 7 έδρες στην Οθωμανική Βουλή και μόνο 1, οι Βούλγαροι. Τέλος επικαλούνταν δήλωση του Άγγλου αντιπροσώπου στο συνέδριο του Βερολίνου το 1878 μαρκήσιου Σώλσμπερυ, η οποία εξέφραζε την επίσημη θέση της Μεγάλης Βρετανίας, ότι αναγνωρίζονταν αναντίρρητα η υπεροχή του ελληνικού στοιχείου στη Θράκη.   

Για την δραματική κατάσταση στη Δυτική Θράκη κινητοποιήθηκαν δραστήρια  οι Θρακικοί σύλλογοι της Θεσσαλονίκης και της Αθήνας. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1918 οι Θράκες της Θεσσαλονίκης πραγματοποίησαν μεγάλο συλλαλητήριο και επέδωσαν ψήφισμα στον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Κ. Αδοσίδη, ζητώντας να μην μείνει η Θράκη υπό τον ζυγό Τούρκων και Βουλγάρων. Ο Αδοσίδης τους διαβεβαίωσε ότι το ζήτημα αυτό ανέλαβε ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος και θα λυθεί αισίως.

Στις 14 Οκτωβρίου 1918 έγινε μεγάλο συλλαλητήριο στην πλατεία Ομονοίας στην Αθήνα από τους Θρακικούς και Μικρασιατικούς συλλόγους για  την ένωση της  Θράκης και της Μικράς Ασίας με την Ελλάδα.

*Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Σουφλίου με το εξαίρετο ξυλόγλυπτο τέμπλο 

Έρχεται η ελευθερία, αρχίζει η παλιννόστηση…

Όσο περνούσε ο καιρός και με την εμπέδωση ενός σχετικού κλίματος ασφαλείας λόγω της παρουσίας των συμμαχικών στρατευμάτων στην λεγόμενη «Διασυμμαχική Θράκη» άρχισε δειλά- δειλά η παλιννόστηση διωχθέντων Θρακών.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με πίνακες που είχε καταρτίσει το υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας εξαιτίας των Βαλκανικών Πολέμων και έως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν εκτοπισθεί από τη Θράκη 119.938 άτομα και κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου 85.399. Σύνολο εκτοπισθέντων 205.337 άτομα.

Στις 9 Νοεμβρίου 1918 δημοσιεύθηκαν πληροφορίες ότι Σουφλιώτες που είχαν εκδιωχθεί από τους Βουλγάρους, και έμεναν στην Ανατολική Μακεδονία, άρχισαν να επιστρέφουν, αλλά εύρισκαν τα σπίτια τους να κατέχονται από Βουλγάρους, ενώ στρατός και αστυνομία τους έδερναν ανελέητα και φώναζαν «Εδώ η Θράκη, είναι Βουλγαρική».

Το ιστορικό έγγραφο

Οι Σουφλιώτες σταδιακά άρχισαν να ξαναβρίσκουν τους παλιούς ρυθμούς τους. Οργανωτικοί από τη φύση τους ενδιαφέρθηκαν για τον κοινοτικό τους βίο, για τις εκκλησίες τους και τα σχολεία που είχαν πάρει οι Βούλγαροι.

Η βάση του ελληνικού κοινοτικού βίου, ήταν όπως όλοι γνωρίζουμε οι Δημογεροντίες, που διοικούσαν τα κοινά.

Έτσι λοιπόν στις 20 Οκτωβρίου 1919, οι γενικοί αντιπρόσωποι της πόλης του Σουφλίου με την στήριξη και ενθάρρυνση του Γάλλου Γενικού Διοικητή, συνεδρίασαν στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου και εξέλεξαν τους Δημογέροντες ,συντάσσοντας το σχετικό πρακτικό.

