Από τα πάθη του Ελληνισμού: Η φοβερή πολιορκία της Αδριανούπολης το 1912-13

*Αδριανούπολη: Το οχυρό Αϊβάζ Μπαμπά

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Δραματική, αιματηρή και άκρως οδυνηρή για τους κατοίκους της υπήρξε η πολιορκία της Αδριανούπολης από τους Βουλγάρους κατά τους Βαλκανικούς πολέμου του 1912-13. Η Αδριανούπολη λόγω της εγγύτητας προς τη Βουλγαρία, αλλά και της στρατηγικής σημασίας της υπήρξε εκ των πρώτων στόχων, εκείνων των πολέμων.

            Οι Βούλγαροι κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις 4 Οκτωβρίου 1912. Η πρώτη εύκολη επιτυχία για τα βουλγαρικά στρατεύματα, ήταν η κατάληψη του Μουσταφά Πασά (σήμερα Σβίλεγκραντ), γιατί οι Τούρκοι το εγκατέλειψαν, μετά από μάχη, υποχωρώντας.

            Πολύνεκρες μάχες έγιναν και στην περιοχή των Σαράντα Εκκλησιών. Επικεφαλής των Βουλγαρικών δυνάμεων ο στρατηγός Δημήτριεφ. Οι Σαράντα Εκκλησίες κατελήφθηκαν μετά από πείσμονες μάχες στις 11 Οκτωβρίου 1912, ενώ ο τουρκικός στρατός υποχωρούσε προς τη Βιζύη. Κατά την φυγή των Τούρκων ο Μεχμέτ Μουχτάρ Πασάς, δεν πρόλαβε να πάρει ούτε τις ατομικές αποσκευές του! Οι Βούλγαροι όμως κυρίευσαν επτά πυροβολαρχίες ταχυβόλων πυροβόλων, μεγάλη ποσότητα φυσιγγίων, 18 τηλεβόλα και 12 τοπομαχικά, καθώς και μεγάλες ποσότητες ζωοτροφών και άλλα εφοδίων. Μαζί με αυτά πήραν και… δύο αεροπλάνα που δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν οι Τούρκοι!

*Εικόνα από τα οχυρωματικά έργα προ της Αδριανουπόλεως

Οι Βούλγαροι απωθώντας του Τούρκους, προέλασαν κατά μήκος των δύο οχθών του Έβρου και μαχόμενοι ακόμα και σώμα προς σώμα με τις λόγχες τους έφτασαν  μπροστά στις πρώτες οχυρώσεις της Αδριανούπολης. Μια από πρώτες οχυρές τοποθεσίες, που κατέλαβαν οι Βούλγαροι, ήταν το Τσιρμέν (σήμερα Ορμένιο) και έτσι προωθήθηκαν ως τις όχθες του ποταμού Άρδα. Οι Βούλγαροι προωθούσαν τις θέσεις τους πιέζοντας προς την κατεύθυνση της Αδριανούπολης. Έτσι κατόρθωσαν να καταλάβουν και τα υψώματα των Μαρασίων. Σύντομα μπόρεσαν να καταλάβουν και το Κάραγατς. Απέβλεπαν να απομονώσουν την Αδριανούπολη.

Στα πρόθυρα της Αδριανούπολης γίνονταν σφοδρές μάχες από τα μέσα του Οκτωβρίου. Η εξωτερική οχύρωση της Αδριανούπολης είχε κυκλικό σχήμα. Ο σφοδρός βομβαρδισμός της Αδριανούπολης άρχισε από τις 12 Οκτωβρίου.

*Ο στρατηγός Δημητρίεφ με το επιτελείο του στην περιοχή της Τσατάλτζας

Στις 16 Οκτωβρίου οι Βούλγαροι κατευθυνόμενοι νότια πίεσαν τους Τούρκους, που υποχώρησαν στο μέτωπο της γραμμής Διδυμοτείχου- Λουλέ Μπουργκάς. Η μάχη υπήρξε αιματηρότατη. Ο τουρκικός στρατός υπό την διοίκηση του Ναζήμ πασά αναγκάσθηκε να τραπεί σε άτακτη φυγή προς την Τυρολόη εγκαταλείποντας μεγάλο αριθμό νεκρών και τραυματιών.

