Η δράση των Θρακικών συλλόγων το 19ο αιώνα

*Κεφαλίδα επιστολόχαρτου του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ραιδεστού, του 1881   (Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων)  

*Η δράση των θρακικών συλλόγων.

*Οι συντεχνίες και ο ρόλος τους.

*Μέριμνα των συλλόγων, 

η παιδεία των αλύτρωτων.

                Η εθνικά επωφελής δράση των ελληνικών συλλόγων στη Θράκη, αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, είναι μια πτυχή της εποποιίας του Ελληνισμού κατά τα σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας.

                Αυτή η πτυχή αξίζει να προβληθεί, γιατί οι άνθρωποι που συγκροτούσαν εκείνα τα χρόνια τους συλλόγους και έδιναν τα χρήματά τους, έδειξαν αληθινή και ανιδιοτελή φιλοπατρία. Στήριξαν τον υπόδουλο Ελληνισμό, οργάνωσαν την παιδεία των Ελλήνων, διέσωσαν αρχαιολογικούς θησαυρούς, υποστήριξαν την ορθόδοξη πίστη των συμπατριωτών τους, συνετέλεσαν να γίνουν γνωστά τα νέα ρεύματα σκέψης και φιλοσοφίας της Ευρώπης.

                Έχει λεχθεί και είναι σωστό, ότι σε εποχές που το ελληνικό κράτος ήταν αδύναμο, φτωχό και ανοργάνωτο, το ρόλο του υπουργείου Παιδείας για την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων, είχαν αναλάβει άτυπα, οι διάφοροι σύλλογοι που ξεκίνησαν τη δράση τους στην  Κωνσταντινούπολη και απλώθηκαν στις αλύτρωτες περιοχές.

                Ειδικά στη Θράκη η φιλογενής δράση των συλλόγων υπήρξε ανεκτίμητη από κάθε πλευρά. Για τη συνοπτική δράση αυτών των συλλόγων,  κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, θα παραθέσουμε το σχετικό κεφάλαιο από την συλλογική Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών. Το κεφάλαιο αυτό είναι γραμμένο από την αείμνηστη Κυριακή Μαμώνη, η οποία είχε παρουσιάσει και άλλο σημαντικό ερευνητικό και συγγραφικό έργο για την δράση των ελληνικών συλλόγων στα σκοτεινά χρόνια της ύστερης Τουρκοκρατίας.

Π.Σ.Α.

 *Η σφραγίδα του "Μουσοφιλούς Συλλόγου Λουλέ Μπουργκάς" (Αρκαδιούπολις) περί το 1875

(Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων)

Οι Θρακικοί σύλλογοι 

από την "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους"

                Με την πρόοδο της βιομηχανίας και τη μεταβολή των συνθηκών ζωής, οι συντεχνίες της Θράκης, που άλλοτε πρωτοστατούσαν στην οικονομία, στην ευποιΐα και στην παιδεία, έχασαν την παλιά τους δύναμη.

                Οι «γουναράδες» της Κωνσταντινούπολης στην παρακμή τους κληροδότησαν μέρος της τεράστιας κτηματικής τους περιουσίας στα εθνικά νοσοκομεία  και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Οι «σαράφηδες» (αργυραμοιβοί) με την εγκαθίδρυση νέων τραπεζικών θεσμών μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο του 1855-56, χρεοκόπησαν. Την ίδια τύχη είχαν και οι «αμπατζήδες» (έμποροι και ράφτες του αμπά, χονδρού υφάσματος) και οι καζάζηδες (μεταξουργοί) στην Αδριανούπολη, οι «κεραμιδάρηδες» στις Σαράντα Εκκλησιές, στα Γανόχωρα, στην Περίσταση, στη Μάδυτο. Οι «αμπατζήδες» και οι «ντουλγκέρηδες» (κτίστες) της Φιλιππούπολης, που απαριθμούσαν ανάμεσα στα μέλη τους όχι μόνο Έλληνες αλλά και Βουλγάρους, διασπάστηκαν με την ανακήρυξη της Εξαρχίας.

                Οι συντεχνίες από το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα άρχισαν να φθίνουν. Σε μερικές περιφέρειες όπως στη Φιλιππούπολη και στο Διδυμότειχο, βρίσκουμε συντεχνίες να συνεργάζονται να οργανώνουν κοινές εισφορές για τα σχολεία και τους ναούς. Όμως γενικά, την άλλοτε πλούσια συντεχνιακή δραστηριότητα την διαδέχεται πια μια νέα κίνηση με αφετηρία την Κωνσταντινούπολη: η οργάνωση των συλλόγων.

                Το 1859 η ίδρυση του Οθωμανικού Συλλόγου Επιστημόνων (Ετζουμένη Ντανισί) στον οποίο μετείχαν και Έλληνες, σήμανε κάποιο σταθμό. Δεύτερος μεγάλος σταθμός υπήρξε το 1861 η ίδρυση από επιφανείς Έλληνες της Κωνσταντινούπολης του «Εκπαιδευτικού Φροντιστηρίου» και του «Ιατρικού Συλλόγου». Το «Εκπαιδευτικόν Φροντιστήριον» όμως ανέκοψε τις εργασίες του λίγο μετά την ίδρυση του και ο «Ιατρικός Σύλλογος» άνοιξε το δρόμο στον «Ελληνικόν Φιλολογικόν Σύλλογον Κωνσταντινουπόλεως» που άρχισε τη λειτουργία του τον ίδιο χρόνο (1861) σαν εταιρία φιλολογικών συζητήσεων και ανακοινώσεων και από το 1871 άνοιξε την ευρύτερη φάση της δράσεώς του. Στην ίδρυσή του πρωτοστάτησαν μαζί με τους μεγαλεμπόρους, τραπεζίτες και αξιωματούχους της Πύλης, οι γιατροί Ηροκλής Βασιάδης, Ξενοφών Ζωγράφος, Ζωηρός Πασάς, Στέφανος Καραθεοδωρής, Σπυρ. Μαυρογένης. Η δράση του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως συνοψίζεται στην ώθηση για διάδοση και συστηματοποίηση της παιδείας, καθώς και για περισυλλογή αρχαιολογικών θησαυρών και ζωντανών γλωσσικών μνημείων του λαού από όλες τις ελληνικές εστίες της Ανατολής. Διαπρεπείς Ευρωπαίοι επιστήμονες, έγιναν εταίροι και συνεργάτες στο περισπούδαστο ομώνυμο περιοδικό του Συλλόγου, που άρχισε την έκδοσή του το 1863.

*Το περίφημο Ζάππειο Παρθεναγωγείο της Αδριανούπολης

                Πολυάριθμοι άλλοι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι με στο τη διάδοση και υποστήριξη της παιδείας ή την καλλιέργεια ειδικού κύκλου ενδιαφερόντων δημιουργήθηκαν  στην Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρα όπως η «Λέσχη Μνημοσύνης» (1862), ο «Μουσικός Σύλλογος» (1863), ο «Σύλλογος Μικρά Ασία» (1863), η «Κεντρική Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης» (1866) η «Αδελφότης Εννέα Μούσαι» (1868), η «Αδελφότης Ξηροκρήνη» (1871), η «Μακεδονική Αδελφότης» (1871), ο «Θρακικός Σύλλογος» (1872), ο Ηπειρωτικός (1872), ο Θεσσαλικός (1873), ο Κοραής (1873), η «Ελληνική Φιλόμουσος Εταιρεία» ή «Παλλάς» (1874), ο "Σύλλογος υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως" (1875) ο «Ερμής» (1877), η «Εταιρεία των Μεσαιωνικών Ερευνών» (1879) κ.ά.

                Πολυάριθμες ήταν και οι φιλανθρωπικές αδελφότητες στην πρωτεύουσα. Αυτές αντικατέστησαν από το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα τα παλαιότερα «Αδελφάτα» που διατηρούσαν ομότεχνοι της ίδιας ενορίας με σκοπό τη συντήρηση ναών αλλά και τη βοήθεια πτωχών ενοριτών και τη συνδρομή σχολών.

                Εκτός της Κωνσταντινουπόλεως και σε διάφορες άλλες περιφέρειες της Θράκης ο Ελληνισμός οργανώθηκε σωματειακά.

                Έντονη πολιτιστική δράση ανέπτυξαν ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ραιδεστού» (1871) και ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Αδριανουπόλεως (1872). Ο «Ελληνικός Σύλλογος Φιλομούσων» Φιλιππουπόλεως (1869) επεξέτεινε την ευεργετική μορφωτική του δραστηριότητα στη Στενήμαχο και σε άλλα ελληνικά χωριά της Ροδόπης. Ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Σαράντα Εκκλησιών» (1865), το «Αναγνωστήριον Αίνου ο Ευαγγελισμός» (1871), ο "Μουσοφιλής Σύλλογος Αρκαδιουπόλεως" (1872), ο «Ορφεύς» Σκοπού (1872), η Αδελφότης «Πρόοδος» Αβδημίου (1872), η «Πέρινθος» Ηρακλείας (1874) ο «Εύμολπος» Διδυμοτείχου (1874) η «Πρόοδος» Βασιλικού Σωζοπόλεως (1875) και τόσοι άλλοι κεντρικοί αλλά και μικροί επαρχιακοί σύλλογοι, με τον αγώνα τους να στηρίξουν την ελληνική παιδεία και γλώσσα, επιτέλεσαν έργο εθνικό.

                Πολλές δυσχέρειες στην ομαλή λειτουργία των συλλόγων έφεραν η οικονομική δυσπραγία και ο ανωμαλίες του πολέμου 1877-78. Λίγο αργότερα, το 1880, με την προστασία του πατριαρχείου ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη η «Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότης Αγαπάτε Αλλήλους» που ανέλαβε με τη συνεργασία του «Συλλόγου προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων» την εξασφάλιση επαρκών πόρων σε σχολεία της πρωτεύουσας και των επαρχιών. Για το λόγο αυτό από το 1880 παρατηρήθηκε κάμψη του φιλεκπαιδευτικού ζήλου των συλλόγων.