Οι τραγικές εκτελέσεις αυτοδιοικητικών παραγόντων στο νομό Έβρου κατά την ναζιστική Κατοχή

*Το συνοδευτικό έγγραφο με το οποίο υποβλήθηκε στο υπουργείο Εσωτερικών η κατάσταση με τα ονόματα των εκτελεσθέντων αυτοδιοικητικών παραγόντων του νομού Έβρου 

 

 

*Ανέκδοτος κατάλογος με ονόματα

Από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Οι εκφραστές της τοπικής αυτοδιοίκησης στο νομό Έβρου, κατά τη διάρκεια της Ναζιστικής Κατοχής 1941-1944, πλήρωσαν και αυτοί βαρύ φόρο αίματος, τόσο από τους κατακτητές Γερμανούς όσο και από τους ‘Έλληνες ταξικούς αντιπάλους, που αποσκοπούσαν στην κατάληψη της εξουσίας αμέσως μετά την απελευθέρωση.

               Το 1946 είχαν ζητηθεί από το υπουργείο Εσωτερικών στοιχεία για τους εκτελεσθέντες κατά την Κατοχή αυτοδιοικητικούς, δημάρχους προέδρους κοινοτήτων, γραμματείς κλπ. όλης της χώρας.

               Ο νομάρχης Έβρου Ιωάννης Βούρβουλης συνέταξε στις 5 Σεπτεμβρίου 1946 ένα τέτοιο κατάλογο και τον υπέβαλε στη Διεύθυνση Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο υπουργείο Εσωτερικών και τον  κοινοποίησε στη Γενική Διεύθυνση του υπουργείου Βορείου Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη και στη Γενική Διοίκηση Θράκης στην Κομοτηνή.

               Ένα αντίγραφο με τα ονόματα των θυμάτων της Κατοχής από την τοπική αυτοδιοίκηση του νομού Έβρου διασώζεται σήμερα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Από την μελέτη του πίνακα αυτού προκύπτει ότι τα περισσότερα θύματα εκτελέσεων σημειώθηκαν προς τα τέλη του 1943 και στις αρχές του 1944. Στον πίνακα αυτό δεν υπάρχει το όνομα του νομάρχη Έβρου Ιωάννη Φραγκούλη, που δολοφονήθηκε Μεγάλη Πέμπτη του 1942 στο Διδυμότειχο, που τότε ήταν έδρα νομαρχίας γιατί η Αλεξανδρούπολη είχε παραχωρηθεί από τους Ναζί στους Βουλγάρους.

Δυστυχώς κατά τη διάρκεια της Κατοχής σημειώθηκαν στον Έβρο, εκτελέσεις αυτοδιοικητικών παραγόντων, οι περισσότερες από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, που τον καθοδηγούσε αποκλειστικά το ΚΚΕ, οποίο δεν επέτρεψαν ανάπτυξη άλλου αντάρτικου στο νομό (περίπτωση δολοφονίας Γεωργίου Σταθάτου)  και λιγότερες από τους κατακτητές Γερμανούς.

*Ο καπετάν Οδυσσέας Γαλεάδης

Το ΚΚΕ προχώρησε στις αρχές του 1944 στην εκτέλεση του καπετάνιου του ΕΛΑΣ Οδυσσέα Γαλεάδη, ο οποίος εμφανίσθηκε στα βουνά του Έβρου τον Απρίλη του 1943 ανέλαβε την ηγεσία της εαμικής αντίστασης χωρίς να παρουσιάσει κομματικά διαπιστευτήρια  και καθοδήγησε το ανταρτικό κίνημα έως το Φεβρουάριο του 1944 που συνελήφθη, δικάσθηκε από ανταρτοδικείο με συμμετοχή των κατοίκων του χωριού Λευκίμη Σουφλίου και εκτελέσθηκε με βάση τις βαριές κατηγορίες που διατυπώθηκαν εναντίον του για τις αδικαιολόγητες εκτελέσεις.

               Όπως έγραψε ο Βαγγέλη Κασάπης γνωστός ως καπετάν Κρίτων στο δίτομο βιβλίο του «Στον κόρφο της Γκίμπραινας»:

               «Έγιναν ορισμένες εκτελέσεις αδικαιολόγητες στη συνείδηση του λαού, με αναπόδειχτες κατηγορίες. Ακόμα και εκτελέσεις από προσωπικούς λόγους» (τόμος Β΄ σελ. 116).

