Η περιοδεία της “Μάννας του Στρατιώτη” στη Θράκη, το 1922-23

*Η "Μάννα του Στρατιώτη" Άννα Μελά- Παπαδοπούλου στο σιδηροδρομικό σταθμό Διδυμοτείχου το 1923 (συλλογή Μιχάλη Πατέλη)

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Λεπτομέρειες για την περιπετειώδη ζωή της, που αναλώθηκε σε έργα ευποιΐας και καταγράφηκε ως υπόδειγμα αλτρουισμού υπάρχουν σ’ αυτή την ιστοσελίδα στη θέση https://sitalkisking.blogspot.com/2020/07/blog-post_10.html

Η Άννα Μελά- Παπαδοπούλου στο τέλος του 1922 και στις αρχές του 1923, βρέθηκε στη Θράκη προσπαθώντας να βοηθήσει τους στρατιώτες που μετείχαν στην μεγάλη εθνική προσπάθεια ανασυγκρότησης του στρατεύματος στον Έβρο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και να απαλύνει τον πόνο χιλιάδων προσφύγων, που υποχρεώθηκαν να εκκενώσουν την Ανατολική Θράκη, για να να την καταλάβουν οι Τούρκοι, που δεν έριξαν ούτε μια σφαίρα για να την κατακτήσουν εθνικά καθαρμένη από τους αυτόχθονες Έλληνες κατοίκους της.

Στη Θράκη, ο κόσμος αντιμετώπιζε τεράστια προβλήματα με τα μεγάλα κύματα προσφύγων που είχαν καταφτάσει, ξεριζωμένοι, χωρίς μοίρα στον ήλιο. Ήταν πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη, βίαια εκτοπισμένοι δυτικά του Έβρου, πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής και πρόσφυγες Πόντιοι του Καυκάσου, που φρόντισε να έρθουν στην Ελλάδα, το 1920 ο Νίκος Καζαντζάκης… Φτώχεια παντού, πείνα και εξαθλίωση.

Η Στρατιά του Έβρου, άρχισε να σχηματίζεται  το χειμώνα του 1922 με βάση τα υπολείμματα του στρατού, που πολέμησε και ηττήθηκε στη Μικρά Ασία και όσες δυνάμεις είχαν βρεθεί στη Θράκη τότε. Στις 5 Δεκεμβρίου 1922 δημοσιεύθηκε η είδηση ότι η αρχηγία της Στρατιάς Θράκης, ανατέθηκε στον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο. Τελικά τον Απρίλιο του 1923 η Ελλάδα ήταν σε θέση να παρατάξει στον Έβρο εννέα Μεραρχίες, με δύναμη έως 100.000 ανδρών.

*Η "Μάννα" στις Καστανιές. Η φωτογραφία στην οπισθογράφησή της αναφέρει "Τσιρέκιοϊ", όπως ήταν η ονομασία του χωριού επί Τουρκοκρατίας (Συλλογή Μιχάλη Πατέλη)  

Παρούσα η “Μάννα του Στρατιώτη” στη Θράκη

Από την προσπάθεια ανακούφισης αυτών των ανθρώπων, αλλά και των στρατιωτών, δεν μπορούσε να λείψει η Άννα Μελά- Παπαδοπούλου, “Η Μάννα του Στρατιώτη” ειδικά μάλιστα μετά την επαναφορά της στην ενεργό υπηρεσία από την Επανάσταση των Γονατά- Πλαστήρα, ήταν παρούσα όπου υπήρχε ανάγκη.

Έτσι τον Δεκέμβριο του 1922 και τον Ιανουάριο του 1923 βρέθηκε στη Θράκη επικεφαλής ομάδας εθελοντριών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού για να στηρίξει κυρίως τους φαντάρους και να τους μοιράσει δώρα.

