Άννα Μελά- Παπαδοπούλου: "Η Μάννα του Στρατιώτη" και η μοναδική ζωή της

*Η περίφημη Άννα Μελά- Παπαδοπούλου (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)

*Αδελφή του Παύλου Μελά

*Υπόδειγμα προσφοράς και αυτοθυσίας

*Τιμήθηκε με 28 παράσημα

*Από 1912 πήρε μέρος σε όλους τους πολέμους

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Η οικογένεια των Μελάδων με τις βαθιές Ηπειρωτικές ρίζες, είχε την τιμή και την ευτυχία να δώσει στο Έθνος, ήρωες, ευεργέτες, λόγιους, πολιτικούς και άλλους χρήσιμους και επωφελείς πολίτες. Το δέντρο αυτής της οικογένειας το πότισε το αίμα αλλά και η αγάπη. Στο εθνικό θησαυροφυλάκιο της νεώτερης ελληνικής ιστορίας ένα από τα μεγαλύτερα διαμάντια είναι η οικογένεια Μελά με τους απογόνους και τα παρακλάδια της.

Ονόματα μεγάλα, στο άκουσμα των οποίων αναπολούμε σελίδες δόξας και μεγαλείου. Παύλος Μελάς ο Μακεδονομάχος, Παύλος Λ. Μελάς πολεμιστής στην Έξοδο του Μεσολογγίου (1826), Γεώργιος Μελάς Φιλικός στην Κωνσταντινούπολη το 1821, Λέων Μελάς πληρεξούσιος Εθνικών Συνελεύσεων (1843 και 1862) λόγιος, Μιχαήλ Γ. Μελάς δήμαρχος Αθηναίων (1894), αλλά και η σημαντική Άννα Μελά- Παπαδοπούλου, που έμεινε στην ιστορία με την ονομασία "Μάννα του Στρατιώτη" και δεν έλειψε από τους πολέμους της εποχής της, προσφέροντας κάθε είδους ανθρωπιστικές υπηρεσίες στους στρατευμένους. Αυτήν θα γνωρίσουμε σήμερα.

Η 'Αννα Μελά γεννήθηκε στη Μασσαλία στις 3 Σεπτεμβρίου 1871. Σε ηλικία πέντε ετών το 1876, με την οικογένειά της εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας της Μιχαήλ Μελάς και η σύζυγός του Ελένη το γένος Βουτσινά απέκτησαν επτά παιδιά. Την Marie, τον Γεώργιο, τον Παύλο, την Άννα, τον Λέοντα, τον Κωνσταντίνο και τον Βασίλη.

Γαλουχημένη στις ιδέες του πατριωτισμού και της κοινωνικής προσφοράς

Η Άννα μεγάλωσε στην Αθήνα και την Κηφισιά και γαλουχήθηκε με την παράδοση της κοινωνικής προσφοράς και του πατριωτισμού, με στόχο πάντα την απελευθέρωση των αλύτρωτων Ελλήνων. Η οικονομική άνεση της οικογένειάς της, επέτρεψε στην Άννα να έχει αξιόλογη Παιδεία. Διδάχθηκε στο σπίτι από οικοδιδασκάλους, όπως ήταν τότε η συνήθεια των πλουσίων, ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά και μουσική.

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1891 παντρεύτηκε με τον Απόστολο Παπαδόπουλο, γιο μεγαλοτσιφλικά των Ροβιών της Εύβοιας. Το πρώτο καιρό του γάμου της ζούσε έντονα η ζωή του τσιφλικιού. Από το δεύτερο χρόνο στις Ροβιές άρχισε να πλέκει και να ράβει μόνη της μωρουδίστικα ρουχαλάκια. Γέννησε το πρώτο της παιδί που ήταν αγόρι, αλλά πέθανε ύστερα από μία εβδομάδα. Ύστερα από τρία χρόνια γέννησε την κόρη της Ελένη. Το 1897 γέννησε το γιό της Αντώνη.

Ο άτυχος ελληνοτουρκικός πόλεμος σημάδεψε εκείνη τη χρονιά. Πέντε αδέλφια της Άννας φόρεσαν το χακί και πολέμησα. Ο Βασίλης, ο Κωνσταντίνος, ο Παύλος, ο Λέων και ο Γεώργιος.

Τα χρόνια περνούν και η Άννα δραστηριοποιείται όπου μπορεί. Ανάμεσα στα άλλα ιδρύει σχολείο στις Ροβιές με δασκάλα την ίδια. Το χρηματοδοτεί και ράβει η ίδια τα ρούχα των παιδιών.

