Ο «μικρός πόλεμος» του Λάσεν

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/culture/561412012/o-mikros-polemos-toy-lasen/

*Ο Αντερς Λάσεν (αριστερά) και ο Κένεθ Λάμονμπι κατά τη διάρκεια ανορθόδοξων στρατιωτικών επιχειρήσεων στην κατοχική Ελλάδα.

 

 

*Η δράση του 20χρονου Δανού

στην Αφρική, στη Μάγχη, στη Γαλλία,

στην Ιταλία και στο Αιγαίο

κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου

 

 

Γράφει ο κ. Tάσος Τέλλογλου

 

 

H Δανία είναι μια μικρή χώρα που καταλήφθηκε από την πολεμική μηχανή του Χίτλερ χωρίς να πέσει μία τουφεκιά. Σε πάρα πολλούς Δανούς δεν άρεσε αυτό. Ο 20χρονος Αντι Λάσεν ήταν ένας από αυτούς. Ο Λάσεν ήταν ναύτης σε ένα δανέζικο εμπορικό πλοίο όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν τη χώρα του. Αποβιβάστηκε στην Αγγλία και εκπαιδεύτηκε στα σκωτσέζικα Highlands για να συμμετάσχει στις βρετανικές ειδικές δυνάμεις.

H πρώτη επιχείρηση στην οποία πήρε μέρος ο Λάσεν ήταν στη δυτική Αφρική εναντίον εμπορικών πλοίων του Άξονα. Αργότερα, αυτό το θέατρο του «Κομάντο 62» των ειδικών επιχειρήσεων, μεταφέρθηκε στα νησιά της Μάγχης και στη βόρεια ακτή της Γαλλίας. Οι κομάντος αποβιβάζονταν, σκότωναν τις γερμανικές φρουρές, τοποθετούσαν εκρηκτικά και αποχωρούσαν, όχι πάντοτε χωρίς απώλειες.

Το «Κομάντο 62» διαλύθηκε μετά την έναρξη των επιχειρήσεων στη βόρεια Αφρική και ο Λάσεν έγινε μέλος του Special Boat Service (SBS). Ο βιογράφος του Λάσεν, Τόμας Χάρντερ, με τον οποίο η «Κ» μίλησε τηλεφωνικά, μας είπε ότι απώτερος σκοπός του ήταν να «παρουσιάσει τον άνθρωπο Λάσεν πίσω από τον μύθο». Ο Λάσεν, που έχασε τη ζωή του στη διάρκεια μιας επιχείρησης στο Κομάκιο της βόρειας Ιταλίας στο τέλος του πολέμου σε ηλικία 24 ετών, είναι «ταυτισμένος με τη γέννηση των ειδικών δυνάμεων» λέει ο Χάρντερ. «Ο πόλεμός του, αν τον συγκρίνουμε με το Στάλινγκραντ και τη Νορμανδία, ήταν ένας μικρός πόλεμος, στον οποίο δεν έπαιρναν μέρος πάνω από 200 άτομα».

 

Το ελληνικό ενδιαφέρον

 

Αλλά γιατί ήταν τόσο σημαντικό αυτό που έκαναν αυτοί οι 200; Ο Χάρντερ δίνει την απάντηση: «Διότι έκαναν Deception, παραπλάνηση του εχθρού ως προς τις προθέσεις και τις προτεραιότητες της βρετανικής πολεμικής μηχανής. Αυτό στο βιβλίο βρίσκει το αποκορύφωμά του σε μια ελληνική επιχείρηση του SBS, με την ονομασία Albumen (22 Ιουνίου – 12 Ιουλίου 1943) στην Κρήτη. Μέσω ενός χαρτοφύλακα που οι Βρετανοί άφησαν να πέσει στα χέρια των Γερμανών στην άλλη άκρη της Ευρώπης, το Λονδίνο ήθελε να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η απόβαση στη Μεσόγειο από τον Νότο θα γινόταν στην Κρήτη ή τη Σαρδηνία. Γι’ αυτό “έστησαν” δύο επιχειρήσεις του SBS στα δύο νησιά λίγες μέρες πριν από την απόβαση στη Σικελία (10 Ιουλίου 1943). Ο σκοπός τους ήταν να δείξουν στους Γερμανούς ότι οι επιχειρήσεις στα δύο αυτά νησιά ήταν άμεσης προτεραιότητας».

