Αυτοί που έπεσαν μαχόμενοι, για την Αδριανούπολη

*Ο Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως Πολύκαρπος σε φωτογραφία του 1921, 

ιερουργώντας σε κάποια στρατιωτική εορτή

Μνημόσυνο και στο Σουφλί

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Τώρα, που η τροχιά του χρόνου , φέρνει για άλλη μια φορά ενώπιον μας την 14^η Μαΐου, την τυπική και ενιαία βάσει Προεδρικού Διατάγματος ημερομηνία των «Ελευθερίων» της Θράκης, οφείλουμε να θυμηθούμε αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους για να ελευθερωθεί αυτή η περιοχή, άσχετα αν το 1922, κατέρρευσαν τα όνειρα και η Ανατολική Θράκη δόθηκε στους Τούρκους, βάσει των γεωστρατηγικών σχεδιασμών των Μεγάλων Δυνάμεων.

          Θα μας βοηθήσει μια ανταπόκριση του Ανδρέα Κονιτόπουλου, ο οποίος ως απεσταλμένος της εφημερίδας «Πατρίς» (14 Αυγούστου 1920) παρακολούθησε εκ του σύνεγγυς τα γεγονότα της απελευθέρωσης της Θράκης. (Σ.Σ. Ο Κονιτόπουλος στα κατοπινά χρόνια υπήρξε στενός συνεργάτης του πρωθυπουργού και προέδρου της ΕΡΕ Κωνσταντίνου Καραμανλή).

          Τον Αύγουστο 1920, η πόλη της Αδριανούπολης περίπου 40 μέρες μετά την απελευθέρωσή της τίμησε τη μνήμη των παλληκαριών, που έδωσαν τη ζωή τους τον Ιούλιο εκείνης της χρονιάς, για να πνεύσει άνεμος ελευθερίας, μετά από σκλαβιά 600 ετών.

          Η Αδριανούπολη, η μητρόπολη του Θρακικού Ελληνισμού και η ΙΧ Μεραρχία τέλεσαν το μνημόσυνο των πεσόντων, με μεγάλη επισημότητα.

*Το ρεπορτάζ του Ανδρέα Κονιτόπουλου στην εφημερίδα "Πατρίς"

          Το Εωθινό Εμβατήριο που παιάνιζε η φιλαρμονική των Ευζώνων από νωρίς το πρωί, ξύπνησε τους Αδριανουπολίτες, Φάλαγγες στρατιωτών παρήλαυναν στους μεγάλους δρόμους και κατευθύνονταν στο χώρο,  όπου θα τελούνταν το μνημόσυνο.

          Στο χώρο εκείνο είχε στηθεί ένα μνημείο- κενοτάφιο.  Ήταν χαρακώματα και συρματοπλέγματα, με πεταμένους κάλυκες, δείγματα μάχης. Στο μέσον είχε στηθεί το κατάλευκο κενοτάφιο, στολισμένο με την ελληνική σημαία. Γύρω από το μνημείο αυτό είχαν τοποθετηθεί Τουρκικά κανόνια, λάφυρα των μαχών. Τέσσερις ευσταλείς εύζωνοι σε στάση προσοχής. Ένα τραπέζι υπήρχε για χρήση από τους ιερωμένους. Είχε στολισθεί με το έμβλημα ΙΧ, διακριτικό της ηρωικής Μεραρχίας.

          Αριστερά του κενοταφίου ήταν παραταγμένοι οι θεραπευμένοι τραυματίες του 3/40 ευζωνικού συντάγματος της Άρτας. Πίσω από το κενοτάφιο είχαν παραταχθεί σε φάλαγγες λόχου τα  συντάγματα της ΙΧ Μεραρχίας, του 3/40 συντάγματος ευζώνων, το 25^ο και το 26^ο σύνταγμα με επικεφαλής τις πολεμικές σημαίες τους και τους συνταγματάρχες Ξύδη, Μεσσήνη και Καϊμπαλή. Είχε παραταχθεί επίσης και η ΙΧ διλοχία του Μηχανικού.

          Στις 10 το πρωί άρχισαν να προσέρχονται οι επίσημοι. Ο μητροπολίτης Πολύκαρπος, που κατέθεσε στεφάνι. Ο διοικητής της ΙΧ Μεραρχίας στρατηγός Λεοναρδόπουλος με τον επιτελάρχη του Πολίτη, τον υπασπιστή του Ιωαννίδη μια τους άλλους αξιωματικούς του επιτελείου του.

*Ο Ύπατος Αρμοστής Ανατολικής Θράκης Αντώνιος Σαχτούρης

          Στη συνέχεια, προσήλθε ο Ύπατος Αρμοστής Αντ. Σαχτούρης με τον Γενικό Γραμματέα της Αρμοστείας Καραθεοδωρή, ο γενικός πρόξενος Α. Χαλκιόπουλος, ο αρχηγός της Χωροφυλακής Θράκης Διοσκουρίδης με τον διευθυντή της αστυνομίας ταγματάρχη Μερεντίτη, ο γενικός αρχίατρος της Στρατιάς Κουρτάκης και ο αφιχθείς από την Κωνσταντινούπολη αρχίατρος της Αποστολής Αντύπας , οι επιτελείς της Στρατιάς Παναγιωτόπουλος και Ρογκάκος, ο συνταγματάρχης Καλογεράς με τους υπασπιστές του Στράγγα και Κριεζή και όλοι οι διευθυντές των στρατιωτικών και πολιτικών υπηρεσιών.

          Στο μνημόσυνο προσήλθαν επίσης ο τέως δήμαρχος Σεφκέτ Μπέης, ο Μουφτής Χιλμή και το προεδρείο της Οθωμανικής κοινότητας. Παρέστησαν ακόμα και τα προεδρεία και οι θρησκευτικοί αρχηγοί της Αρμενικής και της Ισραηλίτικης κοινότητας και ο μόνος διπλωμάτης, ο πρόξενος της Περσίας.

          Στην επιμνημόσυνη δέηση χοροστάτησε ο μητροπολίτης Πολύκαρπος, ενώ η Φιλαρμονική έπαιξε πένθιμο εμβατήριο του Μπετόβεν. Αμέσως μετά έγινε το προσκλητήριο των πεσόντων.

          Ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος βροντοφώναξε:

          -Σαλπιγκταί!!! Προσκλητήριον!!!

          Ταυτόχρονα, κορίτσια του συλλόγου Δεσποινίδων Αδριανουπόλεως «Παρηγορία» με μαύρα φορέματα, έρραιναν με λουλούδια το κενοτάφιο.

          Ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος περιστοιχισμένος από τους επίσημους προχώρησε προς τον συνταγματάρχη Ξύδη, μπροστά στους ευζώνους και όλοι στάθηκαν προσοχή.

          Ο υπασπιστής του συντάγματος Αθανασόπουλος, άρχισε να εκφωνεί τον κατάλογο των πεσόντων.

          -Λοχαγός  του 5^ου λόχου Διαμάντης Νικόλαος.

          Ο υπολοχαγός του λόχου που διαδέχθηκε τον Διαμάντη, συνεχίζει:

          -Εφονεύθη γενναίως μαχόμενος κατά την μάχην της 8^ης Ιουλίου εν Καραγάτς.

          Συνέχισε ο υπασπιστής Αθανασόπουλος:

          -Ανθυπολοχαγός 2^ου λόχου πολυβόλων Ζωνουδάκης Εμμανουήλ.

          Και εδώ δόθηκε η ίδια απάντηση:

          - Εφονεύθη γενναίως μαχόμενος κατά την μάχην της 8ης Ιουλίου εν Καραγάτς.

          Και συνέχισε ο υπασπιστής Αθανασόπουλος με τα άλλα ονόματα:

          Λοχίας 2^ου λόχου Παπαχρήστου Ευάγγελος, δεκανεύς 3^ου λόχου Ντεκούλης Παύλος, υποδεκανεύς 3^ου Καρανικόλας Χρήστος, στρατιώτης 3^ου , Μπαλταγιάννης Ν. λοχίας 5^ου Τσάντας Χ. υποδεκανεύς 5^ου Αγγέλης Γ. στρατιώτης 5^ου Παπαγεωργίου Κ. στρατιώτης 5^ου Κρικώνης Ε. λοχίας 6^ου Νείλας Α. δεκανεύς 6^ου Κωτούλας Β. υποδεκανεύς 6^ου Σταμάτης Χ. στρατιώτης Γάκος Ε. στρατιώτες 6^ου Κατσαντώνης Δ. Τόλης Ι. Καραγκούνης Δ. Στάικος Χρ. Νακόπουλος Α. Αναγνωστόπουλος Αλβέρτος, Παρδάλης Δημήτριος, Τσούτρας Φ. στρατιώτης 2^ου πολυβόλων Παντελής Νικόλαος. Και στην περίπτωση αυτή η φωνή του οικείου επιλοχία, απαντά στην εκφώνηση κάθε ονόματος:  «Εφονεύθη γενναίως μαχόμενος κατά την μάχην της 8ης Ιουλίου εν Καραγάτς».