Ευτυχώς η Άννα Μελά- Παπαδοπούλου είχε αποκτήσει την καλή συνήθεια να κρατάει ημερολόγιο, ακόμα και πριν από το γάμος της, έως και το 1938, γι' αυτό γνωρίζουμε σήμερα αυτή την εκπληκτική προσωπικότητα, από πρώτο χέρι. Μέσα από τις δικές της αφηγήσεις. Ειδικά κατά τα κρίσιμα έτη 1912-1926. Έγραφε ξενυχτώντας δίπλα σε τραυματισμένους και ασθενείς στρατιώτες. Από τα ημερολόγια αυτά έχει διασωθεί το μεγαλύτερο μέρος.

Το 1903 μετακόμισαν στην Αθήνα. Η ζωή της αλλάζει. Πρωί- πρωί έκανε ιππασία, μετά πήγαινε τα παιδιά της στο σχολείο. Έπαιρνε στη συνέχεια το τραμ και πήγαινε στο Αρεταίειο Νοσοκομείο. όπου ήταν μέλος της Διοικούσας Επιτροπής. Τις Κυριακές έπαιρνε τα παιδιά της και επισκέπτονταν σε νοσοκομείο μικρά άρρωστα παιδάκια. Το απόγευμα η ίδια πήγαινε στη σχολή εργοχείρων της λαίδης Έξερτον συζύγου του Άγγλου πρεσβευτή στην Αθήνα, που ήταν υπό την προστασία της πριγκίπισσας Ελένης και δίδασκε κεντητική σε άπορα κοριτσάκια. Μεσοβδόμαδα οργάνωνε στη σπίτι της συγκεντρώσεις με ζωγράφους,μουσικούς και άλλους καλλιτέχνες. Η ζωή της ήταν γεμάτη από ποικίλες δραστηριότητες.

*Ο Παύλος Μελάς (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)

Ο θάνατος του αδελφού της Παύλου Μελά

Το 1904 είναι η χρονιά, που επηρέασε αποφασιστικά το χαρακτήρα της Άννας

Στις 13 Οκτωβρίου ο αδελφός της Παύλος, αξιωματικός του Πυροβολικού που είχε περάσει κρυφά στη Μακεδονία τρεις φορές οργανώνοντας τον αγώνα εναντίον των Βουλγάρων κομιτατζήδων, πέφτει σε ενέδρα Οθωμανών στρατιωτών ύστερα από προδοσία του Βούλγαρους Μήτρου. Ο Παύλος Μελάς τραυματίσθηκε θανάσιμα...

Οι στιγμές για την Άννα είναι κρίσιμες. Ο θάνατος του αδελφού της την οδηγεί σε σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή της. Ορκίζεται στην μνήμη του να υπηρετεί την Πατρίδα με ποιο τρόπο μπορεί και να ενισχύει οικονομικά οικογένειες συμπολεμιστών του Παύλου.

Ασταμάτητη σε δραστηριότητες το 1902 οργανώνει με την Λουίζα Ριανκούρ και άλλες κυρίες στη Χαλκίδα την Β' Βιοτεχνική Έκθεση για την προβολή γυναικείων εργασιών. Υπήρξε η πρώτη Πρόεδρος της Πολυκλινικής Αθηνών. Το 1907 μετά την παράδοση της προεδρίας, ιδρύει το σωματείο κοινωφελούς δράσης "Η Πρόοδος" μέσω του οποίου πωλούνται διάφορα σπιτικά καλλιτεχνήματα για την ενίσχυση και ανακούφιση των κατ' οίκον εργαζομένων γυναικών.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και η Άννα

Η κήρυξη των Βαλκανικών Πολέμων στις 5 Οκτωβρίου 1912, δίνει τη μεγάλη διέξοδο στην υπερχειλίζουσα δραστηριότητα της Άννας Μελά- Παπαδοπούλου. Είναι ήδη 40 χρονών και η κόρη Ελένη 18. Κατατάσσεται ως εθελόντρια νοσοκόμα στην Κεντρική Υγειονομική Υπηρεσία του ελληνικού στρατού και ακολουθεί τις επιχειρήσεις της Υγειονομικής Μοίρας της ΙΙ Μεραρχίας. Ελασσόνα, Σέρβια, Κοζάνη, Βέροια, Έδεσσα κ.λπ. Περιθάλπει τραυματίες αλλά και ασθενείς στρατιώτες από τύφο. Τέλη Νοεμβρίου του 1912, η Άννα μπόρεσε να επισκεφθεί για πρώτη φορά τον τάφο του Παύλου Μελά, τότε στην Καστοριά.

