Οι τρεις μεγάλες πυρκαγιές, που σημάδεψαν το Διδυμότειχο

*Σε κύκλο το εμβληματικό κτίριο, που καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1933.

*1873: Καμένα 100 μαγαζιά και 15 σπίτια

*1933: Καμένο ένα επιβλητικό συγκρότημα

*2017: Καμένο το ιστορικό τέμενος

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Τρεις πυρκαγιές μεγάλες στα τελευταία 147 χρόνια, σημάδεψαν την εικόνα του Διδυμοτείχου, άφησαν ανεξίτηλα σημάδια της καταστροφής, ενώ τα αποτελέσματα της τελευταίας χρονικά πυρκαγιάς, βρίσκονται σε φάση υπεσχημένης και αναμενόμενης αποκατάστασης.
Το Διδυμότειχο, ως παλαιά πόλη, με την ιδιάζουσα κατασκευή των κτιρίων, δοκιμάσθηκε πολλές φορές από τις φωτιές, που αντιμετωπίζονταν συνήθως με ίδια μέσα, χωρίς να επεκταθούν. 
Τα παλαιά κτίσματα, σπίτια, καταστήματα, αποθήκες κ.λπ. συνήθως πλινθόκτιστα, καλύπτονταν με ξύλινες επενδύσεις για προστασία από τις καιρικές συνθήκες, ενώ εσωτερικά διέθεταν ξύλινα δάπεδα. Θερμαίνονταν με ξυλόσομπες, που συνήθως συντελούσαν στην έκρηξη πυρκαγιών. Υλικά δηλαδή που τροφοδοτούσαν τις πυρκαγιές. Υπήρξαν όμως και μεγάλες πυρκαγιές, που σημάδεψαν σκληρά το Διδυμότειχο και άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στην πόλη.

*Απόσπασμα από ειδησεογραφία της "Παλιγγενεσίας" Αθηνών του 1873

Η πυρκαγιά του 1873

Η πρώτη από τις τρείς πυρκαγιές, εξερράγη το 1873, αν και άλλη μια μεγάλη πυρκαγιά, είχε σημειωθεί το 1845, όπως είχε γραφεί στον Τύπο, αλλά γι' αυτή τη συγκεκριμένη μεγάλη φωτιά, δεν διαθέτουμε στοιχεία.  
          Το 1873 ήταν τελικά, μια πολύ σκληρή χρονιά για το Διδυμότειχο. Όπως προκύπτει από δημοσίευμα της εφημερίδας «Παλιγγενεσία» των Αθηνών, τη νύχτα της 31ης Οκτωβρίου προς την 1η Νοεμβρίου, εξερράγη στο κέντρο, στην αγορά της πόλης, μεγάλη πυρκαγιά, η οποία μέσα σε τέσσερις ώρες αποτέφρωσε περί τα 100 εμπορικά καταστήματα και εργαστήρια καθώς και 15 σπίτια!!! Τέτοια πυρκαγιά δεν είχε σημειωθεί τα προηγούμενα 28 χρόνια, εγράφη σε εφημερίδα. Άρα προϋπήρξε και άλλη μεγάλη πυρκαγιά, άγνωστη σε μας.
          Στη φωτιά του 1873, η απειρία, η έλλειψη πυροσβεστικών μέσων (φανταστείτε τους… συνήθως μισομεθυσμένους τουλουμπατζήδες της Οθωμανικής εποχής, να τρέχουν αλαφιασμένοι με τις τουλούμπες τους και να κραυγάζουν «γιαγκίν βαρ»!!!) οι στενότατοι δρόμοι και ο νότιος άνεμος, που φυσούσε διαβολεμένα εκείνη την φοβερή νύχτα, δεν επέτρεψαν στους δυστυχείς Διδυμοτειχίτες να διασώσουν τις περιουσίες τους. Η εφημερίδα υπολόγιζε τις ζημιές σε 5 εκ. χωρίς να προσδιορίζει αν εννοεί ελληνικές δραχμές της εποχής (κολοσσιαίο ποσό δηλαδή) ή τα εν χρήσει τότε Οθωμανικά νομίσματα. Εγράφη μάλιστα, ότι κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς αναφέρθηκαν και διαρπαγές από τα καιγόμενα ακίνητα!!! Πάντα- δυστυχώς- υπάρχουν και οι άρπαγες, που εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις,  όταν οι συνάνθρωποί τους δυστυχούν.
          Τη μεγαλύτερη ζημιά υπέστησαν οι Χριστιανοί κάτοικοι του Διδυμοτείχου και κατά δεύτερο λόγο οι Εβραίοι και οι Αρμένιοι. Δηλαδή τα στοιχεία εκείνα, που κρατούσαν ζωντανά στα χέρια τους, το εμπόριο και τις τέχνες.
          Η εφημερίδα έδινε δραματικό τόνο στις συνέπειες της πυρκαγιάς εκείνης, γράφοντας: «Οι πλείστοι των πληγέντων χθες έτι ικανώς εύποροι, στερούνται ήδη και των προς το ζην αναγκαίων, συμπυρποληθέντων και των εργαστηρίων και των εμπορευμάτων και των καταστίχων αυτών».
          Η χρονιά εκείνη, το 1873, πρέπει να ήταν φοβερή για το Διδυμότειχο και την ευρύτερη περιοχή του. Η ίδια ανταπόκριση της «Παλιγγενεσίας» καταλήγει: «Μεγίστη επιζωοτία επικρατεί εις πλείστα χωρία και οι δυστυχείς γεωργοί μη δυνηθέντες ως εκ τούτου να σπείρωσιν, ολίγην προοιωνίζονται συγκομιδήν».

