ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη: Εκπέμπει και «άρωμα» Θράκης

*Ο Γεώργιος Γεννάδιος, Εθνική Πινακοθήκη, έργο του Ludwig Thiersch,

*Ο Γεώργιος Γεννάδιος

γεννήθηκε στη Σηλυβρία

*Εξελίχθηκε σε διδάσκαλο του Γένους

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη είναι μία από τις πλέον πλούσιες σε βιβλία και οργανωμένες βιβλιοθήκες της Ελλάδας. Πήρε το όνομα «Γεννάδειος» προς τιμήν του Θρακός Γεωργίου Γενναδίου (1786-1854), μεγάλου Διδασκάλου του Γένους και πατέρα του ιδρυτή της Βιβλιοθήκης διπλωμάτη Ιωάννη Γενναδίου, λογίου και μεγάλου συλλέκτη των βιβλίων.

Η φημισμένη αυτή βιβλιοθήκη σχετίζεται με το Γεώργιο Γεννάδιο, ο οποίος γεννήθηκε στη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης και διέπρεψε στα γράμματα, ώστε σήμερα να συγκαταλέγεται στους μεγάλους διδάσκαλους του Γένους. Υπενθυμίζεται ότι στη Σηλυβρία γεννήθηκε και ο Άγιος Νεκτάριος.

Ο Γεώργιος Γεννάδιος γεννήθηκε στη Σηλυβρία το 1786. Η οικογένειά του ήταν ευσεβής και κατά παράδοση ένα από τα παιδιά της έπρεπε να αφιερωθεί στη διακονία της Εκκλησίας. Αυτό συνέβαινε από γενεά σε γενεά. Μετά το θάνατο του πατέρα του η οικογένειά του μετακόμισε στα Δολιανά Ηπείρου, όπου διδάχθηκε τα πρώτα γράμματα. Συμπλήρωσε τις σπουδές του στα Ιωάννινα και σε ηλικία 11 ετών εστάλη στη Ρουμανία σε ένα θείο του ηγούμενο σε ελληνικό μοναστήρι του Βουκουρεστίου. Εκεί συνέχισε τις σπουδές του με δάσκαλο τον επιφανή Λάμπρο Φωτιάδη. Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1809 συνόδευσε ως παιδαγωγός αν και νεότατος, τους γιους ενός Έλληνα μεγιστάνα της Ρουμανίας στη Λειψία, όπου επωφελήθηκε από την ευκαιρία που του δόθηκε και έκανε νέες σπουδές στην ιατρική, στη Γερμανία. Επειδή όμως το μάθημα της ανατομίας τους προκαλούσε αποτροπιασμό, στράφηκε τελικά στη φιλολογία. Έτσι κατόρθωσε να αναδειχθεί σε ένα σπουδαίο φιλόλογο και ο αρχιμανδρίτης Νεόφυτος Δούκας να τον καλέσει να διδάξει το 1815 στη Αυθεντική Σχολή Βουκουρεστίου.

Η φήμη του ξεπέρασε τα όρια της Ρουμανίας και ο Καποδίστριας υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας τον κάλεσε το 1817 να διευθύνει την πρώτη Ελληνική Σχολή της Οδησσού. Εκεί συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

*Από τα εγκαίνια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης στις 23 Απριλίου του 1926

Το μουστάκι και οι βαρ- όνοι!!!

Τότε ο Γεννάδιος αντιμετώπισε ένα ιδιόμορφο πρόβλημα. Στην Ρωσία επιτρεπόταν να έχουν μουστάκι μόνο οι αξιωματικοί. Ο Γεννάδιος όμως άκαμπτος στις αρχές του αρνήθηκε να ξυρίσει το μουστάκι μη θέλοντας να ακολουθήσει τη μόδα της «φραγκίζουσας ξύρισις». Ήταν έτοιμος μάλιστα να εγκαταλείψει την Οδησσό. Τη λύση έδωσε με σολομώντεια σοφία ο Καποδίστριας, που φρόντισε να γίνει ο Γεννάδιος «επίτιμος ανθυπολοχαγός του ρωσικού στρατού» και έτσι δεν έκοψε το μουστάκι του!!!

Εκεί στην Οδησσό συνέβη και κάτι άλλο αρκούντως χαρακτηριστικό για την προσωπικότητα του Γεννάδιου. Ο Τσάρος θέλησε να προσφέρει στον Γεννάδιο ένα τιμητικό τίτλο ευγενείας, αλλά εκείνος αρνήθηκε πεισματικά να πάρει τέτοιο τίτλο. Και είπε στον Καποδίστρια:

«Αν εμείς οι Έλληνες αρχίζουμε να γινόμαστε βαρόνοι , υπάρχει κίνδυνος μήπως μερικοί αποβάλλουν το βαρ- και μείνουν όνοι»!!!.

Το 1820 τον κάλεσε ο ηγεμόνας Α. Σούτσος στο Βουκουρέστι για να αναδιοργανώσει την Ελληνική Σχολή. Αρκετοί από τους μαθητές του εκεί, έγιναν αργότερα Ιερολοχίτες του Υψηλάντη και πήραν μέρος στη μάχη του Δραγατσανίου το 1821.