Στο ίδιο βιβλίο, υπάρχει και κριτική της δράσης του, η οποία  κατέληξε άδοξα εξαιτίας των λαθών, που του καταλογίσθηκαν από τους συντρόφους του, αλλά και των αδικαιολόγητων εκτελέσεων, που έπληξαν ανεπανόρθωτα το κομμουνιστικό αντιστασιακό κίνημα. Μεταξύ άλλων καταλογίσθηκε στον Οδυσσέα ως θανάσιμο λάθος του να δώσει σε κάθε αντάρτη το δικαίωμα να ανακρίνει τον κάθε ύποπτο και να αποφασίζει για τη ζωή του χωρίς απόφαση δικαστηρίου.

Εξ άλλου σύμφωνα με τον Κώστα Κωνσταντάρα, επιτελάρχη της 6ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ, ο καπετάν-Οδυσσέας «στο δεκαπεντάμηνο που ήταν αρχηγός των ανταρτών, υπήρξε ανελέητος προς κάθε αντιφρονούντα και κατεδίωξε με φανατισμό όσους εκδήλωναν φιλοαγγλικά αισθήματα".

«Να σφάξετε αλύπητα…»

                Στα στοιχεία που διασώθηκαν για τη δράση του καπετάν Οδυσσέα, χαρακτηριστικά μια ανακοίνωση που εκδόθηκε στις 27 Νοεμβρίου 1943 από το Τμήμα Έβρου του ΕΛΑΣ και δημοσιεύθηκε στην πολυγραφημένη αντιστασιακή εφημερίδα «Λαϊκός Φρουρός» (αρχεία ΑΣΚΙ) η οποία εκδίδονταν στα βουνά,  δείχνει τις συνθήκες που επικρατούσαν, στις σχέσεις ανταρτών και πληθυσμού. Είναι ανακοίνωση του αρχηγού των ανταρτών Οδυσσέα και απευθύνεται στο λαό του νομού. Η ανακοίνωση αυτή, αφού αναφέρεται στο φαινόμενο του μαυραγοριτισμού, καταλήγει με τη φράση:

               «Αντάρτες του νομού μας, σας δίνω εντολή να σφάξετε αλύπητα τον καθένα, που δεν πραγματοποιεί τις αποφάσεις αυτές που εξυπηρετούν το λαό μας. ΒΟΥΝΑ ΕΒΡΟΥ 20 του ΝΟΕΜΒΡΗ 1943».

                Κατά την εκδιδόμενη αντάρτικη εφημερίδα «Λαϊκός Φρουρός», αποκεφαλίσθηκαν έως τις 10 Οκτωβρίου 1943 περίπου 75 πολίτες, μετά την καταδίκη τους σε θάνατο από το «Λαϊκό Δικαστήριο» για εσχάτη προδοσία. Από αρχές Νοεμβρίου 1943 και μέχρι την 26 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους με αποφάσεις των ανταρτοδικείων καταδικάσθηκαν σε θάνατο και εκτελέσθηκαν κάτοικοι πολλών χωριών, όπως της Βρυσούλας, της Καβησσού, του Τυχερού, του Δορίσκου και άλλων, μεταξύ των οποίων οι Αριστείδης Δουλτσαρίδης, Πρόεδρος Κοινότητας Βρυσούλας (το όνομά του δεν αναφέρεται στον κατάλογο του νομάρχη Βούρβουλη) Αλέξανδρος Ευθ. Σταμπουλίδης, Πρόεδρος Κοινότητας Καβησσού και ο Στέφανος Στεφανόπουλος, Πρόεδρος Κοινότητας Τυχερού.

               Πόσους εκτέλεσε ο Οδυσσέας; Σήμερα δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τον αριθμό των θυμάτων του, που είναι πολύ περισσότερα από τα θύματα των Γερμανών κατακτητών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα έγγραφα που διασώζονται στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, δίνουν κάθε φορά διαφορετικούς αριθμούς για τα θύματα του καπετάν Οδυσσέα. Μερικές φορές ίσως και διογκωμένους γιατί δεν υπήρχε η δυνατότητα διασταυρώσεων. Σε έκθεση π.χ. της 3ης Απριλίου 1944, η οποία συνετάγη στην Αδριανούπολη, αναφέρεται ότι στον νομό Έβρου σε διάστημα ενός έτους δολοφονήθηκαν περί τα 800 άτομα. Από αυτά τα 275 ήταν Γερμανοί και Βούλγαροι. Οι υπόλοιποι εκτελέσθηκαν λόγω προσωπικών αντιζηλιών και προηγούμενων διαφορών (μίση- φθόνοι) «και περίπου 150 «δια μαύρην αγοράν» και εκμετάλλευσιν της δυστυχίας και της πτώχειας του λαού». Στις 12 Δεκεμβρίου 1943, τρεις αντάρτες που πέρασαν κρυφά στην Τουρκία, πήγαν στο ελληνικό προξενείο της Αδριανούπολης και μεταξύ άλλων είπαν, ότι ο αριθμός των 300 εκτελέσεων, που ισχυρίσθηκαν μερικοί είναι υπερβολικός και φανταστικός. Σύμφωνα με αναφορά του πρόξενου Δ. Καλούτση (10 Μαρτίου 1944) τον επισκέφθηκαν στο προξενείο Αδριανούπολης με δική τους πρωτοβουλία δύο αντάρτες του Έβρου. Ο ένας μάλιστα καταγόμενος από την Ξάνθη. Του αφηγήθηκαν τα γεγονότα της σύλληψης, καταδίκης και εκτέλεσης του Οδυσσέα και ανέφεραν ότι επί της ηγεσίας του εκτελέσθηκαν πάνω από 400 άτομα στον Έβρο, με μικρό ποσοστό από αυτούς να είναι πράκτορες ή συνεργάτες του εχθρού. Είπαν επίσης ότι ο Οδυσσέας είχε αποφασίσει να εκτελέσει πάνω από 2.000 άτομα και να κάψει ορισμένα χωριά (μεταξύ αυτών ανέφεραν το Αχυροχώρι).

