1947: Η χρονιά, που έκρινε τον ανταρτοπόλεμο

*Το "Δόγμα Τρούμαν" που άλλαξε τον ρου των πραγμάτων, το 1947 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Το 1947 ήταν μια απολύτως κρίσιμη χρονιά, για την εξέλιξη της κατάστασης στην Ελλάδα. Ο ανταρτοπόλεμος, που ξεκίνησε από την προηγούμενη χρονιά, φούντωνε σε όλα τη χώρα  , ενώ το κράτος αδύναμο και καθημαγμένο, φαίνονταν να γονατίζει από το βάρος των μαχών και του αίματος που χύνονταν και από την εξάντληση της οικονομίας, που οδηγούσε στο χείλος της αβύσσου. Οι ελπίδες για την Ελλάδα, ανέτειλαν πέραν του Ατλαντικού.

               Η κατάσταση δεν ήταν καθόλου ευοίωνη, καθώς και στο διπλωματικό επίπεδο η Ελλάδα, αποτύγχανε σε στόχους που είχε θέσει, όπως ήταν η απελευθέρωση της Βόρειας Ηπείρου και η επέκταση των ελληνοβουλγαρικών συνόρων σε βάθος περίπου 30 χιλμ. αιτήματα που απορρίφθηκαν από τους συμμάχους. Επιπλέον δεν ικανοποιήθηκαν οι ελληνικές απαιτήσεις για πολεμικές επανορθώσεις ύψους 6 δις δολαρίων. Αντ’ αυτών της επιδικάστηκαν πολεμικές επανορθώσεις 145 εκατομμυρίων δολαρίων και κατακυρώθηκαν τα Δωδεκάνησα υπέρ της Ελλάδας. Πλήρης οικονομική αποτελμάτωση στη χώρα, η οποία από τις αρχές του 1947 ανέμενε και τον τερματισμό της βοήθειας της ΟΥΝΡΑ.

               Η μόνη ελπίδα που παρέμενε στην ελληνική κυβέρνηση ήταν η οικονομική και στρατιωτική στήριξη της Αγγλίας. Αλίμονο όμως… Και η Αγγλία, που σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Χαρακτηριστικά αναφέρονταν τότε, πως και η κρατική Αγγλική Επιτροπή Ηλεκτρικής Ενέργειας, δεν είχε ρεύμα να φωτίζει τα γραφεία της και όταν συνεδρίαζε χρησιμοποιούσαν κεριά!!!.

               Στο διεθνές προσκήνιο, άρχισε πλέον να κάνει αισθητή την παρουσία της, η αμερικανική πολιτική, η οποία εγκαταλείποντας την παλαιά πολιτική του απομονωτισμού, επικρατούσε σε Ευρώπη και Ασία ως υπερδύναμη, νικήτρια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Ελλάδα έπρεπε να επιλέξει σύμμαχο, για να μην υποκύψει στον κίνδυνο της εσωτερικής απειλής, αφού και οι αντάρτες είχαν επαρκή ενίσχυση από τα όμορα κομμουνιστικά κράτη.

               Η πρώτη νύξη έγινε στις 18 Οκτωβρίου 1946 από τον πρέσβη των ΗΠΑ Λίνκολν Μακβή, ο οποίος γνωστοποίησε στο βασιλέα Γεώργιο Β΄ το αμερικανικό ενδιαφέρον να βοηθήσουν την Ελλάδα στο αγώνα της για ανεξαρτησία. Οι Αμερικανοί έθεσαν και όρους για τη στήριξη αυτή, που φάνηκαν πολύ γρήγορα.

Το πολιτικό προσκήνιο αποκτούσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αλλά και το πολιτικό παρασκήνιο, άρχισε να κινείται εντονότερα. 