*Το υπέροχο κτίριο του Διδυμοτείχου σε φωτογραφία του 1923. Αρχείο Αθανάσιου Γουρίδη

Η μεγάλη πυρκαγιά του 1933

         Όταν το 1920 απελευθερώθηκε το Διδυμότειχο, διάφορα οθωμανικά κρατικά κτίρια, περιήλθαν στην κατοχή του ελληνικού δημοσίου, πλην των βακουφικών. Ένα από αυτά ήταν το κτιριακό συγκρότημα, το οποίο βρισκόταν στο χώρο της σημερινής αγοράς και αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της πόλης. 
Η πυρκαγιά εκείνη ήταν καταστρεπτική, και συνέβη στις 3 Δεκεμβρίου 1933, ημέρα Κυριακή, στις 11 το πρωί.
         Οι πολύ παλαιοί συμπολίτες μας, θυμούνται ακόμα την τρομερή  αυτή πυρκαγιά, που κατέστρεψε το περίφημο κτιριακό συγκρότημα, το οποίο φαίνεται να χτίσθηκε από τους Οθωμανούς στα τέλη του 19ου αιώνα. Πληροφορίες για το κτίσμα αυτό, δεν διαθέτουμε πολλές. Κατά τον Αθανάσιο Γουρίδη, είχε αποτελέσει Ανωτάτη Οθωμανική Σχολή και κτίσθηκε σε θέση παλαιότερου κτίσματος, το οποίο υπήρχε προ του 1885.

*Το περίφημο κτίριο σε φωτογραφία του 1923. Αρχείο Αθανάσιου Γουρίδη

        Επρόκειτο για ένα τεράστιο κτίριο, με πτέρυγες και κάτοψη σε σχήμα Ε, που ο θρύλος έλεγε, πως ο αρχιτέκτονας ο οποίος ήταν Έλληνας, θέλησε με τον τρόπο αυτό να τονίσει την ελληνικότητά του χρησιμοποιώντας το κεφαλαίο γράμμα Ε ως βασικό μοντέλο. Εκείνη την εποχή άλλοι αρχιτέκτονες σε άλλα μέρη χρησιμοποίησαν κατόψεις σε σχήμα Π, από το αρχικό γράμμα της λέξης Πατρίς.
          Το 1933, όπως είναι γνωστό και αφηγούνταν οι παλαιοί συμπολίτες μας, κάηκαν εκτός των άλλων και τα πολύτιμα αρχεία του Δήμου Διδυμοτείχου, που αποτελούσαν και λόγω της παλαιότητάς τους, την καλύτερη πηγή ιστορίας της πόλης μας, με εξαιρετικά έγγραφα. Μεγάλης αξίας ντοκουμέντα, δηλαδή. Κάηκαν και αρχεία άλλων δημοσίων υπηρεσιών που στεγάζονταν εκεί. Οι πρόχειροι υπολογισμοί ανέβαζαν τις ζημιές σε 2-3 εκ. δρχ. ποσό τεράστιο για την εποχή.
Βασικές υπηρεσίες όμως που στεγάζονταν στο μεγάλο και εμβληματικό αυτό κτιριακό συγκρότημα ήταν οι στρατιωτικές υπηρεσίες του συνοριακού τομέως προκαλύψεως και σε μία πτέρυγα συνεχόμενη λειτουργούσε και στρατιωτικό νοσοκομείο.