*Πορτρέτο του Γεώργιου Γεννάδιου. Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, έργο του Νίκου Νικολαΐδη

Οργάνωνε εράνους για την επαναστατημένη Ελλάδα

Όταν εξερράγη η Επανάσταση του 1821 στη Μολδοβλαχία ο Γεώργιος Γεννάδιος πήγε στη Γερμανία και οργάνωσε εράνους για τους επαναστατημένους και αποστολές εφοδίων μέσω Τρανσυλβανίας. Όταν όμως πληροφορήθηκε την ήττα των δυνάμεων του Υψηλάντη αναγκάσθηκε να μείνει έως το 1824 στη Γερμανία τελειοποιώντας τις σπουδές του. Στη συνέχεια κατέβηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα. Οδοιπορώντας μέσω της Ιταλίας επιβιβάσθηκε σε πλοίο στην Αγκώνα και αποβιβάστηκε στη Ζάκυνθο. Από εκεί με ιστιοφόρο πέρασε στην Κυπαρισσία και κατέληξε στο Ναύπλιο, ενώ στο Άργος οργάνωσε το λεγόμενο Κεντρικό Σχολείο και διορίσθηκε «αρχιδιδάσκαλος, ως πολυμαθής και ικανός εις το σχολαρχείον» με απόφαση του Βουλευτικού προεδρεύοντος του μητροπολίτη Θεοδώρητου Βρεσθένης. Με άλλη απόφαση του 1827 είχε διορισθεί μέλος τετραμελούς επιτροπής, που θα εξηγούσε και θα ανέλυε στο λόρδο Κόχραν την κατάσταση της επαναστατημένης Ελλάδας και τα μέτρα που χρειάζονταν να ληφθούν για τη σωτηρία της.

Εκείνη την εποχή είχε ενσκήψει πανώλη. Αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το Άργος και πήγε στην Αθήνα, όπου με εντολή του Ιωάννη Γκούρα οργάνωσε σχολείο. Έγινε φίλος με τον φιλέλληνα Φαβιέρο και τον ακολούθησε στην ατυχή εκστρατεία στην Κάρυστο. Τότε βαφτίστηκε και στο πυρ. Μετά την αποτυχία εκείνης της εκστρατείας, επέστρεψε στην Αθήνα, όπως αφηγείτο ο ποιητής Παναγιώτης Σούτσος, ξυπόλητος, ηλιοκαμένος και γεμάτος ψείρες!!!

Ακολουθεί η εκστρατεία του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και η πτώση του Μεσολογγίου το 1826. Οι δρόμοι του Ναυπλίου γεμίζουν με δυστυχείς πρόσφυγες. Ο Γεννάδιος προσφέρει για την ανακούφισή των Μεσολογγιτών τα χρήματά του και τους παρηγορεί με συγκινητικά λόγια. Το περιστατικό αυτό που έγινε στις 8 Ιουνίου 1826 περιγράφει στα απομνημονεύματά του ο Αμερικανός φιλέλληνας γιατρός Σαμουήλ Γκρίντλεϋ Χάου. Έγραψε για τον φλογερό λόγο του και για την κίνηση να πετάξει κάτω το πουγκί με τα χρήματά του και να καλέσει και τους άλλους να μιμηθούν το παράδειγμά του. Ο Γεννάδιος προτρέπει τους Έλληνες να προσφέρουν όπλα και άλογα και με αυτά σχηματίζεται σώμα Ιππικού, αλλά και φάλαγγες πολεμιστών από τους πρόσφυγες. Ο Ανδρέας Ζαΐμης και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης του προσφέρουν την αρχηγία, αλλά ο Γεννάδιος την αποποιείται και φεύγει κρυφά για Ύδρα, Σύρο, και Τήνο προτρέποντας τους νησιώτες να συμβάλουν ενεργά στον αγώνα.

Στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827 με πρόεδρο τον Γεώργιο Σισίνη ο Γεννάδιος εξελέγη αντιπρόσωπος των Ηπειρωτών και πήρε ενεργό μέρος, ως μέλος ειδικής επιτροπής, στη σύνταξη του ψηφίσματος για το Πολίτευμα της Ελλάδας. Η Εθνοσυνέλευση εκείνη είχε εκλέξει ως κυβερνήτη της Ελλάδας τον Ιωάννη Καποδίστρια.

Μια άλλη επιτροπή στην οποία συμμετείχε ο Γεώργιος Γεννάδιος, τον Απρίλιο του 1827 είχε αποφασίσει να δώσει γη και ελιές, από τον Ελαιώνα της Αττικής στους πολιορκημένους και στις οικογένειες όσων βρήκαν τον θάνατο κατά την πολιορκία της Ακρόπολης.