Τον Ιανουάριο του 1913 βρίσκεται στο Χάνι του Εμίν Αγά, όταν ο ελληνικός στρατός προσπαθεί να καταλάβει το Μπιζάνι για να ελευθερώσει τα Ιωάννινα.

Ακολουθεί ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος. Η Άννα τρέχει από μέτωπο σε μέτωπο προσφέροντας τις υπηρεσίες της, όπου αυτές είναι απαραίτητες. Το 1913 ενσκήπτει επιδημία χολέρας στα τουρκικά στρατεύματα στην Ανατολική Θράκη. Μεταδίδεται στα βουλγαρικά στρατεύματα και αυτά τη μεταδίδουν στα ελληνικά στρατεύματα. Η Υγειονομική Υπηρεσία του ελληνικού στρατού αντιδρά άμεσα και αρχίζει ο αντιχολερικός εμβολιασμός των στρατιωτών (Βλέπε σχετικά στο https://sitalkisking.blogspot.com/2020/03/1912-13.html ).

Τον Ιούνιο του 1913 η Άννα Παπαδοπούλου- Μελά προσβάλλεται και η ίδια από χολέρα, ευρισκόμενη κάπου κοντά στη Γουμένισσα. Αναίσθητη μεταφέρεται για νοσηλεία στο Γ΄ Στρατιωτικό νοσοκομείο και για ανάρρωση στην Αθήνα. Τελικά η ασθένειά της είχε αίσια έκβαση και ή ίδια επέστρεψε στο μέτωπο, περιθάλποντας χολερόβλητους στρατιώτες με κίνδυνο να προσβληθεί εκ νέου. Τίποτα όμως δεν την σταματά να συμμετέχει στην περίθαλψη των ασθενών, αλωνίζοντας τα μέτωπα της Μακεδονίας. Η δράση της γίνεται γνωστή στο Πανελλήνιο. Στις 11 Αυγούστου 1913 της γράφει ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος εκφράζοντας μεταξύ άλλων τη ευγνωμοσύνη του για όσα έπραξε στο διάστημα των δύο Βαλκανικών Πολέμων υπέρ των ασθενών και τραυματιών στρατιωτών. Και καταλήγει: "Δεν υπερβάλλω, κρίνω τον ηρωισμόν υμών ίσον προς τον ηρωισμόν όν οι στρατιώται μας έδειξαν επί του πεδίου της μάχης".

*Η "Μάννα του Στρατιώτη" πιστη στο καθήκον, στο προσκεφάλι ενός ήρωα.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έληξαν το φθινόπωρο του 1913. Έμεινε σε εκκρεμότητα το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου όπου απελευθερώθηκαν πολλές πόλεις , αλλά με το πρωτόκολλο του Λονδίνου είχε αναγνωρισθεί η ίδρυση ανεξάρτητου αλβανικού κράτους. Οι μεγάλες δυνάμεις ζητούν την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων, αλλά οι Βορειοηπειρώτες κηρύττουν την Αυτονομία της Βορείου Ηπείρου και ετοιμάζονται με επιστράτευση.

Η Άννα δηλώνει αμέσως στον Ερυθρό Σταυρό την απόφασή της να πάρει μέρος στον αγώνα των Ηπειρωτών ως εθελόντρια νοσοκόμα. Φτάνει στο Αργυρόκαστρο, ενώ στην Κορυτσά τραυματίσθηκε σε συμπλοκή ο αδελφός της Βασίλης, που είχε καταταγεί εθελοντικά. Όμως με τα γνωστά πρωτόκολλα της Κέρκυρας και της Φλωρεντίας, χάνεται για την Ελλάδα η Βόρεια Ήπειρος...

Στις 10 Οκτωβρίου 1914 το υπουργείο των Στρατιωτικών της Αυτόνομης Ηπείρου απονέμει στη "Μάννα του Στρατιώτου" τον σιδηρούν πολεμικό σταυρό.

Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν άργησε να έρθει. Το 1914 είχαν αρχίσει οι μάχες Γερμανίας και Αυστροουγγαρίας εναντίον της Σερβίας. Η Ελλάδα αρχικά παραμένει ουδέτερη, αλλά ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός στέλνει υγειονομικό κλιμάκιο στη Σερβία. Η Άννα αγνοεί τις αντιρρήσεις των οικείων της και αναχωρεί ως επικεφαλής των νοσοκόμων για τη Σερβία. Εκεί μετακινείται με τρένα ή με βοϊδάμαξα ανάλογα με την εξέλιξη των μαχών στο Κραγκούγεβατς, τα Σκόπια ή αλλού. Φροντίζοντας 1700 στρατιώτες Σέρβους, Γερμανούς ή Αυστριακούς προσεβλήθη από τυφοειδή πυρετό και μεταφέρθηκε από τους συγγενείς της στην Αθήνα. Ο βασιλεύς Κωνσταντίνος της απονέμει τον Αργυρούν Σταυρόν του Σωτήρος.

