Ο Πόλεμος του 1940 στα μετόπισθεν

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ      http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_26/10/2013_538046

*Οι γυναίκες της Πίνδου μεταφέρουν εφόδια στους μαχόμενους. Προσφορά πολύτιμη

*Η καθολική συμμετοχή του

άμαχου πληθυσμού στον αγώνα

συνέβαλε καθοριστικά

στην εποποιία του Μετώπου

Της Μαρίνας Πετράκη*

                Όταν οι σειρήνες του πολέμου ξυπνούσαν τον κόσμο, το αξέχαστο εκείνο πρωινό της 28ης Οκτωβρίου, ένας άνεμος καινούργιος άρχισε να φυσάει πάνω από την ελληνική επικράτεια. Ένας άνεμος που φούσκωνε και γέμιζε τις αγουροξυπνημένες καρδιές των Ελλήνων με ενθουσιασμό, περηφάνια και λεβεντιά. Γινόταν θύελλα αγανάκτησης και αποφασιστικότητας, βουερή φωνή περιφρόνησης που μετατρεπόταν σε ένα κέφι αλλιώτικο, αλλόκοτο, γιατί οι ξέφρενες εκδηλώσεις και πανηγυρισμοί δεν αφορούσαν ένα χαρμόσυνο γεγονός αλλά την κήρυξη του πολέμου.

                Ένα ολόκληρο έθνος, σαν μια γροθιά, γιόρταζε και χαιρετούσε τα στρατευμένα παιδιά ωσάν να πήγαιναν σε πανηγύρι και όχι στο μέτωπο. Πού βρέθηκε στα αλήθεια όλη αυτή η λεβεντιά; Ξεχάστηκαν διά μαγείας οι προσωπικές φιλοδοξίες, οι ταξικές διαφορές, τα πολιτικά πάθη και οι αντιπαραθέσεις, οι πικρίες κατά του καθεστώτος, οι εξορίες, οι διώξεις, έμεινε μόνο το προσκλητήριο «νυν υπέρ πάντων αγών».

                «Και δεν ήμασταν όλοι μέχρι την παραμονή της ημέρας αυτής ούτε ήρωες ούτε φανατικοί πατριώτες. Μέτριοι άνθρωποι, φρόνιμοι, της φαμίλιας και της δουλειάς, όχι το σπίτι, τα παιδιά και τους εαυτούς μας, αλλά ούτε το περιεχόμενο της τσέπης μας δεν ήμασταν πρόθυμοι να δώσουμε στον έρανο της πατρίδας. Και παρουσιάστηκε ο έρανος του αίματος το αξέχαστο εκείνο πρωί. Και η Ελλάς αμέσως άνοιξε όλες τις φλέβες της. Ήταν Αγών υπέρ της Πατρίδος», θα γράψει ο Γεώργιος Βλάχος στην «Καθημερινή» τις μέρες του πολέμου.

*Τα πλεκτά των γυναικών  ζέσταιναν στους στρατιώτες που πολεμούσαν.

Φανέλα του Στρατιώτη από όλη την Ελλάδα

                Η επιστράτευση άψογα οργανωμένη γινόταν μέσα σε ένα απερίγραπτο κύμα ενθουσιασμού, καθώς τα πλήθη χαιρετούσαν και ευλογούσαν τα χιλιάδες παιδιά που με το χαμόγελο στα χείλη βιάζονταν να φτάσουν στο μέτωπο, εκεί ψηλά στον βωμό της θυσίας να πολεμήσουν «έστω και χωρίς καμία ελπίδα νίκης. Μόνον διότι πρέπει». Και η «υβρισμένη Παναγιά της Τήνου» πάντα μαζί τους- πάνω στα μικρά δελτάρια, μικρή εικόνα στον χιτώνα τους, όνειρο και όραμα μαζί στα χαρακώματα, σκέπη και αγκαλιά στην αφίσα του Γουναρόπουλου, ύμνος και ψαλμωδία στα χείλη του στρατευμένου ιερέα, παρηγοριά στον τραυματία και στον ετοιμοθάνατο.

                Οι παραλείψεις πολλές, οι ελλείψεις περισσότερες (ποιος αμυνόμενος λαός στ’ αλήθεια βρέθηκε ποτέ καλά προετοιμασμένος για πόλεμο;). Πολεμικό υλικό δεν περίσσευε, ο ιματισμός ήταν του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου με γκέτες και αρβύλες πλήρως ακατάλληλες για τα παγωμένα βουνά, τα κλινοσκεπάσματα μετρημένα, οι προμήθειες περιορισμένες, τα μέσα μεταφοράς ανεπαρκή και τα κρυοπαγήματα ένας νέος, άγνωστος εχθρός πιο ύπουλος από τον Ιταλό, που τότε φάνταζε πάνοπλος και αήττητος. Όμως δίπλα στους «φτωχοδιάβολους που ενώ πήγαιναν να πολεμήσουν, ταλαιπωρημένοι βαδίζοντας μερόνυχτα με στολές πολύ μεγαλύτερες από το νούμερό τους, γελούσαν και τραγουδούσαν» (Λίλαντ Στόου, Αμερικανός δημοσιογράφος), τραγουδούσε και πολεμούσε και «μεθούσε με το αθάνατο κρασί του εικοσιένα» η επιστρατευμένη ελληνική ψυχή. «Γιατί η φτώχεια», θα γράψει ο Τερζάκης, «όταν πηγαίνει να σκοτωθεί για μια ιδέα, για το φιλότιμο, τραγουδάει».

