«Η Σμύρνη μάννα, καίγεται…» οι άμαχοι σφάζονται και οι διπλωμάτες ενημερώνουν!!!

*Η πυρκαγιά της Σμύρνης

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Η Μικρασιατική Καταστροφή, η μεγαλύτερη καταστροφή της χώρας μας από την εποχή της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης, έχει καταγραφεί με επάρκεια, έχουν καταλογισθεί ευθύνες πολιτικές και στρατιωτικές, έχει αναλυθεί και συνεχίζει να αναλύεται από ιστορικούς και άλλους μελετητές και δεν θα πάψει ποτέ να αποτελεί ανοιχτή πληγή στη συλλογική μνήμη του έθνους.

               Κορυφαία γεγονότα, παραμένουν η κατακρεούργηση του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου, η πυρπόληση της Σμύρνης και η αντίδραση του στρατού. Μαζί μ’ αυτά υπάρχει η τραγωδία της προσφυγιάς, οι σφαγές αμάχων, τα βάσανα των αιχμαλώτων, οι βιασμοί γυναικών, η εγκατάλειψη περιουσιών και τόσα άλλα περιστατικά, ατομικά, οικογενειακά ή συλλογικά.

        Σήμερα, όλοι γνωρίζουμε τι συνέβη στη Σμύρνη και στα πέριξ τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο του 1922. Η αντεπίθεση των Τούρκων είχε αρχίσει από τις 13 Αυγούστου και οδήγησε στη διάσπαση και τελικώς στην κατάρρευση του μετώπου. Στις 27 Αυγούστου η πόλη Σμύρνης παραδόθηκε στο καταστροφικό μένος των Τούρκων και οι άμαχοι κάτοικοί της υπέστησαν τρομερές σφαγές. Η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν μια απίστευτη εθνική τραγωδία, που εκτός των άλλων οδήγησε στον οριστικό ξεριζωμό του ελληνικού πληθυσμού της Ιωνίας.

         Το άρθρο αυτό δεν φιλοδοξεί να περιγράψει το σύνολο εκείνης της τραγωδίας. Επιχειρεί όμως να ρίξει μια διαφορετική ματιά σε εκείνο το δράμα του Ελληνισμού, με βάση άγνωστες αναφορές αμερικανών διπλωματών, οι οποίες βρίσκονται σήμερα στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.

        Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι αναφορές των διπλωματών εκείνες τις τραγικές μέρες, γιατί και αυτές με τον τρόπο τους μας δίνουν μια εικόνα της μεγάλης περιπέτειας κυρίως των αμάχων, που ουσιαστικά εγκαταλείφθηκαν ανυπεράσπιστοι στην Τουρκική εκδικητικότητα.

        Θα επιχειρήσουμε να δούμε τα γεγονότα, ημερολογιακά.

Στις 24 Αυγούστου ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη Χένρυ Μοργκεντάου προειδοποίησε με την ακόλουθη ξεκάθαρη δήλωση, η οποία δημοσιεύθηκε και σε εφημερίδες της Αθήνας:

«Οι Τούρκοι επικρατούν ήδη εν Μικρά Ασία. Αλλά εάν η Μεγάλη Βρετανία και μετ’ αυτής και άλλη τι δύναμις δεν δείξουν ότι ενδιαφέρονται δια την τύχην των εν Μικρά Ασία Χριστιανών εννοούσαι να τους προστατεύσουν, οι Τούρκοι θα φανούν προς αυτούς εξ ίσου σκληροί και αμείλικτοι ως εφάνησαν προς τους Αρμενίους. Αι Χριστιανικαί μειονότητες τραγικώς απειλώνται υπό συνεχούς τρομοκρατίας και απηνών διωγμών εκ μέρους των Τούρκων».

Ήταν σαφής η προειδοποίηση του Αμερικανού πρέσβη για όσα επρόκειτο να ακολουθήσουν.

Ήδη από τις 25 Αυγούστου είχε γίνει γνωστό, ότι συνελήφθη αιχμάλωτος στο Ουσάκ ο στρατηγός Νικόλαος Τρικούπης με άλλους ανώτατους αξιωματικούς.

*Δημήτριος Γούναρης και Γεώργιος Μπαλτατζής

Το απόγευμα της ίδιας μέρας οι διπλωματικοί αντιπρόσωποι Γαλλίας, Αγγλίας και Ιταλίας πήγαν στον υπουργό Εξωτερικών Γεώργιο Μπαλτατζή και… συνέστησαν στην Ελληνική κυβέρνηση να πάρει μέτρα για να μην υπάρξουν έκτροπα, από τον συγκεντρωμένο και υποχωρούντα Ελληνικό στρατό στη Σμύρνη, γιατί αυτό θα προκαλούσε… αντίποινα και αντεκδικήσεις από τους Τούρκους!!!

Η κυβέρνηση Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, υπέβαλε την παραίτησή της η οποία έγινε αποδεκτή από τον βασιλέα Κωνσταντίνο.

Στις 26 Αυγούστου ο Νικόλαος Καλογερόπουλος αποδέχθηκε την εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης, αλλά την κατέθεσε την επομένη, γιατί δεν μπόρεσε να σχηματίσει κυβέρνηση. Τελικά σχημάτισε κυβέρνηση ο Νικόλαος Τριανταφυλλάκος. Η Ελλάς ακυβέρνητη στο χείλος της αβύσσου…

Εκείνη τη μέρα η Σμύρνη κατελήφθη από τουρκικές δυνάμεις υπό τον Ζεκή Μπέη. Η πόλη είχε πλημμυρίσει. Περισσότεροι από 200.000 πρόσφυγες. Στα μικρασιατική παράλια, οι πρόσφυγες υπερέβαιναν συνολικά τις 500.000.

Στις 29 Αυγούστου μπήκε θριαμβευτικά στη Σμύρνη ο Μουσταφά Κεμάλ, χωρίς όπως να σταματήσει το κλίμα του τρόμου.

Το διπλωματικό κλίμα στην Ευρώπη είχε αρχίζει να αλλάζει απειλητικά, κυρίως εξαιτίας της στάσης της Γαλλίας και της Ιταλίας, που είχαν σπεύσει να κάνουν εμπορικές συμφωνίες με τον Κεμάλ.

Χαρακτηριστικά η αγγλική εφημερίδα «Σάντεϊ Τάιμς» έγραφε στα τέλη Αυγούστου περιγράφοντας την αλλαγή κλίματος:

«Ημείς εδώσαμεν εις τους Έλληνας τας ευλογίας μας μόνον, ενώ οι Γάλλοι έδωσαν εις τους Τούρκους τηλεβόλα και τανκς».