Ο Εθνικός Διχασμός βρίσκει την Άννα στις Ροβιές και την οικογένεια των Μελάδων να τάσσεται με το Βενιζέλο (πλην του ανεψιού της Μίκη) παρά τις στενές σχέσεις με τον βασιλέα Κωνσταντίνο. Η ίδια απομακρύνεται από το στρατό και μένει στις Ροβιές.

 *Με τον στρατηγό Κωνσταντίνο Νίδερ στο Δορύλαιο (Εσκή Σεχήρ) το 1921 (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Η Μικρασιατική Εκστρατεία

Η Μικρασιατική εκστρατεία, ανοίγει νέους ορίζοντες δράσης για την Άννα Μελά- Παπαδοπούλου. Κατατάσσεται ως έφεδρη αδελφή νοσοκόμος και πηγαίνει το Σεπτέμβριο του 1919 στη Σμύρνη. Οι πρώτες συναντήσεις της στην πρωτεύουσα της Ιωνίας ήταν με τον Αρμοστή Στεργιάδη και το μητροπολίτη Χρυσόστομο. Επόμενος σταθμός της το στρατιωτικό νοσοκομείο στο Αϊδίνι, όπου ανέλαβε υπηρεσία στο στρατιωτικό νοσοκομείο.

Στη μακρά παραμονή της εκεί αναπτύσσει και άλλες δραστηριότητες. Αλληλογραφεί με εύπορους Αθηναίους και ζητά βοήθεια σε μαλλιά και υφάσματα, με τα οποία οι γυναίκες της περιοχής ετοιμάζουν κάλτσες και ρούχα για τους φαντάρους και για τους άπορους κατοίκους. Η φήμη της εξαπλώνεται συνεχώς. Τιμάται με εύφημη μνεία και με Πολεμικό Σταυρό αλλά και με Μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας. Συναντάται με στρατιωτικούς ηγέτες όπως ο Νίδερ, ο Πλαστήρας, ο Μανέτας, ο Τρικούπης και άλλοι.

Τα γεγονότα όμως στην ελληνική πρωτεύουσα τρέχουν ασταμάτητα και ο αντίκτυπός τους φτάνει και στο μέτωπο. Πεθαίνει ο βασιλεύς Αλέξανδρος από το γνωστό δάγκωμα της μαϊμούς. Χάνει ο Βενιζέλος τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και έρχονται στην εξουσία οι Λαϊκοί. Στο μέτωπο γίνονται αλλαγές στη στρατιωτική ηγεσία. Η Άννα παραμένει πιστή στο καθήκον της περίθαλψης των τραυματιών. Επισκέπτεται διάφορα άλλα μέρη όπως το Ουσάκ, το Σεϊτάνκιοϊ, το Ναζλί, το Μπουλαντάν κ.λπ. Τον Απρίλιο του 1921 αρρώστησε και πάλι από τύφο. Για να αναρρώσει της δίνουν άδεια 1,5 μηνός και έρχεται για θεραπεία στην Αθήνα.

Επιστρέφει στη Σμύρνη, όπου είχαν φουντώσει τα πολιτικά διχαστικά πάθη. Την Άννα συνοδεύει η φήμη ότι είναι βενιζελική. Όλο αυτό το διάστημα επιχειρεί να συναντήσει το βασιλέα Κωνσταντίνο στο Κορδελιό, αλλά αυτός δεν την δέχεται.

Τον Αύγουστο του 1921 αποφασίζεται η προέλαση του στρατού προς την Άγκυρα. Η Άννα πιστή στο καθήκον, περιθάλπει σταθερά τραυματίες που έρχονται κατά εκατοντάδες από το Σαγγάριο. Ο στρατός αναγκάζεται να συμπτυχθεί και αργότερα να υποχωρήσει.

*Η απέλασή της από τη Μικρά Ασία, γιατί θεωρήθηκε βενιζελική (ΠΑΤΡΙΣ 5 Οκτωβρίου 1921

Η απέλασή της από τη Μικρά Ασία

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1921 γίνεται 50 χρονών και γιορτάζει μόνη της τα γενέθλιά της στο μέτωπο.

