Η τύχη της Θράκης, της Μακεδονίας, των Δωδεκανήσων και της Βόρ. Ηπείρου, στη διάσκεψη του Πότσνταμ, το 1945

*Ο δερματόδετος τόμος με τις οδηγίες για την αμερικανική κυβέρνηση, το 1945

 Aνέκδοτα στοιχεία για τις διαθέσεις 

των Μεγάλων Δυνάμεων, το 1945, 

όταν μοίραζαν τον κόσμο

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Η διάσκεψη του Πότσνταμ, είναι αυτή που μοίρασε εμπράκτως την Ευρώπη, αμέσως μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και λίγους μήνες μετά τη διάσκεψη της Γιάλτας, που είχε αρχικά μοιράζει τον κόσμο βάσει ποσοστών επιρροής, όπως τα είχε γράψει σε μια χαρτοπετσέτα ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Η Διάσκεψη του Πότσνταμ, προαστίου του Βερολίνου, πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά την παράδοση άνευ όρων της Χιτλερικής Γερμανίας. Οι εργασίες της διήρκεσαν από τις 17 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου 1945. Η διάσκεψη της Γιάλτας είχε προηγηθεί  και πραγματοποιήθηκε από τις 4 έως τις 11 Φεβρουαρίου 1945 στην Κριμαία.

              Στη διάσκεψη του Πότσνταμ αποφασίσθηκε μεταξύ άλλων να αποκατασταθούν όλες οι εδαφικές προσαρτήσεις που έκαναν οι Γερμανοί, κατά τη διάρκειας της Κατοχής,  στις χώρες στις οποίες ανήκαν. Καθορίσθηκαν τα ανατολικά σύνορα της Γερμανίας με την Πολωνία. Συμφωνήθηκε κυρίως η άσκηση δίωξης κατά των εγκληματιών πολέμου, ανοίγοντας το δρόμο για τη μεγάλη Δίκη της Νυρεμβέργης. Αποφασίσθηκε ακόμα η αποναζιστικοποίηση και ο εκδημοκρατισμός της Γερμανίας και η απαγόρευση παραγωγής οπλικών συστημάτων. Η διάσκεψη του Πότσνταμ ουσιαστικά προσδιόρισε τον μεταπολεμικό χάρτη της Ευρώπης.

Τότε στη σοβιετική σφαίρα επιρροής πέρασαν οριστικά η Πολωνία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία, η Βουλγαρία, η Αλβανία, η Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία και το τμήμα της Γερμανίας που είχε καταληφθεί από την ΕΣΣΔ, δηλαδή αυτό το γερμανικό κομμάτι, που ήταν γνωστό κάποτε ως Ανατολική Γερμανία. Όλα βάσει του διαμοιρασμού του κόσμου, που είχε σχεδιαστεί σε μια χαρτοπετσέτα στη Διάσκεψη της Γιάλτας. Στην διάσκεψη του Πότσνταμ αποφασίσθηκε να κάνει το επόμενο επιθετικό βήμα η Ρωσία πολεμώντας την Ιαπωνία, η οποία, η οποία συνέχιζε τον πόλεμο στην Ασία. Τελικά πρόλαβαν οι Αμερικανοί και έριξαν την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

*Οι τρεις μεγάλοι που μοίρασαν τον κόσμο, στο Πότσνταμ, από αριστερά Στάλιν, Τρούμαν, Τσώρτσιλ (Φωτογραφία από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ)

Στη διάσκεψη του Πότσνταμ κυριάρχησαν οι τρείς μεγάλες χώρες, δηλαδή οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η ΕΣΣΔ με τους αντίστοιχους ηγέτες τους Χάρρυ Τρούμαν, Ουίνστον Τσώρτσιλ (που στη διάρκεια των εργασιών αντικαταστάθηκε από τον Κλέμεντ Άττλη, που εν τω μεταξύ κέρδισε στις εκλογές της Αγγλίας) και ο Ιωσήφ Στάλιν.

Ενόψει των εργασιών της διάσκεψης του Πότσνταμ, οι αρμόδιες υπηρεσίες των αντίστοιχων υπουργείων των τριών μεγάλων χωρών ετοίμασαν φακέλους για την ενημέρωση των ηγετών. Οι φάκελοι των αμερικανικών υπηρεσιών, που διασώζονται έως σήμερα, βρίσκονται στα Εθνικά Αρχεία. Είναι δερματόδετοι τόμοι. Οι τόμοι αυτοί είναι πολυσέλιδοι και ενδεικτικοί των αντιλήψεων που επικρατούσαν στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και τα ανώτερα κλιμάκια της αμερικανικής κυβέρνησης.