Η κυβέρνηση της Αθήνας, προέβαινε σε διαβήματα προς τους συμμάχους για τη σωτηρία των χιλιάδων προσφύγων, που είχαν φτάσει στα μικρασιατικά παράλια. Το κύριο σώμα των στρατιωτικών δυνάμεων είχε επιβιβασθεί στα πλοία από την χερσόνησο της Ερυθραίας. Τελευταία είχαν μείνει τα τμήματα των συνταγματαρχών Πλαστήρα και Ζήρα.

*Από την ειδησεογραφία εκείνων των ημερών

               Στη Σμύρνη μέσα, μια από τις πρώτες διαταγές ήταν να παραδοθούν στις τουρκικές αρχές οι τυχόν κρυπτόμενοι  Έλληνες στρατιώτες. Όσοι παρέβαιναν αυτή την εντολή θα τουφεκίζονταν, όπως και οι συλλαμβανόμενοι στρατιώτες, είτε κατάγονταν από την Παλαιά Ελλάδα είτε από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη.

 

«Το κύμα, δεν ήτο πλέον κυανούν…»

 

               Η Σμύρνη ζούσε τον μεγαλύτερο όλεθρο της ιστορίας της. Φωτιά και θάνατος στους δρόμους και στην παραλία της.

               Η «Εστία» σε κύριο άρθρο της στις 3 Σεπτεμβρίου με τίτλο «Αίσχος εις την Χριστιανοσύνην!» έγραφε μεταξύ άλλων:

               «Αίσχος δια την Χριστιανοσύνην και δια το πνεύμα της και δια την αλληλεγγύην της και δια την οικτράν αξιοπρέπειάν της! Τριάντα δύο Χριστιανικά πλοία Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Αμερικανικά ευρίσκονται εις τον λιμένα της μαρτυρικής πόλεως. Και το κύμα που εκτυπούσε τα πλευρά των δεν ήτο πλέον κυανούν. Ήτο κόκκινον από αίμα Χριστιανών γυναικών και παιδίων. Ναύαρχοι και κυβερνήται και πλοίαρχοι παρηκολούθουν από της γεφύρας των πλοίων με το τηλεσκόπιον. Αξιωματικοί του ναυτικού έπαιρναν φωτογραφίας ως να επρόκειτο περί εορτής ανθέων».

*Ο Τζωρτζ Χόρτον

Η αγωνία του Τζωρτζ Χόρτον

 

Ο Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη Τζωρτζ Χόρτον στέλνει  στον Υπουργό Εξωτερικών της χώρας του στις 4 Σεπτεμβρίου 1922 το μεσημέρι  ένα αγωνιώδες τηλεγράφημα, που το κοινοποιεί και στον Αμερικανό αρμοστή στον ναύαρχο Μπρίστολ στην Κωνσταντινούπολη.

«Οι πρόσφυγες ξεχύνονται στη Σμύρνη και ο πανικός αυξάνεται. Για το συμφέρον της ανθρωπότητας και για την ασφάλεια των αμερικανικών συμφερόντων σας εκλιπαρώ να μεσολαβήσετε στην κυβέρνηση της Άγκυρας για αμνηστία ικανή να επιτρέψει στις ελληνικές δυνάμεις να ολοκληρώσουν την εκκένωση. Η αμνηστία θα αποφύγει πιθανή ολοκληρωτική καταστροφή της Σμύρνης, αν ανατιναχθούν οι χωματερές αποθηκευμένων  πυρομαχικών από ενέργειες ανταρτών η απελπισμένων Ελλήνων στρατιωτών. Ο Έλληνας Ύπατος Αρμοστής με εξουσιοδότησε προφορικά χθες το βράδυ να κάνω βήματα προς τη διαμεσολάβηση. Επανέλαβα το αίτημά μου για μία ή περισσότερες ναυτικές μονάδες. Ο Γενικός Πρόξενος της Βρετανίας με πληροφορεί ότι τηλεγράφησε με την ίδια έννοια στον Ύπατο Αρμοστή του. Χόρτον».

*Το δράμα των προσφύγων της Σμύρνης

 

Το πρόβλημα των προσφύγων

 

Ο Αμερικανός  Ύπατος Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη ναύαρχος Μπρίστολ τηλεγραφεί δύο μέρες αργότερα στις 6 Σεπτεμβρίου στον Αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον και ενημερώνει:

«Οι συνθήκες στη Σμύρνη λόγω στρατιωτικής κατάστασης μπορεί να δημιουργήσουν σοβαρή καταστροφή. Έχω λάβει αίτημα της Ύπατης Αρμοστείας της Βρετανίας για βοήθεια στους πρόσφυγες. Είχα συνάντηση με εκπροσώπους των αμερικανικών ιδρυμάτων αρωγής και φιλανθρωπίας στην Κωνσταντινούπολη και οργανώσαμε επιτροπή αρωγής για την κατάσταση της Σμύρνης με μέλη αυτών των ιδρυμάτων και εκπροσώπων εμπορικών συμφερόντων. Ο ταγματάρχης Ντέιβις ως ειδικό μέλος της επιτροπής βοήθειας σε καταστροφές, με ιατρική μονάδα θα μεταβεί με αντιτορπιλικό στη Σμύρνη και θα μελετήσει την κατάσταση και θα κάνει προτάσεις. Σε τοπικό επίπεδο δεν υπάρχουν διαθέσιμα κονδύλια για έργα ανακούφισης της Σμύρνης».

Και κατέληγε: «Θα χρησιμοποιήσω όλη μου την επιρροή για να συνεισφέρουν οι Σύμμαχοι πλήρως για οποιαδήποτε αναγκαία ανακούφιση στη Σμύρνη. Θα σας κρατάω ενήμερους για οποιαδήποτε προτεινόμενη δαπάνη».

Παρά τις ευγενείς προτάσεις, των διπλωματών, στην παραλία της Σμύρνης γράφονταν η μεγάλη τραγωδία του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Δεν έφτανε καμιά βοήθεια. Δεν σταματούσε η σφαγή αμάχων…

 

Στείλτε πλοία, τρόφιμα και σκηνές!!!

 

Ο επιτετραμμένος των ΗΠΑ στην Ελλάδα Κάφφερυ, γνωστοποιούσε  στον Αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών στην αμερικανική πρωτεύουσα ότι στις 8 Σεπτεμβρίου κλήθηκε στο υπουργείο Εξωτερικών και του ζητήθηκε να κάνει επείγουσα έκκληση στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να βοηθήσει για να σωθούν 500.000 πρόσφυγες που ήταν συγκεντρωμένοι στα λιμάνια της Μικράς Ασίας. Του δηλώθηκε ότι η Ελληνική Κυβέρνηση είναι πρόθυμη να δεχτεί αυτούς τους πρόσφυγες, αλλά τα ελληνικά πλοία εκείνες τις μέρες απασχολούνταν με την  εκκένωση ελληνικών στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία και η Ελληνική Κυβέρνηση δεν έχει πλεούμενα για να φέρει πρόσφυγες στην Ελλάδα. Επίσης δεν είχε φαγητό ή σκηνές γι' αυτούς. Γι' αυτό η ελληνική κυβέρνηση έκανε επειγόντως έκκληση για πλοία, τρόφιμα και σκηνές.