 

*Η Αποστολή Πόρτερ με τις ευρείες δικαιοδοσίες

Ο Πωλ Πόρτερ με τις ευρείες δικαιοδοσίες του

 

               Το Ιανουάριο του 1947 έφτασε στην Αθήνα, ο απεσταλμένος της κυβέρνησης Χάρυ Τρούμαν ως επικεφαλής της Αποστολής Οικονομικής Έρευνας, Πωλ Πόρτερ. Οι δικαιοδοσίες του ήταν ευρείες, αλλά και ασυνήθιστες για τα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Μια από τις πρώτες απαιτήσεις του ήταν να σχηματισθεί στις 24 Ιανουαρίου νέα κυβέρνηση. Πράγματι ορκίστηκε νέα κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον τραπεζίτη Δημήτριο Μάξιμο, με τη  στήριξη επτά πολιτικών αρχηγών των Κ. Τσαλδάρη, Σ. Βενιζέλου, Π. Κανελλόπουλου, Γ. Παπανδρέου, Ν. Ζέρβα, Α. Αλεξανδρή και Στ. Γονατά. Ο Θ. Σοφούλης δεν συμμετείχε γιατί διεκδικούσε την πρωθυπουργία ο ίδιος.

               Εν τω μεταξύ οι αντάρτες συνέχιζαν την ανατρεπτική δραστηριότητά τους και την και την καθιστούσαν εντονότερη. Το 1947 ξημέρωσε με επίθεση ανταρτών στην Υπάτη, υπό τον καπετάνιο Παλαιολόγο, που για κάποιες ώρες την κατέλαβαν πριν απωθηθούν από δυνάμεις του στρατού. Μεταξύ άλλων οι αντάρτες, αφαίρεσαν την κρατική μισθοδοσία, που είχε φτάσει προ διημέρου και τα προσωπικά χρήματα των αξιωματικών. Λίγες μέρες αργότερα οι «Τάιμς» του Λονδίνου έγραφαν για την ποικιλόμορφη ενίσχυση των ανταρτών και υπολόγιζαν μεταξύ άλλων ότι οι αντάρτες της Μακεδονίας και της Θράκης μέσα σε ένα δίμηνο από 2.000 έφτασαν τις 7.000. Ανέφεραν επίσης ότι στο Ορτάκιοϊ παρέχονταν υπηρεσίες θεραπείας σε τραυματισμένους αντάρτες και στη Μανδρίτσα και το Γκιοκτσέ Μπουνάρ, υπήρχαν στρατόπεδα εκγύμνασης ανταρτών.

               Συμπλοκές με αντάρτες σημειώνονταν στους νομούς Φλώρινας, Γρεβενών, Χαλκιδικής, Λάρισας, στις περιοχές της Νιγρίτας, της Έδεσσας και αλλού.

               Σημαντική ήταν στις 7 Ιανουαρίου 1947 η μάχη στην Κυριακή Σουφλίου, την οποία κατέλαβαν οι αντάρτες, αναγκάζοντας την διλοχία, που έδρευε εκεί να εγκαταλείψει το χωριό (Λεπτομέρειες για τη μάχη αυτή διαβάστε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2014/01/1947_11.html#more). Λίγες μέρες αργότερα 300 αντάρτες επιτέθηκαν κατά του Ιάσμου και του Πολυάνθου Ροδόπης.

*Ο πρέσβης των ΗΠΑ Λίνκολν Μακβή 

Ο Γεώργιος Β΄ ανησυχεί

 

Οι διαπραγματεύσεις για την αμερικανική παρουσία στην Ελλάδα άρχισαν νωρίς σε διάφορα επίπεδα. Ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα Λίνκολν Μακβή στις 19 Φεβρουαρίου 1947 ενημέρωνε τον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον ότι ο βασιλεύς Γεώργιος Β΄ κάλεσε τον Βρετανό πρεσβευτή και τον Αμερικανό στα Ανάκτορα την προηγούμενη μέρα και εξέφρασε την ανησυχία του για την καθυστέρηση στην απόκτηση επαρκούς εξοπλισμού του Ελληνικού στρατού, για την εαρινή επίθεση που επρόκειτο να αρχίσει στις 31 Μαρτίου. Εν όψει μάλιστα της δυνατότητας να μην μπορούν πλέον οι Βρετανοί να παρέχουν πολεμικό υλικό και ότι η δράση των ΗΠΑ πρέπει να περιμένει την οριστική βρετανική απόφαση.

Κατά τον Μακβή, ο Βρετανός πρέσβης  σερ Κλίφορντ Νόρτον προφανώς αισθάνθηκε ντροπιασμένος και υποσχέθηκε να τηλεγραφήσει επειγόντως στο Λονδίνο για να επισπεύσει την επισημοποίηση της διαδικασίας.

