Αδριανούπολη 1878: "Ρουσλάρ γκελίορ"!!!!

*Ρώσοι κατακτητές επισκέπτονται το τέμενος Σουλτάν Σελήμ

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Η Αδριανούπολη, η μητρόπολη του Θρακικού Ελληνισμού, κατά την ιστορική διαδρομή της, υπήρξε στόχος ποικίλων κατακτητών. Η αίγλη που είχε αποκτήσει κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η σπουδαία γεωστρατηγική της θέση στη συμβολή τριών ποταμών, η άκρως παραγωγική περιφέρειά της την είχαν καταστήσει αντικείμενο του πόθου βαρβάρων κατακτητικών φύλων. με αποτέλεσμα να πολλές ιστορικές πολιορκίες και κατακτήσεις.
Σημαντική ήταν η κατάκτησή της από τους Ρώσους κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878, όταν οι Ρώσοι έφτασαν έως τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης, αναγκάζοντας τους Τούρκους να υπογράφουν την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.  
"Η Αδριανούπολις υπήρξεν επί χιλίους περίπου ενιαυτούς, το μήλον της έριδος απάντων των εγχωρίων και ξένων λαών, όσοι αλληλοδιαδόχως επέδραμον εις την χερσόνησον του Αίμου. Την αυτήν και η Φιλιππούπολις υπέστη τύχην" είχε γράψει τον Ιανουάριο του 1878 ο "Νεολόγος" της Κωνσταντινούπολης.

*Αδριανούπολη 1876: Από τις προετοιμασίες των Τούρκων για πόλεμο

Η ιστορική αυτή πόλη, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, δεν είχε την ανάλογη αίγλη, ως αρχαία πόλη και ως διατελέσασα πρωτεύουσα σουλτάνων. Τα οχυρωματικά έργα που είχαν γίνει δεν θεωρούνταν σπουδαία. Διέθετε τότε η Αδριανούπολη 28 προμαχώνες σε περίμετρο περίπου 35 χιλιομέτρων. Στις 9 Δεκεμβρίου 1877 έφτασε εκεί ο Μαχμούτ Δαμάτ πασάς συνοδευόμενος από πολλούς αξιωματικούς και την επομένη επιθεώρησε την αμυντική διάταξη. Θεώρησε μάλιστα ότι τα οχυρωματικά έργα ήταν στέρεα κατασκευασμένα και μπορούσαν να αντέξουν στις εχθρικές επιθέσεις. Αποφάσισε μάλιστα να κατασκευαστούν και άλλοι προμαχώνες πιστεύοντας ότι η πόλη θα καταστεί απόρθητη. Μέσα σε ένα μήνα όμως διαψεύστηκε οικτρά.

*Τουρκικό Πυροβολικό πέριξ της Αδριανούπολης

Η πόλη απλώνονταν σε μεγάλη έκταση με μονώροφες κατοικίες περιβαλλόμενες με κήπους. Είχε περί τους 100.000 κατοίκους, οι μισοί από τους οποίους ήταν Τούρκοι. Το μεγαλοπρεπέστερο κτίσμα ήταν το τέμενος του σουλτάνου Σελήμ Α'. Γενικά το 90% των κτισμάτων της ήταν άθλια, οι δρόμοι ρυπαροί και γεμάτοι λάσπες. Ελάχιστοι δρόμοι ήταν λιθόστρωτοι.

*Ο Ρώσος στρατηγός Σκοβέλεφ (Από το Βουλγαρικό Lostbulgaria.com)

Ρουσλάρ γκελίορ!!!

Η πολλαπλά δύσκολη διάβαση του Αίμου, μέσα στο καταχείμωνο του 1877 υπήρξε σημαντικό στρατιωτικό επίτευγμα των Ρώσων, που τους έδωσε τον αέρα της νίκης και προκάλεσε ηττοπάθεια στο Τουρκικό στράτευμα. Παντού ακούγονταν η φράση "Ρουσλάρ γκελίορ" που προκαλούσε τρόμο και ενέτεινε τον πανικό στους Οθωμανούς. 
Κατά το "Νεολόγο" της Κωνσταντινούπολης, Μουσουλμάνοι κάτοικοι πολλών χωριών και πόλεων της Βόρειας Θράκης, τρομαγμένοι από την κάθοδο των Ρώσων κατέφευγαν σε ασφαλέστερα μέρη. Πολλοί ήταν αυτοί που πήγαν στην Κωνσταντινούπολη. Χιλιάδες πρόσφυγες συνωστίζονταν στο σιδηροδρομικό σταθμό Σιρκετζή, μέσα σε τραγικές συνθήκες.
Οι Τούρκοι εκνευρισμένοι από την ήττα, ξεσπούσαν στις υπόδουλες εθνότητες, με βιαιότητες και ποικίλα καταπιεστικά μέτρα.  
Σύμφωνα με τον "Ανατολικό Αστέρα" στις αρχές Ιανουαρίου 1878, από τη Μητρόπολη Διδυμοτείχου έφτασε στο Οικουμενικό Πατριαρχεία καταγγελία ότι Τούρκοι διοικητές της περιοχής καταπιέζουν τον πληθυσμό ακόμα και ενάντια στις κυβερνητικές διαταγές. Παρόμοιες καταγγελίες έφτασαν και από τη Ραιδεστό και την Καλλίπολη.
Ο Πατριάρχης διαμήνυσε τα συμβαίνοντα στην Υψηλή Πύλη, ζητώντας να σταματήσουν τα βίαια μέτρα.

