Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ

*Οι πρωταγωνιστές του Εθνικού Διχασμού

Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α.  Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

                Ο Εθνικός Διχασμός, απόρροια της καταραμένης διχόνοιας του Ελληνικού Έθνους στο διάβα των αιώνων, που δέσποσε στην πολιτική ζωή της χώρας από το 1915 μέχρι το 1936, άρχισε ως διάσταση απόψεων μεταξύ του Βασιλέως Κωνσταντίνου και του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, σχετικά με την ορθότερη πολιτική της χώρας στην μετά την κήρυξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου περίοδο, δηλαδή την τήρηση αυστηράς ουδετερότητας από την Ελλάδα ή την είσοδο και συμμετοχή αυτής, παρά το πλευρό  της ΑΝΤΑΝΤ (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία) έλαβε τραγική έκταση και δημιούργησε ένα αγεφύρωτο χάσμα με φανατισμό και ανυποχώρητο πείσμα σε βάρος των εθνικών συμφερόντων της ίδιας της Ελλάδας.

                Υπάρχει η άποψη ότι τα πρώτα σύννεφα του Εθνικού Διχασμού, εμφανίσθηκαν κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, με τη διάσταση απόψεων ως προς την επιβεβλημένη αναγκαιότητα ταχείας προέλασης του Ελληνικού Στρατού προς τη Θεσσαλονίκη και κατάληψη αυτής, πριν καταληφθεί από τα Βουλγαρικά στρατεύματα.

*Ο Κωνσταντίνος στο μέτωπο με επιτελείς του

                Ο Βενιζέλος με βάση ακριβείς και νωπές πληροφορίες από τον Πρέσβη της Ελλάδας στη Σόφια, που είχαν διαβιβασθεί από τον ιατρό Φίλιππο Νίκογλου, ο οποίος υπηρετούσε στον Βουλγαρικό Στρατό, για διαταγή προς τον Στρατηγό Θεοδώρωφ, Διοικητή της VΙΙης Βουλγαρικής Μεραρχίας, να προελάσει ταχέως προς την Μακεδονία και να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη, έστειλε στον τότε Διάδοχο Κωνσταντίνο, Αρχιστράτηγο του Ελληνικού Στρατού, το ακόλουθο τηλεγράφημα:

                «Α.Β.Υ. Διάδοχον Κωνσταντίνον.

     Αναμένω να μου γνωρίσετε περαιτέρω διεύθυνσιν, ην θα ακολουθήση η προέλασις του Στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ΄ όψιν, ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις Θεσσαλονίκην. Βενιζέλος».

                Μόλις λήφθηκε το τηλεγράφημα του Βενιζέλου επικράτησε στο Γενικό Στρατηγείο αναβρασμός μεταξύ των Επιτελών Αξιωματικών, για το ποιος διευθύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, και ο Κωνσταντίνος θυμωμένος έστειλε το ακόλουθο τηλεγράφημα:

                «Προς τον Πρωθυπουργόν Ελευθέριον Βενιζέλον.

                Η κατεύθυνσις της υποχωρήσεως και αι προθέσεις του πολεμίου (εχθρού) θα κανονίσωσι την προέλασιν και την κατεύθυνσιν της υπ΄ εμέ Στρατιάς. Να παύση του λοιπού η Κυβέρνησις αναρμοδίως γνωματεύουσα και εκ του μακρόθεν αναμιγνυομένη εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις. Κωνσταντίνος».

                Ο Βενιζέλος οργισμένος επενέβη αμέσως και με νέο τηλεγράφημα διέταξε τον Κωνσταντίνο: «...χωρίς χρονοτριβάς και αμφιταλαντεύσεις σας διατάσσω να σπεύσετε δια ταχείας προελάσεως πρώτος προς κατάληψιν της Θεσσαλονίκης».

*Βενιζέλος και Κωνσταντίνος, πριν από τα σύννεφα

                Επειδή, μετά την κατάληψη των Γιαννιτσών στις 20 Οκτωβρίου 1912, παρετηρείτο βραδύτητα στην προέλαση της Στρατιάς Θεσσαλίας προς τη Θεσσαλονίκη, απέστειλε το παρακάτω τηλεγράφημα:

                «Αρχηγείον Στρατού Θεσσαλίας.

                Από της μάχης των Γιαννιτσών ουδέν ανακοινώσατε προς το Υπουργείον περί των περαιτέρω στρατιωτικών ημών επιχειρήσεων, ως και εκείνων της Vης Μεραρχίας. Και όμως από της μάχης των Γιαννιτσών παρήλθον 4 όλαι ημέραι. Η σιωπή αυτή και η πλήρης άγνοια εις ην, εκ τούτου, ευρίσκεται και η υπεύθυνος Κυβέρνησις και το Έθνος περί της τύχης του στρατού του, είναι όντως εκπληκτική. Σας καθιστώ προσωπικώς υπεύθυνον δια την βραδύτητα με την οποίαν διεξάγετε τας επιχειρήσεις, αι οποίαι κινδυνεύουν να φέρουν τους Βουλγάρους πρώτους εις την Θεσσαλονίκην. Βενιζέλος».