*Μνημείο στον Οδυσσέα. Άβυσσος η ψυχή του ΚΚΕ...

Τον εκτέλεσαν, αλλά του έστησαν και μνημείο

               Πάντως το ΚΚΕ, θέλοντας να αποσείσει από πάνω του την κατηγορία των άδικων εκτελέσεων, όντως έστειλε στον Έβρο από την Θεσσαλονίκη τον Αθηνόδωρο Κατσαβουνίδη, ο οποίος συνεργαζόμενος με άλλους συντρόφους του προχώρησε στη σύλληψη, την καταδίκη και την εκτέλεση του καπετάν Οδυσσέα.

               Και αμέσως μετά την εκτέλεση εξέδωσε προκήρυξη στις 28 Φεβρουαρίου 1944 η οποία επίσης διασώζεται και η οποία αναφέρει μεταξύ άλλων για τον Οδυσσέα (Βλέπε σχετικά στο https://sitalkisking.blogspot.com/2019/05/1944.html):

«… ένας απατεώνας που επωφελήθηκε από μια ανώμαλη κατάσταση, ένας αιμοχαρής κακούργος, ένας προβοκάτορας εξωφρενικός τύπος που χρησιμοποιούσε το όνομα του κομμουνιστού ακριβώς για να συκοφαντήσει το ΚΚΕ απέναντι σε σκοπούς εγκληματικούς και κυρίως στο να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του καταχτητή».

               Αυτά τότε… Σήμερα στο σημείο που έθαψαν τον Οδυσσέα στη Λευκίμη, η Κομματική Οργάνωση Έβρου του ΚΚΕ έστησε αναμνηστική πλάκα στο όνομά του, με δωρεά ενός συντρόφου τους… Όλα για όσα τον κατηγορούσαν, ξεχάστηκαν…

*Η προκήρυξη για την εκτέλεση του καπετάν Οδυσσέα

 

Οι εκτελεσθέντες αυτοδιοικητικοί του Έβρου

 

Σύμφωνα με τον πίνακα που καταρτίσθηκε από τη Νομαρχία Έβρου στις 5 Σεπτεμβρίου 1946 και υπογράφεται από το νομάρχη Ιωάννη Βούρβουλη, εκτελέσθηκαν:

                *Επαρχία Αλεξανδρούπολης: Εκτελέσθηκε ο πρόεδρος της κοινότητας Λουτρού Σγουρίδης Κωνσταντίνος, τον Ιούλιο του 1944 από δυνάμεις του ΕΛΑΣ και ο πρόεδρος της κοινότητας Μικράς Καβησσού Αλέξανδρος Ευθ. Σταμπολίδης, γεννημένος το 1898, στις 25 προς 26 Νοεμβρίου 1943, έξω από το χωριό. Από άλλα στοιχεία (Αρχεία ΑΣΚΙ) προκύπτει ότι ο πρόεδρος των Λουτρών Κ. Σγουρίδης, νωρίτερα είχε απαχθεί από τους αντάρτες και αφού βασανίσθηκε για έναν ολόκληρο μήνα, αφέθηκε ελεύθερος. Η εκτέλεση ήρθε αργότερα.

*Ο εκτελεσθείς δήμαρχος Σουφλίου Πασχάλης Νάνος

               *Επαρχία Σουφλίου: Οι Ελασίτες σκότωσαν στις 8 Αυγούστου 1942 μέσα στο Σουφλί κοντά στο σπίτι του το Δήμαρχο Πασχάλη Νάνο. Στις 16 Δεκεμβρίου 1943, σκότωσαν τον πρόεδρο της κοινότητας Τυχίου (Τυχερό) Στέφανο Στεφανόπουλο.