Ήδη από την 1η Δεκεμβρίου ο αρχηγός της Επανάστασης Νικόλαος Πλαστήρας, γνωρίζοντας το τεράστιο πρόβλημα της Θράκης έκανε έκκληση προς την κοινωνία να δείξει ενδιαφέρον υπέρ του στρατού αποστέλλοντας μάλλινα είδη.

Όταν βρέθηκε στην Ξάνθη η Άννα, την περίμενε μια έκπληξη. Ανάμεσα σ’ αυτούς που την υποδέχτηκαν ήταν και ο διευθυντής του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας (δεν γνωρίζουμε το όνομά του) που τον είχε νοσηλεύσει 10 χρόνια νωρίτερα στην Καστοριά!!! Ο ίδιος την προσφώνησε κατά την υποδοχή τονίζοντας:

“Την εγνώρισα στην Καστοριά, Γενάρη του 1913. Ήμουνα φαντάρος και από πολύ κοντά παρακολούθησα το υψηλής αποστολής φιλανθρωπικό έργο της. Ημέρα και νύχτα σαν καλός άγγελος που είναι, εγύριζε στα νοσοκομεία της Καστοριάς, νοσηλεύουσα, παραμυθούσα, γλυκαίνουσα τους πόνους των άρρωστων παιδιών της. Ήταν φοβερά καταβεβλημένη και οι σύντροφοι γιατροί της συνιστούσαν ησυχίαν και ανάπαυσιν δια να μπορέση να αναλάβη δυνάμεις, αλλά του κάκου. Η Μάννα αψηφούσε τους σοβαρούς κινδύνους που απειλούσαν την ίδια της τη ζωή. Εννοούσε με κάθε τρόπον να συνεχίση το έργον της μέσα στο νοσοκομεία, δίπλα στα παιδιά της, που τόσο πολύ αγαπούσε και πονούσε”.

*Η Άννα Μελά- Παπαδοπούλου στο Σουφλί το 1923 (Συλλογή Μιχάλη Πατέλη)

Από την Ξάνθη η Άννα αλληλογραφεί με τον εκδότη του “Ελεύθερου Βήματος” Δημήτριο Λαμπράκη. Του επισημαίνει ότι στη Θράκη υπάρχει στρατός εμψυχωμένος που ανυπομονεί να περάσει τον Έβρο. Θεωρεί “δυναμωτικές ενέσεις” την παρουσία των ποιητών Ματσούκα και Γεννάδη, που ενθαρρύνουν τα στρατευμένα νιάτα και καταλήγοντας γράφει στον Λαμπράκη:

“Παρακαλώ το “Ελεύθερον Βήμα” να μην παραλείψη την παράκλησίν μου. Θυμηθείτε τον Στρατό”.

Στην Ξάνθη κινητοποιεί τους πάντες και πείθει διάφορες αξιόλογες κυρίες να δημιουργήσουν σωματείο, που να επιβλέπει και να βοηθάει στην καθαριότητα των νοσοκομείων και να στέλνει δέματα και γράμματα στους φαντάρους.

Αργότερα στην Αθήνα η Άννα Μελά- Παπαδοπούλου δήλωνε:

“Με τι χαρά έβλεπα τις συντρόφισσές μου εκεί πάνω στα χιόνια της Θράκης να γελούν και να διασκεδάζουν, έστω και εφήμερα τη μονότονη ζωή του πολεμιστού. Ο πολεμιστής δεν είναι απαιτητικός. Τον διακρίνει υπερηφάνεια αλλά μέσα του ζητεί το ενδιαφέρον. Περιφρονεί το “χαρά, γλέντι, αδιαφορία” των Αθηνών”.

Μετά την Ξάνθη, ακολουθεί η Κομοτηνή. Πάντα με την ίδια ενεργητικότητα, την ίδια κινητικότητα, την ίδια αγάπη για το συνάνθρωπο.