Στις 18 Οκτωβρίου βουλγαρικό αεροπλάνο έριξε μέσα στην Αδριανούπολη προκηρύξεις, ζητώντας παράδοση της πόλης γιατί μετά την πτώση των Σαράντα Εκκλησιών ήταν ανώφελη κάθε αντίσταση.

Από τις 20 Οκτωβρίου μέσα στην συνεχώς πολιορκούμενη Αδριανούπολη άρχισε να γίνεται αισθητή η έλλειψη τροφίμων και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης.

Στις 21 του ίδιου μήνα οι Τούρκοι επιχείρησαν έξοδο προς την κατεύθυνση των Μαρασίων, αλλά απέτυχαν. Η μάχη κράτησε δέκα ώρες και αναγκάσθηκαν να οχυρωθούν πάλι μέσα στην Αδριανούπολη.

Εν τω μεταξύ στις 21 Οκτωβρίου, κατελήφθη και η Ξάνθη, χωρίς σοβαρή αντίσταση των Τούρκων. Η Γκιουμουλτζίνα κατελήφθη μερικές μέρες αργότερα. Στις 22 Οκτωβρίου οι Τούρκοι εκκένωσαν και τη Ραιδεστό.

Προς τα τέλη του Οκτωβρίου οι Βούλγαροι με σερβικές συμμαχικές ενισχύσεις επιχείρησαν γενική έφοδο κατά της Αδριανούπολης, αφού προηγήθηκε τριήμερος συνεχής βομβαρδισμός. Κατόρθωσαν να καταλάβουν τα φρούρια Καρτάλ Τεπέ και Παπάζ Τεπέ. Τούρκοι στρατιώτες που αιχμαλωτίσθηκαν, ανέφεραν ότι η πείνα μαστίζει την Αδριανούπολη, κατοίκους και φρουρά. Εξαφανίσθηκα το κρέας, το ψωμί και η ζάχαρη. Λίγες μέρες αργότερα, άλλοι αιχμάλωτοι Τούρκοι ανέφεραν ότι οι τροφές εξαντλούνται απελπιστικά. Οι στρατιώτες έπαιρναν ένα κομμάτι ψωμί κάθε τρεις μέρες. Η πόλη είχε πλημμυρίσει από πρόσφυγες, ενώ τα νοσοκομεία, αλλά και πολλές κατοικίες ήταν γεμάτες με τραυματίες.

Ο Νοέμβριος κύλησε με αψιμαχίες, αλλά και μεγάλη πείνα μέσα στην Αδριανούπολη. Σε μια περίπτωση μια βουλγαρική πυροβολαρχία με τις βολές της προξένησε μεγάλη πυρκαγιά στη συνοικία του ιστορικού τεμένους Σουλτάν Σελήμ.

*Από την εφημερίδα "Νέον Άστυ"

Οι βουλγαρικές δυνάμεις κατέλαβαν το Δεδέαγατς και τα Μάλγαρα στις 10 Νοεμβρίου.

Σύντομα, στα περίχωρα της Αδριανούπολης άρχισαν να εμφανίζονται ομάδες βασιβουζούκων και να τρομοκρατούν τους χωρικούς.

Στις 18 Νοεμβρίου 1912, το ελληνικό πολεμικό ναυτικό, πρόσφερε τεράστιες υπηρεσίες στους (ακόμα έως τότε…) συμμάχους Βουλγάρους, των οποίων μετέφεραν στρατεύματα από τη Μακεδονία στο Δεδέαγατς. Συγκεκριμένα οι Έλληνες διέθεσαν 19 μεταγωγικά σκάφη, που τα συνόδευαν για ασφάλεια τα θωρηκτά «Αβέρωφ», «Σπέτσαι», «Ύδρα» και «Ψαρά», τα αντιτορπιλικά «Πάνθηρ» και «Λέων», το ναρκοβόλο «Κανάρης» και δύο τορπιλοβόλα.

