ΝΗΣΑΙΑ ΕΔΑΦΗ ΕΠΙ ΠΟΤΑΜΟΥ ΕΒΡΟΥ. ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΕΠΙ ΝΗΣΙΔΑΣ «ΓΑΜΑ» ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

*Πρωτοσέλιδα δημοσιεύματα του Τύπου

     Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

Με τη Συνθήκη της Λωζάννης στις 24 Ιουλίου 1923 καθορίστηκε η μέση γραμμή της κοίτης του ποταμού Έβρου ως οριογραμμή μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, πλην ενός χερσαίου τμήματος, Δυτικά του ποταμού, του γνωστού τριγώνου του Καραγάτς, για την ασφάλεια της παρέβριας Αδριανούπολης.

Η συνοριογραμμή οριοθετήθηκε από τριμελή επιτροπή, μέχρι το 1926 με βάση σταθερά και χαρακτηριστικά εδαφικά σημεία. Ανάλογη ρύθμιση είχε γίνει το 1921 μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας σε τμήμα του ποταμού Έβρου, μήκους 15 χιλιομέτρων, Νότια του Σβίλεγκραντ, που αποτέλεσε το φυσικό όριο επί του ποταμού μεταξύ των δύο χωρών. Η κοίτη του ποταμού Έβρου, όπως είχε καταγραφεί στους γεωγραφικούς χάρτες της περιοχής του 1926, σήμερα είναι σε αρκετές περιοχές διαφορετική, καθόσον έχει μετατοπισθεί, είτε Ανατολικότερα, είτε Δυτικότερα, μετά από επιδράσεις της φύσης, όπως πλημμύρες και βλάστηση, ή μετά από ενέργειες των ανθρώπων, όπως κατασκευή προβόλων και τοποθέτηση εγκιβωτισμένων αδρανών υλικών για την ενίσχυση των οχθών και μετατόπιση του ρου του ποταμού. Αποτέλεσμα αυτών των μεταβολών ήταν να σχηματισθούν νησίδες εντός του ποταμού ή να έχουν προσκολληθεί εδάφη στη μια ή στην άλλη όχθη των δύο χωρών. Στο παρελθόν έχουν γίνει προσπάθειες για επαναχαράξεις ή ευθυγραμμίσεις, όπως στο Πέταλο του Πέπλου και στην περιοχή των Φερών, πλην όμως δεν περατώθηκαν για τους γνωστούς λόγους με την Τουρκία.

Στα προσκολληθέντα εδάφη ή στις νησίδες επί του ποταμού έχουν συμβεί στο παρελθόν σοβαρά και αιματηρά μεθοριακά επεισόδια, μεταξύ των παρέβριων χωρών. Ένα τέτοιο μεθοριακό επεισόδιο συνέβη στην νησίδα «ΓΑΜΑ», όπως περιγράφεται παρακάτω:

*Ο χάρτης της περιοχής της νησίδας "ΓΑΜΑ"

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ  ΝΗΣΙΔΑΣ  «ΓΑΜΑ»  

ΕΠΙ  ΤΟΥ  ΠΟΤΑΜΟΥ  ΕΒΡΟΥ

                Στο μικρό σχετικώς τμήμα του ποταμού Έβρου, που αποτελεί το φυσικό όριο μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας, υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν αρκετές νησίδες, από τις οποίες οι περισσότερες ανήκαν ή ανήκουν στη Βουλγαρία. Οι Ελληνικές νησίδες είχαν λάβει τα αρχικά γράμματα Α, Β και Γ. Η νησίδα «ΓΑΜΑ» το 1952 είχε έκταση 45-60 στρεμμάτων και το Βορειοδυτικό άκρο της απείχε από την κωμόπολη των Δικαίων 1.000 μέτρα. Το 1921 δεν υπήρχε, όταν είχε γίνει η οριοθέτηση της συνοριακής γραμμής στον ποταμό Έβρο μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας. Η νησίδα σχηματίσθηκε αργότερα με την εμφάνιση στη θέση της νησίδας αμμώδους πρόσχωσης κατά τα μέσα του 1932 χωρίς βλάστηση διαστάσεων 150-250 και 60-80 μέτρων. Το 1933 εμφανίσθηκε μικρή βλάστηση, που βαθμιαία αναπτύχθηκε και κατά το 1936 έγινε πυκνή και αδιαπέραστη. Με την πάροδο του χρόνου οι διαστάσεις της νησίδας αύξαναν και η βλάστηση γινόταν πυκνότερη. Η κυριότητα της Ελλάδας επί της νησίδας αμφισβητήθηκε το 1936 και η υπόθεση κατέληξε σε συνεννοήσεις και ανταλλαγή διακοινώσεων μεταξύ των δύο χωρών, οι οποίες διήρκεσαν μέχρι το 1939. Από τότε και μέχρι το 1952 η νησίδα εχρησιμοποιείτο για βοσκή και ξύλευση, χωρίς να εγερθούν ποτέ διαμαρτυρίες από τη Βουλγαρία.

*Ο ανθυπασπιστής Ν. Ψαράκης

28 ΙΟΥΛΙΟΥ 1952: 
ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΕΠΙ ΝΗΣΙΔΑΣ «ΓΑΜΑ» 
ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΕΒΡΟΥ

                 Η Ελλάδα το Φεβρουάριο του 1952 είχε ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και από τις 20 Μαΐου του ιδίου έτους, ίσως σε αντίδραση, είχαν παρατηρηθεί κινήσεις Βουλγαρικών ενόπλων τμημάτων στη νησίδα «ΓΑΜΑ», για τις οποίες είχαν επιδοθεί επιστολές διαμαρτυρίας. Την 28η Ιουλίου 1952 είχαν διαπεραιωθεί στη νησίδα «ΓΑΜΑ» Βούλγαροι οπλίτες και η περίπολος που είχε σταλεί από την Ελλάδα προς εκδίωξή τους έπεσε σε ενέδρα με αποτέλεσμα το θανάσιμο τραυματισμό ενός Ανθυπασπιστού της Χωροφυλακής και δύο Εθνοφυλάκων (ΤΕΑ) και τον τραυματισμό ενός Χωροφύλακα και τριών Εθνοφυλάκων. Η αντίδραση του Προεδρεύοντος της κυβέρνησης, λόγω απουσίας του Πρωθυπουργού Νικολάου Πλαστήρα στο εξωτερικό για λόγους υγείας, Σοφοκλή Βενιζέλου, του Υπουργού Άμυνας Γεωργίου Μαύρου και του Αρχηγού ΓΕΣ Αντιστρατήγου Θρασυβούλου Τσακαλώτου υπήρξε άμεση και σθεναρή. Συγκεκριμένα η κυβέρνηση έθεσε προθεσμία στη Βουλγαρία, όπως μέχρι της 08.30 πρωινής ώρας της 6ης Αυγούστου 1952 εκκενώσει τη νησίδα «ΓΑΜΑ», η οποία, ενώ αποτελούσε Ελληνικό έδαφος, κατείχετο από τη χώρα αυτή από την ημέρα του αιματηρού επεισοδίου και τέλος κινητοποίησε Μονάδες του Ελληνικού Στρατού με σκοπό την εκδίωξη των Βουλγαρικών δυνάμεων, σε περίπτωση μη απόσυρσής τους από τη νησίδα.

*Οι σκιτσογράφοι δεν έχασαν την ευκαιρία...

                 Μετά από βολές όπλων ευθυτενούς και καμπύλης τροχιάς από τις ευρισκόμενες επί της Ελληνικής όχθης του ποταμού Έβρου Μονάδες του Γ΄ Σώματος Στρατού κατά της νησίδας «ΓΑΜΑ» την 7η Αυγούστου 1952 απεχώρησαν προσωρινά από τη νησίδα τα Βουλγαρικά τμήματα. Επειδή το πρωί της επομένης ημέρας παρατηρήθηκαν νέες κινήσεις Βουλγαρικών ενόπλων τμημάτων επαναλήφθηκαν οι βολές από τις Μονάδες του Γ΄ ΣΣ. Από τις εκρήξεις των εμπρηστικών βλημάτων και των τροχιοδεικτικών βολίδων προκλήθηκαν πυρκαγιές και η νησίδα φλέγονταν από της 10ης νυκτερινής ώρας της 8ης Αυγούστου μέχρι της 2ας πρωινής της επομένης. Μετά από μία φαινομενική ηρεμία την 20η Αυγούστου εμφανίστηκαν Βούλγαροι οπλίτες επί της νησίδας, την οποία και ναρκοθέτησαν, με αποτέλεσμα την εκτέλεση βολών από πυροβόλα και όλμους από τα Ελληνικά τμήματα.

*Κλιμάκιο του ΟΗΕ έφτασε στην περιοχή

                Το επεισόδιο έλαβε γενικότερες διαστάσεις, λόγω της επιμονής των Βουλγάρων, των σχετικών διαμαρτυριών, που κατέθεσε ο Έλληνας Μόνιμος Αντιπρόσωπος στο Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και της αντίστοιχης της Βουλγαρίας, αλλά και της  χρονικής περιόδου, κατά την οποία έλαβε χώρα. Η Ευρώπη ήδη είχε διαιρεθεί σε δύο στρατόπεδα και ήταν νωπά τα εγκλήματα των Βουλγάρων κατά τη διάρκεια της κατοχής στην Ανατολική Μακεδονία και Ελληνική Θράκη, πλην του Νομού Έβρου. Στρατιωτικοί εκείνης της περιόδου είχαν εκτιμήσει το επεισόδιο επί της νησίδας «ΓΑΜΑ», ως ένα από τα σοβαρότερα μεθοριακά επεισόδια κατά μήκος των Βορείων συνόρων μας. Είχαν μάλιστα εκφρασθεί και φόβοι μήπως η τυχόν παραπέρα κλιμάκωση του οδηγήσει σε σύρραξη μεταξύ των δύο συνασπισμών.

Το καλοκαίρι του 1953 συνήλθε η μικτή Ελληνο- Βουλγαρική Επιτροπή για το διακανονισμό των μεταξύ των δύο χωρών συνοριακών διαφορών, μεταξύ άλλων και του τμήματος του ποταμού Έβρου, που περιλάμβανε και τις νησίδες «ΑΛΦΑ», «ΒΗΤΑ» και «ΓΑΜΑ».

*Εικόνα από τις επιχειρήσεις εναντίον των Βουλγάρων

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                Σήμερα το διεθνές πολιτικό σκηνικό έχει αλλάξει ριζικά μετά την πτώση του κομουνιστικού καθεστώτος στη Βουλγαρία , την ένταξή της στο ΝΑΤΟ και την είσοδό της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μεταξύ των δύο χωρών τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει άριστη συνεργασία όχι μόνο σε θέματα συνόρων, αλλά και σε θέματα χειρισμού των υδάτων του ποταμού Έβρου και των παραποτάμων αυτού Άρδα και Ερυθροποτάμου στην περιοχή του Νομού Έβρου, για την αντιμετώπιση των προβλημάτων από τις μεγάλες πλημμύρες, που παρουσιάζονται το τελευταίο καιρό. Και με τη Τουρκία, παρά την ύπαρξη πολλών νησίδων κατά μήκος του ποταμού Έβρου, τα μεθοριακά επεισόδια έχουν περιορισθεί κατά πολύ. Εάν μάλιστα προγραμματισθούν και εκτελεσθούν πολλά αντιπλημμυρικά έργα, όπως ευθυγραμμίσεις και διανοίξεις της κοίτης και διευθετήσεις και ενισχύσεις των οχθών θα περιορισθούν κατά πολύ οι μεγάλες ζημιές και καταστροφές από τις πλημμύρες κατά το χειμώνα και την άνοιξη. Αυτό όμως σημαίνει μεγαλύτερη προσπάθεια για βελτίωση των καλών σχέσεων και αποκατάσταση πλήρους εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο χωρών.

    Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

1. Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών Ελλάδας.
2. Ιστορικές και γεωγραφικές προσεγγίσεις του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών «ΘΡΑΚΗ».

*Περιπολία στην νησίδα "ΑΛΦΑ" του Έβρου. Σύγχρονη φωτογραφία

                Υ.Γ. του Σιτάλκη: Συμπληρωματικά προς το ανωτέρω άρθρο, ορισμένες ακόμα πληροφορίες για το επεισόδιο αυτό. Ο ανθυπασπιστής Χωροφυλακής που δολοφόνησαν οι Βούλγαροι, ήταν ο Ν. Ψαράκης. Οι φονευθέντες εθνοφύλακες των ΤΕΑ ήταν οι Γ. Σακαλίδης και Ν. Πορτοκαλίδης, από τα Δίκαια. Είχε τραυματισθεί και ο χωροφύλακας Γ. Αντωνίου,ενώ τα ονόματα των τραυματιών  ανδρών των ΤΕΑ, δεν είχαν ανακοινωθεί τότε.

*Ο τολμηρός Θεόδωρος Θεοδωρίδης

                Οι Βούλγαροι κατακράτησαν το πτώμα του Ψαράκη πολλές μέρες. Μόνο ένας κάτοικος των Δικαίων, πήγε κρυφά μια νύχτα, πέρασε στη νησίδα "ΓΑΜΑ" αλλά απέτυχε να βρεί και να μεταφέρει το πτώμα του άτυχου Ψαράκη, γιατί οι Βούλγαροι τον αντιλήφθηκαν και τον πυροβόλησαν. Κατόρθωσε όμως αν και βαλλόμενος από πυκνά πυρά, να ξαναπέσει στο ποτάμι και να επιστρέψει σώος στα Δίκαια. Ήταν ο Θεόδωρος Θεοδωρίδης 63 ετών τότε, γεννημένος στη Βουλγαρία.
                 Η έκταση της νησίδας "ΓΑΜΑ" είναι ίση με το ένα τρίτο περίπου της πλατείας Συντάγματος.