*Πλαστήρας, Πάγκαλος και Χατζηκυριάκος επιθεωρούν τη Στρατιά της Θράκης

Με τον Πάγκαλο στην πρωτοχρονιάτικη δοξολογία στην Αλεξανδρούπολη

Η Πρωτοχρονιά του 1923, βρίσκει τη “Μάννα του Στρατιώτη” με τις άλλες κυρίες του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στην Αλεξανδρούπολη, με σκοπό να διανείμουν στο στρατό διάφορα δώρα. Ο καιρός στην Αλεξανδρούπολη κατά τον ανταποκριτή του “Φωτός” της Θεσσαλονίκης που υπέγραφε με τα αρχικά Κλ. Βρ. ήταν αδιάκοπα βροχερός και στους δρόμους επικρατούσε πολλή λάσπη. “Μερικοί πλανόδιοι μικροπωληταί, καστανάδες, κουλουρτζήδες, καπνοπώλαι αποτελούν την όλην κίνησιν της Πρωτοχρονιάς χωρίς μεγάλα κέρδη, διότι ο κόσμος φεύγων την αγριότητα του καιρού κρύπτεται εις τα καφενεία, τα λουκουματζίδικα, τα ξενοδοχεία, τα ουζοπωλεία” έγραφε.

Η δοξολογία της Πρωτοχρονιάς πάντως έγινε κανονικά και με κάθε επισημότητα στην Αλεξανδρούπολη. Πλήθος επισήμων παρέστη, αλλά την παράσταση έκλεψε ο αρχιστράτηγος της Στρατιάς του Έβρου Θεόδωρος Πάγκαλος με το επιτελείο του, ο νομάρχης Μακρόπουλος με τους υπαλλήλους της νομαρχίας και άλλοι επίσημοι.

Φαίνεται, πως στη δοξολογία της Αλεξανδρούπολης υπήρξε κάποια επαφή και συνομιλία της Άννας Μελά- Παπαδοπούλου με τον Θεόδωρο Πάγκαλο.

Στις αρχές Φεβρουαρίου του έστειλε από την Αθήνα πλέον επιστολή και τον ευχαρίστησε για την περιποίηση που είχε στη Θράκη. Η επιστολή είναι άκρως πολιτική και φυσικά φιλοβενιζελική, με επιθετικούς χαρακτηρισμούς για τους Κωνσταντινικούς. Σ΄αυτήν, του εκφράζει την επιθυμία να κάνει στην Αθήνα, στην αίθουσα του “Παρνασσού” μια διάλεξη με τον ποιητή Γεννάδη, με στόχο να στραφεί “το ενδιαφέρον των εδώ κομψοαθηναίων προς το Μέτωπον”!!! Του έγραφε επίσης ότι ο Αντώνης Μπενάκης παρήγγειλε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου φανέλες και κάλτσες αξίας 100.000 δραχμών για το στρατό…

Πάντως την παραμονή της Πρωτοχρονιάς πρόλαβε να πεταχτεί και ως τις Φέρες, τότε ακόμα λέγονταν Φέρετζικ, για να μοιράσει δώρα στους στρατιώτες.

*Μερικοί στιχοι του Ματσούκα στο "Φως" της Θεσσαλονίκης (6/12/1922)

Στο Καραγάτς απαγγέλει ο Ματσούκας

Στο ανατολικότερο άκρο της Θράκης στο Καραγάτς, που ήταν ακόμα ελληνικό, η Πρωτοχρονιά γιορτάστηκε στον ιερό ναό των Αγίων Θεοδώρων, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Ορεστιάδος Πολύκαρπου.

Στη αλησμόνητη εκείνη δοξολογία παρέστησαν διάφoροι τοπικοί επίσημοι και οι στρατιωτικοί με τις επίσημες στολές και τα παράσημά τους και ο ποιητής Σπύρος Ματσούκας, ο οποίος απήγγειλε τα πατριωτικά ποιήματά του. Ο κόσμος τον δέχθηκε με αισθήματα πατριωτισμού και ενθουσιώδη χειροκροτήματα. Μετά τη δοξολογία ακολούθησε η δεξίωση του αντιπροσώπου της Γενικής Διοίκησης Θράκης Λαμπριανίδη.