Επιπλέον ο Γεώργιος Β΄ παραπονέθηκε στους Βρετανούς για συμφωνία αύξησης του ελληνικού στρατού κατά 1500 άνδρες ακόμη που έμεινε αναπάντητη και ο Νόρτον  απάντησε, ότι προσπαθούσε ενεργά να το εξασφαλίσει. Ο βασιλεύς μίλησε για  τον απαραίτητο εξοπλισμό και την ενίσχυση τόσο της επιθετικής δύναμης του ελληνικού στρατού όσο και για την αναζωογόνηση του επιδεινούμενου ηθικού.

Οι εν λόγω νεοσύλλεκτοι χρειάζονταν σε μεγάλο βαθμό για να αντικαταστήσουν στρατιώτες παλαιότερων κλάσεων, που τώρα κουράζονταν γρήγορα και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος ευρείας κατάρρευσης της πειθαρχίας εκτός και αν υπάρξει λύση του προβλήματος

Πάντως από τις 3 Ιανουαρίου 1947, από την Αθήνα είχε σταλεί στην Ουάσιγκτον κατάλογος αναγκών του ελληνικοί στρατού.

*Το Πυροβολικό εν δράσει. Τα πυροβόλα των 25 λιβρών, ήταν αγγλικά ακόμα.

Οι Βρετανοί σε δύσκολη θέση

 

               Οι Βρετανοί, που έχαναν τα πλεονεκτήματα της παρουσίας τους στην Ελλάδα, δεν φαίνεται να μπορούσαν… να χωνέψουν αυτό το γεγονός εύκολα!

               Από έκθεση του Αμερικανού επιτετραμμένου στο Λονδίνο Γκάλμαν στις 19 Φεβρουαρίου 1947 μετά από συνομιλίες που είχε στο Φόρεϊν Όφις, προκύπτει ότι από αναφορές βρετανικών πηγών στην Ελλάδα δεν επιβεβαιώνονταν η σοβαρότητα της εσωτερικής ελληνικής θέσης, όπως την παρουσίαζε η πλευρά των ΗΠΑ. Ούτε η βρετανική πρεσβεία, είχε δηλώσει ότι «θεωρεί την Ελλάδα ένα ώριμο δαμάσκηνο που θα πέσει στα χέρια των κομμουνιστών σε λίγες εβδομάδες». Επιπλέον, το Φόρεϊν Όφις, δεν είχε ακούσει ότι το ηθικό του ελληνικού στρατού είναι σε τόσο χαμηλή άμπωτη. Μπορεί να είναι αλήθεια ότι η δραστηριότητα των ανταρτών είναι κάπως πιο διαδεδομένη, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται στη διασπορά των ανταρτικών δυνάμεων και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η περιοχή υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο της κυβέρνησης μειώνεται.

Όσον αφορά τη βοήθεια από τους Σοβιετικούς και τους δορυφόρους για τον εφοδιασμό των ανταρτών, υπάρχουν όλες οι ενδείξεις ότι αυτή μειώθηκε για προφανείς λόγους πριν από την άφιξη της επιτροπής έρευνας του ΟΗΕ. Παρόλα αυτά, το Φόρεϊν Όφις αντιμετώπιζε πολύ σοβαρά την χρηματοοικονομική κατάσταση, η οποία, εάν επιτραπεί να επιδεινωθεί και να καταλήξει σε κατάρρευση, θα επισπεύσει μια σοβαρή πολιτική κατάσταση, η οποία με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει στην κομμουνιστική κυριαρχία.

Οι συνομιλίες που διεξάγονται μεταξύ του βρετανικού υπουργείου Οικονομικών και του Φόρεϊν Όφις δεν είχαν ακόμη καταλήξει σε συμφωνία. Λόγω της βρετανικής χρηματοπιστωτικής στενότητας, το Υπουργείο Οικονομικών είναι αντίθετο «να χυθούν άλλα χρήματα στην ελληνική αποχέτευση», αλλά το Φόρεϊν Όφις είναι πρόθυμο να το κάνει για πολιτικούς λόγους.