 Ένας από αυτούς τους τόμους αφορά  τις εδαφικές διεκδικήσεις. Στο εσώφυλλο  γράφει: «ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ, Εδαφικές Μελέτες. Προετοιμάστηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών για τη συνάντηση των Αρχηγών των Κυβερνήσεων, 6 Ιουλίου 1945».

*Το εσώφυλλο του δερματόδετου τόμου. Δίπλα διακρίνονται οι σελίδες των ευρετηρίων

 

Από τα περιεχόμενα αυτού ειδικά του φακέλου

 

               Όταν τερματίσθηκε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος η Ελλάδα, κυριολεκτικά καθημαγμένη, προσδοκούσε να ικανοποιήσει τις εθνικές της διεκδικήσεις, που αφορούσαν τα κατεχόμενα από τους Ιταλούς Δωδεκάνησα, την Κύπρο, που την κατείχαν οι Άγγλοι, τη Βόρεια Ήπειρο, που τον κατείχαν οι Αλβανοί, τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα κλπ. Ένα από τα ελληνικά αιτήματα, ήταν και η εκ νέου διαρρύθμιση των  ελληνοβουλγαρικών συνόρων, όπου ζητούσαμε επέκταση, σε βάθος περίπου 30 χιλιομέτρων.

               Ας δούμε όμως ποιες απόψεις είχε τότε το αμερικανικό κατεστημένο, ειδικά για περιοχές που αφορούσαν την Ελλάδα. Από την ανάγνωση του περιεχομένου αυτών των προετοιμασμένων κειμένων δεν προκύπτει αν όρων υποστήριξη των ελληνικών διεκδικήσεων, όταν μάλιστα γειτονικές χώρες με τις οποίες η Ελλάδα είχε διαφορές, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν ταχθεί με το μέρος των ναζί και των φασιστών.  Το κείμενο που αφορά τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, είναι το ακόλουθο:

*Η σελίδα με την αναφορά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα

«Σύσταση: Να επιβεβαιωθεί η ελληνική κυριαρχία στην Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη και να μην δοθεί ενθάρρυνση στις ελληνικές διεκδικήσεις στη Νότια Βουλγαρία. Η οικονομική πρόσβαση της Βουλγαρίας στο Αιγαίο θα πρέπει να εξασφαλιστεί μέσω της πρόβλεψης χρήσης του λιμανιού της Θεσσαλονίκης ή του Δεδέαγατς.

Βασικά γεγονότα: Η ελληνική Μακεδονία αποκτήθηκε από την Ελλάδα από την Τουρκία το 1913. Η Δυτική Θράκη παραχωρήθηκε στην Ελλάδα από τις Συμμαχικές Δυνάμεις το 1923. Το 1941 η Βουλγαρία κατέλαβε και προσάρτησε την Ελληνική Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη, αλλά έπρεπε να αποσυρθεί σε συμμόρφωση με την ανακωχή του Οκτωβρίου 1944. Αυτή η αμφισβητούμενη περιοχή έχει έκταση περίπου 5.460 τετραγωνικά μίλια σε έκταση και έχει περίπου 645.700 κατοίκους, κυρίως Έλληνες ενώ 85.000 Τούρκοι αποτελούν το κυρίαρχο μειονοτικό στοιχείο. Η ελληνική Δυτική Μακεδονία, την οποία η Βουλγαρία δεν προσάρτησε το 1941, είναι επίσης κυρίως ελληνική σε πληθυσμό, αλλά έχει περίπου 50.000 Σλάβους κατοίκους της Μακεδονίας που παρέχει τη βάση για πιθανές βουλγαρικές και γιουγκοσλαβικές διεκδικήσεις.

Η ελληνική αξίωση για εδάφη στη Νότια Βουλγαρία δεν έχει καθοριστεί επακριβώς. Ο πληθυσμός αυτής της γενικής περιοχής είναι περίπου τα δύο τρίτα Βούλγαροι και ο υπόλοιπος Τούρκοι. Η ελληνική αξίωση βασίζεται σε στρατηγικούς λόγους».

               Εδώ αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι η Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, πραγματοποιήθηκε το 1946 με στόχο να διευθετήσει τις διεθνείς εκκρεμότητες, που προέκυψαν από τον ολέθριο 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στη διάσκεψη συμμετείχε και η Ελλάδα προβάλλοντας κυρίως κρίσιμα ζητήματα εδαφικών διεκδικήσεων. Οι εδαφικές διεκδικήσεις αφορούσαν βασικά την ένταξη των Δωδεκανήσων και της Βορείου Ηπείρου στην ελληνική επικράτεια, καθώς και τη διαρρύθμιση των συνόρων με τη Βουλγαρία.