Προς τα τέλη του 1922 πραγματοποίησε δίμηνη περιοδεία στο μέτωπο της Θράκης ο ποιητής Σπύρος Ματσούκας, ο οποίος από 1912 επιδίδονταν σε πράξεις αναστήλωσης του ηθικού των στρατευμένων παιδιών, αλλά και σε παροχή κάθε είδους βοήθειας. Ο Ματσούκας είχε περιοδεύσει έως και τα ακρότατα φυλάκια και μοίρασε στους στρατιώτες κάλτσες, τσιγάρα, καπνό και άλλα χρήσιμα είδη. Από την περιοδεία αυτή είχε εμπνευσθεί και είχε εκδώσει τόμο ποιημάτων, που τα μοίραζε στις στρατιωτικές μονάδες. Καρπός της περιοδείας του στη Θράκη, ήταν ο τόμος «Τα τραγούδια του Έβρου: Χαρισμένα στο στρατό της πατρίδας». Τυπώθηκε στο τυπογραφείο Κ. Καμινάρη & Π. Κυριακού, το 1923.

Ειδικότερα, στην περιοχή αυτή της Θράκης στις αρχές του Ιανουαρίου 1923 είχε καταφτάσει ο ποιητής Σπύρος Ματσούκας. Άρχισε από τα φυλάκια του Άρδα, όπου έφτασε ιππεύοντας σε άσπρο άλογο! Στις γραμμές της προφυλακής συναντήθηκε με τον λοχαγό Χρ. Μοσχοβίτη. Ο Ματσούκας μοίρασε σε κάθε στρατιώτη από ένα ζευγάρι μάλλινες κάλτσες και ένα πακέτο τσιγάρα Αρδίτη Ξάνθης. Τους απάγγειλε ποιήματά του και τους ενθουσίασε. Τότε ο Ματσούκας είχε μοιράσει στα φυλάκια του Άρδα συνολικά 500 ζευγάρια μάλλινες κάλτσες και ισάριθμα πακέτα τσιγάρων (Για τον Ματσούκα βλέπετε στη θέση https://sitalkisking.blogspot.com/2017/08/1922.html)

*Η αδελφή του Παύλου Μελά στο Σουφλί το 1923 (Συλλογή Μιχάλη Πατέλη)

Η “Μάννα” συνεχίζει την περιοδεία της στον Έβρο

Ας επανέλθουμε όμως στην Άννα Μελά- Παπαδοπούλου, η οποία συνέχισε την περιοδεία της στη Θράκη, μέσα στο καταχείμωνο. Η Θράκη ήταν σκεπασμένη με χιόνι, αλλά η “Μάννα του Στρατιώτη” δεν το έβαλε κάτω.

Επόμενος σταθμός το Σουφλί, όπου στρατωνίζονταν σημαντικές μονάδες. Και εδώ έδειξε τα φιλάνθρωπα αισθήματά της μοιράζονταν δώρα στους στρατιώτες.