*Από την "Πατρίδα" των Αθηνών, 4 Δεκεμβρίου 1933

Η πυρκαγιά εξερράγη στις 11 π.μ. και σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα αποτέφρωσε το οίκημα. Κατά τις περιγραφές σε εφημερίδες της εποχής οι στρατιώτες που βρίσκονταν σε θαλάμους αλλά και οι νοσηλευόμενοι, αλλόφρονες έσπευδαν να απομακρυνθούν, ενώ κάποιοι πήδηξαν και από τα παράθυρα, από ύψος 3 μέτρων. Από την πυρκαγιά τραυματίσθηκε σοβαρά ένας στρατιώτης και ελαφρότερα ο ανθυπασπιστής Σούτσας. 
Η φωτιά έκαψε τις αποθήκες του στρατού, τον οπλισμό και τον ιματισμό των στρατιωτών.

*Τμήμα ανταπόκρισης από το Διδυμότειχο, στο "Φως" της Θεσσαλονίκης, 4 Δεκεμβρίου 1933. 

Ανταποκριτής Σαρίδης (χωρίς να αναγράφεται μικρό όνομα)

Η Χωροφυλακή έστειλε τηλεγραφήματα αμέσως στην προϊσταμένη αρχή, γνωστοποιώντας το δυσάρεστο γεγονός. Το ίδιο έκανε και ο διοικητής του τομέα προκάλυψης. Αμέσως ανεχώρησαν από την Κομοτηνή ο διοικητής της 12ης Μεραρχίας στρατηγός Κωτούλας με το διοικητή του 12ου συνοριακού τομέα συνταγματάρχη Βλαχαϊτόπουλο, και ο γενικός αρχίατρος, για να διενεργήσουν ανακρίσεις σχετικά με τα αίτια της πυρκαγιάς.  Μαζί τους έφερναν στο Διδυμότειχο και διάφορα νοσοκομειακά υλικά για την περίθαλψη των ασθενών.Οι πρώτες πληροφορίες ανέφεραν ότι η φωτιά ξεκίνησε από μια θερμάστρα και μεταδόθηκε στα έπιπλα ενός γραφείου του τομέα προκάλυψης.

*Η κακοκαιρία μαίνονταν. "Μακεδονία" 4 Δεκεμβρίου 1933

Η μέρα εκείνου του Δεκέμβρη ήταν τρομερή. Επί ένα 24ωρο σε όλο το νομό Έβρου μαίνονταν χιονοθύελλες και η θερμοκρασία είχε πέσει στο 8 κάτω από το μηδέν.
Ένα βασικό μειονέκτημα, που συνετέλεσε στην ολοκληρωτική καταστροφή ήταν η έλλειψη οργανωμένης πυροσβeστικής υπηρεσίας. Η φωτιά σβήστηκε χάρη στις υπεράνθρωπες προσπάθειες των κατοίκων της πόλης με επικεφαλής το δήμαρχο Γεώργιο Χατζηπεντίδη, ο οποίος κατά δημοσίευμα της "Προόδου" Αλεξανδρούπολης, ριψοκινδύνευσε επανειλημμένως.

*Ο τότε δήμαρχος Διδυμοτείχου Γεώργιος Χατζηπεντίδης 

Η αποτέφρωση του στρατιωτικού νοσοκομείου,προκάλεσε την ανάγκη της άμεσης στέγασης και περίθαλψης των νοσηλευομένων στρατιωτών. Ο δήμαρχος της πόλης έδωσε άμεση λύση, παραχωρώντας μετά από συνεννοήσεις με τους αρμοδίους τα σχολικά κτίρια του Α' και Γ' Δημοτικού Σχολείου (σ.σ. φαίνεται ότι τα δύο αυτά σχολεία συστεγάζονταν στο "τούβλινο" σχολείο ή αλλιώς "σχολείο Μανάκα" όπως συνέβαινε και στα κατοπινά χρόνια έως περίπου την τελευταία δικτατορία). Αυτή η παραχώρηση βέβαια προκάλεσε πρόβλημα στην εκπαίδευση των περίπου 500 παιδιών, που μη έχοντας τάξεις για μάθημα περιφέρονταν στους δρόμους παίζοντας. 

*Η τακτοποίηση των μικρών μαθητών μετά την πυρκαγιά. "Πρόοδος" Αξεξανδρούπολης

        Νέες συσκέψεις των αρμοδίων οδήγησαν σε λύση, με τη στέγαση των άστεγων μαθητών στο Β' Μικτό Σχολείο, που είχε ανεγερθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση, δηλαδή του Ελευθέριου Βενιζέλου. Στη λύση αυτή συνέβαλαν ο επιθεωρητής Ιωάννης Δανόπουλος της Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως Διδυμοτείχου και Ορεστιάδος και ο διευθυντής του Β' Μικτού Δημοτικού Διδυμοτείχου Κωνσταντίνος Ποντίδης.
Τη μέρα που κάηκε το μεγάλο αυτό κτιριακό συγκρότημα, πέθανε και ο ιεροψάλτης Μιχαήλ Παρασχίδης ή Τσολάκης (λόγω μιας μικρής αναπηρίας στο χέρι του). Είχε σπουδάσει Βυζαντινή μουσική στην Κωνσταντινούπολη και το 1899 είχε διατελέσει και δάσκαλος σε σχολείο του Διδυμοτείχου.

*Το αποτεφρωμένο κτίριο, φωτογραφημένο το 1941, από Γερμανούς στρατιώτες. 

Δεν υπάρχει πλέον η σκεπή του. Αρχείο Μιλτιάδη Δημητριάδη

         Το αποτεφρωμένο κτίριο διατηρήθηκε έως την Κατοχή, οπότε και κατεδαφίστηκε. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα κτίριο, που είχε επισκευασθεί εκεί, στέγασε το Δημαρχείο της πόλης έως το 1986, που κατεδαφίσθηκε και ανεγέρθηκε εκεί η σημερινή κλειστή αγορά της πόλης, σύμφωνα και με τον Αθανάσιο Γουρίδη.

*'Οταν οι φλόγες έκαιγαν το τέμενος.Φωτό ΑΠΕ-ΜΠΕ

Η πυρκαγιά στο τέμενος Βαγιαζήτ το 2017

Η τελευταία μεγάλη πυρκαγιά, που άφησε στο Διδυμότειχο μια "χαίνουσα πληγή" είναι αυτή, που κατέστρεψε την οροφή και διάφορα τμήματα του ιστορικού τεμένους Βαγιαζήτ του Κεραυνού το Μάρτιο του 2017 και θεωρείται το αρχαιότερο, που ανεγέρθηκε στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με πληροφορίες που δημοσιεύθηκαν τότε, η πυρκαγιά φαίνεται πως προκλήθηκε από σπίθα οξυγονοκόλλησης, κατά τη διάρκεια των εργασιών αναστήλωσης του τεμένους.
Στο σημείο είχε σπεύσει η Πυροσβεστική με μεγάλη δύναμη 54 αντρών που κατάφεραν να θέσουν την πυρκαγιά υπό έλεγχο και τελικά να την κατασβέσουν.
Η φωτιά  ξέσπασε λίγο μετά τα μεσάνυχτα και έκανε στάχτη τη μοναδική ξύλινη στέγη του και έλιωσε το πολλών τόνων μεταλλικό στέγαστρο, που είχαν τοποθετήσει οι αναστηλωτές για την προστασία της. Η καταστροφή είναι ανυπολόγιστη, όχι μόνο για το κόστος της αποκατάστασης, αλλά και για τη ζημιά που προκάλεσε στην ιστορία και την προβολή της πόλης.
Ως προς το πώς ξέσπασε η φωτιά, η Πυροσβεστική Υπηρεσία διεξήγαγε έρευνα, αλλά δεν έγινε γνωστό αν ολοκλήρωσε το πόρισμά της. Η τοπική κοινωνία, εξακολουθεί να το αναμένει. Όπως αναμένει και την άμεση έναρξη των εργασιών αναστήλωσης για τουριστική και όχι μόνον αξιοποίηση του σπουδαίου αυτού θρησκευτικού και πολιτιστικού μνημείου. Γιατί υποσχέσεις δόθηκαν πολλές... Σημασία έχει να αρχίσουν οι εργασίες αναστήλωσης...
Οι πυρκαγιές, ήταν μια ακόμη πτυχή στη δυσκολη ζωή στη Θράκη.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

*Το κτίριο που αποτεφρώθηκε δέσποζε...

*Από το "Θάρρος" της Δράμας5 Δεκεμβρίου 1933 

*Το κτίριο του παλαιού Δημαρχείου

*"Ακρόπολις"

*Φωτογραφία περί το 1925

*"Πρωία"

ΠΗΓΕΣ
*Αρχεία εφημερίδων "Παλιγγενεσία (1873) "Ακρόπολις", "Πατρίς", "Πρωία" Αθηνών,  "Μακεδονία", "Φως" Θεσσαλονίκης, "Πρόοδος" Αλεξανδρούπολης, "Θάρρος" Δράμας (1933)
*Αθανάσιου Γουρίδη "Τα κρυμμένα πρόσωπα του Ιανού-Διδυμότειχο, μια αέναη περιπλάνηση" Έκδοση Δήμου Διδυμοτείχου, 2018