*Η νίκη των Βουλγάρων στο Μαρχαμλή (Πέπλος)

Οι Τούρκοι όταν πληροφορήθηκαν ότι Βούλγαροι θα αποβιβασθούν στο Δεδέαγατς, έστειλαν στρατό με επικεφαλής δύο πασάδες, υπό την γενική αρχηγία του Μπαμπές πασά. Τελικά οι Βούλγαροι αποβιβάσθηκαν στη Δεδέαγατς και προχώρησαν προς βορρά. Οι δύο στρατοί συναντήθηκαν κοντά στο χωριό Μαρχαμλή (σήμερα Πέπλος). Η μάχη μεταξύ τους υπήρξε λυσσώδης. Κράτησε οκτώ ώρες και έληξε με θρίαμβο των Βουλγάρων. Οι Τούρκοι για να μην εξολοθρευτούν αναγκάσθηκαν να παραδοθούν. Συνελήφθη αιχμάλωτος ο Μπαμπές και οι δύο άλλοι πασάδες, καθώς και 252 αξιωματικοί και 8.870 στρατιώτες. Κυριεύτηκαν οκτώ ορεινά πυροβόλα, δύο μυδραλιοβόλα, 1.000 και περισσότερα άλογα και μεγάλες ποσότητες πολεμοφοδίων

Σε όλη της διάρκεια των πολιορκιών πόλεων και χωριών της Ανατολικής Θράκης, οι κάτοικοι ζούσαν με το φόβο των βουλγαρικών επιθέσεων και ειδικά οι χριστιανοί με το φόβο των εκδικητικών σφαγών εναντίον τους από τους Τούρκους.

Σύμφωνα με τους «Τάιμς» του Λονδίνου φοβερές σφαγές έγιναν από Λαζούς λιποτάκτες του τουρκικού στρατού στην περιοχή της Καλλίπολης. Απεσταλμένος της εφημερίδας που περιόδευσε στην περιοχή ανέφερε ότι το Νοέμβριο του 1912 τα μικρά χωριά Μαύρες, Μπαϊραμίτς, Καρατσαλί, Αλμαλίς, και Κεσσάνη είχαν αποτεφρωθεί. Το χωριό ΣαράκιοΪ είχε βομβαρδισθεί από τουρκικό πολεμικό σκάφος.

*Τουρκάλες νοσοκόμοι

Η τραγική κατάσταση της Αδριανούπολης

            Η Αδριανούπολη ως μεγαλούπολη, έζησε άκρως δραματικές στιγμές, όταν την πολιόρκησαν οι Βούλγαροι.

            Μια ειδική ανταπόκριση στην εφημερίδα «Νέον Άστυ» των Αθηνών περιγράφει με μελανά χρώματα την ζωή μέσα στην πόλη κατά τις πρώτες επτά εβδομάδες της φοβερής πολιορκίας, που συσσώρευσε ερείπια και στάχτη. Ο άγνωστος συντάκτης της ανταπόκρισης, που βγήκε με μεγάλες δυσκολίες από την Αδριανούπολη και έφτασε στην Αθήνα, έγραφε:

            «Εκ της πλατείας του Ιπποδρομίου (Άτ Μεϊντάν) καθήμενος κάτωθι της σκηνής του αρχηγού των Ανατολιτών Εθελοντών Σεΐχ Μουσταφά, στρέφω  το βλέμμα πέραν του ποταμού, όστις κυκλώνει την πολιορκουμένην πόλιν και ριγώ επί τη αναμνήσει των 20.000 ανδρών, οι οποίοι εφονεύθησαν εντός της περιοχής της».

            Ο άγνωστος μας Αδριανουπολίτης αναφέρει ότι κανένας δεν πίστευε ότι υπήρχε εχθρικό πνεύμα μεταξύ των πιστών του Ισλάμ και των Χριστιανών, έως ότου άρχισε να εκδηλώνεται η δράση των ανειλικρινών Νεοτούρκων οι οποίοι πλέον είχαν αρχίσει φανερά να διακηρύσσουν τις αποφάσεις τους «περί βιαίου εκτουρκισμού πάντων των μη Τουρκικών στοιχείων της χώρας και περί πραγματοποιήσεως των ονείρων των της επανιδρύσεως το αρχαίου Τουρκικού κράτους».