Συνεχίζοντας την περιοδεία της η Άννα Μελά- Παπαδοπούλου έφτασε στο Διδυμότειχο, όπου υπήρχαν τα επιτελεία των μεγάλων μονάδων της Στρατιάς του Έβρου. Το Διδυμότειχο ήταν και αυτό πλημμυρισμένο από πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης. Ο ανταποκριτής του “Φωτός” Θεσσαλονίκης Γ. Αποστολίδης τηλεγραφούσε ότι παρά τα υπάρχοντα προβλήματα γιόρτασαν την ονομαστική εορτή του Ελευθέριου Βενιζέλου. Τα καταστήματα που ήταν κλειστά την ώρα της δοξολογίας είχαν σημαιοστολισθεί. Η δοξολογία εψάλη στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Χοροστάτησε ο μητροπολίτης Διδυμοτείχου Φιλάρετος. Παρέστησαν ο βουλευτής Βασίλειος Χατζηλίας, ο πολιτικός διοικητής Νεοκλής Χαστόγλου, ο δήμαρχος Δημήτριος Ζαπάρτας κ.ά. καθώς και αντιπροσωπείες της Αρμενικής και Ισραηλιτικής κοινότητας, ο επιθεωρητής των σχολείων Ρέλλιας, οι δάσκαλοι και οι δασκάλες “και πολύ πλήθος εκ του ωραίου και του ασχήμου φύλου, προ πάντων εκ του πρώτου διεκρίνοντο πολλαί καλλοναί εγχώριαι και ξέναι…” κατά τον Αποστολίδη. Έστειλαν μάλιστα και ευχετήριο τηλεγράφημα στο Βενιζέλο στη Λωζάνη, που το υπέγραφε η σχετική επιτροπή, την οποία αποτελούσαν οι Χατζηλίας, Παπαγιαννόπουλος, Γιαγτζής, Ασημακόπουλος, Ελιέζερ Τζίβρε, Δισλιάν, Χατζηπεντίδης, Παναγιώτου.

*Εφημερίδα "Πατρίς" (7/2/1923)

Οι Διδυμοτειχίτες έστειλαν τηλεγράφημα και προς τον πρόεδρο της Διάσκεψης της Λωζάνης λόρδο Κώρζον για τα γενέθλιά του!!!

Εκείνες τις μέρες είχαν ξεκινήσει στο Διδυμότειχο οι ενέργειες για τη δημιουργία συλλόγου προσφύγων από την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία. Η πρώτη καταστατική συνέλευση για το διορισμό οκταμελούς επιτροπή σύνταξη του καταστατικού είχε γίνει στα γραφεία του συλλόγου “Αναγέννησις” (“Μακεδονία 18 Δεκεμβρίου 1922).

Η Άννα Μελά- Παπαδοπούλου και οι εθελόντριες του Έλληνικού Ερυθρού Σταυρού που τη συνόδευαν, έκαναν το καθήκον τους και στο Διδυμότειχο και αναχώρησαν για Καστανιές και Καραγάτς, όπου είχαν φτάσει στις 6 Ιανουαρίου 1922.

Στόχος της Άννας από την αρχή, ήταν να φτάσει έως το Καραγάτς απώτατο ανατολικό όριο του ελληνικού κράτους.

Όπως είναι γνωστό με την επονείδιστη συνθήκη των Μουδανιών είχε διαταχθεί η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό και τον ελληνικό πληθυσμό μέσα σε 15 μέρες, τον Οκτώβριο του 1922. Το Καραγάτς ευρισκόμενο δυτικά του ποταμού Έβρου παρέμεινε αρχικά στην Ελλάδα. Τότε πολλοί Αδριανουπολίτες ελπίζοντας σε ειρήνευση πίστευαν ότι θα μπορέσουν να επανέλθουν στην Αδριανούπολη. Γι’ αυτό δεν έφυγαν μακριά και κατέφυγαν στο προάστιο Καραγάτς.

Ο υπερπληθυσμός, οι αντικρουόμενες πληροφορίες των εφημερίδων για τις διαπραγματεύσεις στη Λωζάνη, η φτώχεια δημιούργησαν κλίμα κατάθλιψης, αν και πολλοί προσπαθούσαν να ενθαρρύνουν τον πληθυσμό. Ακόμα και το ψωμί ήταν λιγοστό και κακής ποιότητας.

Τα δώρα της “Μάννας” σε απόρους και στρατιώτες απάλυναν τις δυσκολίες του κόσμου. Όταν έφτασε εκεί η Άννα Μελά- Παπαδοπούλου τα πάντα ήταν σκεπασμένα με χιόνι, όπως φαίνεται από τις διασωθείσες φωτογραφίες. Η διανομή όμως των δώρων έγινε.