                Ο Βενιζέλος αγνοώντας την υπογραφή του Πρωτοκόλλου παράδοσης της Θεσσαλονίκης την νύκτα της 26ης Οκτωβρίου 1912, τα ξημερώματα της 27ης έστειλε το ακόλουθο τηλεγράφημα:

                «Αρχηγόν Στρατού.

                Παραγγέλεσθε ν΄αποδεχθήτε την προσφερομένην ημίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και εισέλθητε εις αυτήν άνευ τινός αναβολής. Καθιστώ υμάς υπεύθυνον δια πάσαν αναβολήν, έστω και στιγμής».

                Πληροφορηθείς μετά από λίγο τις εξελίξεις ανακάλεσε το τελευταίο τηλεγράφημα, αλλά ο Κωνσταντίνος απάντησε με το παρακάτω τηλεγράφημα, που από πολλούς χαρακτηρίσθηκε σκληρό και προκλητικό:

                «Προς τον Πρωθυπουργόν Ελευθέριον Βενιζέλον.

                Συναισθάνομαι πλήρως την ευθύνην, ην φέρω και παρακαλώ εις το εξής να μη μου υπομιμνήσκητε τούτο δι΄ οιανδήποτε υπόθεσιν. Εάν ώφειλον ή ου να παραδεχθώ την παράδοσιν της Θεσσαλονίκης ήμουν ο μόνος αρμόδιος να κρίνω, ευρισκόμενος επί τόπου και επιβάλλων τους όρους. Απόδειξις δε το επιτευχθέν αποτέλεσμα. Κωνσταντίνος».

                Η έκφραση ευγνωμοσύνης και εκτίμησης, μετά και τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, του Βασιλέως Κωνσταντίνου προς τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο με την απονομή του Μεγαλόσταυρου του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος πολύ σύντομα εξανεμίσθηκε.

*Δαρδανέλια: Η καταστροφή των συμμάχων

                Με την κήρυξη στις 28 Ιουλίου 1914 του πολέμου από την Αυστρο-ουγγαρία κατά της Σερβίας και την γενίκευσή του ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελούσε πλέον γεγονός. Στην Ελλάδα υπήρξαν δύο απόψεις- τάσεις, του κόμματος των Φιλελευθέρων και της Κυβέρνησης επομένως, σύμφωνα με την οποία θα ήταν ιστορικό έγκλημα να μην συμμετάσχει η Ελλάδα στον πόλεμο από τον οποίο θα κρινόταν η τύχη όλων των χωρών επί των οποίων εκτείνονταν οι Εθνικές μας διεκδικήσεις, και του Βασιλέως και των συμφωνούντων μ΄ αυτόν, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα κουρασμένη ήδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους, έπρεπε να μείνει ουδέτερη, έως ότου βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες και μάλιστα κάτω από όρους, που θα ήταν συμφέροντες για το Έθνος.

                Οι πρώτες συγκρούσεις ήδη είχαν αρχίσει. Ο Βενιζέλος επέμενε να εφαρμοσθεί η Ελληνοσερβική συνθήκη, που προέβλεπε την ενίσχυση της Σερβίας με 150.000 άνδρες, προς αντιμετώπιση της επίθεσης από την Αυστρία. Στην επιμονή αυτή αντιτάχθηκε ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος, γιατί εκτός των άλλων λόγων ακόμα δεν είχε αποσαφηνισθεί η θέση της Βουλγαρίας και της Τουρκίας. Τη 16η Φεβρουαρίου 1915 ο Βενιζέλος πρότεινε στους Συμμάχους να συμμετάσχει και η Ελλάδα στην εκστρατεία των Δαρδανελλίων, γιατί η επιτυχία της θα προσπόριζε στη χώρα μεγάλα πολιτικά κέρδη, όπως την προσάρτηση της Ανατολικής Θράκης και αυτής ακόμα της Κωνσταντινούπολης. Ο Βασιλεύς, μετά από εισήγηση του Ιωάννου Μεταξά, ο οποίος απέρριπτε κάθε σκέψη συμμετοχής, γιατί ήταν βέβαιος για την αποτυχία της επιχείρησης, όπως και συνέβηκε λίγους μήνες αργότερα, απέρριψε την πρόταση του Βενιζέλου, καθόσον μετά την αποτυχία η Ελλάδα θα βρισκόταν άοπλη και ανυπεράσπιστη στο έλεος των Τούρκων και των Βουλγάρων. Η στάση αυτή του Βασιλέως, για τήρηση αυστηρής ουδετερότητας, οδήγησε στις 19 Φεβρουαρίου τον Βενιζέλο σε παραίτηση της Κυβέρνησής του. Στις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 ο Βενιζέλος αναδείχθηκε νικητής, κερδίζοντας 184 έδρες από τις 310, έναντι 90 των αντιπάλων του, και σχημάτισε Κυβέρνηση. Η ακλόνητη όμως στάση του Βασιλέως για τήρηση αυστηρής ουδετερότητας, ακόμα και μετά την συμφωνία στις 6 Σεπτεμβρίου 1915 της Βουλγαρίας με τις Κεντρικές Δυνάμεις για είσοδο στον πόλεμο στο πλευρό τους, οδήγησε σε νέα παραίτηση της Κυβέρνησης του Βενιζέλου.

*Κουντουριώτης, Βενιζέλος, Δαγκλής

                Μετά την παράδοση του στρατηγικής σημασίας υψώματος Ρούπελ στις 13 Μαΐου του 1916 στους Γερμανούς και στους Βουλγάρους, την επιβολή του στρατιωτικού νόμου στη Θεσσαλονίκη από τον Γάλλο Αρχιστράτηγο Σαράιγ, τον μερικό αποκλεισμό των παραλίων της Ελλάδας από τους Άγγλους και Γάλλους και την απαίτηση τους στις 21 Ιουνίου να αποστρατευθούν οι επιστρατευθέντες έφεδροι, στις 17 Αυγούστου 1916 κηρύσσεται το Κίνημα Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη από τους Ελευθέριο Βενιζέλο, Στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή και Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Τα δραματικά γεγονότα του Νοεμβρίου 1916, τα γνωστά Νοεμβριανά, οι επεμβάσεις των Άγγλων και των Γάλλων και τα ιταμά τελεσίγραφα σε βάρος της Ελλάδας, ενός ανεξάρτητου κράτους, οδήγησαν στις 30 Μαΐου 1917 στην παραίτηση  του Βασιλέως Κωνσταντίνου και την αναχώρησή του την μεθεπομένη από την Ελλάδα, την ανάληψη στις 13 Ιουνίου της Πρωθυπουργίας της χώρας από τον Ε. Βενιζέλο και την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο παρά το πλευρό των Δυτικών Συμμάχων.

*Το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου

                Ο Εθνικός Διχασμός είναι πλέον αναμφισβήτητο γεγονός. Ο Ελληνικός Λαός είχε διαιρεθεί πλέον σε Βενιζελικούς και Αντιβενιζελικούς, με βιαιότητες, αντεκδικήσεις, φόνους και βιαιοπραγίες, ένα αβυσσαλέο μίσος και ένα αγεφύρωτο χάσμα να διακρίνει τις δύο παρατάξεις. Ακόμα και ο Αρχιεπίσκοπος Θεόκλητος αναμείχθηκε στην αντιπαλότητσ με τον αναθεματισμό του Ελ. Βενιζέλου. Παρατίθεται μικρό απόσπασμα από το μήνυμα της προσωρινής Κυβέρνησης του Βενιζέλου της 24ης Νοεμβρίου 1916 προς τους κυβερνητικούς αντιπροσώπους επαρχιών της χώρας, για να καταδείξει τον Εθνικό Διχασμό:

                «Τα τραγικά γεγονότα των Αθηνών, όπου τόσοι εκ των συναγωνιστών μας εύρον μαρτυρικόν θάνατον και εδιώχθησαν σκληρώς, εδημιούργησαν μεταξύ του αιμοσταγούς Βασιλέως και του Έθνους χάσμα του λοιπού αγεφύρωτον. Όπως επιβάλη την τυραννίδα του δεν εδίστασε να θυσιάση τα υπέρτερα συμφέροντα του Ελληνισμού εις τους εθνικούς ανταπαιτητάς μας με την πρόθεσιν να βοηθήση την Γερμανικήν νίκην, εφ΄ ης και μόνης ηδύνατο να εδραιώση την ελέω Θεού βασιλείαν του. Και όπως εμποδίση τον ταχύτερον εξοπλισμόν εκείνων εκ των πατριωτών, όσοι συνετάχθησαν μετά των πατροπαραδότων φίλων και προστάτιδων Δυνάμεων κατά των κοινών εχθρών, δεν εδίστασε να στρέψη τα Ελληνικά όπλα κατά των στρατιωτών, των οποίων οι πατέρες έχυσαν το αίμα των υπέρ της Ελληνικής ανεξαρτησίας. Επωφελούμενος δε της ευκαιρίας, εξαπέλυσε τον βασιλικόν του στρατόν εις σφαγήν εκείνων, οίτινες διετήρησαν άκαμπτον μέχρι τέλους το εθνικόν φρόνημα. Από της στιγμής αυτής ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος είναι έκπτωτος του θρόνου του. Δεν αμφιβάλλομεν ότι ο Λαός, πανδήμως συνερχόμενος, θα επιδοκιμάση την έκπτωσιν ταύτην, ήτις αφορά προσωπικώς τον τύραννον Βασιλέα και όχι την δυναστείαν».

*Ο Βενιζέλος και ο βασιλεύς Αλέξανδρος

                Ο Μινώταυρος του Εθνικού Διχασμού κορεσμένος πλέον από αδελφικό αίμα προκάλεσε σε συνδυασμό και με άλλες αιτίες την Μικρασιατική Καταστροφή και έθαψε για πάντα την Μεγάλη Ιδέα. Μεγάλες οι ευθύνες του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ένας Ηγέτης δεν χωρίζει τον Λαόν του, φροντίζει για την ενότητά του και λαμβάνει μέτρα για την επίτευξή της. Δεν εκδίδει μηνύματα μίσους, τα οποία διεγείρουν τους οπαδούς του και προτρέπουν αυτούς στη διάπραξη εκνόμων και αντικοινωνικών ενεργειών. Αργότερα σε επιστολή που έστειλε προς τον συγγραφέα Γεώργιο Βεντήρη και δημοσιεύθηκε την 21η Απριλίου 1931 στο «Ελεύθερο Βήμα» μεταξύ των άλλων έγραψε:

                1. Δεν επιδίωξε, μετά την έκπτωση και απομάκρυνση του Βασιλέως Κωνσταντίνου, να γίνει δικτάτορας, γιατί αυτό ήταν αντίθετο στις δημοκρατικές αρχές του, αλλά δέχθηκε την ανάρρηση στο θρόνο του υιού του Βασιλέως Κωνσταντίνου Αλεξάνδρου.

                2. Θεωρεί ως μεγαλύτερο και ασυγχώρητο σφάλμα του το ότι δεν επιδίωξε μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου την αναβολή των βουλευτικών εκλογών και την έναρξη διαπραγματεύσεων με τον έκπτωτο Βασιλέα και τους Δυτικούς Συμμάχους για την ανάρρηση στο θρόνο του συνταγματικού διαδόχου Γεωργίου.

                3. Πιστεύει ότι η λύση αυτή εάν επετύγχανε θα αποκαθίστα την εθνική ενότητα και ανεξάρτητα του αποτελέσματος των βουλευτικών εκλογών της 1ης Νοεμβρίου 1920 δεν θα εγεννάτο η οξεία αντίθεση προς την ΑΝΤΑΝΤ με την επάνοδο του Βασιλέως Κωνσταντίνου, τον οποίο θεωρούσαν ανεπιθύμητο πρόσωπο. Η επανεκλογή του ως Βουλευτού αν όχι και νικητή θα του επέτρεπε να παραμείνει στην Αθήνα και βρισκόμενος σε στενή επαφή με τη νέα Κυβέρνηση, αφού δεν θα υπήρχαν οξείες πολιτικές συγκρούσεις, θα απέτρεπε τη διάπραξη θεμελιωδών σφαλμάτων.

*Το απόσπασμα της αγόρευσης του Βενιζέλου το 1929, 
από τα Επίσημα Πρακτικά της Βουλής

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

                Αργότερα ήλθε ο καιρός, κατά τον οποίο ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε στιγμές αυτοκριτικής, αναγνώρισε τον ρόλο του στον Εθνικό Διχασμό και σε μία αγόρευσή του στη Βουλή της 17ης Δεκεμβρίου 1929 ανέλαβε όλο το βάρος δηλώνοντας: «Εγώ υπήρξα ο αίτιος, διότι εδιχάσθη ο Ελληνικός Λαός κατά τον μέγαν πόλεμον. Εγώ, καλώς ή κακώς, είμαι εκείνος που προεκάλεσε τον διχασμόν αυτόν». Αλλά και ο Ιωάννης Μεταξάς, που διαδραμάτισε μικρότερο ρόλο, λόγω της θέσης του, έγραψε στο ημερολόγιό του, στις 5 Ιανουαρίου 1941, λίγες εβδομάδες προ του θανάτου του: «Θα μας συγχωρήση ο Θεός το 1915; Φταίμε όλοι!!».

Αντιστράτηγος ε.α.  Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

 ΠΗΓΕΣ

  1. «Η ιστορία του Εθνικού Διχασμού μέσα από επιστολές των Ε. Βενιζέλου και Ι. Μεταξά».

  2. «Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

  3. «Η Μικρασιατική Εκστρατεία» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

  4. «Τα νέα φοβερά ντοκουμέντα του Εθνικού Διχασμού» του Αλεξάνδρου Κοτζιά.

  5. Εφημερίδα «Ελεύθερο  Βήμα» της περιόδου εκείνης.