Η Ελληνογαλλίδα δημοσιογράφος Λέν, στην πρώτη γραμμή των Βαλκανικών Πολέμων

*Η Ελένη Λεν, φωτογραφημένη στη Φιλιππιάδα το 1912

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

        Μια τολμηρή Ελληνίδα παντρεμένη με Γάλλο, σφράγισε με την παρουσία της στα μέτωπα των μαχών, την εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων. Κρατώντας στα χέρια μια φωτογραφική μηχανή, εξοπλισμένη με ψυχικό σθένος, υπομονή, αντοχή και μαχητικότητα, διέτρεχε τους τόπους των συγκρούσεων και απαθανάτιζε σκηνές με φαντάρους και αξιωματικούς, κάνοντας γνωστό στην Ευρώπη τον Ελληνικό άθλο.

Πριν πούμε οτιδήποτε γι’ αυτή την ξεχωριστή Ελληνίδα και την γεμάτη ζωή της, θα αναφέρουμε, αυτά που έγραψε μια αθηναϊκή εφημερίδα, η ΕΛΛΑΣ τον Ιανουάριο του 1913:

«Μία Ελληνίς γεμάτη μεγάλα αισθήματα για την Πατρίδα της. Ωραία, κομψή, μινιόν, σαν παριζιάνα τελεία, κρύβει μέσα της ηφαίστειο ζωής και ενεργητικότητας. Μορφωμένη όσον ολίγαι, δημοσιογράφος με δροσερότατον ύφος περιγραφικόν, τιμά την Πατρίδα της εις το Παρίσι όπου μένει. Ο άνδρας της- ένα ξανθό παλληκάρι από τη Νορμανδία- έγινεν αναγκαστικώς Έλλην, από φιλέλλην που ήτο. Πώς θα ήτο δυνατόν να έχης τέτοια γυναίκα και να μην αγαπήσης της Πατρίδα της σαν ιδική σου;».

*Ο Ζαν Λέν φωτογραφημένος στο Μπιζάνι το 1913

Αναφερόμαστε στην  Ελέν Βιτιβίλια Λεν (Hélène Vitivilia Leune) Γαλλίδα συγγραφέα Ελληνικής καταγωγής, πολεμική ανταποκρίτρια και νοσοκόμα του Ερυθρού Σταυρού. Ήταν επίσης γνωστή, με το φιλολογικό ψευδώνυμο Lène Candilly. Η καταγωγή της ήταν από την Κωνσταντινούπολη. Σπούδασε Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, απ' όπου αποφοίτησε το 1909. Κατά πάσα πιθανότητα εκεί γνώρισε και τον μέλλοντα σύζυγό της Ζαν Λεν (Jean Leune), ο οποίος αποφοίτησε από την ίδια σχολή το 1912. Ο Ζαν και η Ελέν παντρεύτηκαν στις 7 Φεβρουαρίου 1911.

Η Ελένη Λεν υπήρξε, καλή ταξιδεύτρια. Το 1911 επισκέφθηκε την Κερασούντα στον Εύξεινο Πόντο, και στη συνέχεια την Αθήνα, όπου έδωσε διάλεξη στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός». Στη διάλεξη εκείνη διακήρυξε το πάθος της να οργανώσει σειρά διαλέξεων στην Ευρώπη για να κάνει γνωστή στην Εσπερία την νεοελληνική λογοτεχνία.

Δυο χρόνια αργότερα και ενώ είχαν αρχίσει οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, εμφανίσθηκε με το σύζυγο της και πάλι στην Αθήνα ως πολεμική ανταποκρίτρια. Ακολουθούσε  το σύζυγό της Ζαν Λεν στα Βαλκάνια, όπου αυτός είχε αποσταλεί ως δημοσιογράφος του Παρισινού εβδομαδιαίου περιοδικού «Λ' Ιλουστρασιόν» (L'Illustration) για να καλύψει τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο. Και η ίδια όμως ήταν ανταποκρίτρια του ίδιου φημισμένου περιοδικού, καθώς και της Γαλλικής ημερήσιας εφημερίδας «Λε Φιγκαρό» (Le Figaro). Το ζευγάρι έφθασε στην Ελλάδα στις αρχές Οκτωβρίου, και στις 14 Οκτωβρίου 1912  εγκατέλειψαν την Αθήνα, ακολουθώντας τον Ελληνικό Στρατό, στην Λάρισα, Κοζάνη, Βέροια και Θεσσαλονίκη.