Την επομένη 20 Φεβρουαρίου, η αμερικανική πλευρά προχώρησε στην αντεπίθεση. Μακβή, Πόρτερ και άλλοι, έστειλαν αμέσως κοινή έκθεση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ

 «Θεωρούμε- τόνιζαν- ότι η κατάσταση εδώ είναι τόσο κρίσιμη που δεν πρέπει να χαθεί χρόνος για την εφαρμογή διορθωτικών μέτρων, έστω και προσωρινού χαρακτήρα, εντός των δυνατοτήτων των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Είναι αδύνατο να πούμε πόσο σύντομα μπορεί να αναμένεται η κατάρρευση, αλλά πιστεύουμε ότι το να τη θεωρήσουμε οτιδήποτε άλλο εκτός από επικείμενη θα ήταν εξαιρετικά ανασφαλές.

Αν δεν ληφθούν υπόψη παρά μόνο οικονομικοί και χρηματοοικονομικοί παράγοντες, η πλήρης κατάρρευση από την παρούσα θέση της Ελλάδας, μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες. Ωστόσο, η επιδείνωση του ηθικού τόσο των δημοσίων υπαλλήλων και των ενόπλων δυνάμεων, καθώς και του ευρύτερου κοινού, λόγω των ανεπαρκών εισοδημάτων, του φόβου της αυξανόμενης ανταρτικής δραστηριότητας, της έλλειψης εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση και της εκμετάλλευσης από τους κομμουνιστές διεθνώς, δημιουργεί την πιθανότητα πολύ πιο γρήγορης εκκαθάρισης.

Πιστεύουμε ότι ο καλύτερος τρόπος για την καταπολέμηση της εκρηκτικής κατάστασης θα ήταν να βοηθήσουμε στην αναδημιουργία της εμπιστοσύνης στο κράτος και στο μέλλον της Ελλάδας ως δημοκρατίας δυτικού τύπου αφαιρώντας, τουλάχιστον στο παρόν οξύ στάδιο, τον αυξανόμενο φόβο για τον πληθωρισμό και κατά συνέπεια την αυξημένη δυστυχία, και ξεκαθαρίζοντας σε όλους, συμπεριλαμβανομένης της Σοβιετικής Ένωσης, την αποφασιστικότητά μας να μην επιτρέψουμε ξένη καταπάτηση, είτε από έξω είτε από μέσα, στην ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Ελλάδας.

Πιστεύουμε ότι θα πρέπει να επιτευχθεί άμεση προσωρινή λύση στο πρόβλημα του χρυσού και ότι αυτό θα πρέπει να ακολουθηθεί στενά από τέτοια ενθαρρυντική προσοχή στην κατάσταση της Ελλάδας. Συντονισμένα πρακτικά και θεαματικά μέτρα αυτού του είδους πιστεύουμε ότι θα βοηθούσαν στην αποφυγή τουλάχιστον του επικείμενου  κινδύνου έκρηξης και θα «αγόραζαν χρόνο» για την ενδεχόμενη εφαρμογή θεραπειών μακροπρόθεσμου χαρακτήρα».

*Ο Ντην Άτσεσον

Ένα απόρρητο υπόμνημα του Άτσεσον

 

Στις 21 Φεβρουαρίου 1947 ένα άκρως απόρρητο υπόμνημα του υφυπουργού Εξωτερικών Ντήν  Άτσεσον, μιλούσε για  κρίση και επικείμενο το ενδεχόμενο κατάρρευσης της Ελλάδας με «καθοριστικούς παράγοντες, την πιθανότητα μιας επικείμενης οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης και το γεγονός ότι οι Έλληνες κομμουνιστές και οι σοβιετικής κυριαρχίας κυβερνήσεις της Αλβανίας, της Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποτρέψουν οποιαδήποτε βελτίωση των ελληνικών εσωτερικών υποθέσεων. Αυτές οι προσπάθειες έχουν σχεδιαστεί για να καταστήσουν αναποτελεσματική τη θέση οποιασδήποτε ελληνικής κυβέρνησης που δεν υποτάσσεται στους σοβιετικούς στόχους».

Συνεχίζοντας ο Άτσεσον υποστήριζε ότι το ηθικό του καταπονημένου ελληνικού στρατού βρίσκονταν σε ύφεση. Οι περιοχές οι οποίες τελούσαν υπό τον έλεγχο ανταρτικών συγκροτημάτων, και οι οποίες λαμβάνουν βοήθεια και ενθάρρυνση από το εξωτερικό, πληθαίνουν. Η διαθεσιμότητα του ελληνικού συναλλάγματος ήταν τόσο κρίσιμη που κανείς δεν μπορούσε να δει πώς μπορούν να χρηματοδοτηθούν οι απολύτως απαραίτητες εισαγωγές κατά τους επόμενους μήνες.

«Η Ελλάδα είναι η μόνη βαλκανική χώρα, που παραμένει προσανατολισμένη προς τις δυτικές δημοκρατίες. Αν δεν δοθεί επείγουσα και άμεση υποστήριξη στην Ελλάδα, φαίνεται πιθανό να ανατραπεί η ελληνική κυβέρνηση και να έρθει στην εξουσία ένα ολοκληρωτικό καθεστώς της άκρας αριστεράς.

Η συνθηκολόγηση της Ελλάδας στη σοβιετική κυριαρχία μέσω της έλλειψης επαρκούς υποστήριξης από τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία μπορεί τελικά να οδηγήσει στην απώλεια ολόκληρης της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Θα παγίωνε τη θέση των κομμουνιστικών μειονοτήτων σε πολλές άλλες χώρες, όπου οι επιθετικές τακτικές τους εμποδίζουν σοβαρά την ανάπτυξη κυβερνήσεων που ακολουθούν τη μέση οδό» προειδοποιούσε ο Άτσεσον.

               Την 1^η Μαρτίου, έγινε γνωστό ότι σε σύσκεψη υπό τον πρόεδρο Χάρυ Τρούμαν με συμμετοχή των προέδρων κοινοβουλευτικών επιτροπών παρίστατο και ο βοηθός υφυπουργός Εξωτερικών Ντην Άτσεσον ο οποίος είπε ότι αν οι ΗΠΑ δεν παράσχουν βοήθεια στην Ελλάδα, ενδέχεται να ανατραπεί ολόκληρη η προσπάθεια διατήρησης ισορροπίας των δυνάμεων της Ευρώπης. Ο πρόεδρος Τρούμαν τόνισε την ανάγκη λήψης μέτρων, σύμφωνα με την εισήγηση του Πώλ Πόρτερ.

Η Βρετανική Πρεσβεία στην Ουάσιγκτον, παρέδωσε στις 24 Φεβρουαρίου στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ άκρως απόρρητο μνημόνιο στο οποίο τονίζονταν με έμφαση ότι η κυβέρνηση του Λονδίνου «εξετάζει σοβαρά και με αγωνία το σημαντικό πρόβλημα ότι, για στρατηγικούς και πολιτικούς λόγους, η Ελλάδα και η Τουρκία δεν πρέπει να πέσουν υπό σοβιετική επιρροή».

Σε ένα άλλο σημείο του υπομνήματος τονίζονταν ότι «Η Κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών γνωρίζει εξίσου καλά με την Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητος της Βρετανίας, ότι εάν η Ελλάδα δεν μπορεί να λάβει βοήθεια από το εξωτερικό, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξει εκτεταμένη πείνα και συνακόλουθες πολιτικές αναταραχές κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους».

*Ντην Άτσεσον και Πωλ Πόρτερ

Το «Δόγμα Τρούμαν»

 

Ιστορική υπήρξε η 12η Μαρτίου 1947 όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν εκφώνησε στο Κογκρέσο την ομιλία του που καθιερώθηκε ιστορικά ως «Δόγμα Τρούμαν».

Η εισήγησή του, των  περίπου 2.200 λέξεων, έφερνε δύο βαθιές αλλαγές στην αμερικανική και στη διεθνή πολιτική. Δηλαδή, έβγαζε την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ από το δόγμα του απομονωτισμού και καθιστούσε γνωστό τον ηγετικό ρόλο της στο διεθνές πολιτικό σύστημα. Επίσης αντικαθιστούσε το πνεύμα συνεργασίας και κατευνασμού, που επεδείκνυε έως τότε η Ουάσιγκτον προς τη Μόσχα, με μία νέα στρατηγική αντίθετη προς τις σοβιετικές απαιτήσεις. Ο κόσμος χωρίζονταν στα δύο. Από τη μια οι δυτικές δυνάμεις και από την άλλη οι χώρες του λεγόμενου Σιδηρού Παραπετάσματος.

Με άλλα λόγια το Δόγμα Τρούμαν θεσμοθετούσε την πολιτική και ιδεολογική αντίθεση των δύο κόσμων που έμεινε στην ιστορία με το όνομα Ψυχρός Πόλεμος. Η νέα πολιτική υλοποιήθηκε με το Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Ανασυγκρότησης, το λεγόμενο Σχέδιο Μάρσαλ (1948), την ίδρυση του ΝΑΤΟ (1949) και άλλων περιφερειακών αμυντικών συμμαχιών και τέλος με τη συμμαχική αποστολή του ΟΗΕ στον πόλεμο της Κορέας (1950).

Το νομοσχέδιο για την παροχή βοήθειας στην Ελλάδα αλλά και στην Τουρκία κυρώθηκε στις 22 Απριλίου 1947 και  στις 9 Μαΐου 1947 στη Βουλή των Αντιπροσώπων με ικανοποιητικές πλειοψηφίες. Η αμερικανική βοήθεια άρχισε να εισρέει στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1947 και να στηρίζει την καταρρέουσα Ελλάδα.

Για την Ουάσιγκτον το ελληνικό ζήτημα αποτελούσε την πρώτη δοκιμή του Ψυχρού Πολέμου. Το Δόγμα Τρούμαν εγκαινίασε τη μαζική και μακροχρόνια αμερικανική βοήθεια που έκρινε την έκβαση του Εμφυλίου, τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση και ανάπτυξη και άνοιξε, το δρόμο στην αμερικανική επιρροή στα ελληνικά πράγματα.

*Το βαρύ Πυροβολικό βάλλει κατά των θέσεων των ανταρτών

Οι μάχες συνεχίζονταν ασταμάτητα

 

               Ταυτόχρονα περιόδευε στη Βόρεια Ελλάδα διεθνής επιτροπή έρευνας του ΟΗΕ για τα Βαλκάνια και εξέταζε από τις 29 Ιανουαρίου την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στην Ελλάδα.

               Οι μάχες με τους αντάρτες συνεχίζονταν ασταμάτητα, από το Βέρμιο ως τη Χαλκιδική, νοτιότερα στην περιοχή του Δομοκού, ακόμα και στην περιοχή της Δωρίδας. Ειδικά στο Βέρμιο χρησιμοποιήθηκε και η αεροπορία, η οποία με πολυβολισμούς εξουδετέρωνε ανταρτικές ομάδες, κρυμμένες στις χαράδρες του ορεινού συγκροτήματος.

               Στις 21 Μαρτίου ένας δραπέτης του Μπούλκες, σκότωσε στη Θεσσαλονίκη τον θεωρητικό του κόμματος Γιάννη Ζεύγο, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και πρώην υπουργό της Απελευθέρωσης του 1944. Προς τα τέλη Μαρτίου σημειώθηκαν σοβαρά αιματηρά γεγονότα στη Λακωνία, όταν οι αντάρτες σκότωσαν του λοχαγούς Κατσαρέα και Παπαδάκο κοντά στο Γεράκι και σε άλλη ενέδρα στην οδό Σπάρτης- Τριπόλεως κοντά στο Μονοδένδρι, σκότωσαν δύο έφεδρους αξιωματικούς, τραυμάτισαν άλλον ένα και εφτά στρατιώτες και αιχμαλώτισαν τέσσερις αξιωματικούς και έξι στρατιώτες. Τα περιστατικά αυτά προκάλεσαν ζωηρή αντίδραση του λαού της περιοχής.  Στο Γύθειο, σημειώθηκε επίθεση κατοίκων κατά των φυλακών και σύλληψη 32 καταδίκων κομμουνιστών, τους οποίους εκτέλεσαν. Η κυβέρνηση αναγκάσθηκε να κηρύξει στρατιωτικό νόμο σε ολόκληρο νομό.

Και ενώ η υπόλοιπη Ελλάδα σπαράζονταν και το αίμα χύνονταν ποτάμιο, τα Δωδεκάνησα πανηγύριζαν την απελευθέρωσή τους από τον Ιταλικό ζυγό. Ήταν από τα κέρδη της συμμετοχής της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα Δωδεκάνησα από τις 31 Μαρτίου 1947 αποτελούσαν πλέον ελεύθερο τμήμα της  ελληνικής επικράτειας.

*Ήταν πρωταπριλιά του 1947 και ο κόσμος δεν το πίστευε...