Η ίδια έκκληση έγινε και στους αντιπροσώπους των Συμμάχων στην Αθήνα. Γάλλοι και Ιταλοί εκπρόσωποι πίστευαν ότι πρέπει να γίνει προσπάθεια από τους Συμμάχους να οργανώσουν την προστασία και ανακούφιση των προσφύγων στα λιμάνια της Μικράς Ασίας, καθώς θεωρούσαν ότι η μεταφορά τους στην Ελλάδα είναι ανέφικτη. Ο Βρετανός εκπρόσωπος διαβίβαζε ανάλογη έκκληση στο Λονδίνο.

Οι μέρες περνούσαν και η κατάσταση στη Σμύρνη αλλά και στην ευρύτερη περιοχή συνεχώς εκτραχύνονταν. Σκηνικό φόβου επικρατούσε παντού. Σε πόλεις και χωριά. Παντού απελπισία, φωτιές και σφαγές. 

*Ο Αμερικανός Ύπατος Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη ναύαρχος Μπρίστολ

Κατάσταση ανησυχητική, βία παντού

 

Ο Αμερικανός  Ύπατος Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη ναύαρχος Μπρίστολ ειδοποιούσε την Ουάσιγκτον στις 9 Σεπτεμβρίου ότι η κατάσταση στη Σμύρνη ήταν πιο ανησυχητική. Τα ελληνικά στρατεύματα, που υποχωρούσαν σε πανικό, ξεχύνονταν στην πόλη. Ο πληθυσμός φοβούνταν τη βία στο χρονικό διάστημα που μεσολαβούσε από την εκκένωση των ελληνικών στρατευμάτων και τις προσωρινές ρυθμίσεις και διαβεβαιώσεις των Τούρκων, που προχωρούσαν απειλητικά. Όλοι απειλούσαν να κάψουν τη Σμύρνη.

Το Αϊδίνι και το Ναζλή είχαν ήδη καεί.

Στις 6 Σεπτεμβρίου κατά τον Μπρίστολ, Αμερικανοί, Άγγλοι, Γάλλοι και Ιταλοί πρόξενοι, τηλεγράφησαν στον Έλληνα Υπουργό Πολέμου Νικόλαο Θεοτόκη, ζητώντας διαβεβαιώσεις ότι η Σμύρνη δεν θα καεί ή θα λεηλατηθεί. Ο Θεοτόκης- κατά την αμερικανική διπλωματική υπηρεσία- απάντησε ότι δεν μπορούσε να δώσει τέτοιες διαβεβαιώσεις. Ο ελληνικός στόλος αναχώρησε από τη Σμύρνη το απόγευμα της Παρασκευής. Η ελληνική διοίκηση της πόλης σταμάτησε στις 10 το βράδυ της Παρασκευής και οι Σύμμαχοι κατέλαβαν την πόλη.

Οι πρόξενοι των συμμαχικών χωρών θα συναντούσαν τον Μουσταφά Κεμάλ στον Κασαμπά αυθημερόν για να κανονίσουν την παράδοση της Σμύρνης.

Ο Έλληνας Ύπατος Αρμοστής Αριστείδης Στεργιάδης επιβιβάστηκε στο αγγλικό αντιτορπιλικό «Iron Duke» και αναχώρησε. Το ελληνικό γενικό αρχηγείο αποσύρθηκε στον Τσεσμέ (Κρήνη), απέναντι από τη Χίο. Τρία αντιτορπιλικά των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν στη Σμύρνη. Ο αρχηγός του επιτελείου του Μπρίστολ, ο λοχαγός Χέπμπορν, ήταν υπεύθυνος. Πληροφορίες από τα Μουδανιά ανέφεραν ότι είναι εξαιρετικά πιθανή η πυρπόληση της Προύσας. Από παντού οι ειδήσεις ήταν ανησυχητικές.

Εκείνες τις κρίσιμες μέρες, όπως είχαν έρθει τα πράγματα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν αναγνώριζε το καθεστώς του στρατιωτικού πραξικοπήματος που προέκυψε στην Ελλάδα, ούτε το καθεστώς που είχε επιβάλει από την Άγκυρα ο Μουσταφά Κεμάλ. Οι διπλωματικές σχέσεις των ΗΠΑ με την Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη δεν είχαν επαναληφθεί ακόμα. Ωστόσο, για πρακτικούς λόγους, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ συνιστούσε στον Τζωρτζ Χόρτον στις 9 Σεπτεμβρίου να παραμείνει ανεπίσημα στη θέση του ως Αμερικανός Πρόξενος στη Σμύρνη και ως εκπρόσωπος του Ύπατου Αρμοστή της Κωνσταντινούπολης ναυάρχου Μπρίστολ. Η αντιπρόξενος Imbrie είχε παρόμοιο καθεστώς στην Άγκυρα.

*Γονατάς και Πλαστήρας εισέρχονται στην Αθήνα

Αντιδρά ο στρατός με επικεφαλής τους Γονατά- Πλαστήρα

 

               Εν τω μεταξύ η τραγωδία στην προκυμαία της Σμύρνης, συνεχίζονταν. Μετά την πυρπόληση της πόλης, οι ατυχείς πρόσφυγες συνέχισαν να παραμένουν νύχτα και μέρα δίπλα στη θάλασσα, σε νεκροταφεία και στα χωράφια του Μερσινλή, πεινασμένοι και διψασμένοι, περιμένοντας τα πλοία της σωτηρίας, που αργούσαν, ενώ οι Τούρκοι έσφαζαν, λεηλατούσαν και ατίμαζαν…

               Καίριο γεγονός εκείνων των δραματικών ημερών, ήταν η αντίδραση στο στρατεύμα, με το πραξικόπημα των Πλαστήρα και Γονατά, που εκκολάφθηκε και εκδηλώθηκε στη Μυτιλήνη και στη Χίο στις 11 Σεπτεμβρίου. Αυτό που ζητούσαν άμεσα οι στρατιωτικοί, ήταν η παραίτηση του βασιλέως Κωνσταντίνου υπέρ του διαδόχου του, η άμεση διάλυση της Εθνοσυνέλευσης, «ο σχηματισμός Κυβερνήσεως αχρόου και εμπνεούσης εμπιστοσύνην εις την Αντάντ» και η άμεση ενίσχυση του Θρακικού μετώπου».