Η συνδιάσκεψη ξεκίνησε στις 29 Ιουλίου 1946 και ολοκληρώθηκε στις 15 Οκτωβρίου του 1946. Μοναδικό ελληνικό αίτημα που ικανοποιήθηκε σε αυτή ήταν η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, που έγινε αργότερα. Οι διεθνείς συμφωνίες που προέκυψαν από τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων περιλήφθηκαν στη Συνθήκη Ειρήνης, η οποία υπογράφηκε στη Γαλλική πρωτεύουσα στις 10 Φεβρουαρίου του 1947.

Η έρευνα σήμερα στα αμερικανικά διπλωματικά αρχεία, δείχνει ανάγλυφα τις αγωνίες της Ελλάδας, που είχε βγει από ένα αιματηρό παγκόσμιο πόλεμο και δυστυχώς έμπαινε σε έναν άκρως ολέθριο εμφύλιο πόλεμο, στον οποίο τρία γειτονικά κράτη, παρείχαν βοήθεια και στήριξη στους κομμουνιστές αντάρτες της Ελλάδας. Καθημαγμένη και κατεστραμμένη προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της χωρίς πραγματική και ειλικρινή βοήθεια για ανάπτυξη και όχι μόνο για πόλεμο. Έτσι σε απόρρητο αμερικανικό Μνημόνιο προς τον Υπουργό Εξωτερικών γραμμένο στην Ουάσιγκτον, στις 11 Μαΐου 1946, γίνεται αναφορά στο ελληνικό αίτημα ενόψει της Συνδιάσκεψης, για διόρθωση των ελληνοβουλγαρικών συνόρων. Ειδικότερα κατά το αμερικανικό έγγραφο, η Ελλάδα επιθυμούσε να προωθήσει τα σύνορά της με τη Βουλγαρία κατά μέσο όρο περίπου τριάντα έξι μίλια βόρεια σε βάθος, στις περιοχές Μακεδονίας- Θράκης, διπλασιάζοντας περίπου το ισχύον τότε πλάτος της επικράτειάς της μεταξύ Βουλγαρίας και Αιγαίου.

Τελικά οι Αμερικανοί δεν ενέδωσαν στο ελληνικό αίτημα, ενώ οι χώρες του Παραπετάσματος, όπως η ΕΣΣΔ, η Ουκρανία και η Πολωνία αντέδρασαν έντονα κατά της Ελλάδας (Βλέπετε σχετικά με το θέμα αυτό στο https://sitalkisking.blogspot.com/2020/08/1946.html).

*1948: Οι Δωδεκανήσιοι γονυπετείς, υποδέχονται την πολυπόθητη ελευθερία

Πήραμε τα Δωδεκάνησα, αλλά κινδύνευσε το Καστελόριζο

 

               Ας δούμε τι έγραφαν οι οδηγίες για την αμερικανική ηγεσία σχετικά με το μέλλον των Δωδεκανήσων, που τελικά τα πήραμε, αλλά κινδυνέψαμε να χάσουμε τότε το Καστελόριζο. Ειδικά για τα Δωδεκάνησα που κατείχαν οι Τούρκοι και τους τα πήραν το 1912 οι Ιταλοί, οι οδηγίες των Αμερικανών, έγραφαν τα εξής:

«Τα Δωδεκάνησα

Α. Τα Δωδεκάνησα, εκτός ίσως από το Καστελόριζο, θα έπρεπε να παραδοθούν στην Ελλάδα. Πρέπει να απαιτηθεί η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών. Το Καστελόριζο, λόγω της γειτνίασής του με τις τουρκικές ακτές και της σχετικής απομάκρυνσης από τα άλλα νησιά, μπορεί να αποδοθεί στην Τουρκία.

Β. Τα Δωδεκάνησα τεχνικά γνωστά ως ιταλικές κτήσεις του Αιγαίου, αποτελούνται από τα 14 νησιά (Ρόδος, Κως, Κάλυμνος, Λέρος, Νίσυρος, Τήλος, Σύμη Χάλκη, Αστυπάλαια, Κάρπαθος, Κάσος, Πάτμος, Λειψοί και Καστελόριζο). Η Ιταλία κατέλαβε τα 13 από τα νησιά κατά τον πόλεμο της Λιβύης, κατέλαβε το Καστελόριζο κατά τη διάρκεια του πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου και κέρδισε την πλήρη αναγνώριση της ιταλικής κυριαρχίας και στα 14 νησιά με τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923. Έχουν συνολική έκταση 1,34 τετραγωνικά μίλια και συνολικά περίπου 130.000 κατοίκους, από τους οποίους σχεδόν το 90 τοις εκατό είναι Έλληνες. Τα νησιά έχουν μικρή οικονομική σημασία αλλά κάποια στρατηγική σημασία λόγω της θέσης τους κοντά στις ακτές της Ανατολίας και κοντά στην είσοδο του Αιγαίου».