Ο θάνατος του Γεωργίου Β΄

 

Η Πρωταπριλιά εκείνης της χρονιάς, επεφύλασσε αντί του αθώου εθιμικού ψέματος, μια δραματική αλήθεια. Που αρχικά δεν γίνονταν πιστευτή. Στην πρώτη σελίδα όμως των εφημερίδων της 2ας   Απριλίου, δέσποζε η δραματική είδηση της απώλειας του βασιλέως Γεωργίου Β΄. Ο θάνατός του σε ηλικία 57 ετών, επήλθε από συγκοπή καρδίας συνεπεία  αρτηριοσκληρύνσεως και θρομβώσεως των στεφανιαίων αρτηριών. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, ανέλαβε αμέσως βασιλικά καθήκοντα, ο αδελφός του Παύλος, ο οποίος ορκίσθηκε αργότερα στις 21 Απριλίου 1947.

Την επομένη μεγάλη μάχη έγινε στην περιοχή Ευπαλίου Δωρίδας, όπου 800 αντάρτες συγκρούσθηκαν με τμήματα του στρατού και εθνικών δυνάμεων, επικεφαλής των οποίων είχε τεθεί ο λoχαγός Ευθύμιος Δεδούσης, βουλευτής Φθιωτιδοφωκίδος και άλλοτε αξιωματικός του Συντάγματος Ψαρρού κατά την Κατοχή. Η πολύνεκρη μάχη έγινε στο στενό Ρέρεση κοντά στο χωριό Κουπάκι, αλλά  έχασε τη ζωή του ο μαχόμενος βουλευτής Δεδούσης. Μάχη με πυρπολήσεις οικιών από αντάρτες, έγινε και στη Γραβιά.

Η κατάσταση στη Θράκη ήταν επίσης δραματική. Επίθεση ανταρτών έγινε στα χωριά  Άρατος, Αρίσβη, Πρωτάτο,  Άμφια, Βραγιά και Λοφάριο του νομού Ροδόπης. Εκεί καθυστερούσε η έναρξη εκκαθαριστικών επιχειρήσεων και ο αγροτικός κόσμος ανησυχούσε, γιατί αν συνέχιζαν τη δράση τους οι αντάρτες, δεν θα μπορούσαν να γίνουν εγκαίρως οι σπορές των εαρινών καλλιεργειών. Στο νομό Έβρου οι αντάρτες μπήκαν στο χωριό Μεγάλη Τραύα (σήμερα Δόξα) και έκαψαν 25 σπίτια, σκότωσαν δέκα κατοίκους και έκαψαν τον παπά του χωριού.  Πολλοί εγκατέλειπαν τα χωριά τους και κατέφευγαν σε πόλεις. Ο βουλευτής Έβρου Παπανικολάου με τηλεγράφημά του προς τους υπουργούς των Στρατιωτικών και Δημόσια Τάξης ζητούσε μέτρα εξασφάλισης της τάξης και της ησυχίας στην ύπαιθρο. Στο Παγγαίο διεξάγονταν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

Ακολούθησαν ευρείες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Νότια Πίνδο και στα Άγραφα, στις Σέρρες και την Καστοριά…  Μάχες παντού…

Στο τέλος του Απριλίου, όταν ολοκληρώθηκε ο πρώτος κύκλος των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, ο εκπρόσωπος του ΓΕΣ ταξίαρχος Στυλ Μανιδάκης ανακοίνωσε ότι από την 1^η του μηνός έχασαν τη ζωή τους 651 αντάρτες, συνελήφθησαν αιχμάλωτοι 489 από τους οποίους οι 84 ήταν τραυματίες, παραδόθηκαν εκουσίως 117, σύνολο 1266 αντάρτες.Από το στρατό υπήρχαν   3 αξιωματικοί και 28 οπλίτες νεκροί, 2 αξιωματικοί και 78 οπλίτες τραυματίες, σύνολο 111.

Στις 20 Μαΐου πέθανε στην κλινική του καθηγητή Πέτρου Κόκκαλη, ο ηγέτης του ΚΚΕ κατά την Κατοχή Γιώργης Σιάντος. Τον θρήνησε η Αριστερά, αλλά ο Ζαχαριάδης είχε στο νου του άλλα πράγματα. Και αυτά φάνηκαν το 1950 όταν ο Ζαχαριάδης κατηγόρησε τον Σιάντο ότι ήταν «παλιός προβοκάτορας» και «ισόβιος πράκτορας των Άγγλων»!