Η κατάληψη της Αδριανούπολης

Η εκκένωση της Αδριανούπολης άρχισε ημέρα Σάββατο. Η πόλη ήταν σχετικά ήσυχη. Είχε πέσει χιόνι ύψους περίπου δύο σπιθαμών. Μόνο οι Μουσουλμάνοι ήταν φοβισμένοι και έφευγαν μαζί με τις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές. Ορισμένοι που δεν μπορούσαν να φύγουν κατέφευγαν σε φιλικά χριστιανικά σπίτια, στα προξενεία ή στα τεμένη. 
Την άλλη μέρα, Κυριακή 6 Ιανουαρίου 1878 στην πόλη δεν υπήρχαν αρχές. Ο πολιτικός διοικητής Τζεμίλ πασάς, είχε οργανώσει μια επιτροπή από τους επικεφαλής των θρησκευτικών κοινοτήτων και πρόκριτους Μουσουλμάνους και Χριστιανούς στην οποία ανέθεσε τη φύλαξη της πόλης.
Το πρώτο πράμα που έκανε η επιτροπή αυτή ήταν να στείλει στο ρωσικό στρατηγείο του στρατηγού Ραντέτσκι, που έδρευε στο Μουσταφά Πασά (σημερινό Σβίλενγκραντ) μήνυμα ότι η Αδριανούπολη είναι έτοιμη να δεχθεί τους Ρώσους, χωρίς να αντιτάξει καμιά αντίσταση, ζητώντας και φιλική συμπεριφορά των ρωσικών στρατευμάτων, προς τον πληθυσμό.
Οι Ρώσοι με 12 συντάγματα Πεζικού και 2 συντάγματα Ιππικού υπό τον στρατηγό Σκοβέλεφ έφτασαν στη 1 το μεσημέρι της Κυριακής μπροστά στην Αδριανούπολη και λίγο αργότερα εισέρχονταν στην πόλη. Προπορεύονταν μια στρατιωτική μουσική που παιάνιζε εμβατήρια. Οι αξιωματικοί με επίσημη στολή ήταν επικεφαλής των στρατευμάτων που παρήλαυναν.

*Η πύλη της Αδριανούπολης σε γκραβούρα των C. Sayger και A. Desarnod, 1829

Στις πύλες της Αδριανούπολης περίμεναν τα μέλη της επιτροπής που συνόδευσε τον στρατηγό, ο οποίος μετέβη αμέσως στο Διοικητήριο. Εκεί ο Σκοβέλεφ έδωσε διαβεβαιώσεις ότι οι κάτοικοι μπορούν να ασχολούνται με τις καθημερινές εργασίες τους και ότι η ζωή, η τιμή και η περιουσία των πολιτών είναι εξασφαλισμένη. Όποιος συλληφθεί να επιχειρεί διατάραξη της τάξης, θα τιμωρείται αυστηρά, προειδοποίησε. 
Αμέσως οι Ρώσοι σχημάτισαν μια δημοτική επιτροπή με αντιπροσώπους διαφόρων εθνικοτήτων, με πρόεδρο το Μητροπολίτη Αδριανούπολης Διονύσιο (πρώην μητροπολίτης Διδυμοτείχου και αργότερα Οικουμενικός Πατριάρχης) που είχε διατελέσει στο παρελθόν τρόφιμος του ιεροσπουδαστηρίου του Κιέβου. Επίσης στην επιτροπή ανέθεσε τα καθήκοντα αστυνόμευσης της πόλης, θέτοντας στη διάθεσή της και στρατιωτική δύναμη. Δημοσιεύθηκαν μάλιστα πληροφορίες ότι επικεφαλής της αστυνομίας τοποθετήθηκε ένας Κεφαλλονίτης έμπορος της Αδριανούπολης, ονόματι Φάσος.
Το Καραγάτς με το σιδηροδρομικό σταθμό του κατελήφθη στις 3 μμ της Κυριακής από δυνάμεις του στρατηγού Στρουκώφ.
Οι τηλεγραφικές επικοινωνίες  είχαν διακοπεί. 
Η τελευταία αμαξοστοιχία προς το Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) στην οποία είχαν φορτώσει τα κρατικά αρχεία και  επέβαινε ο Τζεμίλ πασάς, είχε φύγει τα ξημερώματα της Παρασκευής. Ο στρατηγός Αχμέτ Εγιούπ πασάς επικεφαλής 2.000 στρατιωτών, που απάρτιζαν τη φρουρά της Αδριανούπολης είχε φύγει προς Ραιδεστό. Στο Κούλελι Μπουργκάς (Πύθιο) μάζεψε και τα υπολείμματα άλλων τουρκικών  μονάδων και τα πήρε μαζί του. Πρόλαβε πάντως να στείλει από τα 280 τηλεβόλα που διέθετε, τα περισσότερα στην Κωνσταντινούπολη.