                Και η ιστορία γραφόταν εκεί πάνω στα βουνά της Ηπείρου στην πρώτη γραμμή ένδοξη και λαμπρή, με αυταπάρνηση και αίμα χωρίς ίχνος ψευτο-εθνικισμού και πατριδοκαπηλίας.

*Οι γυναίκες των χωριών καθαρίζουν τους δρόμους από τα χιόνια 

για να κινούνται οι πολεμιστές άνετα

Πολιτική επιστράτευση

                Η ιστορία γραφόταν όμως και στο εσωτερικό μέτωπο της Ελλάδας, που πολεμούσε με τα δικά του μέσα για να στηρίξει την πρώτη γραμμή. Όπως στη Βρετανία όπου ο πόλεμος στα μετόπισθεν (British Home Front) αποτελούσε επιχείρηση υψίστης σημασίας για την αντιμετώπιση των γερμανικών βομβαρδισμών και την έκβαση του πολέμου γενικότερα, έτσι και στην Ελλάδα, που μόνη πολεμούσε τον φασισμό, οι μάχες στα μετόπισθεν απεδείχθησαν εξίσου σημαντικές με αυτές της πρώτης γραμμής. Παράλληλα, με το σχέδιο επιστράτευσης των ενόπλων δυνάμεων, η οποία πραγματοποιήθηκε με απόλυτη τάξη και ταχύτητα, ενεργοποιήθηκε άμεσα το σχέδιο Πολιτικής Επιστράτευσης θέτοντας σε άμεση εφαρμογή τα σχέδια που είχαν εκπονηθεί από τις αρχές του 1939 με σκοπό την κινητοποίηση όλων των φορέων και των μη επιστρατευμένων πολιτών σε υπηρεσίες ύψιστης σημασίας για την άμυνα της χώρας και την ενίσχυση του μετώπου σε περίπτωση πολέμου.

                Η Παθητική Αεράμυνα αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της εφαρμογής μέτρων συσκότισης για την αποφυγή βομβαρδισμών, οργανώνει τη διάταξη ορυγμάτων και καταφυγίων, εφοδιάζει τον πληθυσμό με προσωπίδες (μάσκες) και συντονίζει την Πυροσβεστική και την Υγειονομική Υπηρεσία, ενώ μπαίνουν σε εφαρμογή τα σχέδια για τη Γεωργική Επιστράτευση, για την οικονομική λειτουργία της χώρας και την οικονομική ενίσχυση της πολεμικής προσπάθειας μέσω εράνων και έκδοσης Πολεμικού Λαχείου.

                Παράλληλα λαμβάνει χώρα μια γιγάντια προσπάθεια πλήρωσης του κενού της ειδικής στρατιωτικής ένδυσης από δεκάδες γυναικείες οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν κάτω από την Οργάνωση «Η Φανέλα του Στρατιώτη» που ιδρύθηκε το 1939 από μια ομάδα Αθηναίων κυριών και τέθηκε αργότερα υπό την αιγίδα της πριγκίπισσας Φρειδερίκης. Σκοπός της πρωτοβουλίας αυτής, στην οποία συμμετείχε όλος σχεδόν ο γυναικείος πληθυσμός της χώρας, ήταν η συγκέντρωση ρουχισμού για τον μαχόμενο ελληνικό στρατό στα αλβανικά σύνορα όπου ο δριμύς χειμώνας αποδεικνυόταν ο χειρότερος εχθρός. Σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής, τα πλεκτά μάλλινα είδη που παραδίδονταν στην οργάνωση για προώθηση στο μέτωπο, έφταναν καθημερινά τις τρεις χιλιάδες. Παρόμοιος αριθμός φτάνει στα γραφεία της ΕΟΝ, που έχει αναλάβει την Πολιτική Άμυνα, και στο ειδικό τμήμα του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.

*Η ευχή της μάνας

Παράδειγμα αυτοθυσίας οι γυναίκες της Ηπείρου

                Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός με την έγκαιρη και πλήρη προετοιμασία, την αυταπάρνηση και την υψηλή επιστημονική κατάρτιση των διπλωματούχων και εθελοντριών αδελφών αναδεικνύεται ο σπουδαιότερος βοηθός και συνεργάτης του κράτους στην τιτάνια εθνική προσπάθεια. Συγκροτεί και αποστέλλει στην πρώτη γραμμή πλήρως εξοπλισμένα και επαρκώς πλαισιωμένα κινητά χειρουργεία μετώπου, καταρτίζει μόνιμα νοσοκομεία εκστρατείας και νοσοκομεία διακομιδής τραυματιών και ασθενών στρατιωτών, ενώ διαθέτει σε νοσοκομεία του μετώπου αλλά και των μετόπισθεν εθελόντριες αδελφές καθώς και υγειονομικό υλικό. Συνιστά την «Επιτροπή και Τμήμα Βοήθειας Μαχομένων- Το Δέμα του Στρατιώτου» για την ετοιμασία, και αποστολή χιλιάδων μάλλινων ενδυμάτων για την πρόληψη κρυοπαγημάτων και επανιδρύει το «Γραφείο Αιχμαλώτων». Οργανώνει την «Επιτροπή Κυρίων και Τμήμα Ψυχαγωγίας του Στρατιώτου» και τις «Γωνίες του Τραυματία» για την ψυχαγωγία και απασχόληση των τραυματιών. Από τις 2.836 αδελφές νοσοκόμες του ΕΕΣ που επάνδρωσαν τα 58 στρατιωτικά νοσοκομεία, τους προκεχωρημένους υγειονομικούς σχηματισμούς, τα πλωτά νοσοκομεία, τους Σταθμούς Πρώτων Βοηθών και Παθητικής Αεράμυνας, πολλές ήταν αυτές που έχασαν τη ζωή τους στον βωμό του πατριωτικού καθήκοντος.

                Το Λύκειο Ελληνίδων ήταν ένας άλλος φορέας που η συνεισφορά του στον αγώνα υπήρξε σημαντική. Από τις αρχές τους 1939 οργανώθηκαν στις εγκαταστάσεις του μαθήματα παθητικής αεράμυνας όπου εκπαιδεύτηκαν ως νοσοκόμες εκατοντάδες μέλη του, ενώ οργανώνονται σεμινάρια εκμάθησης βασικών αγροτικών λειτουργιών για την καλλιέργεια κηπευτικών σε πάρκα, πλατείες και άλλους δημόσιους χώρους στο πλαίσιο της εκστρατείας για την αυτάρκεια τροφίμων στα μετόπισθεν και τη σίτιση του στρατού στο μέτωπο. Παράλληλα δίδονται μαθήματα διαφώτισης του αμάχου πληθυσμού σε περίπτωση χημικού πολέμου, ενώ με την ίδρυση του «Τμήματος Μερίμνης Στρατιώτου» τα μέλη επιδίδονται σε έναν πόλεμο «πλεκτικής» για τα παιδιά που πολεμούν. Καθιερώνονται τα περίφημα «Πλεκτικά Τέια» όπου οι Αθηναίες αστές ανταποκρίνονται στις εκκλήσεις της πολιτείας πλέκοντας ασταμάτητα, υπό το βλέμμα της αφίσας της Βάσως Κατράκη, ενώ πίνουν το τσάι τους.

*Τα λαϊκά συσσίτια της Κατοχής, δείγμα κοινωνικής αλληλεγγύης

Λαϊκά συσσίτια

                Η Εκκλησία, η οποία θέτει στη διάθεση της πατρίδος όλα τα τιμαλφή αφιερώματα της Παναγίας της Τήνου, πρωτοστατεί μαζί με πολλές γυναικείες οργανώσεις και κοινωνικούς φορείς σε εράνους και λαϊκά συσσίτια όπου σιτίζονται οι οικογένειες που ο πόλεμος τους στέρησε τα προς το ζην, ενώ εύπορες αστικές οικογένειες καλούνται να φιλοξενήσουν αυτούς που έχουν ανάγκη.

                Ωστόσο, δεν ήσαν μόνο οι αστές Ελληνίδες που έδωσαν το μερτικό τους στον αγώνα της πατρίδας. Ήταν και οι χιλιάδες απλές, ανώνυμες γυναίκες που έκαναν τη βελόνα τους σπαθί και τον καημό τους τραγούδι και προσευχή για τα παιδιά της Ελλάδας. Μάνες, γυναίκες, αδελφές, κόρες, αρραβωνιαστικιές, άνοιξαν τα μπαούλα τους, ξήλωσαν τις προίκες τους, εκποίησαν τις βέρες τους, και πάνω στα δέματα για τα παιδιά καρφίτσωναν ευχές για τη νίκη. Στην επαρχία οι γυναίκες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι αντικαθιστούν στις αγροτικές και κτηνοτροφικές δουλειές τους άντρες που έχουν στρατευθεί στο μέτωπο, και καθώς τα υποζύγια υπηρετούν και αυτά την πατρίδα, ζώνονται το αλέτρι, την αξίνα, το φόρτωμα. Αγόγγυστα, υπερήφανα. Κάθε προσφορά δεκτή χωρίς κριτήρια, χωρίς διακρίσεις σαν τις εισπράξεις των ιερόδουλων του Πειραιά, θυσία στον αγώνα.