Ο κεραυνός όπως πέφτει στις 9 Σεπτεμβρίου, όταν ο αρχίατρος της ανακοινώνει:

-Ο στρατηγός Παπούλας διέταξε να φύγεις εντός 24 ωρών, διότι κάμνεις πολιτικές συζητήσεις!!!

Η ίδια απαιτεί έγγραφη διαταγή, η οποία έρχεται την επομένη, Μετά από μερικές μέρες και διανομές των τελευταίων εφοδίων σε στρατιώτες, την 1η Οκτωβρίου αναχωρεί ατμοπλοϊκώς για τον Πειραιά.

Δραστήρια συνεχώς, αλληλογραφεί με όλες τις μεγάλες προσωπικότητες της εποχής της. Ζητάει άδεια από τον Παπούλα να επιτραπεί η επιστροφή της στη Σμύρνη για τα μοιράσει εφόδια στους στρατευμένους. Το αίτημά της απορρίπτεται. Καταφεύγει στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό για να εξασφαλίσει άδεια να επισκεφθεί αιχμαλώτους στην Τουρκία. Και αυτό το αίτημα απορρίπτεται. Η Άννα όμως δεν σταματάει να νοιάζεται για τα φανταράκια. Ζωγραφίζει ακόμα και πήλινα βαζάκια και τα πουλάει για να μαζέψει χρήματα για τους στρατιώτες του μετώπου.

Το 1922 φέρνει την μεγάλη Καταστροφή. Η 'Αννα δραστηριοποιείται ξανά στην περίθαλψη των προσφύγων, με ίδρυση συλλόγων και ομάδων εθελοντών. Οι ευεργεσίες της είναι αναρίθμητες πλέον. Εγκαθιστά το στρατηγείο της σε ένα μικρό γραφείο των μισοκαμμένων τότε Παλαιών Ανακτόρων και προσπαθεί να κινητοποιήσει όσους μπορεί.

Η Επανάσταση των Γονατά- Πλαστήρα την επαναφέρει στο στράτευμα ως "Μάννα του Στρατιώτη". Τον Ιανουάριο του 1923 περιοδεύει στις μονάδες της Στρατιάς του Έβρου, όπου τα στρατευμένα νιάτα την υποδέχονται με μεγάλο ενθουσιασμό, αφού τη γνώριζαν από τη Μικρά Ασία.

Όταν τα πράγματα ηρεμούν η Άννα Παπαδοπούλου- Μελά αρχίζει να υλοποιεί το μεγάλο της όραμα. Την δημιουργία ενός σανατορίου για την περίθαλψη και θεραπεία των στρατιωτών, που είχαν προσβληθεί από τη μάστιγα της εποχής τη φυματίωση. Επιλέγεται η Κορφοξυλιά της Αρκαδίας, πολύ κοντά στη Βυτίνα, λόγω του υψομέτρου της και του πυκνού ελατοδάσους. Η Άννα με τις γνωριμίες της συγκεντρώνει χρήματα από πλούσιους Αθηναίους και από Έλληνες της Αιγύπτου και των ΗΠΑ με πολύμηνα ταξίδια.

Το 1928 η Ακαδημία Αθηνών της απονέμει Χρυσούν Μετάλλιον Αρετής και Αυτοθυσίας. Συνολικά τιμήθηκε με 28 παράσημα!!!

Το σανατόριο της "Μάννας" στην Κορφοξυλιά λειτούργησε τελικά το 1930.

Η 'Αννα, που τόσο μόχθησε για τους άλλους, παρέδωσε το πνεύμα της στις 12 Φεβρουαρίου 1938 στο Ψυχικό. Κλείνοντας τα μάτια της έκλεινε μεγάλες και ένδοξες σελίδες της ελληνικής ιστορίας και άφηνε πίσω της άσβεστες μνήμες πατριωτισμού, αλλά και άφθαστου μεγαλείου ψυχής για τους πάσχοντες συνανθρώπους της.

Υπήρξε μια μεγάλη και σπάνια Ελληνίδα, που το παράδειγμα της δεν πρέπει να ξεχαστεί.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Υστερόγραφο

Ευχαριστώ θερμά τον φίλο κ. Μάνο Καστρινάκη, δισεγγονό της Άννας Μελά- Παπαδοπούλου για τη βοήθειά του

ΠΗΓΕΣ

*Αντώνη Θ. Σταυρίδη "Άννα Μελά Παπαδοπούλου, εκεί που δεν πεθαίνουν οι άνθρωποι". Εκδόσεις Μίλητος, σελίδες 400

*Αρχείο εφημερίδας "Πατρίς" 1921