Η επίσκεψη Καραμανλή στις ΗΠΑ, το 1961

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://www.kathimerini.gr/835368/article/epikairothta/ellada/h-episkeyh-karamanlh-stis-hpa

*Συνάντηση Καραμανλή- Κένεντι στον Λευκό Οίκο. Επρόκειτο για την πρώτη επίσημη επίσκεψη Δυτικού ηγέτη την οποία δέχθηκε ο πρόεδρος Τζον Κένεντι- δείγμα του αναβαθμισμένου κύρους της χώρας μετά τη ραγδαία ανάπτυξή της τα προηγούμενα χρόνια.

Γράφει ο κ. ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΚΟΥΡΚΟΥΒΕΛΑΣ*

                Η ενσωμάτωση στον δυτικό κόσμο και τους συλλογικούς θεσμούς του αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής πολιτικής των κυβερνήσεων Καραμανλή της περιόδου 1955-1963. Σε μία εποχή κατά την οποία ο Ψυχρός Πόλεμος μαινόταν, η αλληλεξάρτηση της Ελλάδας με τη Δύση ήταν, για τους ιθύνοντες της ελληνικής διπλωματίας, το κύριο μέσο για τη χάραξη μιας αμυντικής και εξωτερικής πολιτικής που διασφάλιζε με τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα της χώρας.

                Σε αυτή την κατεύθυνση, η ελληνική κυβέρνηση καλλιέργησε τις σχέσεις της με τις τρεις κύριες δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις (Γαλλία, Δ. Γερμανία, αλλά και τη Βρετανία, ιδιαίτερα μετά την επίλυση του Κυπριακού το 1959) ενώ, ως αποκορύφωμα της πολιτικής αυτής, ενέταξε αποφασιστικά την Ελλάδα στους κόλπους της ευρωπαϊκής ενοποίησης που εξελισσόταν αυτή ακριβώς την περίοδο: Το 1961 η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που συνδεόταν με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Από την άλλη μεριά, η απαρέγκλιτη προσήλωση στη Δύση τέθηκε σε δοκιμασία με την ανάδυση του Κυπριακού, το οποίο από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 περιέπλεξε δραματικά τις σχέσεις με τους δυτικούς συμμάχους και έθεσε σε αμφισβήτηση τον διεθνή προσανατολισμό της Ελλάδας.

 *Καραμανλής και Κένεντι

Στο τραπέζι το ύψος της αμερικανικής οικονομικής βοήθειας

                Η επίλυση του Κυπριακού με τις Συνθήκες Ζυρίχης- Λονδίνου του 1959 άνοιγε τον δρόμο για μία νέα εποχή στις σχέσεις με τους συμμάχους, ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ, που αποτελούσαν καίριο παράγοντα για την ίδια την επιβίωση της Ελλάδας μέσα στο ψυχροπολεμικό περιβάλλον. Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου η ελληνική πολιτική άμυνας και ασφάλειας αλλά και η οικονομική ανάκαμψη της χώρας είχαν βασιστεί σχεδόν εξ ολοκλήρου στην αμερικανική αμυντική και οικονομική βοήθεια. Η είσοδος στο ΝΑΤΟ το 1952 και η διμερής συμφωνία με τις ΗΠΑ για την εγκατάσταση αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων στο ελληνικό έδαφος ένα χρόνο αργότερα συμπλήρωναν τον σκληρό πυρήνα της αμυντικής πολιτικής της ελληνικής διπλωματίας. Στο επίπεδο των διμερών σχέσεων με τις ΗΠΑ, μόνιμο ζήτημα και αντικείμενο συνεχών διπλωματικών και πολιτικών διαβουλεύσεων αποτελούσε το μέγεθος της αμερικανικής οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Οι αμυντικές δαπάνες αποτελούσαν το μείζον πρόβλημα για την ελληνική πολιτική ηγεσία λόγω της μεγάλης επιβάρυνσης που προκαλούσαν στα δημόσια οικονομικά της Ελλάδας. Το πρόβλημα οξυνόταν από την περικοπή της μαζικής αμερικανικής βοήθειας μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, που το 1954 περιορίστηκε σε 20 εκατομμύρια δολάρια ετησίως. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και κυρίως από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 η κατάσταση έγινε ακόμη πιο δύσκολη για την Ελλάδα κυρίως λόγω της απόφασης των αμερικανικών κυβερνήσεων να δώσουν έμφαση στα οικονομικά και όχι στα στρατιωτικά μέσα για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου. Ιδιαίτερα η κυβέρνηση Κένεντι που ανέλαβε την εξουσία στις αρχές του 1961 είχε αποφασίσει τη δραστική περικοπή της δωρεάν στρατιωτικής βοήθειας στο εξωτερικό και την αντικατάστασή της με τη χορήγηση αναπτυξιακών δανείων με τα οποία θα δινόταν έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη των πιο αδύναμων οικονομικά χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Η υιοθέτηση της πολιτικής αυτής από την αμερικανική κυβέρνηση δεν ήταν άσχετη με τα προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, η Ουάσιγκτον επεδίωκε την ανάληψη ενός τμήματος της οικονομικής βοήθειας από τους Δυτικοευρωπαίους συμμάχους στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.

 *Αμαλία Καραμανλή, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Τζον Κένεντι, Τζάκυ Κένεντι στο Λευκό Οίκο

Οι ελληνικές προτάσεις στις συνομιλίες

                Υπό αυτές τις συνθήκες, ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής πραγματοποίησε τον Απρίλιο 1961 επίσημη επίσκεψη στον Καναδά και τις ΗΠΑ υπό τη συνοδεία του υπουργού Εξωτερικών Ε. Αβέρωφ και του γενικού διευθυντή του υπουργείου Εξωτερικών Χ. Ξανθόπουλου- Παλαμά. Επρόκειτο για την πρώτη επίσημη επίσκεψη Δυτικού ηγέτη την οποία δέχθηκε ο πρόεδρος Τζον Κένεντι μετά την ανάληψη των καθηκόντων του- δείγμα του αναβαθμισμένου κύρους της χώρας μετά την απρόσκοπτη ανάπτυξή της τα προηγούμενα χρόνια. Εκτός από τον Κένεντι, ο Έλληνας πρωθυπουργός είχε την ευκαιρία να πραγματοποιήσει μία σειρά συναντήσεων με σημαίνοντα στελέχη της αμερικανικής κυβέρνησης όπως τον υπουργό Εξωτερικών Ντιν Ρασκ, τον υπουργό Άμυνας Ρόμπερτ Μακναμάρα, τον υπουργό Οικονομικών Ντ. Ντίλον, τον υφυπουργό Άμυνας Ρόσγουελ Γκιλπάτρικ και τον βοηθό υφυπουργό Πολ Νίτσε.

                Η γραμμή πάνω στην οποία κινήθηκε ο Καραμανλής σε όλες του τις συναντήσεις ήταν σταθερή και επικεντρωνόταν σε δύο θεμελιώδη ζητήματα. Το πρώτο αφορούσε τη σημασία της ενότητας του δυτικού κόσμου και πιο συγκεκριμένα του ΝΑΤΟ και το δεύτερο την επιτακτική ανάγκη για την παροχή οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας προς την Ελλάδα από την πλευρά των ΗΠΑ. Ως προς το ΝΑΤΟ, ο Καραμανλής εξέφραζε την πάγια αντίληψή του πως η ενότητα του Βορειοατλαντικού Συμφώνου αν δεν είχε ακόμη διαρραγεί, τουλάχιστον κινδύνευε να χαλαρώσει σε επικίνδυνο βαθμό, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα, αφού η ενότητα του κομμουνιστικού κόσμου, λόγω του ολοκληρωτικού κοινωνικοπολιτικού συστήματος που είχε επιβληθεί, θεωρούνταν δεδομένη. Ως κύριες αιτίες για τα προβλήματα ενότητας του ΝΑΤΟ ο Καραμανλής θεωρούσε τις προσπάθειες του Γάλλου προέδρου Ντε Γκωλ για την αμφισβήτηση της αμερικανικής επιρροής όχι μόνο στη Γαλλία αλλά στο σύνολο του ευρωπαϊκού δυτικού χώρου και την ανάδυση ενός «υφεσιακού» κλίματος ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα, που, κατά τον ίδιο, ήταν επιφανειακό και αποπροσανατολιστικό ως προς τα πραγματικά σοβιετικά κίνητρα.

                Όσον αφορά το θεμελιώδες για την Ελλάδα ζήτημα της αμερικανικής βοήθειας, ο Καραμανλής πρότεινε στους Αμερικανούς ιθύνοντες η βοήθεια προς την Ελλάδα να είναι κατά τα 2/3 αμυντική και κατά το 1/3 υπό μορφή δανείων. Πιο συγκεκριμένα αιτήθηκε τη χορήγηση 400.000.000 δολαρίων υπό μορφή δωρεάς όσο και υπό μορφή μακροπρόθεσμων δανείων με ευνοϊκούς όρους. Το βασικό επιχείρημα του Έλληνα πρωθυπουργού, πάγιο σε όλες τις συνομιλίες του στην Αμερική, προβαλλόταν ως εξής: Η Ελλάδα δεν είχε καταφέρει να αξιοποιήσει το Σχέδιο Μάρσαλ όπως έπρεπε λόγω, κυρίως, των αντίξοων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών που είχε δημιουργήσει ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος. Αργότερα, συνέχιζε ο Καραμανλής, όταν πραγματοποιήθηκαν κάποια βήματα προόδου, η αμερικανική βοήθεια μειώθηκε δραστικά. Η αμυντική και οικονομική στήριξη των ΗΠΑ αποτελούσε αναγκαιότητα, καθώς θα ωθούσε την ελληνική οικονομία στην ανάπτυξη και στην αυτάρκεια και θα αποδέσμευε τις αμερικανικές κυβερνήσεις από το οικονομικό βάρος έναντι της μικρής συμμάχου της.

 *Καραμανλής, Κένεντι, Τζόνσον, Αβέρωφ.

Επιχειρήματα με ιδεολογική προσέγγιση

                Πέρα από τα δύο αυτά ζητήματα της ενότητας της δυτικής συμμαχίας και της άμεσης ανάγκης για τη χορήγηση της αμερικανικής βοήθειας, η επίσκεψη του Καραμανλή στις ΗΠΑ υπογραμμίστηκε και από έναν άλλο καίριο παράγοντα, που αποτέλεσε και το υπόβαθρο των αντιλήψεων που εκφράστηκαν από την ελληνική κυβέρνηση: την ιδεολογία. Παρά την παγιωμένη (και αληθή) εικόνα για τον Καραμανλή ως «ρεαλιστή» ηγέτη, ιδιαίτερα στα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής, ο Έλληνας πρωθυπουργός υπήρξε, παράλληλα, ιδιαίτερα ευαίσθητος στις ιδεολογικές παραμέτρους του Ψυχρού Πολέμου. Ο ίδιος, όπως και το στενό του επιτελείο, υπήρξε σθεναρός μέτοχος του Ψυχρού Πολέμου (Cold Warrior), θεωρώντας ότι ο Ψυχρός Πόλεμος δεν ήταν απλά μία γεωπολιτική σύγκρουση ανάμεσα στις δύο Υπερδυνάμεις, αλλά μία μάχη το διακύβευμα της οποίας ήταν οι ιδέες, οι αξίες και σε τελική ανάλυση η επικράτηση ενός συγκεκριμένου τρόπου ζωής. Συνεπώς, δεν ήταν τυχαία η επιμονή του Καραμανλή στο ότι η Ελλάδα αποτελούσε την έμπρακτη απόδειξη που αποδομούσε το ευρέως διαδεδομένο επιχείρημα της εποχής, σύμφωνα με το οποίο, μόνο ένα ολοκληρωτικό ή δικτατορικό καθεστώς, και όχι ένα δημοκρατικό, θα μπορούσε να επιτύχει σε σύντομο χρονικό διάστημα τον στόχο της οικονομικής ανάπτυξης σε μια οικονομικά αδύναμη χώρα. Με άλλα λόγια, ο Καραμανλής υπονοούσε ότι ενδεχόμενη επιτυχία της ελληνικής οικονομίας θα σηματοδοτούσε μία νίκη της δυτικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και άρα θα κατάφερνε ένα αποφασιστικό πλήγμα στον κομμουνισμό στο νευραλγικό πεδίο της προπαγάνδας. Επιπροσθέτως, οι κοινές ιδεολογικές παρακαταθήκες που συνείχαν τις ΗΠΑ και τον ελληνισμό αποτέλεσαν κύριο άξονα της επιχειρηματολογίας του Έλληνα πρωθυπουργού, με αποκορύφωμα την ομιλία του στην αμερικανική Βουλή των Αντιπροσώπων στις 18 Απριλίου 1961. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι κατά την παραμονή του Κ. Καραμανλή στις ΗΠΑ εκδηλώθηκε η αποτυχημένη αμερικανική επιχείρηση στον Κόλπο των Χοίρων. Ο Έλληνας πρωθυπουργός, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τις ΗΠΑ, εξέφρασε την υποστήριξή του προς την Ουάσιγκτον, κάτι για το οποίο κατηγορήθηκε έντονα στην Ελλάδα.

*Το ζεύγος Καραμανλή προσέρχεται στο Λευκό Οίκο

                Η επίσκεψη του Καραμανλή στις ΗΠΑ έλαβε μεγάλη δημοσιότητα στον ελληνικό και αμερικανικό Τύπο και έπαιξε αποφασιστικό ρόλο, τουλάχιστον σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, στην τόνωση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων, παρά το ότι σημαντικό μέρος των αιτημάτων της Αθήνας, τελικά, απορρίφθηκε από τις αμερικανικές κυβερνήσεις Κένεντι και Τζόνσον. Η νέα ανακίνηση του Κυπριακού το 1963 και η πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή το ίδιο έτος, θα αποτελούσαν την απαρχή νέων και δραματικών εξελίξεων στις σχέσεις των δύο συμμάχων, που θα κορυφώνονταν με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας των συνταγματαρχών τέσσερα χρόνια αργότερα.

* Ο κ. Λυκούργος Κουρκουβέλας διδάσκει στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.