*Το δεύτερο μισό του ανέκδοτου εγγράφου με τις υπογραφές των Γενικών Αντιπροσώπων

Το αδημοσίευτο αυτό έγγραφο, είναι το ακόλουθο (σ.σ. διατηρήθηκε η ορθογραφία και η σύνταξη):

«Οι υποφαινόμενοι Γενικοί Αντιπρόσωποι της Πόλεως Σουφλή τη υποστηρίξη του Γενικού Διοικητού του Γαλλικού Στρατού της κατοχής ενταύθα επερηλάβαμαι την εκκλησίαν του Αγίου Γεωργίου μετά την Αγίαν λειτουργίαν. Απεφασίσθη όπως συνέλθομαι μετά μεσημβρίαν κατά την όραν τρείς να διορίσομαι Πρόεδρον με εξαμελή Δημογεροντίαν και συνελθόντες εδιορίσαμαι πανψηφεί ως Πρόεδρον και Γραμματαία τον Ευάγγελον Γ. Μόκαλην και δια πλειονοψηφίας εξελέγησαν Δημογέροντες ο Αθανάσιος Γ. Μόκαλης, Χρήστος Χούχου, Δημήτριος Λιάνου, ο Νικόλας Τζούφα, Ιωάννης Πιστίνας, Σταμάτης Λάζους. Δίδομαι πλήρη πληρεξουσιότητα να διορίση ησπράκτορα εκκλησιαστικήν επιτροπήν καντιλανάπτην και ταμήαν. Ο μεν Πρόεδρος Ταμίας και Ησπράκτωρ και καντιλανάπτης θα είναι έμησθη τον μηνέον μισθόν θα εγγυηθή. Τη αποφάση της Δημογεροντίας θα διορήζη και θα πάβει εν ανάγκη το προσωπικόν της Σχολής θα ενκρίνη τον μισθόν του ιερέως και του Διερμηναίως, θα κανονίσει τα εκλησιαστηκά χραίη του ιεραίως και τα τυχιρά αυτού.

Σουφλή τη 20 ηκοστή Οκτοβρίου 1919

Ευάγγελος Γ. Μόκαλης                       Σταυράκης Τιόλκας

θανάσης καπσαλίδι                            Θεοδόσης  Μουχτάρογλου

Δημήτριος Δεμερτζή        Δημητρός Τριαντάφυλλου Μαλιαχούστιας

Α. Γ. Μόκαλης                                       Δημήτριος Σιμσιρίκ

Στέργιος Γκαργκάνας                          Γιάννης Μπιστίνας

Γεώργ. Δούρβας                                  Βαγγέλ Αραμπατζής

Σταμάτης Λάζου                                   Ηλίας Χρ. Τιάκας

Νικόλα Πίτροπου                                 Στ. Αρβανίτης

Γιάνν Μανάβ                                        Ιωάννης Κούτα

Γιώργ Τερμεντζή                                  Π.Π.Π. Αναστασούδης

… Μουστακαλής                                  Γεώργις Πατρόνας

Βαγγέλις Γαρούφας                            Δημήτριος Μπαχτσιαβάν

Κόλιας Γράζου                                      Χρήστου Μουτρήκα

Γιάνις Τερζή                                          Αλέξανδρος Τιούφορι

Νικόλαος Γ. Τζούφας                          Χρήστος Χαρ. Χούχου».

*Μάιος 1920. Η ελευθερία έφτασε.... Εφημερίδα "Πατρίς"

Την επόμενη χρονιά και μετά τη συνθήκη του Σαν Ρέμο, άρχισε η σταδιακή απελευθέρωση της Δυτικής και της Ανατολικής Θράκης το Μάιο και τον Ιούλιο του 1920 αντίστοιχα. Μαζί με τις άλλες πόλεις της Θράκης, το Σουφλί ανέπνεε επί τέλους τον αέρα της ελευθερίας.    

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Εμπρός», «Καιροί» και «Πατρίς» ετών 1918-1919

*«Επιχειρήσεις εις Θράκην» (1919-1923) Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ, ανατύπωση 1986