                Κανένα παράδειγμα αυτοθυσίας, ηρωισμού και λεβεντιάς δεν πλησιάζει ωστόσο αυτό της γυναικείας Ηπειρώτικης προσφοράς. Σκληρή, αγέλαστη, μαυροφορεμένη με τα γουρνοτσάρουχα και τα σεγκούνια της η Ηπειρώτισσα παραστάθηκε σε όλον τον αγώνα. Ζαλώνεται κασόνια ασήκωτα με πυρομαχικά και προμήθειες από διάσελο σε διάσελο, από κορφοβούνι σε κορφοβούνι «να μην αφήσει τα παιδιά εκεί ψηλά χωρίς» και όταν τα γαϊδούρια κολλούν ξυλιασμένα στις λάσπες και στο χιόνι, μεταφέρει στις πλάτες της τους τραυματίες και θάβει τους νεκρούς. Και η προσφορά της γίνεται θρύλος, αφίσα, τραγούδι και ταινία που προβάλλεται χωρίς διακοπή σε κεντρικό θέατρο του Πικαντίλυ στο Λονδίνο, για να εμψυχωθεί ο χειμαζόμενος πληθυσμός της βρετανικής πρωτεύουσας που μετρά καθημερινά εκατοντάδες νεκρούς από τους ναζιστικούς βομβαρδισμούς.

Βομβαρδισμοί

                Αλλά και το ελληνικό μετόπισθεν μετρά τους δικούς του νεκρούς από τους ιταλικούς βομβαρδισμούς. Από την πρώτη κιόλας μέρα του πολέμου η Πάτρα βομβαρδίζεται ανηλεώς και θρηνεί πενήντα αμάχους. Ακολουθούν καταστροφικοί βομβαρδισμοί στη Θεσσαλονίκη, στα Γιάννενα, στον Βόλο, στη Λάρισα, στην Κέρκυρα, με εκατοντάδες νεκρούς και μεγάλες καταστροφές.

                Και οι Ελληνες εξακολουθούν να πλέκουν, να ζωγραφίζουν τον πόλεμο, να γράφουν ποιήματα για τον αγώνα, να γελούν και να γελοιοποιούν τον εισβολέα. Να διαβάζουν εφημερίδες, να ακούν ραδιόφωνο, και να πηγαίνουν στο θέατρο όπου οι πατριωτικές παραστάσεις και τα τραγούδια της Βέμπο τους κάνουν να αισιοδοξούν και να παλεύουν.

                Οι συναγερμοί, οι βομβαρδισμοί, η απαγόρευση της κυκλοφορίας, και έλεγχοι της ΕΟΝ, οι πανηγυρισμοί στους δρόμους, η επιστολή του Ν. Ζαχαριάδη, οι έρανοι, το τιτάνιο έργο της απόκρυψης των αρχαιολογικών θησαυρών, οι τραυματίες και οι παγόπληκτοι, η αποφυγή διασποράς ειδήσεων και ο φόβος της Πέμπτης Φάλαγγας, όλα συνθέτουν την εμπόλεμη εικόνα των μετόπισθεν. Οι συγκινητικές προσφορές του λαού, της Εκκλησίας και των διανοουμένων, ο πόλεμος της βελόνας, οι γυναίκες, τα παιδιά, συγκροτούν μια τεράστια εμπόλεμη δύναμη αμάχων πολεμιστών χωρίς την οποία ίσως να μην είχε γραφτεί ποτέ η εποποιία του 1940.

* Η κ. Μαρίνα Πετράκη είναι ιστορικός και ερευνήτρια.

Αντιπαράθεση Μεταξά και Μουσολίνι

*Το πρωτοσέλιδο της "Καθημερινής" με την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία

*Δύο ομιλίες ενός δημόσιου 

πολεμικού «διαλόγου»

τον Νοέμβριο του 1940

Του Μιχάλη Ν. Κατσίγερα

                Στις 18 Νοεμβρίου 1940, την 22η ημέρα του ελληνοϊταλικού πολέμου, ο Μπενίτο Μουσολίνι εκφώνησε στη Ρώμη λόγο του οποίου ένα τμήμα αναφερόταν στην επίθεση κατά της Ελλάδας. Ο Ιωάννης Μεταξάς του απάντησε από ραδιοφώνου τέσσερις ημέρες μετά, στις 22 του μηνός.

                Ο Μουσολίνι μίλησε ενώπιον των περιφερειακών ιεραρχών- στελεχών του Εθνικού Φασιστικού Κόμματος στη μεγάλη αίθουσα του Παλάτσο Βενέτσια, ενώ το πλήθος των αλαλαζόντων οπαδών ήταν συγκεντρωμένο έξω στην πλατεία. Η υποδοχή του έγινε με όλες τις φανφάρες του φασιστικού τελετουργικού. Επρόκειτο για επίδειξη ισχύος του κόμματος έναντι του άλλου πόλου της τότε ιταλικής εξουσίας, δηλαδή της βασιλικής αυλής και του στρατιωτικού και οικονομικού κατεστημένου που κατά το μάλλον ή ήττον προτιμούσαν η χώρα τους να βρισκόταν, και σε αυτόν τον δεύτερο- ακόμα ευρωπαϊκό-  πόλεμο, στο πλευρό της Μεγάλης Βρετανίας και όχι της Γερμανίας.