*Το βιβλίο του Τόμας Χάρντερ

Αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης Albumen ήταν να προκληθούν δολιοφθορές σε τρία γερμανικά στρατιωτικά αεροδρόμια (Τυμπάκι, Καστέλλι Πεδιάδας και Ηράκλειο). Ο Άντι, μαζί με 13 συντρόφους του, αποβιβάστηκαν στην Τρυπητή, στα νότια του νησιού. Οι άνδρες χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες για να καταστρέψουν σταθμευμένα αεροσκάφη σε γερμανικά αεροδρόμια, ωστόσο μονάχα στο Καστέλλι Πεδιάδας υπήρχαν αεροπλάνα (συνέβαινε συχνά, όπως αργότερα συνέβη στην Πάρο, οι πληροφορίες των Βρετανών να μην είναι ακριβείς). Η ομάδα του Άντι, αφού περπάτησε μιάμιση μέρα διανυκτερεύοντας σε σπηλιές και τρώγοντας ό,τι τους έφερναν οι ντόπιοι (που ήταν στο «κόλπο»), επιτέθηκε στο αεροδρόμιο του Καστελλίου. Τέσσερις άνδρες παγίδευσαν οκτώ αεροσκάφη, από τα οποία καταστράφηκε μόνο ένα, ενώ έβαλαν με ατομικά πυρά και εναντίον δύο φρουρών του αεροδρομίου. Στην αναφορά του ο Άντι πενταπλασίασε τις καταστροφές των εχθρικών αεροπλάνων, καθώς από μακριά ήταν αδύνατον να αντιληφθεί ότι τις περισσότερες εκρήξεις είχαν πυροδοτήσει οι ίδιοι οι Γερμανοί, αφού πρώτα αφαίρεσαν τα εκρηκτικά από τα αεροπλάνα.

*«Ο Λάσεν είναι ταυτισμένος με τη γέννηση των ειδικών δυνάμεων», λέει στην «Κ» o Tόμας Χάρντερ. Φωτ. VITA KORSGAARD

Το αποτέλεσμα λοιπόν δεν ήταν αντάξιο του κινδύνου και του κόπου (μάλιστα οι Γερμανοί εκτέλεσαν 60 ντόπιους ως αντίποινα), αλλά έπαιξε τον ρόλο του στο να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η Κρήτη ενδιέφερε εξαιρετικά τους Βρετανούς σε εκείνη τη φάση του πολέμου.

Στη συνέχεια, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, το φθινόπωρο του 1943, αυτός ο τύπος των επιχειρήσεων επεκτάθηκε στα Δωδεκάνησα, όπου το SBS επιχείρησε να εμποδίσει τους Γερμανούς να αναπληρώσουν τους Ιταλούς στον έλεγχο των νησιών. Ο Λάσεν και η ομάδα του που επιχειρούσαν με καΐκια από τα τουρκικά παράλια έδωσαν μερικές εξαιρετικά φονικές μάχες, ιδιαίτερα στη Σύμη, χωρίς ωστόσο να μπορέσουν να πετύχουν τον στόχο τους: οι Γερμανοί ήλεγχαν τα Δωδεκάνησα.

*Οι τάφοι των Lassen, Hughes και Roberts στο παλαιό κοιμητήριο το Κομάκιο. Τώρα ο χώρος είναι παιδική χαρά ενός δημοτικού νηπιαγωγείου.

Ο Λάσεν και οι άνδρες του συνέχισαν στα μέσα του 1944 να επαναλαμβάνουν αυτό το μοτίβο των επιχειρήσεων στα νησιά του κεντρικού Αιγαίου με τη βοήθεια ανδρών του ελληνικού Ιερού Λόχου, που γνώριζαν καλύτερα τις τοπικές συνθήκες. Αλλά ενώ τα κατάφεραν πολύ καλά στη Σαντορίνη πλήττοντας τις υποδομές των Γερμανών, απέτυχαν τραγικά στην Πάρο, όπου παρ’ ολίγον να εκθέσουν ένα μεγάλο μέρος του τοπικού πληθυσμού σε εκτεταμένα αντίποινα στην προσπάθειά τους να καταστρέψουν το υπό κατασκευή αεροδρόμιο του Μώλου.

Οι ομάδες του Άντι άρχισαν να βάλλουν ο ένας εναντίον του άλλου μέσα στη σύγχυση, ενώ έχασαν τον προσανατολισμό τους στο υπό κατασκευή αεροδρόμιο της Πάρου. Ο οδηγός τους, Ν. Στέλλας, συνελήφθη από τους Γερμανούς και απαγχονίστηκε. Άλλοι 125 άνδρες της περιοχής της Μάρπησσας επρόκειτο να τουφεκισθούν δίκην αντιποίνων, αλλά ο Γερμανός διοικητής «το πήρε επάνω του» και δεν υλοποίησε το μέτρο των αντιποίνων. 

 

Ένας έφηβος που ενηλικιώθηκε απότομα μέσα στον πόλεμο

 

Ο Χάρντερ δεν «χαρίζεται» στον ήρωά του. «Η αδελφή του μου καταλογίζει συχνά ότι τον παρουσιάζω πολύ πιο βίαιο απ’ ό,τι στην πραγματικότητα ήταν. Αλλά καθώς δρούσε υπό ακραίο στρες, το να γίνεται πιο ωμός και σκληρότερος ήταν αναπόφευκτο. Γι’ αυτό της απαντώ ότι “είμαι σίγουρος πως ήταν πολύ σκληρός”».