*Προς Διδυμότειχο και Δεδέαγατς

Τα στρατεύματα του Σουλεϋμάν πασά, από το έδαφος της Βόρειας Θράκης κυρίως από την περιοχή της Στενημάχου, κινήθηκαν νότια προς το όρος Ροδόπη και κατόπιν προς την περιοχή της Γκιουμουλτζίνας (Κομοτηνή) με προορισμό το Πόρτο Λάγος για να επιβιβασθούν στα πλοία και να μεταφερθούν στην Κωνσταντινούπολη. Ένα απόσπασμα Ρώσων που προήλαυνε από την περιοχή του Έβρου έφτασε στο Διδυμότειχο και εν συνεχεία στο Δεδέαγατς, όπου κατάσχεσε 140 σιδηροδρομικά βαγόνια και τρείς ατμάμαξες.
Κατά την κάθοδο των Ρώσων στα Θρακικά εδάφη σημειώθηκαν πολλές ωμότητες. Όχι μόνο από Ρώσους, αλλά και από Βουλγάρους, οι οποίοι θεώρησαν μεγάλη ευκαιρία γι' αυτούς την παρουσία των τσαρικών στρατευμάτων για να εκδικηθούν τόσο τους Τούρκους όσο και τους Έλληνες. Κατά την εφημερίδα "Ανατολικός Αστήρ" ο πρόξενος της Αγγλίας στην Αδριανούπολη Μπλαντ συνέταξε μακρά έκθεση για τις ρωσοβουλγαρικές βαρβαρότητες από τον Δεκέμβριο του 1877, την οποία υπέβαλε μαζί με τον Άγγλο διπλωματικό υπάλληλο Έντμοντ Κάλμπερτ στον πρεσβευτή της χώρας του στην Κωνσταντινούπολη Λάυαρντ και αυτός τη διαβίβασε στο Φόρεϊν Όφις. 

*Ρωσικό πυροβολικό (Από το Βουλγαρικό Lostbulgaria.com)

Οι Τούρκοι, επειδή δεν μπορούσαν να συναποκομίσουν και όλο το πολεμικό υλικό, συγκέντρωσαν όσα δεν τους ήταν απαραίτητα στην υποχώρηση, στις κεντρικές αποθήκες στο Εσκί Σαράι της Αδριανούπολης και τα ανατίναξαν για να μην πέσουν στα χέρια των Ρώσων.
Η έδρα του νομού Αδριανούπολης μεταφέρθηκε στη Ραιδεστό. Εκεί είχε εγκατασταθεί έγκαιρα ο οικονομικός έφορος (τεφτερδάρης) και άλλοι υπάλληλοι. 
Οι εφημερίδες υπενθύμιζαν ότι αυτή ήταν η δεύτερη κατάληψη της Αδριανούπολης από τους Ρώσους. Η πρώτη κατοχή είχε γίνει στα μέσα Αυγούστου του 1829, όταν η πόλη κατελήφθη με έφοδο από τον στρατηγό Τζέμπιτς και στις 2 Σεπτεμβρίου είχε υπογραφεί εκεί η πολύκροτη συνθήκη με την οποία η Τουρκία δέχτηκε την ανεξαρτησία της Ελλάδος με τά την Επανάσταση του 1821.

*Οι Ρώσοι μπαίνουν στο Διδυμότειχο... 