                Η 18η Νοεμβρίου ήταν η επέτειος της επιβολής από την Κοινωνία των Εθνών των κατά της Ιταλίας οικονομικών κυρώσεων το 1935, εξαιτίας του πολέμου της κατά της Αιθιοπίας, οι οποίες όμως είχαν αρθεί την επόμενη χρονιά. Η ανάμνησή τους ωστόσο ενίσχυε ένα πιθανό κλίμα εθνικής συσπείρωσης που είχε ανάγκη το καθεστώς. Και εκείνες τις ημέρες το είχε ανάγκη πολύ περισσότερο ο ίδιος ο Μουσολίνι, ο οποίος, κατέχοντας τις αρμοδιότητες του πολεμικού αρχηγού, δεχόταν όλο το βάρος της καθόλου ευνοϊκής για τα ιταλικά όπλα τροπής του πολέμου, και όχι μόνο στα βουνά της Ηπείρου όπου η ελληνική αντεπίθεση είχε αρχίσει από τις 4 Νοεμβρίου να απωθεί τις ιταλικές δυνάμεις, αρχικά από τα ελληνικά εδάφη, και στη συνέχεια μέσα στην Αλβανία. Στις 11 Νοεμβρίου το βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό και η RAF κατάφεραν ισχυρά καταστρεπτικά κτυπήματα στον ιταλικό στόλο μέσα στη βάση του Τάραντα και στο στενό του Οτραντο. Ο Μουσολίνι έπρεπε να απολογηθεί. Μίλησε λοιπόν πάνω στα προαναφερθέντα αρνητικά για την Ιταλία γεγονότα.

*Ο υπερφίαλος Μπενίτο Μουσολίνι

                Σε ό,τι αφορά την εξέλιξη του πολέμου κατά της Ελλάδας, η απολογία του απευθυνόταν εμμέσως προς τον έτερο πόλο της ιταλικής εξουσίας, αλλά και στον έτερο πόλο του Άξονα, τη Γερμανία. Αναφέρθηκε στις τραχείες οροσειρές της Ηπείρου οι οποίες «δεν είναι κατάλληλοι διά τον αστραπιαίον πόλεμον που ηξίουν οι αδιόρθωτοι πιστοί της στρατηγικής με τας επί καρφίδος μικράς σημαίας εις τους χάρτας», κατηγορώντας έτσι, χωρίς να τον αναφέρει, τον στρατηγό Σεμπαστιάνο Βισκόντι Πράσκα, ο οποίος ήταν, από το 1934, θεωρητικός του αστραπιαίου πολέμου και είχε αναλάβει να εφαρμόσει τη θεωρία του στον πόλεμο κατά της Ελλάδας, αλλά η αποτυχία του ανάγκασε τον Μουσολίνι να τον εκδιώξει στις 9 Νοεμβρίου και στη θέση του να τοποθετήσει τον Ουμπάλντο Σοντού. Η παραπάνω αναφορά του, όπου έλεγε δηλαδή σιωπηρώς ότι εκεί στην Ηπειρο δεν μπορούσε να υπάρξει επιτυχία κατά τον τύπο του γερμανικού blitzkrieg στην εκστρατεία κατά της Γαλλίας, είχε ως αποδέκτη και τον ίδιο τον Χίτλερ, ο οποίος ακριβώς εκείνη την ημέρα, στις 18 Νοεμβρίου, είχε καλέσει τον Γκαλεάτσο Τσιάνο για να του εκφράσει τις ανησυχίες του σχετικά με την έκβαση του κατά της Ελλάδας ιταλικού εγχειρήματος που η διαφαινόμενη αποτυχία του προσέβαλε το στρατιωτικό κύρος του Άξονα.

                Για την ίδια την Ελλάδα και τους Έλληνες ο Μουσολίνι δεν είχε παρά χολή. Υποσχέθηκε, κατά τρόπο απόλυτο και κατηγορηματικό στους ακροατές του: «Θα τσακίσωμεν τα πλευρά της Ελλάδος». Σαν τάχα η ιταλική μπότα στον χάρτη να κινείται ανατολικά και να κτυπά τα δυτικά ελληνικά παράλια. Η φράση του «spezzeremo le reni alla Grecia» παρέμεινε έκτοτε παροιμιώδης στη γλώσσα του Δάντη για να χαρακτηρίζουν ειρωνικά οι Ιταλοί κάθε έπαρση, όπως παλιά εκείνη του γκλοριόζου στρατιωτικού του Πλαύτου.

                Ο Μουσολίνι ισχυρίστηκε ότι οι Ελληνες «μισούν την Ιταλίαν όπως κανείς άλλος λαός» και εμμέσως εγκάλεσε τους σύγχρονούς του Ιταλούς φίλους της κλασικής εποχής για την προς την Ελλάδα αγάπη τους. (Να ήταν άραγε ανάμεσά τους και ο πατέρας του έως θανάτου φανατικού φασίστα υπουργού του Λαϊκής Κουλτούρας Αλεσάντρο Παβολίνι, ο λαμπρός ανατολιστής Πάολο Εμίλιο Παβολίνι που μελετούσε βυζαντινά κείμενα και είχε υποδείξει ιταλικές πηγές του «Ερωτόκριτού» μας;). Με τα περί μίσους των Ελλήνων ο Μουσολίνι, δηλαδή ο επιτιθέμενος, προσπάθησε να κατασκευάσει στη συνείδηση των συμπατριωτών του (ανεπιτυχώς όπως απεδείχθη στην Κατοχή) έναν εχθρό, τη δεχόμενη την επίθεση Ελλάδα. Γι’ αυτό και διατείνεται πως δεν καταλαβαίνει τους φιλέλληνες Ιταλούς οι οποίοι πολέμησαν για την Ελλάδα, τον Ανίμπαλε Σανταρόζα που έπεσε στη Σφακτηρία το 1825 και τον συντοπίτη του (από το Φορλί) τον Αντόνιο Φράττι που σκοτώθηκε στον Δομοκό το 1897.

*Ο Ιωάννης Μεταξάς. Δεξιά ο Αλέξανδρος Παπάγος

                Η απάντηση του Μεταξά ήταν καλά μελετημένη. Εξαιρετική ήταν και η συγκυρία: Την προηγουμένη οι ελληνικές δυνάμεις είχαν καταλάβει την Κορυτσά. Έτσι ο Μεταξάς, αφού του επέστρεφε τον χαρακτηρισμό «ύπουλος» επικέντρωσε την πολεμική του στον ίδιο τον Μουσολίνι, ο οποίος από πολιτικής απόψεως, με τη διαφαινόμενη αποτυχία του στην Ελλάδα, είχε αρχίσει να καθίσταται ο αδύναμος κρίκος του ιταλικού πλέγματος εξουσίας. Δεν ανέφερε την Ιταλία παρά μόνο ως φασιστική και όταν έκανε λόγο για την άλλη πλευρά χρησιμοποιούσε τον αφηρημένο όρο των στρατιωτικών ανακοινωθέντων: «Ο εχθρός». Πουθενά δεν κατηγόρησε τους Ιταλούς. Αντιθέτως, τόνισε ότι «η Ελλάς δεν λησμονεί ούτε τον Σανταρόζαν, ούτε τον Φράττι, ούτε τον [Ριτσιότι] Γαριβάλδην [...] οι οποίοι έχυσαν υπέρ αυτής το αίμα των, [...]». Μάλιστα, διαβλέποντας την αποπομπή του Μουσολίνι, όταν πλέον η πλάστιγγα του πολέμου θα έγερνε υπέρ της Αγγλίας και της Ελλάδας, τόνισε ότι ο ιταλικός λαός «θα εκκαθαρίσει ημέραν τινά τους λογαριασμούς του με τον δικτάτορά του». Όπως και έγινε και μάλιστα κατά τρόπο τραγικό.

*Έστηναν χορό οι στρατιώτες μέσα στο χιόνια. Το πνεύμα του μετώπου 

Μπενίτο Moυσολίνι: «Θα τσακίσωμεν τα πλευρά της Ελλάδος»

                « [...] Αφού εκάμαμεν υπομονήν επί μακρόν, αφηρέσαμεν το προσωπείον από μίαν χώραν εγγυημένην από την Μεγάλην Βρεταννίαν, από ένα ύπουλον εχθρόν: την Ελλάδα. Ήτο ένας λογαριασμός που επερίμενε την εξόφλησίν του. Πρέπει να είπω ένα πράγμα που θα ξενίσει μερικούς Ιταλούς φίλους της κλασσικής εποχής, αλλά καθυστερημένους διά την ιδικήν μας: Οι Ελληνες μισούν την Ιταλίαν όπως κανείς άλλος λαός. Το μίσος αυτό είναι εκ πρώτης όψεως ανεξήγητον, είναι όμως γενικόν, βαθύ, άσβεστον εις όλας τας τάξεις, εις τα χωριά, εις τα άνω, εις τα κάτω, παντού. Το διατί είναι μυστήριον. Ισως διότι ο Σανταρόζα εκίνησε από την πατρίδα του, το Πεδεμόντιον, διά να μεταβεί να αποθάνη ηρωϊκά εις την Σφακτηρίαν διά την Ελλάδα. Ισως διότι ένας γαριβαλδινός από το Φορλί, ο Αντώνιος Φράττι, επανέλαβε την αυτήν χειρονομίαν υπερόχου απλοϊκότητος μετά εβδομήντα έτη, πίπτων εις Δομοκόν. Μυστήριον, αλλά το γεγονός υπάρχει. Επί του μίσους αυτού, που δύναται να χαρακτηρισθεί γελοίον, εβασίσθη η ελληνική πολιτική των τελευταίων ετών. Η πολιτική της πλήρους συνενοχής με την Αγγλίαν. Δεν είναι δυνατόν να είναι άλλως, αφού ο Βασιλεύς είναι Αγγλος, η πολιτική τάξις αγγλική, και η μπόρσα υπό αμφοτέρας της τας εννοίας [χρηματιστήριο και πορτοφόλι] αγγλική. Η καταφανής και πολύμορφος αυτή αύτη συνενοχή, την οποίαν εν καιρώ θα αποδείξωμεν ακαταμαχήτως, ήτο πράξις συνεχούς έχθρας κατά της Ιταλίας. Από έγγραφα ανακαλυφθέντα από το γερμανικόν επιτελείον εις Γαλλίαν εμφαίνεται ότι από του Μαΐου η Ελλάς είχε προσφέρει εις τους Αγγλογάλλους όλας τας αεροναυτικάς της βάσεις.