            Οι Νεότουρκοι κυκλοφορούσαν μέσα στους δρόμους της Αδριανούπολης ζητωκραυγάζοντας υπέρ του πατριωτισμού τους και του Μωαμεθανισμού.

*Τουρκικό Πυροβολικό στην Αδριανούπολη

            Αναφερόμενος στον πόλεμο που κήρυξαν αιφνιδίως τα κράτη της Βαλκανικής Συμμαχίας (Σερβία, Βουλγαρία, Ελλάς και Μαυροβούνιο) υπενθύμιζε την κακή οργάνωση της επιστράτευσης και την κλήση υπό τα όπλα των εφέδρων οι οποίοι έσπευδαν να πάρουν όλα, συμπεριφερόμενοι ως βασιβουζούκοι.

«Ήκουσα- έγραφε ο άγνωστος ανταποκριτής- εν τω στρατώνι του Σελτζιλέρ τον συνταγματάρχην δίδοντα διαταγάς να φονεύσωσι πάντα Γκιαούρ ή Φαρμασώνον» (σ.σ. σωστότερα φραμασόνος, δηλαδή ο μασόνος, ο ελευθεροτέκτονας). Τρόμος κάλυπτε την Αδριανούπολη.

Μεγαλύτερος τρόμος όμως θα κάλυπτε την πόλη τις επόμενες μέρες και νύχτες.

«Ευρισκόμην εις το Κονάκι του Κανδελή βέη, ιστάμενος προ του παραθύρου, ότε είδον, μερικούς ιμάμηδες επό του μιναρέ. Κατέβην τότε εις την πλατείαν κατεχόμενος υπό σφοδράς συγκινήσεως εκ φόβου δια την τύχην της πόλεως. Εις τον νουν μου ήλθε τότε η παλαιά προφητεία «Αδιανούπολις, αγαπητή μου βασιλική πόλις, η μοίρα σου εγράφη και ο Δούναβις ψάλλεο το ελεγείον σου».

Τότε παρατήρησε ότι πέρα από το Ντιβάν Γιαλού, κοντά στο Σίγγερ Μεϊντανή, να βγαίνουν πολλά φώτα και στις δύο όχθες του ποταμού Έβρου και όλα να πλησιάζουν την πόλη. Από το παρακείμενο παραποτάμια δάσος άρχισαν να βγαίνουν μεγάλες ομάδες, που  βάδιζαν επίσης προς την πόλη, με τρόπο όμως ασύντακτο. Ήταν Μουσουλμάνοι. Εν μεταξύ άρχισαν να χτυπάνε οι καμπάνες των εκκλησιών με πρώτη την καμπάνα της Μητρόπολης. Η πόλη αφυπνίσθηκε και έδειχναν όλοι, πανικόβλητοι. Εν τω μεταξύ είχαν αρχίσει οι αρπαγές από σπίτια και εκκλησίες.

*Σφαγές: Η άγρια καθημερινότητα της Θράκης

«Πολλοί έτρεχαν εις τας οδούς ημίγυμνοι, σχεδόν ως παράφρονες, άλλοι επί ίππων και άλλοι επί ταχυκινήτων αμαξών έσπευδον κατά πάσαν διεύθυνσιν διαδίδοντας την απαισίαν είδησιν περί της αφίξεως Τουρκαλβανών ληστών. Γυναίκες πιέζουσαι τα βρέφη των εις τα φλεγόμενα στήθη των έσπευδον εις τα παράθυρα υπεράνω των οδών, αίτινες ήδη είχον βαφή υπό αθρωπίνου αίματος και βλέπουσαι εν αυταίς κίνησιν των αγρίων ορδών απεσύροντο».