Και ενώ ολοκληρώνονταν η κατάληψη της Αδριανούπολης, σημειώνονταν και άλλες κινήσεις  ρωσικών στρατευμάτων στην ευρύτερη περιοχή, όπως δύναμη Ρώσων που προέλασε στο Χαρμανλί 60 χιλμ από την Αδριανούπολη και στη συνέχεια έφτασαν στο Μουσταφά πασά 35 χιλμ.  ενώ δύο ίλες Ιππικού έφτασαν στο σιδηροδρομικό σταθμό του Μπαμπά Εσκί (Αρτίσκος). Τα τρένα προς Κωνσταντινούπολη πήγαιναν μόνο έως την Τσόρλου (Τυρολόη).  Γενικά οι Ρώσοι προήλαυναν σε τρεις μεγάλες φάλαγγες. Η μία κινούνταν κατά μήκος του ποταμού Έβρου και της σιδηροδρομικής γραμμής με στόχο το Δεδέαγατς, η δεύτερη κατά μήκος της άλλη σιδηροδρομικής γραμμής που οδηγούσε από την Αδριανούπολη προς την Κωνσταντινούπολη και η τρίτη από τον Αετό της Βόρειας Θράκης προς τις σαράντα Εκκλησίες. 
Τη Δευτέρα 7 Ιανουαρίου 1878 οι Ρώσοι είχαν φτάσει στην Κεσσάνη περί τα 100 χιλμ. νότια της Αδριανούπολης. Οι πολιτικές αρχές και οι υπάλληλοι του τηλεγραφείου είχαν φύγει προς την Καλλίπολη.

*Η προέλαση των Ρώσων  

Πρόσφυγες κατακλύζουν την Κωνσταντινούπολη

Εν τω μεταξύ στην Κωνσταντινούπολη έφταναν και άλλες ανησυχητικές ειδήσεις, πλην της στρατιωτικής ήττας. 
Οι υποχωρούντες Τούρκοι προς τα νότια της Ανατολικής  Θράκης δεν παρέλειπαν να διαπράττουν βαρβαρότητες με το πρόσχημα των στρατηγικών λόγων.  Έτσι μεταξύ άλλων έφταναν πληροφορίες ότι έβαλαν φωτιά στο Ουζούν Κιοπρού (Μακρά Γέφυρα). Το ίδιο συνέβη και στο Μουρατλί.
Στην Κωνσταντινούπολη η κατάσταση είχε γίνει δραματική εξαιτίας της απίστευτης συρροής προσφύγων, από τις περιοχές της Βόρειας και Ανατολικής Θράκης κυρίως, για να αποφύγουν τους Ρώσους που κατακτούσαν τη χώρα τους. 
Πέραν των προσπαθειών της Οθωμανικής κυβέρνησης για την περίθλαψη τόσων προσφύγων, κινήθηκε και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αμέσως μέ τη συνδρομή των ενοριών καταρτίσθηκαν κατάλογοι κενών κατοικιών για να εγκατασταθούν πρόσφυγες και τραυματίες. Πολλοί ομογενείς γιατροί δήλωσαν ότι είναι πρόθυμοι να προσφέρουν βοήθεια σε ασθενείς πρόσφυγες και τραυματίες. Οι μεγαλύτεροι Έλληνες τραπεζίτες έκαναν ευρεία επιτροπή για εράνους και τροφοδοσίες. Μέλη αυτής επιτροπής ήταν και δύο συνοδικοί μητροπολίτες. Ο Χαλκηδόνος και ο Διδυμοτείχου Σωφρόνιος. Άλλοι πάλι διακεκριμένοι ομογενείς, όπως οι Στεφάνοβικ, Ευγενίδης και Χατζόπουλος αυθορμήτως ανέλαβαν την περίθαλψη πάνω από 50 οικογενειών προσφύγων. Όλοι έσπευδαν να βοηθήσουν. 

*Η πτώση του Διδυμοτείχου

Η μοίρα της Αδριανούπολης ήταν να αντιμετωπίζει πάντα κατακτητές, που την εποφθαλμιούσαν. Αντιμετώπισε πάμπολλες πολιορκίες, αλλά επέζησε ανά τους αιώνες. Η ρωσική κατοχή ήταν σύντομη, αφού λίγους μήνες αργότερα το Συνέδριο του Βερολίνου ανέτρεψε τα πάντα και η ιστορική πόλη περιήλθε ξανά στους άλλους κατακτητές, τους Οθωμανούς...
        Κοντά σε όλα αυτά μπορεί κανείς να προσθέσει και την απογοήτευση των αλύτρωτων Ελλήνων, που πιστεύοντας στις αδέσποτες προφητείες της εποχής, πίστευαν ότι το λεγόμενο "ξανθό γένος" θα τους χάριζε την πολυπόθητη ελευθερία.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης 

Υστερόγραφο
*Βλέπετε επίσης στο https://sitalkisking.blogspot.com/2020/01/1878.html
στο https://sitalkisking.blogspot.com/2009/12/19.html
και στο https://sitalkisking.blogspot.com/2012/06/1879.html


ΠΗΓΕΣ
*Αρχείο εφημερίδων "Βυζαντίς", Ανατολικός Αστήρ", "Νεολόγος" Κωνσταντινούπολης, "Παλιγγενεσία" Αθηνών