               Άμεση συνέπεια ήταν η παραίτηση του βασιλέως Κωνσταντίνου και της κυβέρνησης Νικολάου Τριανταφυλλάκου. Ο νέος βασιλεύς Γεώργιος Β’ ορκίσθηκε ενώπιον του ιερέως της συνοικίας Βαθρακονησίου παπά- Αντώνη και ανέλαβε τα καθήκοντά του. Βαθρακονήσι ονομάζονταν η περιοχή πάνω από τον ποταμό Ιλισό, στην αρχή του Παγκρατίου γύρω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα.

Ειδήσεις από τη Σμύρνη, μέσω ασυρμάτου ανέφεραν ότι στην πόλη συνεχίζονταν οι πυρκαγιές και ότι όλοι οι Αμερικανοί πολιτογραφημένοι πολίτες και οι γυναίκες των Αμερικανών έχουν απομακρυνθεί στην Αθήνα με το αντιτορπιλικό Simpson.

 

Η πυρκαγιά ξεκίνησε από την Αρμενική συνοικία

 

Ο Ύπατος Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη ναύαρχος Μπρίστολ με έκθεσή του ενημέρωσε τον Αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών στις 14 Σεπτεμβρίου 1922 για τα δραματικά συμβάντα στη Σμύρνη:

«Η πυρκαγιά ξέσπασε στις 13:00 στην αρμενική συνοικία, η πόλη του ευρωπαϊκού τμήματος σχεδόν ολοσχερώς καταστράφηκε. Το προξενείο καταστράφηκε ολοσχερώς. Αποθηκεύτηκαν, κεφάλαια και σημαντικά έγγραφα. Πρόξενος ψάχνει για προσωρινά καταλύματα. Η φωτιά εξακολουθεί να μαίνεται, όλοι οι γεννημένοι στην Αμερική υπολογίζονται, 10 στο Paradise με Αμερικανό και Τούρκο φρουρό, 14 πολιτογραφημένοι Αμερικανοί αγνοούνται. Όλα τα πλοία φορτωμένα με πρόσφυγες. Το «Edsall» απέπλευσε στις 8 το πρωί για τη Θεσσαλονίκη με 600, η ​​«Winona» απέπλευσε σήμερα στις 4 το απόγευμα για τον Πειραιά μεταφέροντας περίπου 400 πρόσφυγες αποτελούμενους από μελετητές, υπαλλήλους και συνοδούς αμερικανικών φιλανθρωπικών, επιχειρηματικών και προξενικών οργανισμών».

*Χιλιάδες πρόσφυγες αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη

Το προσφυγικό πρόβλημα

 

               Στην κυρίως Ελλάδα, άρχισε να γίνεται φανερό το τραγικό και πιεστικό πρόβλημα της αποκατάστασης των χιλιάδων προσφύγων, που συνέρρεαν στα ελληνικά λιμάνια.

Ο Ύπατος Αρμοστής των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη ναύαρχος Μπρίστολ τηλεγραφούσε στον Αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον στις 15 Σεπτεμβρίου 1922:

«Προτείνετε προς τους Συμμάχους να ασκήσουν ισχυρή πίεση στην Ελλάδα αναγκάζοντάς την να δεχτεί πρόσφυγες στη Θράκη ή τη Μακεδονία. Η συμπεριφορά των ελληνικών στρατευμάτων κατά την υποχώρηση έχει καταστήσει αδύνατο τον εντοπισμό τους στη Μικρά Ασία. Ταυτόχρονα θα πρέπει να ζητηθεί άμεση απόφαση σχετικά με τη μεταφορά μέσω συμμαχικών πολεμικών πλοίων και φορτηγών, που υπολογίζονται σε 300.000».

Την ίδια μέρα ο Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ ειδοποιούσε τον Πρέσβη στη Μεγάλη Βρετανία, Harvey:

«Αναφορές από τον Ναύαρχο Μπρίστολ με ημερομηνία 13 και 14 Σεπτεμβρίου δείχνουν ότι η κατάσταση των προσφύγων στη Σμύρνη και στα λιμάνια της Θάλασσας του Μαρμαρά είναι πιο κρίσιμη, με 300.000 άπορους πρόσφυγες στη Σμύρνη και 40.000 χωρίς φαγητό, στέγη ή ακόμα και νερό στα Μουδανιά. Παρόμοιες είναι οι συνθήκες στη Ραιδεστό. Τηλεγράφησε ότι ο Βρετανός Ύπατος Αρμοστής και του είχε ζητήσει να φροντίσει για την κατάσταση της Σμύρνης μέσω αμερικανικών οργανώσεων αρωγής και απαντώντας στην έκκληση, δεν έδωσε ένδειξη ότι θα ληφθούν μέτρα ανακούφισης από την Ελλάδα ή τους Συμμάχους. Ο Βρετανός στρατηγός Χάρινγκτον, ρώτησε επίσης εάν η αμερικανική βοήθεια θα φροντίσει τους πρόσφυγες στη Ραιδεστό.

Ο ναύαρχος Μπρίστολ ενημέρωσε τον Χάρινγκτον, και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ  συμφωνεί πλήρως με τις απόψεις του, ότι θεωρούσε καθήκον των Συμμάχων και της Ελλάδας, να αναλάβουν το μερίδιο που τους αναλογεί στο έργο αυτό.

Ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός και η Near East Relief έχουν διαθέσει 25.000 δολάρια έκαστος με προμήθειες και εξοπλισμό έκτακτης ανάγκης, που τα διαχειρίζονται στη Σμύρνη μέσω εκπροσώπων αυτών των οργανώσεων».

*Η κατακρεούργηση του μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου στον Τύπο

Στον ναύαρχο Μπρίστολ, απεστάλη από την Ουάσιγκτον, το ακόλουθο τηλεγράφημα με ημερομηνία 14 Σεπτεμβρίου:

«Μετά από πλήρη διαβούλευση με τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό είναι ξεκάθαρη η άποψη ότι αυτή η κατάσταση υπερβαίνει το πεδίο οποιασδήποτε ιδιωτικής φιλανθρωπικής οργάνωσης. Μόνο η κυβερνητική δράση των Συμμάχων με τη βοήθεια μεταφοράς προσφύγων μπορεί να επιφέρει επαρκή ανακούφιση. Αμερικανικές ιδιωτικές οργανώσεις αρωγής έτοιμες να συνεργαστούν για να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της άμεσης έκτακτης ανάγκης, εάν αναπτυχθεί και τεθεί αμέσως σε λειτουργία κάποιο σχέδιο για επαρκή ανακούφιση. Η ιδιωτική ανακούφιση πιστεύει ότι θα ήταν αναποτελεσματική, ακόμη και να επιχειρήσει προσωρινή βελτίωση της κατάστασης εκτός και αν υπάρχει σχέδιο μόνιμης θεραπείας. Όλα τα διαθέσιμα χρήματα θα μπορούσαν να εξαντληθούν στις πρώτες 2 ή 3 εβδομάδες. Η Αμερική ανυπομονεί να βοηθήσει, αλλά αισθάνεται ξεκάθαρα ότι την ευθύνη έχουν οι κυβερνήσεις, που διαθέτουν εξοπλισμό, στρατιωτικές και ναυτικές εγκαταστάσεις στο έδαφος, που μπορούν να τεθούν σε λειτουργία.