Ειδικά μετά τις επιχειρήσεις στο κεντρικό Αιγαίο, που σωματικά ο Άντι και η ομάδα του ήταν στα όρια της κατάρρευσης, από τις πάνω από 50 μικρές και μεγάλες μάχες στις οποίες είχαν εμπλακεί, ο Χάρντερ με βάση το διαθέσιμο υλικό του, στρατιωτικά αρχεία, συνεντεύξεις με συμπολεμιστές του (το πρωτότυπο δανέζικο βιβλίο γράφτηκε από το 2002 έως το 2010) και αλλά απομνημονεύματα, βάζει στον λογαριασμό και στην εξάρτηση από τις αμφεταμίνες που συστηματικά έπαιρναν κάποιοι (οι περισσότεροι) από τους άνδρες των ειδικών δυνάμεων και αποδεδειγμένα ο Άντι. Στο Imperial War Museum του Λονδίνου, οι αμφεταμίνες περιλαμβάνονται στα survival kits της RAF, αλλά γνωρίζουμε τώρα ότι ο στρατάρχης Μοντγκόμερι εισήγαγε τη μαζική τους χρήση στο βορειοαφρικανικό μέτωπο «καθώς άρεσαν στους άνδρες και τους έκαναν να πολεμούν σκληρότερα» (Amphetamines and the Second World War: Stimulating Interest in Drugs and Warfare).

*Χάρτης της Πάρου σχεδιασμένος από άνδρες του Ιερού Λόχου, μετά την επιχείρηση στην οποία συμμετείχε και ο Άντερς Λάσεν. Φωτ. Αρχείο Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού

Κάποιοι συμμαχητές του Άντι τον χαρακτήρισαν «killing machine» (φονική μηχανή). Ο Χάρντερ επισημαίνει στη συζήτησή του με την «Κ» ότι «παρά το γεγονός ότι η φιγούρα του ήταν μυθική, ο Άντι ήταν ένας έφηβος που ενηλικιώθηκε μέσα στον πόλεμο». Mε καταγωγή από οικογένεια της δανέζικης μεγαλοαστικής τάξης ξεχώριζε για τους τρόπους του – έως ότου ο πόλεμος άρχισε να γίνεται τραχύτερος και να βλέπει φίλους του να χάνονται στο πεδίο της μάχης. Ο αδελφός του εκπαιδεύτηκε και αυτός από τους Άγγλους, αλλά αιχμαλωτίστηκε από τους Γερμανούς στη Δανία, βασανίστηκε και προφανώς αναγκάστηκε να καταδώσει φίλους και συντρόφους του.

Ο ίδιος ο Λάσεν ξαναγύρισε μια τρίτη φορά στην Ελλάδα προτού οδηγηθεί στον θάνατο, στο τέλος του 1944 και ενώ οι Γερμανοί εγκατέλειπαν τη βαλκανική χερσόνησο. Στο βιβλίο του ο Χάρντερ περιγράφει με εκπληκτικές λεπτομέρειες των αγώνα δρόμου των Βρετανών να προλάβουν τον ΕΛΑΣ στην Αθήνα και κυρίως στη Θεσσαλονίκη και να προκαλέσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερες απώλειες στη γερμανική στρατιωτική μηχανή.

Tον Οκτώβριο του 1944 ο Άντερς Λάσεν θα προβιβασθεί σε ταγματάρχη. Μετά τη Θεσσαλονίκη ο Λάσεν αναλαμβάνει μια σημαντική διοικητικά θέση στην Κρήτη, από την οποία οι Γερμανοί θέλουν, αλλά δεν μπορούν να φύγουν λόγω έλλειψης μέσων. Έτσι γίνεται συμφωνία μαζί τους ώστε να παραμείνουν ως παράγοντας ισορροπίας ανάμεσα στις διάφορες ένοπλες ομάδες, ισορροπία που απαιτεί προσόντα διαφορετικά από εκείνα του καταδρομέα του «ειδικού πολέμου». 

*Τη δεκαετία του 1960, η βρετανική σειρά περιπετειών κόμικς «Τhe Victor» δημοσίευσε τουλάχιστον δύο ιστορίες με ήρωα τον Λάσεν.

Ο Άντι, καθώς ο πόλεμος τελειώνει, ονειρεύεται να γυρίσει στη Δανία και να ασχοληθεί με τη γη, αλλά το νήμα της ζωής του θα κοπεί απότομα στο Κομάκιο της βόρειας Ιταλίας σε μια μάχη μέσα στους βάλτους με τους Γερμανούς και Αζέρους συμμάχους τους.

Σε μια επίσκεψή του στο Κομάκιο, ο Χάρντερ θα αποφασίσει να ξαναρίξει το φως στον άνθρωπο Λάσεν. Η δική του βιογραφία διαφέρει πολύ απ’ ό,τι έχει γραφτεί, καθώς ο Χάρντερ δεν αποφεύγει τα «δύσκολα θέματα» (π.χ. τους θανάτους που είχε προκαλέσει με τη χρήση μαχαιριού ή τη συχνά απότομη αλλαγή της συμπεριφοράς του). Την ιστορική επιμέλεια και τον πρόλογο στην ελληνική έκδοση υπογράφει ο καθηγητής Γιάννης Στεφανίδης.