               *Επαρχία Διδυμοτείχου: Δυνάμεις του ΕΛΑΣ σκότωσαν τον Αύγουστο του 1944, στο Αμόριο, τον κοινοτικό σύμβουλο Αθανάσιο Καλούδη και τον ίδιο μήνα τον Σταμάτιο Ιντζέ αγροφύλακα. Το Δεκέμβριο του 1943 είχαν σκοτώσει και τον αγροφύλακα Ζαχαρία Σαράντη.

               Στην Κυανή τον Νοέμβριο του 1943 σκότωσαν τον πρόεδρο της κοινότητας Σιμάκη Αστ. Αθανάσιο. Στο Σκουρτοχώρι (Σιταριά) εκτέλεσαν το Φεβρουάριο του 1944, τον πρόεδρο της κοινότητας Αμούτζια Χρ. Ευάγγελο. Τον Ιανουάριο του 1944 βρήκε το θάνατο από δυνάμεις του ΕΛΑΣ ο Χρήστος Δημ. Μπακάλης, πρόεδρος κοινότητας στο Παλιούρι. Επίσης τον ίδιο μήνα εκτέλεσαν και τον τακτικό γραμματέα της κοινότητας Παλιουρίου Βασιλούδη Βασιλ. Κωνσταντίνο. Τον Οκτώβριο του 1942 εκτελέσθηκε από Ελασίτες στο Πύθιο, ο τακτικός γραμματέας της κοινότητας Γεώργιος Ρεζενεπέρης.

Στους γειτονικούς Πετράδες οι Γερμανοί εκτέλεσαν τον πρόεδρο Πασχάλη Μπούρα τον Απρίλιο του 1942. Από το ίδιο χωριό σύμφωνα με αφηγήσεις κατοίκων, γιατί το όνομά του δεν υπάρχει στον κατάλογο του Βούρβουλη ,οι Γερμανοί  είχαν εκτελέσει τον πρόεδρο Βασίλειο Δρατζίδη και έκαψαν το χωριό τρεις φορές. Στο Ελαφοχώρι δυνάμεις του ΕΛΑΣ σκότωσαν το Δεκέμβριο του 1944 τον πρόεδρο του χωριού Σταμπολίδη Δ. Γεώργιο.

Στο Διδυμότειχο, το Μάρτιο του 1944 οι Γερμανοί εκτέλεσαν τον βοηθό γραμματέα Κωνσταντίνο Σαρίδη (μαζί με άλλους 11).

Το Φεβρουάριο του 1944 στο χωριό Μάνη, οι Ελασίτες σκότωσαν  τον πρόεδρο της κοινότητας Κυπαρίσση Γκασίδη. Τον ίδιο μήνα σκότωσαν στην Μάνη και τον ταχυδρόμο (υπάλληλος ΤΤΤ) Κελεσίδη Ευαγγ. Πασχάλη.

Στην επαρχία Ορεστιάδας: Την  1^η Νοεμβρίου 1943 ο ΕΛΑΣ σκότωσε στο Νεοχώρι τον πρόεδρο του χωριού Δρατσίδη Ευστρ. Δρόσο  (γεννηθέντα το 1886). Στις 2 Φεβρουαρίου 1944 οι Ελασίτες σκότωσαν το γραμματέα της ίδιας κοινότητας Πουρτζιτάκη Ε. Κωνσταντίνο (γεννηθέντα το 1896). 

Στα Αμπελάκια το 1943 (δεν αναφέρεται ημερομηνία) ο ΕΛΑΣ εκτέλεσε τον πρόεδρο της κοινότητας Χρήστο Τσιτρούδη του Βαΐτση  και στις 23 Αυγούστου 1943 στην Ορεστιάδα, τον κηποτεχνίτη του Δήμου, Μουτσίδη Ιωάννη.  

Στον κατάλογο του νομάρχη Βούρβουλη δεν υπάρχουν στοιχεία για τους λόγους που οδήγησαν σ’ αυτές τις εκτελέσεις. Αν είχαν δηλαδή δίκιο οι εκτελεστές ή όχι … Σήμερα όλα αυτά πάθη της εποχής εκείνης έχουν απαλυνθεί, καθώς εξέλιπαν και οι πρωταγωνιστές των δραματικών γεγονότων. Η Ιστορία εξέδωσε την ετυμηγορία της. Ας είναι οδηγός για το μέλλον, να μην γνωρίσει η χώρα παρόμοιες καταστάσεις.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης