Κυπριακό 1974: Ανατομία αυτοχειρίας

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ https://www.kathimerini.gr/opinion/561625810/anatomia-aytocheirias/

*Ο Δημήτριος Ιωαννίδης, τραγική επιβλαβής φιγούρα

 

 

 

*Η ανατροπή του Μακαρίου,

η τραγική αυτή απόφαση,

ήταν ο αυτοσκοπός του Ιωαννίδη,

όχι το μέσο για να πετύχει την Ένωση.

 

 

 

Γράφει ο κ. Στάθης Καλύβας*

 

 

Από τον Ιούλιο του ’74, συγκρατώ τις πατατόφλουδες στον νεροχύτη της γιαγιάς μου, σε ένα φύλλο εφημερίδας με πηχυαίους τίτλους για κάποιο Σαμψών. Με την κήρυξη της επιστράτευσης και τον πατέρα σε επιφυλακή, με θυμάμαι να ταξιδεύω με τη θεία μου προς την Εύβοια. Εκατοντάδες επιστρατευμένοι νέοι στην περιοχή του σταθμού Λαρίσης, πλήθη με σημαίες και αυτοκίνητα να κορνάρουν πανηγυρικά σε όλο το μήκος της εθνικής οδού, περήφανες μητέρες στο ραδιόφωνο να μιλούν για την Κωνσταντινούπολη. Σουρεαλιστική ατμόσφαιρα, που, όπως αντιλήφθηκα πρόσφατα, υπήρξε ακόμη πιο σουρεαλιστική για τους κορυφαίους χειριστές της κρίσης.

Το «Σκοτεινό δωμάτιο» του Αλέξη Παπαχελά είναι συγκλονιστικό. Μέσα από μια ανεπανάληπτη συλλογή τεκμηρίων μάς τοποθετεί δίπλα ακριβώς στους πρωταγωνιστές των ημερών. Είναι τόσο συναρπαστικό, που δυσκολεύτηκα να σταματήσω την ανάγνωση. Έμαθα πολλά και αναρωτήθηκα για ακόμη περισσότερα.

Η ανατροπή του Μακαρίου, η τραγική αυτή απόφαση, ήταν ο αυτοσκοπός του Ιωαννίδη, όχι το μέσο για να πετύχει την Ένωση. Αυτό εξηγεί και το παράδοξο ενός πραξικοπήματος σχεδιασμένου τέλεια, αλλά χωρίς καμία πρόβλεψη για την επόμενη ημέρα. Ο Σαμψών προέκυψε ως ύστατη λύση, καθώς οι πραξικοπηματίες δεν είχαν σκεφτεί κανέναν! Ο Ιωαννίδης είχε υποτιμήσει εντελώς την πιθανότητα τουρκικής αντίδρασης, πράγμα τόσο απίστευτο εκ των υστέρων, ώστε να αποκλείει κάθε ερμηνεία πέρα από την ωμή προδοσία. Όμως, τα τεκμήρια που κομίζει ο Παπαχελάς οδηγούν σε μια πολύ πιο απλή και πειστική εξήγηση: ενός ανθρώπου τυφλωμένου από τις ιδεοληψίες του, κλεισμένου σε έναν πολύ μικρό κύκλο ακολούθων περιορισμένης εμβέλειας, οι οποίοι ούτε αντίληψη είχαν της διεθνούς πραγματικότητας ούτε τολμούσαν να αμφισβητήσουν τις αποφάσεις του αρχηγού τους. Σ’ αυτά θα πρέπει να προστεθεί η απουσία θεσμικού του ρόλου, με αποτέλεσμα τις κρίσιμες στιγμές να μη βρίσκουν οι Αμερικανοί έγκυρο συνομιλητή!

Εδώ προκύπτει ένα καίριο ερώτημα: πώς ο παντοδύναμος αυτός δικτάτορας έχασε τόσο γρήγορα, τόσο αποφασιστικά και τελικά τόσο εύκολα τον έλεγχο του δικού του καθεστώτος; Η ανάγνωση (και ακρόαση) των μαγνητοφωνημένων πρακτικών του Πολεμικού Συμβουλίου της 20ής Ιουλίου 1974 είναι πέρα για πέρα συγκλονιστική καθώς ξεπροβάλλει η ολοκληρωτική αδυναμία του Ιωαννίδη. Οι προτάσεις του για κήρυξη της Ένωσης, για έξοδο από το ΝΑΤΟ και για πόλεμο με την Τουρκία όχι μόνον απορρίπτονται από τους παρισταμένους, αλλά προσπερνιούνται χωρίς δεύτερη κουβέντα, λες και αυτός που τις προτείνει δεν είναι ο αρχηγός αλλά ένας εντελώς ασήμαντος παριστάμενος. Το ερώτημα δεν αφορά μόνο τη φύση του καθεστώτος αυτού, αλλά εγείρει ένα άλλο: θα είχε αλλάξει ο ρους της Ιστορίας αν τις κρίσιμες εκείνες ημέρες η απάντηση της Ελλάδας είχε υπάρξει δυναμικότερη, αν δηλαδή η ηγεσία της χώρας δεν έπεφτε στη φάκα του ανελέητου ροκανίσματος του χρόνου που ξεδίπλωσαν με τόση επιτυχία ο Ετσεβίτ με τον Κίσινγκερ;

Η ανατροπή του Μακαρίου, η τραγική αυτή απόφαση, ήταν ο αυτοσκοπός του Ιωαννίδη, όχι το μέσο για να πετύχει την Ένωση.

Προφανώς δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Ίσως τα πράγματα να είχαν πάρει καλύτερη τροπή εάν η Ελλάδα επέφερε κάποιας μορφής στρατιωτικό πλήγμα στην Τουρκία τις κρίσιμες πρώτες ώρες της εισβολής. Ίσως να μην είχε τελικά σημασία δεδομένης της αδυναμίας οργάνωσης πολεμικών επιχειρήσεων στην Κύπρο. Ίσως, τέλος, τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί πολύ χειρότερα με εκατοντάδες νεκρούς και την επιπλέον απώλεια κάποιων νησιών. Το σίγουρο είναι πως από τη στιγμή που το τουρκικό προγεφύρωμα στην Κύπρο παγιώθηκε, το ζήτημα έκλεισε οριστικά.

Συγκρατώ την περίπτωση αυτή ως κλασικό παράδειγμα εθνικής αυτοχειρίας. Και δεν μπορώ παρά να ανασύρω από τη μνήμη μου αντίστοιχες ημέρες ενός άλλου, πολύ πιο κοντινού μας Ιουλίου, του 2015 αυτή τη φορά. Ευτυχώς τότε, ο ίδιος ερασιτεχνισμός και η ίδια ιδεοληψία κατέληξαν τελικά σε φάρσα αντί τραγωδίας. Πιθανότατα γιατί το θεσμικό πλαίσιο ήταν δημοκρατικό και όχι αυταρχικό.

 

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Υστερόγραφο Παντελή Αθανασιάδη:

Για τη σουρεαλιστική ατμόσφαιρα που δημιούργησε το καθεστώς Ιωαννίδη εκείνες τις μέρες, διαβάστε σχετικό άρθρο μου, γραμμένο την Τρίτη 4 Μαΐου 2021, στη θέση https://sitalkisking.blogspot.com/2021/05/1974.html