Φοβερή εικόνα για την πολιορκούμενη Αδριανούπολη που παραδίδοντας στον εσωτερικό όλεθρο των Τουρκαλβανών ληστών. Ο ανταποκριτής μιλούσε για σφαγές αθώων γυναικόπαιδων, παρατηρώντας ότι η βροντερή φωνή της καμπάνας των εκκλησιών «ηκούετο ως ψάλλουσα τον επικήδειον της πόλεως» και πρόσθετε ότι «περί το μεσονύκτιον η πόλις είχεν όψιν Άδου». Σε πολλές γειτονιές της Αδριανούπολης είχαν ξεσπάσει πυρκαγιέςπολλοί κινδύνευσαν να απανθρακωθούν, ενώ την επομένη το πρωί όλοι δρόμοι ήταν στρωμένοι με πτώματα.  Ο ίδιος που βγήκε έξω το πρωί- και ήταν Σάββατο- μέτρησε 46 φορτωμένα αμάξια με πτώματα  Χριστιανών!!! Κάποιες χιλιάδες νεκρών ρίχτηκαν στο ποτάμι και εκβράσθηκαν τρία μίλια παρακάτω. Μόνο οι Τούρκοι στρατιώτες μάζεψαν έξω από το στρατώνα 1700 πτώματα που τα έθαψαν σε τάφρο έξω από το φρούριο. Άλλοι 3.000 γεωργοί μακεδονικής καταγωγής είχαν περικυκλωθεί και κατακρεουργήθηκαν από τους Μωαμεθανούς ληστές, που επέδραμαν στην πόλη. Τότε κάηκαν και πολλά σπίτια Τούρκων.

Και κοντά στον όλεθρο των ληστών, ενέδρευε πάντα ο θάνατος από την πείνα γιατί εξαντλούνταν τα τρόφιμα… Και δεν ήταν μόνο η Αδριανούπολη.

«Καθημερινώς- έγραφε ο φιλότιμος ανταποκριτής- έρχονται εξ όλων των διαμερισμάτων του Νομού φοβεραί ειδήσεις σφαγών και ληστειών. Φρικιώ και τρέμω, το δε αίμα μου παγώνει, οπόταν ενθυμούμαι παιδία με κεφαλάς μισοχωρισμένας εκ των μικρών σωμάτων των, γυναίκας με τα στήθη κομμένα και τας κεφαλάς κεχωρισμένας, μεταφερομένας κατά μεγάλα φορτία ομού μετά των κρεουργημένων πτωμάτων ανδρών πάσης ηλικίας. Εύσπλαχνε Θεέ, λυπήθητι τους δυστυχεις. Ας μας λυπηθή και τώρα οπότε πολιορκούμεθα, δια να απαλλαγώμεν μίαν ώραν το ταχύτερον των δεινών».

Τελικά η Αδριανούπολη έπεσε στα χέρια των Βουλγάρων στις 26 Μαρτίου του 1913 με το νέο ημερολόγιο, μετά από πολιορκία σχεδόν πέντε μηνών. Όμως την πόλη ανακατέλαβαν οι Τούρκοι λίγους μήνες αργότερα, κατά τη διάρκεια του Β΄ Βαλκανικού πολέμου.

 *Η υποχώρηση των Τούρκων στο Λουλέ- Μπουργκάς

Στην άλλη Ανατολική Θράκη

Στόχος των Βουλγάρων ήταν να αποκλείσουν την Αδριανούπολη και να βαδίσουν στην υπόλοιπη Ανατολική Θράκη, με στόχο να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη. Ήδη είχαν υπερκεράσει την οροσειρά της Ροδόπης και είχαν φτάσει έως το Δεδέαγατς.

Αισίως στις 24 Οκτωβρίου 1912, όταν οι Βούλγαροι ολοκλήρωσαν τη μεταφορά  ενισχύσεων για να επιχειρήσουν μεγάλη επίθεση στην Τσατάλτζα, σε ένα μέτωπο 15-20 χιλμ. Οι Τούρκοι είχαν εκεί, κατασκευασμένη διπλή σειρά οχυρωματικών έργων, πέραν των οποίων λόγω των φθινοπωρινών βροχών, είχαν σχηματισθεί έλη τα οποία δυσχέραιναν την προσέγγιση των Βουλγάρων. Η οχυρωματική αυτή γραμμή είχε κατασκευασθεί αρχικά το 1877 βάσει σχεδίων του Γερμανού φον Μπλουμ Πασά, για να αντιμετωπισθούν τότε οι Ρώσοι.    Έγιναν και εκεί πολυήμερες αιματηρές μάχες.

Η κύρια μάχη της Τσατάλτζας, πόλη ελληνική και έδρα Μητρόπολης με την ονομασία Μέτρες, διεξήχθη στις 4 και 5 Νοεμβρίου του 1912.  Έτσι όμως οι Βούλγαροι είχαν πλησιάσει περίπου 40 χιλιόμετρα από τα προάστια της Κωνσταντινούπολης.

Στις μάχες αυτές υπήρξαν πολλοί νεκροί εκατέρωθεν. Έτσι με πρόταση των Τούρκων πασάδων, σε κάποια φάση των πολυήμερων μαχών, που τη δέχτηκαν οι Βούλγαροι στρατηγοί, έγινε ολιγοήμερη ανακωχή στην Τσατάλτζα, για να θάψουν οι δυο στρατοί τους νεκρούς τους!!!

Οι μάχες στην Τσατάλτζα συνεχίσθηκαν έως τον Φεβρουάριο του 1913, χωρίς να μπορέσουν οι Βούλγαροι να διασπάσουν την άμυνα της.

*Από την υποχώρηση των Τούρκων στο Λουλέ- Μπουργκάς

Στις αρχές Νοεμβρίου κατά την βουλγαρική εφημερίδα «Μιρ» μια ίλη βουλγαρικού ιππικού και τρία τάγματα στρατού προσέβαλαν δύναμη δύο ταγμάτων τουρκικού στρατού, που ήταν στρατοπεδευμένα σε υψώματα νότια των Φερών στο δρόμο προς το Δεδέαγατς. Οι Τούρκοι τράπηκαν σε φυγή εγκαταλείποντας μια αμαξοστοιχία, που την αποτελούσαν μία ατμομηχανή και 14 βαγόνια γεμάτα με τρόφιμα και πολεμοφόδια, αλλά και άλογα. Η αμαξοστοιχία οδηγήθηκε στο Διδυμότειχο.

Εφιαλτικές ήταν οι πληροφορίες που έφταναν για κρούσματα χολέρας κυρίως στην πλευρά του τουρκικού στρατού ο οποίος  μάχονταν στο κέντρο της Ανατολικής Θράκης. Πληροφορίες για κρούσματα χολέρας και τυφοειδούς πυρετού υπήρχαν από το Δεκέμβριο του 1912 και στον βουλγαρικό που πολιορκούσε την Τσατάλτζα.

*Η πτώση της Αδριανούπολης

Η εφημερίδα «Νέον Άστυ» της Αθήνας έγραφε: «Το φρικωδέστερον είναι ότι τα πτώματα των εκ του λοιμού νεκρών στοιβάζονται εις σωρούς άταφα και εις τα προχώματα της οχυρωματικής γραμμής της Τσατάλτζας και εις τους δρόμους».

Τότε πολλοί στρατιώτες του Τουρκικού στρατού, από το φόβο της χολέρας, λιποτακτούσαν και έρποντας για να μην γίνουν αντιληπτοί απομακρύνονταν από τα πεδία των μαχών.

Οι Έλληνες κάτοικοι της Ανατολικής Θράκης, αλλά και της Αδριανούπολης, υπέφεραν τότε τα πάνδεινα…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Χρόνος» και «Νέον Άστυ» Οκτωβρίου 1912- Ιανουαρίου 1913.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

*Μια άλλα εικόνα της φοβερής πολιορκίας της Αδριανούπολης, με βάση τις ημερολογιακές καταγραφές του Αδριανουπολίτη Ιωάννη Αποστολίδη, μπορείτε να διαβάσετε στο ίδιο ιστολόγιο στη θέση https://sitalkisking.blogspot.com/2016/01/1912-13.html#more