*Τσάμηδες με φιλοναζιστικά σύμβολα, διαδηλώνουν

Ελληνοαλβανικά σύνορα και Τσάμηδες

 

               Ένα άλλο κρίσιμο θέμα στην περιοχή των Βαλκανίων, αφορούσε το ζήτημα των ελληνοαλβανικών συνόρων, ειδικά μάλιστα μετά την αποφασιστική κίνηση του Ναπολέοντα Ζέρβα στη διάρκεια της Κατοχής, να απομακρύνει από την Ήπειρο του Τσάμηδες, που είχαν συνεργασθεί με τους κατακτητές και προκάλεσαν τεράστια προβλήματα εις βάρος των Ελλήνων. Άλλωστε προϋπήρχαν προβλήματα γιατί η Βόρεια Ήπειρος είχε απελευθερωθεί από τους Έλληνες, αλλά οι αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων παραχωρούσαν την περιοχή στους Αλβανούς.   

               Για το ζήτημα των ελληνοαλβανικών συνόρων, οι οδηγίες για λογαριασμό της κυβέρνησης Χάρρυ Τρούμαν ανέφεραν τα ακόλουθα:

«ΑΛΒΑΝΙΚΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ

Σύσταση: Εν αναμονή της αντικειμενικής εξέτασης των αντίστοιχων διεκδικήσεων της Αλβανίας και της Ελλάδας στη Νότια Αλβανία (Βόρεια Ήπειρος), αυτή η κυβέρνηση θα πρέπει να υποστηρίξει τη διατήρηση των προπολεμικών ορίων και σε συνεννόηση με τις άλλες κύριες Συμμαχικές Κυβερνήσεις, αντιτίθενται σε οποιαδήποτε μέτρα των αμφισβητούμενων κρατών ή των υπηκόων τους που παραβιάζουν αυτό το όριο και λαμβάνουν υπόψη τις επιθυμίες των κατοίκων της αμφισβητούμενης περιοχής και πρέπει να αντιπροσωπεύουν τη μέγιστη δυνατή συμβολή στην ειρήνη και τη σταθερότητα της περιοχής.

Ιστορικό: H γνωστή ως Βόρεια Ήπειρος (Νότια Αλβανία) διεκδικήθηκε από την Ελλάδα στη Διάσκεψη Ειρήνης το 1919. Η Διάσκεψη των Πρέσβεων, ωστόσο, αποφάσισε στις 9 Νοεμβρίου 1921, να επιβεβαιώσει τα αλβανικά σύνορα όπως καθορίστηκαν από τη Διάσκεψη των Πρέσβεων των έξι Ευρωπαϊκών Δυνάμεων στο Λονδίνο το 1913 και  υπόκεινται σε ορισμένες καθορισμένες τροποποιήσεις, που πρέπει να πραγματοποιηθούν από μια Επιτροπή Συνόρων. Το όριο καθορίστηκε οριστικά από τη Διάσκεψη των Πρεσβευτών στο Παρίσι στις 30 Ιουλίου 1926. Η Βόρειος Ήπειρος έχει έκταση περίπου 2.800 τετραγωνικά μίλια και πληθυσμό περίπου 300.000 ατόμων, εκ των οποίων όλοι, αλλά ίσως το δέκα τοις εκατό είναι Αλβανοί. Η εμπρηστική προπαγάνδα και η πρόσφατη εκδίωξη των Αλβανών από γειτονικά εδάφη στη βορειοδυτική Ελλάδα έχουν εντείνει τα πικρά συναισθήματα που προκαλεί η μακροχρόνια διαμάχη γι’ αυτό το έδαφος και έχουν αυξήσει τον κίνδυνο συνοριακών επεισοδίων και επακόλουθων ένοπλων συγκρούσεων».

*Η σφραγίδα της Βιβλιοθήκης Χάρρυ Τρούμαν

               Αυτό ήταν το κλίμα, αμέσως μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι νικήτριες δυνάμεις επιχειρούσαν να διαμορφώσουν το μεταπολεμικό χάρτη, όπως είχαν μοιράσει τον κόσμο στη Διάσκεψη της Γιάλτας αρχικά. Η Ελλάδα με τις τόσες θυσίες, κατόρθωσε τελικά να εξασφαλίσει μόνο την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων, που και αυτή ολοκληρώθηκε  το 1948. Και κυρίως, δεν απέφυγε έναν εμφύλιο πόλεμο, με ευθύνη του ΚΚΕ.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Υστερόγραφο

*Για τη διάσκεψη του Πότσνταμ και την επιθυμία του Στάλιν να κάνει ναυτική βάση στην Αλεξανδρούπολη, διαβάστε στο 

https://sitalkisking.blogspot.com/2022/04/1945.html

ΠΗΓΗ

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ, Βιβλιοθήκη Χάρρυ Τρούμαν (https://catalog.archives.gov/id/124047026?object=&object)