Χωρίς να αναλάβετε καμία δέσμευση, σε συνεννόηση με τους Συμμάχους συναδέλφους σας και τους στρατιωτικούς και ναυτικούς εκπροσώπους τους, να καταρτίσετε και να υποβάλετε αμέσως ένα κοινό και ολοκληρωμένο σχέδιο για την έκτακτη ανάγκη της Σμύρνης».

Η Αμερικανική κυβέρνηση δεν ήθελε να αναλάβει ευθύνες περίθαλψης προσφύγων, πέραν του σημαντικού ρόλου που έπαιξαν στον τομέα αυτό διάφορες Αμερικανικές φιλανθρωπικές οργανώσεις. Σε επίπεδο κυβερνητικό προτιμούσε το βάρος αυτό να το αναλάβει η κυβέρνηση της Ελλάδας και οι κυβερνήσεις των Ευρωπαίων συμμάχων της. Χαρακτηριστικά ο Αμερικανός  επιτετραμμένος Κάφφερυ, τηλεγραφούσε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις 20 Σεπτεμβρίου:

«Αδύνατη η μονάδα αποστολής ανακούφισης της Εγγύς Ανατολής, καθώς όλοι οι πόροι της είναι αφιερωμένοι στην κατάσταση της Σμύρνης επί του παρόντος. Θεωρώ ότι η ευθύνη για τη φροντίδα των προσφύγων μετά την έξοδό τους από τη Μικρά Ασία βαρύνει αποκλειστικά την Ελληνική Κυβέρνηση και τους Συμμάχους. Αυτοί οι άποροι πρόσφυγες αποβιβάζονται καθημερινά στην ελληνική επικράτεια. Η ελληνική κυβέρνηση και οι οργανισμοί τους βοηθούν, αλλά το έργο είναι πολύ μεγάλο. Χρήματα και τρόφιμα χρειάζονται πολλά. Συνιστώ επειγόντως αμερικανικές ανθρωπιστικές οργανώσεις να στείλουν βοήθεια στην Ελλάδα».

*Πρόσφυγες από το Εσκή Σεχίρ, έτοιμοι για αναχώρηση

Απροθυμία των συμμάχων για τους πρόσφυγες

 

               Η απροθυμία των συμμαχικών κυβερνήσεων φάνηκε και σε άλλο επίπεδο. Στην Κωνσταντινούπολη μια μέρα νωρίτερα, συναντήθηκαν οι Ύπατοι Αρμοστές των ΗΠΑ ναύαρχος Μπρίστολ, της Αγγλίας σερ Οράτιος Ράμπολντ και της Ιταλίας μαρκήσιος Γκαρόνι. Ο Γάλλος αρμοστής στρατηγός Πελέ, απουσίαζε στη Σμύρνη. Ο ναύαρχος Μπρίστολ ανέφερε σχετικά:

«Δεν συνάντησα καμία ενθάρρυνση για την κατάρτιση κοινού σχεδίου για την έκτακτη ανάγκη της Σμύρνης. Ως εκ τούτου, εν τω μεταξύ, έχοντας λάβει πληροφορίες ότι οι πρόσφυγες θα μπορούσαν να εκκενωθούν από τη Σμύρνη, ζήτησα από τα αντιτορπιλικά μας να συνδράμουν με κάθε τρόπο και ένα επιπλέον αντιτορπιλικό, θα αποσταλεί το συντομότερο δυνατό για να βοηθήσει σε αυτό το έργο.

Στην Ύπατη Αρμοστεία της Ιταλίας, με διαβεβαίωσαν ότι οι Ύπατοι Αρμοστές θα συζητούσαν το ζήτημα της έκτακτης ανάγκης της Σμύρνης στη συνάντησή τους το απόγευμα και εξουσιοδοτήθηκα να μεταφέρω αυτές τις πληροφορίες στον Βρετανό Ύπατο Αρμοστή και όταν τον είδα, είπε ότι δεν γνώριζε πως επρόκειτο να γίνει συνάντηση το απόγευμα. Ο Ιταλός Ύπατος Αρμοστής δήλωσε ότι μόλις έλαβε ένα τηλεγράφημα από την κυβέρνησή του αλλά δεν υπήρχαν οδηγίες και έτσι θα έπρεπε να περιμένει για περαιτέρω οδηγίες. Επισήμανα ότι η ανάγκη για άμεση δράση ήταν επιτακτική και ζήτησα από τους Συμμαχικούς Ύπατους Αρμοστές να ενημερώσουν το συντομότερο δυνατό την απόφασή τους σχετικά με την εκκένωση αυτών των προσφύγων και τον τόπο στον οποίο θα έπρεπε να εκκενωθούν, καθώς αυτά ήταν τα πολιτικά ζητήματα, που μόνο οι Σύμμαχοι μπορούσαν να αποφασίσουν. Μου ζητήθηκε να κάνω μια πρόταση και επεσήμανα ότι δεν μπορούσα να υποσχεθώ ότι θα το κάνω. Με τον ίδιο τρόπο ρώτησα ποια μέτρα θα λάμβαναν οι Σύμμαχοι για την ανακούφιση αυτών των προσφύγων και πληροφορήθηκα ότι έλπιζαν πως οι Ηνωμένες Πολιτείες θα προχωρήσουν με τον συνηθισμένο γενναιόδωρο τρόπο τους και θα παρείχαν την απαραίτητη ανακούφιση. Παρατήρησα ότι είχαμε ήδη δαπανήσει 70.000.000 δολάρια εδώ για τους πρόσφυγες και η κατάσταση χειροτέρευε σταθερά με περισσότερους πρόσφυγες και δεν μπορούσαμε να συνεχίσουμε να αναλαμβάνουμε τέτοιες υποχρεώσεις χωρίς να υπάρχει τέλος. Ωστόσο, ήμουν σίγουρος ότι θα συνεργαζόμασταν με τους Συμμάχους για να φροντίσουμε αυτή την κατάσταση.

Στη βρετανική Ύπατη Αρμοστεία ενημερώθηκα ότι δεν είχαν ληφθεί οδηγίες και χωρίς τέτοιες οδηγίες δεν θα μπορούσαν να γίνουν ενέργειες. Σημείωσα την ουσία της προαναφερθείσας αποστολής και συζήτησα την κατάσταση. Σε αυτή τη συζήτηση και απλώς ως πληροφορία, έμαθα ότι ο Έλληνας Πατριάρχης είχε κάνει αίτηση στον Βρετανό Ύπατο Αρμοστή σερ Οράτιο Ράμπολντ, για να ταΐσει 50.000 πρόσφυγες στη Ραιδεστό για δέκα ημέρες μέχρι να παρασχεθούν άλλα μέσα ανακούφισης. Ο Ράμπολντ είχε συζητήσει με τους στρατιωτικούς και ναυτικούς διοικητές που δεν είχαν προβλέψει για αυτή τη σίτιση και έτσι ενημέρωσε τον Πατριάρχη ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτα για αυτούς τους πρόσφυγες στη Ραιδεστό. Είχε ενημερώσει την κυβέρνησή του για τα μέτρα που έλαβε και είχαν εγκριθεί. Συνέχισε εξηγώντας ότι λόγω της μεγάλης οικονομικής επιβάρυνσης που απαιτούνταν από την κυβέρνησή του δεν μπορούσαν να ασχοληθούν με κανένα τέτοιο ζήτημα παροχής βοήθειας όπου επρόκειτο για χρήματα.

*Εικόνα από την τραγωδία της Σμύρνης

Η επιτροπή αρωγής του παραρτήματός μας συναντήθηκε μαζί μου σήμερα και αποφασίσαμε να συνεχίσουμε το έργο έκτακτης ανακούφισης στη Σμύρνη και να στείλουμε μια μονάδα ανακούφισης στη Ραιδεστό για άμεση ανακούφιση και να αναφέρουμε για περαιτέρω βοήθεια. Ο Αρμένιος και ο Έλληνας Πατριάρχης θα κληθούν να στείλουν πλοία το συντομότερο δυνατό για την απομάκρυνση των προσφύγων από τη Σμύρνη. Πρέπει επίσης να ενημερωθούν ότι τα μέτρα ανακούφισής μας είναι μόνο για να καλύψουν την παρούσα έκτακτη ανάγκη και θα περιμένουμε να προσφέρουν πέρα ​​από αυτό για τους Έλληνες και τους Αρμένιους πρόσφυγες. Έτσι τα ελληνικά πλοία που δεν μπορούν να μπουν στη Σμύρνη θα φορτωθούν από τη Μυτιλήνη ή κάποιο άλλο κοντινό νησί. Αναλαμβάνουμε το ζήτημα της χρήσης του πλοίου ShipBoard ή άλλων σκαφών, που μπορεί να είναι διαθέσιμα. Όλοι οι πρόσφυγες έχουν εκκενωθεί από τα Μουδανιά και έχουμε επαρκή εφόδια για τις άμεσες ανάγκες στη Σμύρνη. Οι Τούρκοι μεταφέρουν τους πρόσφυγες από τη Σμύρνη στο εσωτερικό (σ.σ. στα καταναγκαστικά έργα, τα απαίσια αμελέ ταμπουρού). Δεν έχουμε πληροφορίες για το τι γίνεται με αυτούς τους πρόσφυγες. Θα προσπαθήσουμε να παρακολουθήσουμε αυτούς τους πρόσφυγες και να παράσχουμε βοήθεια εάν χρειαστεί. Αργότερα θα υπάρξει αναμφίβολα απαραίτητο έργο ανακούφισης μεταξύ των Συμμάχων  σε κατοίκους των περιοχών, που καταστράφηκαν από τον Ελληνικό Στρατό κατά την υποχώρησή του. Η επιτροπή μας, της οποίας τα μέλη είναι εκπρόσωποι όλων των αμερικανικών θεσμών, συμφωνούν ότι πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα ανακούφισης για την αντιμετώπιση της παρούσας κατάστασης, αλλά με την κατανόηση ότι η Ελλάδα και οι Σύμμαχοι θα πρέπει να αναλάβουν όλη τη μελλοντική ευθύνη για την ανακούφιση αυτών των προσφύγων. Πιστεύουμε ότι ο αμερικανικός λαός μας δεν πρέπει να παρακινηθεί να συνεισφέρει χρήματα για να απαλλάξει την Ελλάδα και τους Συμμάχους από τις ευθύνες τους. Ωστόσο, θα πρέπει να λάβουμε πλήρη υποστήριξη για την έκτακτη ανακούφιση που πραγματοποιούμε τώρα. Χωρίς να περιμένουμε να δράσουν οι Σύμμαχοι και ενόψει της απροσδόκητης εκκένωσης των προσφύγων στο εσωτερικό από τη Σμύρνη, θα λάβουμε όλα τα δυνατά μέτρα για να αντιμετωπίσουμε την παρούσα έκτακτη ανάγκη και τα τελευταία γεγονότα με οδήγησαν να δώσω εντολή να χρησιμοποιήσω τον περιορισμένο αριθμό αντιτορπιλικών για να βοηθήσουν στην εκκένωση».

*Μία από τις αναφορές του Μπρίστολ προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ

Ο Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ έστειλε στις 22 Σεπτεμβρίου στο επιτετραμμένο της Αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα Κάφφερυ, τηλεγράφημα. Του έλεγε:

«Ο Μπρίστολ συνιστά οι άμεσες αμερικανικές δραστηριότητες βοήθειας να επικεντρωθούν στην εκκένωση των προσφύγων και στη φροντίδα αυτών των προσφύγων πριν και κατά τη διάρκεια της εκκένωσης. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ συμφωνεί με αυτές τις συστάσεις, αλλά ενημερώνει τόσο την Near East Relief όσο και τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό σχετικά με τις συνθήκες των προσφύγων μετά την απομάκρυνσή τους στην Ελλάδα και επιθυμεί να αναφέρετε πλήρως σχετικά. Εν τω μεταξύ, κατανοούμε ότι ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός έχει λάβει έκκληση απευθείας από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό η οποία εξετάζεται και ότι η Near East Relief εξετάζει πιθανή επέκταση του έργου της στην Ελλάδα.

Θα εκτιμήσετε εύκολα ότι το Υπουργείο δεν μπορεί να παροτρύνει τις αμερικανικές εταιρείες αρωγής να αναλάβουν μια αόριστη υποχρέωση φροντίδας για τους πρόσφυγες μετά την εκκένωση τους από την Ανατολία και τείνει να συμφωνήσει με τον ναύαρχο Μπρίστολ ότι η ευθύνη σε αυτό το θέμα βαρύνει πρωτίστως την Ελλάδα και τις Συμμαχικές Κυβερνήσεις».

Στις 25 Σεπτεμβρίου, ο  Ύπατος Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη ναύαρχος Μπρίστολ, πληροφορούσε τον προϊστάμενό του Υπουργό Εξωτερικών

«Είχα μια συνομιλία με τους Συμμάχους συναδέλφους μου σήμερα το πρωί, Ράμπολντ, Γκαρόνι και Πελλέ. Ο Ράμπολντ με πληροφόρησε ότι οι Βρετανοί έστελναν αμέσως 15 πλοία στη Σμύρνη για να βοηθήσουν στην εκκένωση. Η κυβέρνησή του προσφέρθηκε να εγγραφούν 50.000 λίρες στερλίνες, υπό τον όρο ότι και άλλα έθνη θα συνεισφέρουν. Επίσης δόθηκαν αμέσως 100.000 φράγκα για να χρησιμοποιηθούν από τον Ύπατο Αρμοστή της Κοινωνίας των Εθνών για τους πρόσφυγες Νορβηγό Νάνσεν, για άμεση ανακούφισή τους. Οι Βρετανοί, οι Γάλλοι και οι Ιταλοί δεν έχουν κεφάλαια εδώ στη διάθεσή τους για άμεση ανακούφιση. Ο Γκαρόνι και ο Πελλέ, θεώρησαν ότι είχαν παρασχεθεί αρκετά πλοία για λόγους εκκένωσης και δεν σκέφτονται να στείλουν κανένα πλοίο. Οι ίδιοι δήλωσαν επίσης ότι θα ζητούσαν από τις κυβερνήσεις τους κεφάλαια για την παροχή τροφών έκτακτης ανάγκης για λόγους εκκένωσης. Ενημέρωσα τους συναδέλφους μου ότι οι ανθρωπιστικές οργανώσεις μας είχαν ναυλώσει δύο πλοία για να βοηθήσουν στην εκκένωση και αμερικανικά εμπορικά πλοία εκτρέπονταν στη Σμύρνη για τον ίδιο σκοπό και θα σκεφτόμασταν να αποκτήσουμε άλλα πλοία για να βοηθήσουν στην εκκένωση. Τους ενημέρωσα ότι είχαμε μια Επιτροπή Αρωγής για Καταστροφές στη Σμύρνη, που αντιπροσώπευε όλες τις αμερικανικές οργανώσεις αρωγής σε αυτό το μέρος του κόσμου και παρείχαν άμεση βοήθεια με τη μορφή σιτηρεσίων έκτακτης ανάγκης και την εξασφάλιση πλοίων για εκκένωση. Και ότι αυτή τη στιγμή παραχωρούσαμε 20.000 σιτηρέσια την ημέρα στη Σμύρνη. Δήλωσα ότι είχαμε κεφάλαια από τις ιδιωτικές οργανώσεις παροχής βοήθειας για να βοηθήσουμε σε αυτό το έργο, αλλά δεν θεώρησα απαραίτητο να τους δώσουμε λεπτομερείς πληροφορίες των διαθέσιμων κεφαλαίων. Ωστόσο, ενημέρωσα τον σερ Ράμπολντ ότι είχα λάβει ένα τηλεγράφημα που έδειχνε ότι η κυβέρνησή μας είχε διαθέσει κεφάλαια για λόγους ανακούφισης. Τον ενημέρωσα επίσης ότι μέσω της επιρροής μας 10 ελληνικά σκάφη βρίσκονταν στη Σμύρνη με άδεια των τουρκικών αρχών και ασχολούνταν με την εκκένωση των προσφύγων όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Προκειμένου να επισπευσθεί η εκκένωση, αυτοί οι πρόσφυγες μεταφέρονταν στη Μυτιλήνη, καθώς και τα αντιτορπιλικά μας βοηθούσαν σε αυτή την εκκένωση. Επισημαίνω την αναγκαιότητα για άμεση δράση για την εκκένωση αυτών των προσφύγων από τη Σμύρνη πριν από το χρονικό όριο, την 1η Οκτωβρίου, που έθεσαν οι Τουρκικές εθνικιστικές αρχές, μετά από τις οποίες κανένας πρόσφυγας δεν θα μπορούσε να εκκενωθεί. Δήλωσα ότι είχαμε λάβει ανεπίσημες πληροφορίες ότι η ελληνική κυβέρνηση θα πάρει πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα χωρίς όριο και περιορισμένους αριθμούς σε διάφορα νησιά του Αιγαίου. Και επί του παρόντος υπήρχαν 80.000 πρόσφυγες στο νησί Μυτιλήνη που θα έπρεπε να εκκενωθούν σε Θεσσαλονίκη και Καβάλα ή σε άλλα ελληνικά λιμάνια.

Αποφασίσαμε ομόφωνα, να δοθεί εντολή στους ναυτικούς μας εκπροσώπους στη Σμύρνη να προσεγγίσουν τις εθνικιστικές αρχές της Τουρκίας και να λάβουν άδεια για παράταση του χρόνου εκκένωσης των προσφύγων πέραν της 1ης Οκτωβρίου. Να επισπευσθούν όλα τα μέτρα εκκένωσης και για το σκοπό αυτό να εκκενωθεί η Μυτιλήνη και αργότερα άλλα ελληνικά λιμάνια. Είναι απαραίτητο να προβλεφθούν πλοία για τη σίτιση των προσφύγων κατά τη διάρκεια της εκκένωσης και ο Ράμπολντ ανέλαβε να δώσει τις απαραίτητες οδηγίες στα βρετανικά πλοία. Δήλωσα ότι στέλναμε ψωμί και αλεύρι στη Σμύρνη, τη Ραιδεστό και τη Μυτιλήνη και επεσήμανα τη δυσκολία ψησίματος ψωμιού σε αυτά τα μέρη και άρα την αναγκαιότητα αποστολής ψωμιού. Αποφασίστηκε να δοθεί εντολή στον ναυτικό μας αντιπρόσωπο στη Σμύρνη να συνεργαστεί για την εκκένωση από τη Σμύρνη και αργότερα με την εκκένωση από τη Μυτιλήνη στην ενδοχώρα και να μας ενημερώσουν για τα μέτρα που λήφθηκαν και την ανάγκη για άμεση ανακούφιση αυτών των προσφύγων έως ότου αποβιβαστούν στην Ελλάδα. Συμφωνήθηκε ότι, με βάση την πιθανότητα που υπήρχε, η Ανατολική Θράκη θα μπορούσε να επιστραφεί στην Τουρκία, να εκκενωθούν αργότερα και οι Έλληνες πρόσφυγες από τη Σηλυβρία, την Ηράκλεια και τη Ραιδεστό.