*Η Πρέβεζα του 1913

Όταν ολοκληρώθηκε η κατάληψη της Θεσσαλονίκης το ζεύγος Λεν ταξίδεψε προς την Πρέβεζα για να ακολουθήσουν το στρατό της Ηπείρου. Το ζεύγος παρακολούθησε τον Ελληνικό Στρατό σε διάφορες μάχες του Ηπειρωτικού μετώπου και δημοσίευσε  πολλά άρθρα και φωτογραφίες τους,  δείχνοντας την ανδρεία των Ελλήνων στρατιωτών, αλλά  και τις κακουχίες του πολέμου.

Παρακολούθησαν εκ του σύνεγγυς τις φοβερές  προσπαθειών του Ελληνικού Στρατού για την κατάληψη του Μπιζανίου και στη συνέχεια των Ιωαννίνων, εκείνο τον άγριο χειμώνα του 1912-13.Η Ελένη Λεν δεν έχασε την ευκαιρία να προσφέρει εκεί και τις υπηρεσίες της ως νοσοκόμα, του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.

Η Ελένη Λεν γνωριζόταν και συνδεόταν με φιλία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

*Η Ελένη Λεν, παρίσταται στην ανακάλυψη των πτωμάτων των προυχόντων των Σερρών, που του εκτέλεσαν οι Βούλγαροι το 1913 

(Φωτογραφία από την L' Illustration) 

Για την παρουσία της στην Ελλάδα και το έργο της ως πολεμικής ανταποκρίτριας η εφημερίδα ΕΛΛΑΣ είχε γράψει:

«Όταν με την έναρξιν του πολέμου ενεφανίσθη πάλιν εις τας Αθήνας, γλυκειά και απλή με τον σκοπόν να παρακολουθήση την εκστρατείαν, όλοι εγελάσαμε με την τόλμην της. Πώς θα ήτο δυνατόν να ανθέξη εις τας τόσας κακουχίας της εκστρατείας. Αίφνης επανήλθον οι πρώτοι πολεμικοί ανταποκριταί από την Θεσσαλονίκην και μας είπον ότι η κυρία Λεν με τον άνδρα της υπερέβησαν όλους εις αντοχήν, καρτερίαν και αυταπάρνησιν. Η κυρία Λεν επείνασεν, εδίψασεν, εκοιμήθη εις την υγρασίαν, εταλαιπωρήθη όπως και ο στρατός μας, αλλά κατόρθωσε ν’ αποστείλη εις την Illustration των Παρισίων πρώτης τάξεως πολεμικάς περιγραφάς, αι οποίαι μετεφράσθησαν και από πολλά ελληνικάς εφημερίδας».

 *Η τολμηρή δημοσιογράφος στα πεδία των μαχών, με τους πεσόντες 

στο Κιλκίς. (Φωτογραφία από την L' Illustration) 

Μια ζωή στην περιπέτεια

Αργότερα, στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου η Ελένη Βιτιβίλια-Λεν υπηρέτησε ως νοσοκόμα του Ερυθρού Σταυρού στη Γαλλία. Στις 6 Αυγούστου 1914 υπηρετούσε στην πόλη Καμπραί, στο Γαλλικό μέτωπο του πολέμου, όπου παρείχε τις υπηρεσίες της σε νοσοκομείο. Κατά την έναρξη των εχθροπραξιών πιάστηκε αιχμάλωτη από τους Γερμανούς και κρατήθηκε στο Καμπραί για πέντε μήνες. Στη συνέχεια, μέσω Λιλ και Αιξ-λα-Σαπέλ (Άαχεν), έφτασε στην Ελβετία. Από εκεί επέστρεψε στη Γαλλία. Κατέγραψε αυτά που έζησε και τα δημοσίευσε στο βιβλίο της με τίτλο «Tels qu'ils sont. Notes d'une infirmière de la Croix-Rouge», το οποίο κυκλοφόρησε το 1915.

Ένα χρόνο αργότερα διαρκούντος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου η Ελένη Λεν  ακολούθησε το σύζυγό της Ζαν στην Ελλάδα για δεύτερη φορά, όταν αυτός κλήθηκε να υπηρετήσει, ως πιλότος, τον Στρατό της Ανατολής (1915-1919). Η Ελένη υπηρέτησε ως νοσοκόμα σε νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης και του Μούδρου στη Λήμνο.

Η Γαλλία αναγνωρίζοντας τη μεγάλη προσφορά της στα νοσοκομεία του πολέμου, της απένειμε τον Πολεμικό Σταυρό της Γαλλίας και το μετάλλιο της στρατιωτικής υγειονομικής υπηρεσίας Μετατέθηκε στη Γαλλική αποστολή στη Σερβία και κατόπιν στη Θεσσαλονίκη.

*Εικόνα από τις άγριες μάχες στο Μπιζάνι

Ο Ζαν Λεν και σύζυγός του Ελένη, απέκτησαν μία κόρη, την Ειρήνη, που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1917.  Τελικά ο Ζαν και η Ελένη χώρισαν στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Η Ελένη Λεν δεν έπαψε ποτέ να ενδιαφέρεται για την Ελλάδα. Το Μάιο του 1927 επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη για να παρακολουθήσει το έργο της υπηρεσίας Εποικισμού για την αποκατάσταση των προσφύγων.Η σημαντική αυτή Ελληνίδα πέθανε το 1940 κατά τον βομβαρδισμό της πόλης Vitry-le-François της επαρχίας Μαρν της Γαλλίας.

Το ζεύγος Λεν έζησαν την περιπέτεια. Το Σεπτέμβριο του 1939 ο Ζαν Λεν επιστρατεύθηκε ως Έφεδρος Αξιωματικός και αποστρατεύθηκε στο τέλος του 1940. Παρέμεινε στην Ελεύθερη Ζώνη της Γαλλίας μέχρι τον Ιούλιο του 1942. Συνέχισε να υπηρετεί την πατρίδα του ως ανθυπολοχαγός στη Γαλλική Αντίσταση των Μακί.

*Εφημερίδα "ΠΑΤΡΙΣ"

Για κακή του  τύχη, αρχές του 1943 η κυβέρνηση του Βισύ τον συνέλαβε και στις Οκτωβρίου 1943 οι αρχές της πόλης τον καταδίκασαν σε ένα χρόνο φυλάκιση και πρόστιμο 1.200 φράγκων για τη δράση του. Το Μάρτιο του 1944 συνελήφθη από τους Γερμανούς και τέθηκε υπό κράτηση σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γαλλία. Το Μάιο του 1944 μεταφέρθηκε με τρένο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ. Ο Ζαν Λεν πέθανε από ασφυξία στη διάρκεια αυτής της μεταφοράς. Το σώμα του κάηκε στο κρεματόριο του Μπούχενβαλντ στις 15 Μαΐου 1944.

Καθυστερημένα, το 1958, η Γαλλική Λεγεώνα της Τιμής, αναγνώρισε ότι ο Ζαν Λεν πέθανε για τη Γαλλία. Το όνομα Jean Leune χαράχθηκε στο Πάνθεον του Παρισιού, στον κατάλογο των συγγραφέων που πέθαναν για τη Γαλλία.

Η Ελένη Λεν, υπήρξε άξια της πατρίδας της, της Ελλάδας.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

*Η Ελένη Λεν, εξετάζει τα ελληνικά τοπομαχικά πυροβόλα. που στοχεύουν το Μπιζάνι (Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ 1913)