*Εικόνα του Ιουλίου 1920, με φαντάρους έτοιμους να πέσουν στη φωτιά 

για την απελευθέρωση της Αδριανούπολης

          Στη συνέχεια, ο στρατηγός Λεοναρδόπουλος προχώρησε προς την παράταξη του 25^ου συντάγματος, ο υπασπιστής του οποίου αναφωνεί:

          -Στρατιώτης Παπαγεωργίου Ιωάννης. «Εφονεύθη γενναίως μαχόμενος κατά την μάχην του Κούλελι Μπουργκάς» (σημερινό Πύθιο) απαντά ο επιλοχίας.

          Νέο προσκλητήριο, μπροστά στο 26^ο σύνταγμα.

          -Λοχίας Μαρκόπουλος Βασίλειος, στρατιώται Κέφης Στ. Αντωνόπουλος Δ. Χελάς, Ιω. Σκούνας Δημ. Δημόπουλος Αθ. Παπαγεωργίου Γ. αναφωνεί ο υπασπιστής του συντάγματος λοχαγός Ματραλής. Απαντούν οι επιλοχίες των λόχων 5^ου, 6^ου και 7^ου  «Εφονεύθη γενναίως μαχόμενος κατά την μάχην του Κούλελι Μπουργκάς».

          Τέλος στη διλοχία Μηχανικού αναφωνείται το όνομα Στρουμπούλης Α. και ακούγεται η απάντηση: «Εφονεύθη ενδόξως κατά την τοποθέτησιν συρματοπλεγμάτων».

          Όταν ολοκληρώθηκε το προσκλητήριο των νεκρών οι επίσημοι επανήλθαν στις θέσεις τους και ο Ύπατος Αρμοστής Σαχτούρης προ του κενοταφίου τόνισε:

          -Η Βασιλική Κυβέρνησις, ευλαβής προ του κενοταφίου τούτου των ηρώων εκφράζει την αΐδιον ευγνωμοσύνην της υπέρ των ηρώων αξιωματικών και στρατιωτών.

          Στη συνέχεια ο επιτελάρχης Πολίτης εκφώνησε συγκινητικό λόγο, εκφράζοντας έκκληση προς τους στρατιώτες να γίνουν ζηλωτές αυτών  των ηρώων  και συνέστησε στους νεοσύλλεκτους πριν δώσουν τον όρκο του στρατιώτη να δίνουν και τον όρκο των αρχαίων Αθηναίων Εφήβων.

          Ακολούθως μίλησαν ο καταγόμενος από την Άρτα εισαγγελέας Ν. Καλλέλης και ο ιατρός Κ. Κουρτίδης.

*'Ελληνες αξιωματικοί στην Αδριανούπολη

          Το μνημόσυνο έληξε με τα συγχαρητήρια του στρατηγού Ζυμβρακάκη και του Υπάτου Αρμοστού Σαχτούρη προς τους τραυματίες και τον στρατηγό Λεοναρδόπουλο.

          Είναι ευχής έργο, που βρέθηκε τότε ένας δημοσιογράφος ο Ανδρέας Κονιτόπουλος, ο οποίος με το ρεπορτάζ του διέσωσε τα ονόματα των παλληκαριών τα οποία έχυσαν το αίμα τους για την απελευθέρωση της Αδριανούπολης.  Καθήκον των επιγενόμενων είναι, να διασώσουν τη μνήμη αυτών των πεσόντων με κάποια αναμνηστική πλάκα είτε στην Ορεστιάδα, είτε στο φυλάκιο των Καστανεών είτε στο στρατιωτικό Μουσείο Διδυμοτείχου. Είναι οφειλή, που πρέπει να εξοφληθεί…

*Μια σπάνια εικόνα από την απελευθέρωση της Αδριανούπολης. 

Ο Βασιλεύς Αλέξανδρος περιμένει στο προάστιο Καραγάτς, στην οικία του πρόκριτου Αλτιναλμάζη, για να αναχωρήσει 

για την Αδριανούπολη, όπου είχε ετοιμασθεί μεγάλη υποδοχή του.