                Έπρεπε να τεθεί τέρμα εις αυτήν την κατάστασιν. Οπερ και εγένετο την 28ην Οκτωβρίου, όταν τα στρατεύματά μας διέβησαν τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Αι τραχείαι οροσειραί της Ηπείρου και αι λασπώδεις χαράδραι της δεν είναι κατάλληλοι διά τον αστραπιαίον πόλεμον που ηξίουν οι αδιόρθωτοι πιστοί της στρατηγικής με τα επί καρφίδος μικράς σημαίας εις τους χάρτας. Καμμία πράξις, κανείς λόγος ιδικός μου ή της κυβερνήσεως ή οιουδήποτε άλλου υπευθύνου παράγοντος δεν είχεν εξαγγείλει τοιούτον αστραπιαίον πόλεμον. Δεν νομίζω ότι αξίζει τον κόπον να διαψεύσω όλας τας πληροφορίας της ελληνικής προπαγάνδας και των αγγλικών μεγαφώνων της.

                Η περίφημος αυτή μεραρχία αλπινιστών Τζούλια, που είχε δήθεν τεραστίας απωλείας, που δήθεν ετράπη εις φυγήν και δήθεν συνετρίβη από τους Ελληνας... εδέχθη την επίσκεψιν του στρατηγού Σοντού, ο οποίος μετά την επίσκεψίν του, μου ετηλεγράφησε τα εξής την 12 Νοεμβρίου: “Επεσκέφθην σήμερον την πρωίαν την μεραρχίαν αλπινιστών Τζούλια. Πρέπει να σας υπογραμμίσω, Ντούτσε, την λαμπράν εντύπωσιν που απεκόμισα από την θαυμασίαν αυτήν μονάδα, στερεωτέραν και πλέον υπερήφανον παρά ποτέ, με τους γρανιτώδεις αλπινιστάς της."

                Ενθυμείται κανείς από σας, σύντροφοι, τον ανέκδοτον λόγον μου εις Εμπολι κατά Ιούλιον του 1935, προ του αιθιοπικού πολέμου; Είχα είπει ότι θα ετσακίζαμεν τα πλευρά του Νεγκούς [Χαϊλέ Σελασιέ]. Τώρα, με την ίδιαν απόλυτον βεβαιότητα, ε π α ν α λ α μ β ά ν ω  α π ό λ υ τ ο ν, σας λέγω ότι θα τσακίσωμεν τα πλευρά της Ελλάδος. Εις δύο ή εις δώδεκα μήνας, αδιάφορον. Ο πόλεμος μόλις ήρχισεν. Εχομεν άνδρας και μέσα επαρκή διά να εξουθενώσωμεν κάθε ελληνικήν αντίστασιν. Η αγγλική βοήθεια δεν θα δυνηθεί να εμποδίσει την πραγμάτωσιν της σταθεράς αυτής αποφάσεως ούτε να σώσει τους Ελληνας από την καταστροφήν που ηθέλησαν και απεδείχθησαν άξιοι να υποστούν. Το να σκεφθεί κανείς διαφορετικά ή να αμφιβάλει θα εσήμαινεν ότι δεν με γνωρίζει. Απαξ ξεκινήσω, δεν σταματώ πλέον μέχρι τέλους. Το απέδειξα ήδη και ό,τι και αν συμβεί, θα το αποδείξω και πάλιν. Τους 372 νεκρούς, τους 1.082 τραυματίας, τους 650 εξαφανισθέντας κατά την διάρκειαν των πρώτων δώδεκα ημερών του αγώνος εις το ηπειρωτικόν μέτωπον, θα τους εκδικηθώμεν. [...]».

*Η απελευθέρωση της Κορυτσάς

Ιωάννης Mεταξάς: «Η απάντησις του Στρατού μας θα του μείνει αλησμόνητος»

                «Προ 26 ημερών ύπουλος και δόλιος εχθρός μας επετέθη χωρίς καμμίαν αφορμήν και με μόνον σκοπόν να μας αφαιρέσει ό,τι πολυτιμότερον έχομεν και ό,τι δίδει αξίαν εις την ζωήν μας, δηλαδή την ελευθερίαν μας, την εθνικήν μας ανεξαρτησίαν και την τιμήν μας. Ολη η Ελλάς ηγέρθη ως ένας άνθρωπος ηνωμένη εις ένα αδιάσπαστον σύνολον και εις την πρόσκλησιν του Βασιλέως έδραμεν εις τα όπλα. Σκληροί αγώνες ήρχισαν ευθύς εξ αρχής και το πρώτον βάρος έπεσεν εις τον Στρατόν της Ηπείρου, του οποίου η σθεναρά αντίστασις εκάλυψε την επιστράτευσιν και την συγκέντρωσιν των Πολεμικών μας Δυνάμεων. ‘Εκτοτε και εφ’ όσον συνεκεντρούτο ο Στρατός και μετά την συγκέντρωσιν αυτού ήρχισαν και αι νίκαι η μία μετά την άλλην. Στρατός, Αεροπορία και Ναυτικόν συνηγωνίζοντο και ημιλλώντο εις πράξεις ανδρείας, αι οποίαι θα δοξάζουν εσαεί το ελληνικόν όνομα. Διά τούτο εκ μέρους ολοκλήρου του έθνους εκφράζω την βαθυτάτην ευγνωμοσύνην του προς τον θρυλικόν Στρατόν, την ηρωικήν Αεροπορίαν μας και το αδάμαστον Ναυτικόν μας διά τας ενδόξους σελίδας, τας οποίας προσθέτουν εις την τρισχιλιετή ιστορίαν μας, καθώς επίσης αποτίω φόρον θαυμασμού προς τους κατοίκους των πόλεων και των χωρίων της Ελλάδος, οι οποίοι με θάρρος και γενναιοψυχίαν υπέστησαν τους βομβαρδισμούς του εχθρού.

                Είμαι προσέτι βέβαιος, ότι ερμηνεύω την κοινήν επιθυμίαν εκφράζων την ευγνωμοσύνην του Ελληνικού Έθνους προς τους γενναίους συμμάχους μας τους Άγγλους διά την ολόψυχον βοήθειαν την οποίαν δίδουν εις τον αγώνα μας και ιδίως διά τα κατορθώματα του απαραμίλλου Ναυτικού των και της περιφήμου Αεροπορίας των.

                Ο αγών από 10 ημερών έλαβε την μεγαλυτέραν αυτού έντασιν εις τον τομέα της Δυτικής Μακεδονίας και τα πέριξ, όπου η μάχη υπήρξε σκληρά και αδιάκοπος καθ’ όλας τας ημέρας, καταλήξασα μετά την πτώσιν του ορεινού προμαχώνος της Μόροβας εις την κατάληψιν της Κορυτσάς σήμερον, και εις την φυγήν του εχθρού εφ’ όλου του μετώπου της Δυτικής Mακεδονίας και της Ηπείρου.

                Όταν ο Ιταλός δικτάτωρ απήγγειλε τον τελευταίον αυτού λόγον, τον τόσον γεμάτον από χολήν και οργήν εναντίον της Ελλάδος, δεν εφαντάζετο βέβαια ότι ο Ελληνικός Στρατός θα του έδινε τόσον ταχείαν απάντησιν. Μετά τοιαύτην απάντησιν, η οποία θα του μείνει αλησμόνητος, δεν χρειάζονται πολλά λόγια δικά μου. Μόνον ολίγα έχω να προσθέσω. Η Ελλάς δεν λησμονεί ούτε τον Σανταρόζαν, ούτε τον Φράττι, ούτε τον Γαριβάλδην, ούτε τόσους και τόσους άλλους Ιταλούς οι οποίοι έχυσαν το αίμα των, όπως δεν λησμονεί και τόσους και τόσους Έλληνας οι οποίοι έχυσαν το αίμα των υπέρ της αγωνιζομένης διά την ελευθερίαν και ανεξαρτησίαν της κατά τον παρελθόντα αιώνα Ιταλίας. Οι Ιταλοί οι αγωνισθέντες υπέρ ημών κατά τους εθνικούς μας αγώνας θα μας είναι πάντοτε διπλά προσφιλείς και διά το αίμα το οποίον έχυσαν και διότι εάν έζων σήμερον θα ήσαν οι καταδιωκόμενοι και αποδιοπομπαίοι τράγοι του φασισμού, όστις δεν είναι δυνατόν να ανεχθή ποτέ εις τους κόλπους του ανθρώπους αγωνιζομένους διά τα μεγάλα και υψηλά ιδανικά διά τα οποία ηγωνίσθησαν εκείνοι άλλοτε και ημείς αγωνιζόμεθα σήμερον. Θέλω να προσθέσω ακόμη και το εξής: Ο κ. Μουσολίνι, απορών διότι η θέλησίς του να υποδουλώσει την Ελλάδα προεκάλεσε κατ’ αυτού το μίσος του ελληνικού λαού, έθεσεν ως σκοπόν του πολέμου της φασιστικής Ιταλίας την εξόντωσιν της Ελλάδος. Τον διαβεβαιούμεν ότι έχομεν λάβει την απόφασιν να μη εξοντωθώμεν και να ζήσωμεν ως έθνος ελεύθερον και ανεξάρτητον, και θα ζήσωμεν, και μαζί με τους Αγγλους συμμάχους μας θα υπερισχύσωμεν. Ποίαι θα είναι αι συνέπειαι της τοιαύτης επικρατήσεώς μας διά την Ιταλίαν ας το κρίνει ο ιταλικός λαός όταν θα εκκαθαρίσει ημέραν τινά τους λογαριασμούς του με τον δικτάτορά του. [...]».

Μιχάλης Ν. Κατσίγερας