Συμφωνήθηκε ότι το ζήτημα της αναγκαίας ανακούφισης και διάθεσης των προσφύγων στην Ελλάδα θα πρέπει να διεκπεραιωθεί από την ελληνική κυβέρνηση και άλλα ενδιαφερόμενα έθνη. Ο Ράμπολντ με ενημέρωσε από την πλευρά του ότι τα κεφάλαια για τις εργασίες ανακούφισης θα έπρεπε πιθανώς να παρασχεθούν από την Αγγλία και την Αμερική, δηλώνοντας ότι δεν θα μπορούσαμε να περιμένουμε καμία βοήθεια από την Ιταλία και τη Γαλλία. Ωστόσο, καθώς εξελίσσεται η κατάσταση εδώ, θα πιέσω τους συναδέλφους μου να ζητήσουν και να λάβουν κεφάλαια για το άμεσο έργο ανακούφισης εδώ».

*Το έκτακτο στρατοδικείο, που αποφάσισε την εκτέλεση των Έξ.

Στην Αθήνα ετοιμάζονταν εκτελέσεις

 

Στις 2 Νοεμβρίου ο Αμερικανός επιτετραμμένος Κάφφερυ, δέχθηκε πρόσκληση από τα μέλη της λεγόμενης επαναστατικής επιτροπής, τα οποία απηύθυναν τις ευχαριστίες των ελληνικών αρχών για τη βοήθεια που δόθηκε στους πρόσφυγες από τις αμερικανικές οργανώσεις αρωγής.

«Αναφέρθηκαν επίσης στη σύλληψη και δίκη πολιτικών κρατουμένων, και ζήτησαν τη γνώμη μου. Απαντώντας εξήγησα, ότι θα δημιουργηθεί δυσάρεστη εντύπωση στις Ηνωμένες Πολιτείες εάν προχωρούσαν σε αυθαίρετα μέτρα. Τότε μου δόθηκε η διαβεβαίωση ότι θα εκδοθεί διαταγή για την απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων, που δεν εμπλέκονται στην πραγματικότητα στην καταστροφή στη Μικρά Ασία και ότι θα ληφθούν μέτρα για την εξασφάλιση δίκαιης δίκης για όσους κατηγορούνται για ανάρμοστη συμπεριφορά».

               Εν τω μεταξύ είχε ολοκληρωθεί στην Ανατολική Θράκη ο αναγκαστικός διωγμός όλων των Ελλήνων, με βάση της αποφάσεις των στρατηγών των συμμαχικών χωρών, που λήφθηκαν από κοινού με την Τουρκία στα Μουδανιά. Η θυσία της Θράκης είχε ολοκληρωθεί.

Ο Ύπατος Αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη ναύαρχος Μπρίστολ ειδοποιούσε τον Υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον με έκθεσή του στις 2 Νοεμβρίου 1922, ότι ο Άγγλος στρατηγός Χάριγκτον, αρχιστράτηγος των Συμμαχικών δυνάμεων, είχε βεβαιώσει ότι ελέγχει άμεσα την Ανατολική Θράκη. Σχεδόν όλοι οι Έλληνες άμαχοι είχαν αποσυρθεί «και μάλιστα με τον πιο εύτακτο τρόπο» (σ.σ. αυτό δεν είναι απολύτως ακριβές). Η συμμαχική εποπτεία- έλεγε- έχει διατηρήσει, στο μέτρο του δυνατού, αυστηρή αμεροληψία προς ολόκληρο τον άμαχο πληθυσμό. Δεν υπήρξε καμία παρέμβαση στον άμαχο πληθυσμό στο να πάρουν μαζί τους τα αγαθά τους και τις προμήθειες τροφίμων τους. Μόνο μια μικρή ποσότητα τροφής έχει αφαιρεθεί από τους πρόσφυγες, αλλά σχεδόν όλα τα ζώα και τα μεταφορικά μέσα έχουν φύγει προς την Ελλάδα και ο υπόλοιπος πληθυσμός, δηλαδή οι Τούρκοι, έχουν απογυμνωθεί από βοοειδή, που είναι χρήσιμα στις μεταφορές ή τις καλλιέργειες. Ενώ, λοιπόν, οι προμήθειες τροφίμων έχουν εγκαταλειφθεί οικειοθελώς (σ.σ. άλλη ανακρίβεια, αφού τα βοϊδάμαξα δεν χωρούσαν μεγάλες ποσότητες και εγκαταλείφθηκαν τεράστιες ποσότητες δημητριακών) από τους αναχωρούντες Έλληνες και Αρμένιους. Θα γίνει-έλεγε- προσπάθεια από τις συμμαχικές επιτροπές να αποκατασταθεί το απόθεμα στην Aνατολική Θράκη, όπου ανήκει.

«Πιστεύω ότι οι παραπάνω πληροφορίες είναι απολύτως αξιόπιστες καθώς τις έλαβα από τον στρατηγό Χάρινγκτον» υποστήριζε ο Μπρίστολ και πρόσθετε: «Οι πληροφορίες από τοπικές πηγές μπορεί να είναι λιγότερο αξιόπιστες και να δίνονται για προπαγάνδα. Προτείνω, λοιπόν, να προειδοποιηθούν οι αμερικανικές υπηρεσίες αρωγής στην Ελλάδα να μην της δώσουν πλήρη αξιοπιστία. Καταλαβαίνω ότι οι αναφορές από την Ελλάδα υπολογίζουν σε 800.000 τους πρόσφυγες που απομακρύνθηκαν από την Ανατολία. Αυτό δεν συμφωνεί με την καταγραφή των αριθμών που πραγματικά εκκενώσαμε. Ο δικός μας αριθμός είναι περίπου 300.000 άνθρωποι, που εκκενώθηκαν από όλα τα λιμάνια από τα Μουδανιά έως την Αλάυα, και δεν είναι αξιόπιστο ότι μισό εκατομμύριο άλλοι είχαν ήδη εκκενωθεί πριν τα αντιτορπιλικά μας αναλάβουν τις επιχειρήσεις στις 14 Σεπτεμβρίου».

Οι κατεστραμμένες περιοχές της Ανατολίας έχουν μεγάλη ανάγκη ανακούφισης, έλεγε ο Μπρίστολ….

               Αυτή ήταν η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στη Σμύρνη και την Ανατολική Θράκη. Το εθνικό τραύμα από τον Καταστροφή εκείνη, παρέμεινε για πολλά χρόνια αγιάτρευτο. Γιατί δεν ήταν μόνο οι άμεσες συνέπειες στα πεδία των μαχών. Ήταν και η αποκατάσταση των προσφύγων, που άργησε για πολλά χρόνια και οι πρόσφυγες δεν ικανοποιήθηκαν ποτέ με δικαιοσύνη, για το ύψος των περιουσιών που εγκατέλειψαν.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1922v02/d345)

*Τύπος εποχής