Οι ταλαιπωρίες της περιοδείας στο μέτωπο και το χιόνι, επηρέασαν την υγεία της Άννας, η οποία ασθένησε επιστρέφοντας στην Αθήνα. Σχεδίαζε μάλιστα μόλις αναρρώσει να φύγει για την Κρήτη, να επισκεφθεί τους εκεί στρατώνες.

Η “Μάννα” όμως έκανε και δεύτερο σύντομο πέρασμα από το Καραγάτς. Αυτό συνέβη στα μέσα Μαΐου 1923. Την φιλοξένησε το Προεδρείο του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων, στο σπίτι της αντιπροέδρου Χρυσούλας Τσονίδου. Της προσφέρθηκε τέιον στο οποίο παρακάθισαν τα μέλη του ΔΣ Αρ. Παπαδοπούλου, Χατζοπούλου, Αγγ. Ζαρδαλίδου, Αικ. Θαλασσινού, Κλ. Παρασχίδου, Α. Δερμεντζοπούλου, και η κυρία Ιωαννίδου. Η “Μάννα του Στρατιώτη” συνέστησε στο σύλλογο να αναλάβει τη διανομή στα στρατιωτικά φυλάκια βιβλίων και εφημερίδων για να διαβάζουν οι στρατιώτες. Πράγμα που αποδέχθηκε ομόθυμα ο σύλλογος. Η ίδια ευχαρίστησε τις κυρίες και δεσποινίδες, που την προέπεμψαν έως το σιδηροδρομικό σταθμό και τις μοίρασε διάφορες φωτογραφίες της Μικρασιατικής τραγωδίας, ημερολόγια και άλλα μικροδώρα. Κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί τότε ότι σύντομα θα χανόταν για την Ελλάδα και το Καραγάτς...

*Χατζηκυριάκος, Πάγκαλος και Πλαστήρας, έφιπποι επιθεωρούν τα στρατεύματα της Θράκης 

Λίγες μέρες νωρίτερα περιοδεία στη Θράκη έκανε και η ηγεσία της Επανάστασης, Πλαστήρας, Πάγκαλος, Χατζηκυριάκος οι οποίοι στάθμευαν σε πόλεις της Θράκης και επιθεωρούσαν το στράτευμα ενώ ενημερώνονταν από τους Μεράρχους.

Η Ελλάδα, μετά το 1922 προσπαθούσε να κάνει το άλμα, από την καταστροφή στην ανάπτυξη και την πρόοδο. Ηττημένη στη Μικρά Ασία. Με εκατοντάδες χιλιάδες ανέστιους πρόσφυγες. Ανάμεσα στα ερείπια ξεχώριζαν μορφές όπως της Άννας Μελά- Παπαδοπούλου, αφιερωμένες στην απάλυνση του πόνου των συνανθρώπων, κάνοντας ορατή την αλληλεγγύη στους πάσχοντες και ενδυναμώνοντας τα στρατευμένα παιδιά του λαού, που στήριζαν την άμυνα της πατρίδας.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Υστερόγραφο

Ευχαριστώ θερμά το φίλο συλλέκτη Μιχάλη Πατέλη, για την παραχώρηση των φωτογραφιών της περιοδείας της “Μάννας του Στρατιώτη” στον Έβρο.

ΠΗΓΕΣ

* Αρχείο εφημερίδων “Φως”, “Μακεδονία” Θεσσαλονίκης, “Πατρίς” Αθηνών, ετών 1922-1923

*Αντώνης Θ. Σταυρίδης “Άννα Μελά- Παπαδοπούλου- Εκεί που δεν πεθαίνουν οι άνθρωποι” Εκδόσεις Μίλητος

*Η Στρατιά του Έβρου