Ο Πολύκαρπος με πόδας τρέμοντας…

          Είχε προηγηθεί λίγες μέρες νωρίτερα άλλο μνημόσυνο του λαού της Αδριανούπολης. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του  Γ. Ν. Οικονομόπουλου σύσσωμοι οι Αδριανουπολίτες προσήλθαν στο χώρο ταφής των πεσόντων «δια να κλίνουν γόνυ ευλαβές προ των πενιχρών, των μικρών ξύλινων σταυρών εκείνων που διήνοιξαν δια την λόγχης την οδόν της ελευθερίας» (εφημερίδα ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ, 4 Αυγούστου 1920).

*Το ρεπορτάζ του Γ. Ν. Οικονομόπουλου στην "Νέα Ελλάδα"

          Ο μητροπολίτης Πολύκαρπος συνοδευόμενος από πλήθος ιερέων και διακόνων «με τους πόδας τρέμοντας από την συγκίνησιν γονατίζει και ασπάζεται το νωπόν χώμα των τάφων. Όλοι οι παριστάμενοι καταλαμβάνονται από λυγμούς τους οποίους είναι αδύνατον να συγκρατήσουν. Εις μίαν στιγμήν ο μητροπολίτης υπεγειρόμενος αναφωνεί:

          -Δεν αποθνήσουν οι πίπτοντες υπέρ πατρίδος».

          Μίλησαν ο αρχιμανδρίτης Βασίλειος Λεβέντης,  ο υπολοχαγός Πολυζώνης του 43ου  ευζωνικού συντάγματος και ο γυμνασιάρχης Ζουμετίκος.

          Ο Ύπατος Αρμοστής Αντώνιος Σαχτούρης σε ομιλία του τόνισε μεταξύ άλλων: «Εύχομαι όπως νέαι νίκαι στέψουν τα Ελληνικά όπλα. Εύχομαι όπως εκεί εις την βασιλίδα των πόλεων και εις τον ναόν της Αγίας Σοφίας τελέσωμεν νέον μηνμόσυνον υπέρ των ελευθερωτών της Θράκης».

*Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Αγίου Γεωργίου Σουφλίου

Μνημόσυνο και στο Σουφλί

          Μνημόσυνο όμως υπέρ αναπαύσεως των πεσόντων κατά την κατάληψη της Δυτικής και Ανατολικής Θράκης τελέσθηκε  στις 13 Αυγούστου 1920 από το 1^ο σύνταγμα της Μεραρχίας Σερρών και στο Σουφλί και ειδικότερα στον περίβολο του ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου.

          Από ανταπόκριση δημοσιευμένη στην εφημερίδα «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης (14 Αυγούστου 1920) πληροφορούμαστε ότι παρέστη ο συνταγματάρχης Μάρκου, οι υπ’ αυτόν αξιωματικοί, οι πολιτικές και οι λοιπές αρχές, το Σώμα των Προσκόπων και σύμπας ο πληθυσμός της πόλης.

*Εικόνα του Σουφλίου των αρχών του 20ου αιώνα

          Ο ανταποκριτής με τα αρχικά Δημ. Μπρ. (Σ.Σ. μάλλον Μπρίκας;) τόνιζε: «Ο λαός ευγνώμων προς τους πεσόντας, με το αίμα των οποίων, επληρώθη η ελευθερία του έτρεξε εις το μνημόσυνον ίνα συνενώση τας ευχάς και δεήσεις του υπέρ της ψυχής των ηρωικών πολεμιστών της Στρατιάς Θράκης»     

          Ενθουσιώδη λόγο είχε εκφωνήσει ο αρχιμανδρίτης του 1^ου συντάγματος που εξήρε τον πατριωτισμό και την αυτοθυσία των πεσόντων.

          Στη συνέχεια, όλοι κατευθύνθηκαν στην Κεντρική Σχολή του Σουφλίου, όπου επίσης τελέσθηκε μνημόσυνο από το σύλλογο των Ομήρων, για τους θανόντες Σουφλιώτες, από τις κακουχίες της ομηρίας τους και τα βασανιστήρια στη Βουλγαρία, όπου τους είχαν εξορίσει.

          Ακολούθησε δεξίωση στη Δημαρχία Σουφλίου με κεντρικό ομιλητή τον Τυρόπουλο.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Οι πρώτοι τραυματίες των μαχών του Έβρου νοσηλεύθηκαν στο Διδυμότειχο

*Από την εφημερίδα "Νέα Ελλάς".

Αργότερα ορισμένοι μεταφέρθηκαν 

στην Αθήνα

*Τραυματίες της επίθεσης για την απελευθέρωση της Αδριανούπολης, που νοσηλεύθηκαν 

στα εγκαταλελειμμένα Παλαιά Ανάκτορα (σήμερα Μέγαρο Βουλής)