Οι μέρες περνούσαν με αγωνία και αίμα. Ο Ζαχαριάδης ανησυχούσε και ήθελε να προλάβει να εξασφαλίσει ότι έχει υπό την κατοχή του περιοχές της χώρες, πριν αρχίσει να  καταφτάνει η αμερικανική βοήθεια με σύγχρονα όπλα για το στρατό.

Η ηγεσία του στρατού, που έβλεπε τα πράγματα με ορθολογισμό και ψυχραιμία άρχισε να καταστρώνει σχέδια επιχειρήσεως, αλλά και ανασυγκρότηση της ιεραρχίας του στρατεύματος. Έτσι έγινε αρχηγός του ΓΕΣ ο Κωνσταντίνος Βεντήρης με υπαρχηγό τον Θρασύβουλο Τσακαλώτο. Το γενικό σχέδιο είχε ονομασθεί «Τέρμινους».

Αλλά και η ηγεσία των ανταρτών, που αντιλαμβάνονταν τις εξελίξεις οργάνωσε μεγάλες αντεπιθέσεις αποσκοπώντας κυρίως στις καταλήψεις περιοχών. Επτά τάγματα ανταρτών αιφνιδίασαν τις δυνάμεις του VIII Μεραρχίας και στις 12 Ιουλίου κατέλαβαν το Δερβένι. Την άλλα μέρα κατέλαβαν τη γέφυρα Μπουραζάνη και στις 14 Ιουλίου άρχισαν να απειλούν τα Ιωάννινα. Την κατάσταση έσωσε η επέμβαση της Πολεμικής Αεροπορίας. Επόμενος στόχος ήταν τα Γρεβενά.

Στις 3 Αυγούστου έφτασε στον Πειραιά το πρώτο μεγάλο φορτίο με αμερικανικά όπλα, που είχαν φορτωθεί στο πλοίο «American Victory».

*Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης

Ο Σοφούλης πρωθυπουργός

 

Οι Αμερικανοί εν τω μεταξύ πίεζαν με κάθε τρόπο για το σχηματισμό αντιπροσωπευτικότερης κυβέρνησης, παρά τις προσωπικές φιλοδοξίες των πολιτικών αρχηγών να αναλάβουν αυτοί πρωθυπουργοί.

               Τελικά ο Θεμιστοκλής Σοφούλης των Φιλελευθέρων ανέλαβε το Σεπτέμβριο του 1947 την πρωθυπουργία με στήριξη των Λαϊκών του Τσαλδάρη. Το ΚΚΕ αντιδρώντας ανήγγειλε την παραμονή των Χριστουγέννων το σχηματισμό κυβέρνησης στα βουνά με πρωθυπουργό και υπουργό Στρατιωτικών το Μάρκο Βαφειάδη. Η αναγγελία αυτή συνοδεύτηκε από μια μεγάλη επίθεση των αναρτών στην Κόνιτσα, που ήθελαν να την καταλάβουν για να την κάνουν έδρα της κυβέρνησής τους. Η πολιορκία της Κόνιτσας κράτησε πολλές μέρες. Τελικά όμως οι αντάρτες αναγκάσθηκαν να λύσουν την πολιορκία στις 4 Ιανουαρίου 1948, υποχωρώντας ηττημένοι. Έτσι απέτυχαν να αποκτήσουν εδαφικό πλεονέκτημα και έδρα της κυβέρνησής τους. Ούτε όμως η κυβέρνησή τους αναγνωρίσθηκε από άλλο κράτος. Ούτε καν από την ΕΣΣΔ και από τα φιλικά της κράτη.

               Κάπως έτσι, πέρασε μέσα σε οδύνη και απελπισία το 1947 με νέους συμμάχους της Ελλάδας, που αγωνίζονταν να αντιμετωπίσει της ένοπλη ανταρσία του ΚΚΕ.

 

Παντελής Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1947v05/d24)

*Σόλωνος Γρηγοριάδη «Τα Φοβερά Ντοκουμέντα- Ο Εμφύλιος 1946-1949) Εκδόσεις Φυτράκη.

*Αρχείο εφημερίδων «Εμπρός» και «Ελευθερία» 1947, Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος