Ο απαγχονισμός των γυναικών Τοπάλη στα Λεχώνια Βόλου

*Το ναζιστικό έγκλημα στα Λεχώνια. Τρεις γυναίκες στην κρεμάλα

*Ένα από τα πολλά εγκλήματα

των ναζιστών στην Ελλάδα

Γράφει ο κ. Άρης Παπαδόπουλος 

          Ένα από τα πιο απαίσια ληστρικά εγκλήματα της Γκεστάπο και των ΕΑΣΑΔ (Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσεως, που έδρασε στη Θεσσαλία, καθώς και η- θυγατρική τους- Ομάδα Άνω Λεχωνίων- Καλαμπαλίκη) στην περιοχή του Βόλου είναι και ο απαγχονισμός της οικογενείας Τοπάλη.

          Το έγκλημα αυτό, αποτρόπαιο σε όλην του την έκταση, έγινε στο κέντρο των Κάτω Λεχωνίων στις 7  Ιουνίου 1944. 

          Στα Κάτω Λεχώνια έμεναν η ολλανδικής καταγωγής Λουκία Τοπάλη (Lucie van Schelle, 1875-1944) και η κόρη της Σοφία Τοπάλη (1906-1944) 38 ετών. Οι δύο γυναίκες ανήκαν στην οικογένεια του Παναγή Τοπάλη που καταγόταν από την Ήπειρο. Ήταν πολύ πλούσια οικογένεια, με περιουσία στη Ρουμανία και Ελβετία και δεν είχε συγγενική σχέση με τον παλιό βουλευτή και υπουργό δημοτικιστή Κωστή Τοπάλη από τη  Μακρινίτσα, που είναι γνωστός και από τη δίκη των Αθεϊκών.

*Η Λουκία και η Σοφία Τοπάλη

          Ο Τοπάλης με την οικογένειά του, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1903- μετά τις ταραχές στο Γαλάτσι Ρουμανίας και την εκποίηση της περιουσίας του- κι αγόρασε μεγάλο τσιφλίκι στο Άκετσι (Μικροθήβες) Αλμυρού και Πυράσου στην περιοχή όπου είναι σήμερα η Νέα Αγχίαλος. Το τσιφλίκι αυτό πουλήθηκε στα 1908 στο κράτος για να εγκατασταθούν οι Αγχιαλίτες πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας. Αμέσως, ο Παναγής Τοπάλης αγόρασε ένα μεγάλο κτήμα με ελαιώνες και οπωροφόρα στα Λεχώνια Βόλου.

          Μετά από τους συνεχείς θανάτους στην οικογένεια- του αδελφού Κωνσταντίνου στην Ελβετία και του πατέρα Παναγή στα Λεχώνια- απόμειναν μόνες οι δύο προαναφερθείσες γυναίκες, κληρονόμοι τεραστίας περιουσίας. Κατά τους τότε υπολογισμούς σοβαρών Λεχωνιτών, η περιουσία Τοπάλη πέρα από τα κτήματα και το πολύ πλούσιο σπίτι, αποτελούνταν από χρεώγραφα δανείων σε χρυσό, χρυσές λίρες Αγγλίας και πολύτιμους λίθους ανυπολόγιστης αξίας.

          Σε αντίθεση προς τη μητέρα Λουκία Τοπάλη, η οποία ήταν υπερβολικά φιλάργυρη, η κόρη της Σοφία (Σοφίκα για τους φίλους) ήταν φιλάνθρωπη και έκανε ευεργεσίες. Με δαπάνη της συνέχισε την κατασκευή και λειτουργία του σχολικού κτιρίου Λεχωνίων (σήμερα Τοπάλειο Δημοτικό Κ. Λεχωνίων) που είχε οικοδομήσει ο πατέρας της και συνετέλεσε οικονομικά στο πρόβλημα της ύδρευσης της Κοινότητας. Επίσης έδωσε σημαντικά ποσά στα διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα του Βόλου και στο Ναό του χωριού. Ήταν πολύ μορφωμένη και ασχολούνταν με τη βοτανική. Η ίδια ίδρυσε και το Φιλοζωικό Σύλλογο Βόλου και έχτισε κρήνη για το πότισμα των ζώων στο λιμάνι.

*Η κρήνη της Σοφίας Τοπάλη

          Την περίοδο της Κατοχής οργάνωσε συσσίτια στο σπίτι της και φαίνεται πως ήταν μέλος της Αντίστασης. Πάντως συμμετείχε μαζί με το δεσπότη Ιωακείμ και άλλους σε συναντήσεις με αντάρτες στο Πήλιο, βοηθώντας τους συμπατριώτες μας. Βοηθούσε γενικά και το αρχοντικό της ήταν ανοιχτό σε όλους.

          Οι ΕΑΣΑΔίτες γνώριζαν για τα πλούτη της οικογενείας Τοπάλη. Τις πληροφορίες αυτές φρόντισαν να τις διαβιβάσουν και στην Γκεστάπο. Από τη στιγμή που τα πλούτη των δύο γυναικών τέθηκαν ως στόχος, οι άνδρες της Γκεστάπο, σεσημασμένοι λωποδύτες και αποβράσματα, κατέστρωσαν ολόκληρο σχέδιο αρπαγής. Έπρεπε όμως να βρεθεί η προσχηματική δικαιολογία ώστε η μητέρα και κόρη Τοπάλη, να συλληφθούν και με πίεση να ομολογήσουν που κρύβουν τα πλούτη τους.

          Και η δικαιολογία δεν άργησε να έρθει. Η μητέρα Λουκία εκτός της φιλαργυρίας της ήταν και περίεργη. Με μια αφέλεια αδικαιολόγητη για την ηλικία της, αλλά κυρίως για την εποχή εκείνη, ρωτούσε τους πάντες, ακόμη και τους Γερμανούς που έμεναν στα Κάτω Λεχώνια, πώς ζουν, πού κατοικούν, πόσοι είναι, τι όπλα έχουν κλπ. Φυσικό ήταν να κινήσει την υποψία των Λεχωνιτών ΕΑΣΑΔιτών. Αυτοί γνώριζαν εν τω μεταξύ ότι μητέρα και κόρη ενίσχυαν κατά κάποιο τρόπο τους αντάρτες και αφού συνδύασαν τις πληροφορίες για βοήθεια προς τους  αντάρτες και τις ερωτήσεις για τους Γερμανούς, σπεύσανε να ενημερώσουν αμέσως την Γκεστάπο στο Βόλο.

          Από εκεί κι ύστερα τα γεγονότα εξελίχτηκαν ραγδαία. Εφευρέθηκε ο μύθος της κατασκοπείας και με αυτήν την κατηγορία, οι γυναίκες Τοπάλη πιάστηκαν- μια βδομάδα πριν την εκτέλεσή τους- και οδηγήθηκαν στις διαβόητες φυλακές Αλεξάνδρας στο Βόλο.

*Η οικία Τοπάλη

          Το ίδιο βράδυ πιάστηκε και η Κατωλεχωνίτισσα Φιλίτσα σύζυγος Αντ. Καλαβρού (εκ παραδρομής γράφτηκε πως ήταν υπηρέτριά τους) και κρατήθηκε κι αυτή  στις ίδιες φυλακές.

          Χωριστά η κάθε μία και στη συνέχεια όλες μαζί βασανίστηκαν και υπέστησαν αφάνταστα μαρτύρια. Αρχικά για να τις πτοήσουν Γερμανοί και οι ΕΑΣΑΔίτες ζητούσαν να πληροφορηθούν δήθεν για τις σχέσεις της οικογένειας με τους αντάρτες. Κατόπιν έθεσαν ωμά το ερώτημα: Πού είναι τα λεφτά και τα κοσμήματα.

          Οι ειδικευμένοι βασανιστές των Ες-Ντε ( SD (Sicherheitsdienst, Υπηρεσία Ασφαλείας των Ες-Ες) εξάντλησαν όλη την εγκληματική τους μεθοδικότητα για  να αποσπάσουν την πληροφορία πού έκρυβαν οι Τοπαλέισσες, χρεώγραφα, λίρες και διαμαντικά.

          Και όπως ήταν επόμενο οι γυναίκες υπέκυψαν στα βασανιστήρια και ομολόγησαν... τα πάντα.

          Την επόμενη έγινε η μεγάλη επιδρομή Γερμανών και ΕΑΣΑΔιτών στο αρχοντόσπιτο Τοπάλη. Ολόκληρο το κτίριο έγινε άνω- κάτω με γενική έρευνα. Οι θησαυροί, αλλά και τα... μυστικά έγγραφα των ανταρτών έπρεπε να βρεθούν!

          Μερικές ημέρες πριν τη σύλληψή της η Λουκία κατέβηκε στο Βόλο και απέσυρε από τις Τράπεζες Εμπορική και Ιονική, τα χρεώγραφα. Κι αυτό γιατί οι τράπεζες ζητούσαν τότε μεγαλύτερα φύλακτρα και γιατί ακόμη νόμιζε ότι στο σπίτι της θα ήταν περισσότερο ασφαλή!

          Έτσι μετά από αναζητήσεις ανακάλυψαν και έκλεψαν τα κρυμμένα τιμαλφή (χρεώγραφα δανείων αξίας 60.000 αγγλικών λιρών, 2.000 χρυσές λίρες, κοσμήματα και πολύτιμους λίθους αξίας τουλάχιστον 8.000 λιρών) της οικογενείας Τοπάλη.

          Εκτός των παραπάνω άρπαξαν όλα τα πολύτιμα και σπάνια σερβίτσια και άλλα αντικείμενα μεγάλης επίσης αξίας.

          Αφού πέτυχαν τον αντικειμενικό τους σκοπό οι επιδρομείς γύρισαν στο Βόλο κατάφορτοι με τα προϊόντα της ληστείας τους. Δεν έπρεπε όμως- κατά την αντίληψή τους- να μαθευτεί ο πραγματικός λόγος της σύλληψης των γυναικών Τοπάλη και της λεηλασίας του αρχοντικού στα Λεχώνια.

          Νόμιζαν οι ληστές και εγκληματίες ότι οι ντόπιοι θα πίστευαν τις ψευδολογίες και τις ανόητες δικαιολογίες τους και δεν θα αποκάλυπταν αμέσως τον πραγματικό λόγο για τον οποίο σκηνοθετήθηκε με τόση μαεστρία και κακουργία το έγκλημα των Κάτω Λεχωνίων!

          Η Γκεστάπο πήρε την απόφαση χωρίς δισταγμό να απαγχονίσει μάλιστα επί τόπου, τα αθώα θύματα της ληστείας της, για να μη ζουν και μαρτυρήσουν όσα συνέβηκαν! Μαζί και τη Φιλίτσα που κι αυτή βοηθούσε την Αντίσταση.

          Οι προσπάθειες του Γερμανού πρόξενου Χέλμουτ Σέφελ, του μητροπολίτη Ιωακείμ και άλλων τοπικών παραγόντων, που παρεκάλεσαν το Γερμανό φρούραρχο να επέμβει για τη σωτηρία των τριών γυναικών, υπήρξαν μάταιες. Ο φρούραρχος απήντησε ότι «δεν έχει εξουσία για να επέμβει εις τας αποφάσεις της Γκεστάπο» παρ' ότι η Λουκία ήταν Ολλανδή.

          Το πρωί της 7ης Ιουνίου 1944 οι τρεις γυναίκες μεταφέρθηκαν απ’ το Βόλο στο χωριό. Ένα στρατιωτικό φορτηγό με άνδρες της Γκεστάπο και ΕΑΣΑΔίτες σταμάτησε μπροστά στο προαύλιο της εκκλησίας μεταφέροντας στην καρότσα του και τις μελλοθάνατες γυναίκες.

          Κατέβηκαν οι Γερμανοί και οι Έλληνες συνεργάτες τους βγάζοντάς τες με σπρωξιές, τις οδήγησαν στο χώρο του απαγχονισμού. Ήταν πολύ καταβεβλημένες.

          Η μητέρα Τοπάλη φορούσε ένα σκούρο μαυριδερό φόρεμα και ζακέτα, η Σοφία ένα γκρίζο φόρεμα.

          Η Φιλίτσα Καλαβρού μια ρόμπα με ζώνη. Το πόδι της ήταν δεμένο με μαντίλι λόγω πληγής από τον ξυλοδαρμό. Στα πόδια όλες είχαν παντόφλες.

          Εκεί κρεμάστηκαν από τη μουριά που βρισκόταν δίπλα στο σταθμό κι όχι από κάποιο πλάτανο στην αυλή της εκκλησίας.

           Εξετάζοντας τη φωτογραφία του απαγχονισμού Ελβετικό δικαστήριο, αποφάνθηκε πως πρώτα πέθανε η Σοφία και μετά η μητέρα Λουκία! Είναι κι αυτή η λεπτομέρεια χαρακτηριστική της απανθρωπιάς των εκτελεστών!

          Υπάρχουν διάφορες μαρτυρίες για τα τελευταία λόγια και τους διαλόγους των γυναικών με τους δημίους πριν αφήσουν την τελευταία τους πνοή στην αγχόνη, ειδικά με τους Λεχωνίτες "Καλαμπαλίκηδες". Όμως όλα είναι καταγραμμένα …κατά το δοκούν! Μια σπουδαία  φράση όμως της Σοφίας Τοπάλη που φαίνεται να είπε και που δείχνει το μεγαλείο της είναι:  «Έκανα ό,τι έπρεπε να κάνει κάθε Ελληνίδα»!

*Η μουριά του ναζιστικού εγκλήματος όπως σώζεται σήμερα

          Μετά το οικτρό γεγονός τα ναζιστικά υποκείμενα συνέχισαν τη λεηλασία της κατοικίας Τοπάλη. Πήραν τα πάντα! Μόνον τα πορτοπαράθυρα έμειναν!

          Ο απαγχονισμός της οικογενείας Τοπάλη προκάλεσε- όπως ήταν φυσικό- αποτροπιασμό μεταξύ των κατοίκων ολόκληρης της περιφέρειας όπως και αγανάκτηση εναντίον των απαίσιων κακούργων Γερμανών και Ελλήνων συνεργατών τους.

          Αυτό είναι το δράμα των γυναικών Τοπάλη. Ένα δράμα που έμεινε αλησμόνητο στους κατοίκους των Λεχωνίων, οι οποίοι εκτιμούσαν πολύ τις δύο γυναίκες Τοπάλη, τα αθώα και ανύποπτα θύματα της ληστρικής εγκληματικότητας της Γκεστάπο και των ντόπιων συνεργατών της.

          Κάποιος Βολιώτης φωτογράφος απαθανάτισε το φρικιαστικό έγκλημα του απαγχονισμού και έτσι υπάρχει το μοναδικό αδιάψευστο στοιχείο στα χρονικά της Κατοχής.

Άρης Παπαδόπουλος

ΠΗΓΕΣ

- «Άγνωστες πτυχές της Κατοχής και της Αντίστασης 1941-44», Νίτσας Κολιού, Βόλος 1985, (τόμοι Α’ & Β΄)

-  «Μεταξύ κατακτητών και ανταρτών», Δημητριάδος Ιωακείμ, Αθήναι 1950

- «Το χθες και το σήμερα των Κ. Λεχωνίων»,  Δημοτικό Σχολείο Κάτω Λεχωνίων- Βόλος 1985

- «Μεθώνη», Περιοδικό Πολιτιστικού κέντρου Κοινότητας Άνω Λεχωνίων -1996

-  «Αναδρομή στα περασμένα -Φλόγες στη Μαγνησία», 2τομο, Ν. Στουρνάρας, 1995

- Εφημερίδες Βόλου «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» & «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» διάφορες ημερομηνίες.

- Εφημερίδα «ΠΟΝΤΙΚΙ», 24-1-1986

- Περιοδικό «ΜΑΓΝΗΣΙΑ», ΕΚΠΟΛ, Βόλος 2005

- «Πηλιορείτικες σελίδες» Λύκειο Αγριάς, ΩΡΕΣ 1993

- Το ιστολόγιό μου: http://anolehonia.blogspot.gr/search/label/%CE%A4%CE%BF%CF%80%CE%AC%CE%BB%CE%B7 

http://anolehonia.blogspot.gr/search/label/%CE%A4%CE%BF%CF%80%CE%AC%CE%BB%CE%B7%20%CE%B3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%AF%CE%BA%CE%B5%CF%82

- Ημερολόγιο «ΠΟΚΙΛΗ ΣΤΟΑ», Αθήναι 1898 http://data.axmag.com/data/201505/20150531/U134322_F340191/FLASH/index.html

-  Εφημερίδα Συντακτών: http://archive.efsyn.gr/?p=186714


Υστερόγραφο του ιστολογίου

*Για τους νεώτερους αναγνώστες που δεν γνωρίζουν τι είναι αυτή η ΕΑΣΑΔ:

*Εθνικά Αντικομμουνιστικά Σώματα Αγροτικών Δυνάμεων (ΕΑΣΑΔ)

                Η οργάνωση με τα αρχικά ΕΑΣΑΔ εμφανίσθηκε το Μάρτιο ή Απρίλιο του 1944 αρχικά στο Βόλο, με αρχηγό τον Τάκη Μακεδόνα πρώην υπαξιωματικό της Χωροφυλακής. Σκοπός της ήταν η καταπολέμηση του κομμουνισμού. Συνεργάσθηκε όμως με τους Γερμανούς  από τους οποίους ενισχύθηκε και εξοπλίσθηκε. Είχε 150 ένοπλα μέλη στην  Καρδίτσα, περίπου 100 στο Βόλο. Στη Λάρισα είχε σχεδόν 250  οργανωμένα άτομα υπό ιερέα! Ασκούσε  τρομοκρατία και διέπραξε φόνους.

                Ειδικότερα εκτέλεσε στη Λάρισα 14 άτομα σε αντίποινα για το φόνο ενός Έλληνα αξιωματικού από το ΕΑΜ.

                Στον Αμπελώνα (Καζακλάρ) εκτέλεσε 12 άτομα γιατί ο ΕΛΑΣ έκοψε τα χέρια ενός αντιφρονούντος αξιωματικού.

                Στο Βόλο απαγχόνισε 11 και εκτέλεσε 36 άτομα.

                Ο Τάκης Μακεδών, εκτελέσθηκε από άνδρες του ΕΛΑΣ το 1944.