*Το ζεύγος των δωρητών Ιωάννης και Ανθή Γενναδίου (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)

Συνεργάσθηκε με τον Καποδίστρια

Όταν ο Καποδίστριας έφτασε στην Ελλάδα, συναντήθηκε με τον Γεώργιο Γεννάδιο στην Αίγινα και του ανέθεσε ορισμένες εμπιστευτικές αποστολές, καθώς και την οργάνωση Ορφανοτροφείου και Κεντρικού Σχολείου. Στην Αίγινα ο Γεννάδιος ίδρυσε την πρώτη Εθνική Βιβλιοθήκη το 1832 και Μουσείο.

Αργότερα πήγε στην Αθήνα όπου οργάνωσε το νέο Γυμνάσιο και συνεργάσθηκε για την ίδρυση νέου Πανεπιστημίου, στο οποίο εξελέγη μεταξύ των πρώτων καθηγητών, αλλά αμέσως παραιτήθηκε. Για το γεγονός αυτό έλεγε:

«Αν όλοι εισπηδήσωμεν εις το Πανεπιστήμιον, ποίος θα μείνη εις τα κατώτερα σχολεία;».

Και δέχθηκε να διδάσκει στη Ριζάρειο σχολή.

Ο Γεννάδιος υπήρξε από τα ιδρυτικά στελέχη της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, της Αρχαιολογικής και άλλων θεσμών. Κατά τις περιγραφές της εποχής του: «Υπήρξε ψυχή και κινούσα δύναμις όλων των αγαθοεργών ιδρυμάτων, παρακινών και εξάπτων τον ζήλο των ομογενών του εξωτερικού εις δωρεάς και εθνωφελή έργα».

Εργάσθηκε αποτελεσματικά για την καλή λειτουργία του Αρσακείου, του οποίου ήταν ιδρυτικό μέλος και φρόντισε για τη μόρφωση των γυναικών της εποχής του. Κατόρθωσε να στείλει μαθητές που αρίστευαν στη Γερμανία για περαιτέρω σπουδές.

Το 1854 όταν εξερράγη ένα επαναστατικό κίνημα στην Ήπειρο παρά την προχωρημένη ηλικία του δέχτηκε να αναλάβει την προεδρία της επαναστατικής επιτροπής.

Ο θάνατός του το 1854 ήταν άδοξος. Είχε ξεσπάσει τότε στην Αθήνα επιδημία χολέρας, που ήταν αιτία να διαλυθεί το Πανεπιστήμιο, τη Γυμνάσιο και τα άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα, γιατί είχαν φύγει οι καθηγητές και οι δάσκαλοι. Μόνο ο Γεννάδιος έμεινε διδάσκοντας στη Ριζάρειο, αν και οι μαθητές τους ήθελαν να κλείσει το σχολείο τους από το φόβο μετάδοσης της χολέρας. Ο Γεννάδιος, έτρεχε μέσα στα κρύα του χειμώνα προσπαθώντας να τους πείσει να παραμείνουν. Κρυολόγησε βαριά και στις 12 Νοεμβρίου του 1854 πέθανε.

*Ο Ιωάννης Γεννάδιος και η σύζυγός του Ανθή

Η μεγαλειώδης βιβλιοθήκη επ’ ονόματί του

Η ιστορία της Βιβλιοθήκης αρχίζει το 1922. Τότε δώρισε την προσωπική του συλλογή βιβλίων ο διπλωμάτης, λόγιος και μεγάλος βιβλιόφιλος Ιωάννης Γεννάδιος, γιος του διδάσκαλου του Γένους Γεώργιου Γεννάδιου, που αριθμούσε τους 50.000 τόμους και χειρόγραφα, στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών με τον όρο να στεγαστεί χωριστά και να είναι προσιτή σε όλους τους επιστήμονες από όλο τον κόσμο.

Την ανέγερση του αρχικού κτιρίου της Γενναδείου Βιβλιοθήκης στις αρχές του 20ού αιώνα ανέλαβε το αμερικανικό ίδρυμα Κάρνεγκι. Το κτίριο οικοδομήθηκε στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του Λυκαβηττού σε έκταση που παραχωρήθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση. Το αρχικό κτίριο της Βιβλιοθήκης, δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, σχεδιάστηκε από τους Αμερικανούς αρχιτέκτονες Τζων Βαν Πελτ και Στιούαρτ Τόμσον. Η ανέγερση πραγματοποιήθηκε μεταξύ των ετών 1923 και 1925. Η περίφημη αυτή Βιβλιοθήκη εγκαινιάστηκε στις 23 Απριλίου του 1926 από τον Ιωάννη Γεννάδιο και τη σύζυγό του. Ήταν ημέρα εορτής του Αγίου Γεωργίου.

Και στην περίπτωση του Γεώργιου Γενναδίου, που γεννήθηκε στη Σηλυβρία, διαπιστώνουμε την έφεση των αλύτρωτων Ελλήνων κατά την εποχή της Οθωμανοκρατίας, για τα γράμματα και την Παιδεία.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Εφημερίδα «Μακεδονία» Σεπτέμβριος 1930

*Ομιλία της κ. Λεονώρα Ναβάλι στις 3 Σεπτεμβρίου 2022 στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη

*Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων

*Εφημερίδα «Πρωία» Απρίλιος 1926

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΠΡΩΪΑ