Η μάχη του Δρίσκου το 1912- Φωτεινό παράδειγμα αυτοθυσίας

*Χάρτης της Google Map. Δεξιά σημειώνεται η περιοχή του Δρίσκου, με την κόκκινη καρφίδα.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

            Ο Δρίσκος είναι μια δοξασμένη τοποθεσία στην περιοχή Ιωαννίνων, καθαγιασμένη με το αίμα εκλεκτών Ελλήνων, που θυσιάστηκαν για να απελευθερώσουν εδάφη ελληνικά από την Τουρκική κυριαρχία, κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου.

            Λορέντζος Μαβίλης, Κωνσταντίνος Γερακάρης, Αριστοτέλης Τοπάλης, Βραχνός, Χαϊδεμενάκης, Μακρής και τόσοι άλλοι, ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ (και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία) έδωσαν τη ζωή τους στη μάχη του Δρίσκου, η οποία αν και αρχικά ήταν νικηφόρα, τελικά χάθηκε για τους Έλληνες.

            Ωστόσο, άφησε βαθύ σημάδι στην ιστορία εξαιτίας του ηρωισμού που επέδειξαν, αυτοί που είχαν την τιμή να πάρουν μέρος, με ανιδιοτέλεια και πίστη στο όραμά τους να απελευθερώσουν τα σκλαβωμένα αδέρφια τους.  Το παράδειγμα των μαχητών του Δρίσκου, παράδειγμα ειλικρινούς φιλοπατρίας και μοναδικής αυτοθυσίας, πρέπει να διδάσκεται σε όλα τα Ελληνόπουλα!!!

            Βρισκόμαστε στο Νοέμβριο του 1912, όταν εξελίσσονταν ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος. Οι ελληνικές δυνάμεις προήλαυναν σαρωτικά στα μέτωπα της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Ήδη είχα απελευθερωθεί η Θεσσαλονίκη και πολλές άλλες πόλεις και χωριά της Μακεδονίας. Στην Ήπειρο ο στρατός μας συναντούσε ισχυρά εμπόδια κυρίως στα Ιωάννινα, που τα προστάτευε η οχυρωμένη περιοχή του Μπιζανίου και σε άλλα σημεία, με δύσβατα δρομολόγια και σκληρές καιρικές συνθήκες.

            Στον πόλεμο εκείνο πήραν μέρος Έλληνες και ξένοι εθελοντές Γαριβαλδινοί. Έτσι ονομάζονταν πολεμιστές που συγκρότησαν εθελοντικό στρατιωτικό σώμα λεγόμενο και Φάλαγγα Γαριβαλδινών ή Σώμα Γαριβαλδινών. Λέγονταν επίσης και Ερυθροχίτωνες από το χρώμα του ερυθρού χιτωνίου που φορούσαν. Το όνομά τους προέρχεται από τον ιδρυτή του εθελοντικού αυτού σώματος τον Ιταλό πατριώτη Τζιουζέπε Γκαριμπάλντι που το συγκρότησε το 1862 κατά την εκστρατεία κατά του Παπικού κράτους. Καταστατική αρχή του εθελοντικού αυτού σώματος ήταν να σπεύδουν και να μάχονται στο πλευρό όσων μάχονταν υπέρ της ελευθερίας των λαών.

*Ο Αλέξανδρος Ρώμας με την στολή των Ερυθροχιτώνων

    

            Επικεφαλής των Ελλήνων Γαριβαλδινών ήταν ο αντισυνταγματάρχης Αλέξανδρος Ρώμας, ευγενής από τη Ζάκυνθο και διακεκριμένος πολιτικός. Είχε εκλεγεί έξι φορές βουλευτής. Από το 1897 έως το 1909 είχε διατελέσει τρεις φορές Πρόεδρος της Βουλής (Πορτρέτο του βλέπετε στη θέση  http://sitalkisking.blogspot.gr/2011/12/45.html#more ).

            Επικεφαλής των ξένων εθελοντών ήταν ο στρατηγός Ριτσιότι Γαριβάλδης, γιος του περίφημου Τζιουζέπε Γαριβάλδη.

Ο Δρίσκος

            Ο Δρίσκος είναι ένα σύμπλεγμα υψωμάτων, που προς τα δυτικά, βλέπουν πανοραμικά και από ψηλά τα Ιωάννινα και τη φημισμένη λίμνη τους. Σήμερα τα χωρίζει η Εγνατία Οδός. Εκεί κοντά υπάρχει και η σήραγγα του Δρίσκου, μια δίδυμη σήραγγα μήκους 4,5 χλμ. που είναι μέρος της Εγνατίας Οδού, στο τμήμα Ιωάννινα- Άραχθος.

            Το Στρατηγείο της Ηπείρου είχε σχεδιάσει επίθεση κατά των Ιωαννίνων, αλλά η αντίσταση των Τούρκων στο Μπιζάνι ήταν ακόμα ισχυρή.

            Τους Τούρκους διατάχθηκαν από τον αρχηγό του Στρατού Ηπείρου αντιστράτηγο Κωνσταντίνοι Σαπουντζάκη, να εκτοπίσουν οι εθελοντές Γαριβαλδινοί.      Το σώμα των Ελλήνων Γαριβαλδινών υπό τον Αλέξανδρο Ρώμα, έφτασε στο Μέτσοβο, όπου ενώθηκε με τους ξένους εθελοντές, του Ριτσιότι Γαριβάλδη.

*Οι Γαριβαλδινοί εφορμούν στον Δρίσκο

            Το ελληνικό σώμα για να φτάσει στο Μέτσοβο, είχε διασχίσει  ολόκληρη την νότια Μακεδονία, δίνοντας συνεχείς μάχες.

            Ο Ριτσιότι Γαριβάλδης φτάνοντας στο Μέτσοβο ανέλαβε επιθετική ενέργεια κατά του Δρίσκου. Οι άνδρες του με επικεφαλής το γιό του Πιπίνο δεν συνάντησαν αντίσταση και έφτασαν βορειοανατολικά του χωριού Κρυόβρυση, στις 22 Νοεμβρίου.

            Στις 24 Νοεμβρίου κινήθηκε και η υπόλοιπη δύναμη των Γαριβαλδινών προς το Δρίσκο.

            Η κυρίως επίθεση- αιφνιδιαστική-  άρχισε στις 26 Νοεμβρίου 1912 προς την κατεύθυνση των χωριών Κρυόβρυση και Δρίσκος.

            Οι Γαριβαλδινοί κατόρθωσαν με επικεφαλής τους αντισυνταγματάρχη Αλέξανδρο Ρώμα και ταγματάρχη Δημήτριο Μπαρδόπουλο να εκδιώξουν τους Τούρκους και να προωθηθούν καταλαμβάνοντας θέσεις στις όχθες της λίμνης των Ιωαννίνων και στη Βίγλα και προς το χωριό Μαζιά. Ο Μπαρδόπουλος ήταν γαμπρός επ’ αδελφή του τότε υπουργού Εθνικής Οικονομίας Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Ο Δημήτριος Μπαρδόπουλος αξιωματικός του πεζικού, από μεγάλη οικογένεια της Μεσσηνίας, προέρχονταν από τη Στρατιωτική Σχολή των υπαξιωματικών. Έγινε γνωστός από την ανδρεία που είχε δείξει στη μάχη του Γρίμποβου στη διάρκεια του πολέμου του 1897.

*Ο Ριτσιότι Γαριβάλδης

Η έκθεση του Αλέξανδρου Ρώμα για τη μάχη

            Ο Ρώμας σε έκθεσή του προς τον Βασιλέα Γεώργιο, τον Διάδοχο Κωνσταντίνο και αρχηγό του Στρατού και στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, που δημοσιοποιήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 1912, μεταξύ άλλων ανέφερε για την πρώτη μέρα της μάχης του Δρίσκου:

            «Η μάχη ήρξατο την 8^ην πρωινήν ώραν διήρκεσε δε μέχρι της νυκτός. Ημείς ετηρήσαμεν τας θέσεις μας, αποκρουσθέντος καθ’ όλην την γραμμήν του εχθρού, μετά πολλών ζημιών. Ημείς ευρισκόμεθα επί των υψωμάτων της δημοσίας οδού Ιωαννίνων και εξικνούμεθα μέχρι των κάτωθι της Αγίας Παρασκευής θέσεων. Κατά την ώραν αυτήν ο εχθρός επετέθη και κατά του εν τη θέσει Λιγγιάδες ευρισκομένου Γαριβαλδινού σώματος υπό την διοίκησιν του Πιπίνου Γαριβάλδη. Και εκεί ο εχθρός απεκρούσθη. Το υπ’ εμέ σώμα εβοηθήθη υπό των Κρητών υπό την διοίκησιν του Αρ. Κριάρη, Χρήστου Μακρή και άλλων. Ο αρχηγός του επιτελείου μου ταγματάρχης Μπαρδόπουλος, τραυματισθείς από της πρωίας δια σφαίρας, εξηκολούθησε διευθύνων μετ’ εμού μέχρι πέρατος της μάχης. Έσχον πολλάς απωλείας».

            Την επόμενη μέρα, ο αγώνας ήταν πολύωρος και σφοδρός καθώς οι Τούρκοι έκαναν επίθεση με δυνάμεις της 19^ης Μεραρχίας, που είχαν καταφθάσει από το Μοναστήρι και προωθήθηκαν τη νύχτα προς τα χωριά Κουτσελιό και Βασιλική. Τα ελληνικά τμήματα παρά την ισχυρή πίεση που δέχθηκαν, κατόρθωσαν να διατηρήσουν τις θέσεις τους.

            Την τρίτη μέρα, δηλαδή στις 28 Νοεμβρίου οι μαχητές του Δρίσκου, κάτω από την ισχυρή πίεση των Τούρκων, αναγκάσθηκαν να υποχωρήσουν.

*Ο Νίκος Καρβούνης (αριστερά) στην Εθνική Αντίσταση με τον συγγραφέα Δημήτρη Χατζή. 
(Φωτογραφία Σπύρου Μελετζή).

Η περιγραφή του Νίκου Καρβούνη

            Στις 27 Δεκεμβρίου 1912, ο Γαριβαλδινός εθελοντής και δημοσιογράφος Νίκος Καρβούνης, δημοσίευσε στην εφημερίδα «Σκριπ» την δική του εκδοχή για την τριήμερη εποποιία του Δρίσκου, στην οποία πήρε μέρος και ο ίδιος.

            Ο Νίκος Καρβούνης, δημοσιογράφος, λόγιος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1880  και πέθανε στην  Αθήνα, στις 17 Φεβρουαρίου 1947. Γύρω στο 1930 ασπάστηκε τη μαρξιστική ιδεολογία. Προσχώρησε στην Εθνική Αντίσταση μέσω της ΠΕΕΑ. Το  τραγούδι «Στ' άρματα - στ' άρματα» που τραγουδούσαν οι αντάρτες του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, έχει δικούς του στίχους.

            Έγραφε λοιπόν το 1912 για  την μάχη του Δρίσκου ότι από το Μέτσοβο αναχώρησαν οι Έλληνες Γαριβαλδινοί στις 24 Νοεμβρίου 1912. Ανάμεσά τους εκτός του Αλέξανδρου Ρώμα, υπήρχαν ο Λορέντζος Μαβίλης «πανευγενής ιππότης άλλων εποχών, αντικαταστήσας την εύμολπον χώραν δια του ξίφους του πολεμιστού» (Για τον Μαβίλη βλέπε στη θέση http://sitalkisking.blogspot.gr/2013/10/cl-harris-1897.html ) ο  Ναθαναήλ Δομενεγίνης «άξιος έγγονος του Ναθαναήλ Δομενεγίνη, του πολεμιστού του Πέτα» ο υπολοχαγός Τοπάλης «Κερκυραίος ευπατρίδης Ηπειρωτικής καταγωγής» ο υπολοχαγός Γερακάρης «Κρης ευπατρίδης, άλλοτε δήμαρχος Ρεθύμνης» (Για τον Κωνσταντίνο Γερακάρη βλέπε στη θέση  http://sitalkisking.blogspot.gr/2013/07/blog-post_22.html#more )

 ο Αλέξιος Τάκης (που πολέμησε εθελοντικά και στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο αν και πρώην βουλευτής Τρικάλων) «ο μόνος Θεσσαλός πολεμιστής εις την ευγενή φάλαγγα» κ. ά.

*Ο Λορέντζος Μαβίλης, έτοιμος για το μέτωπο.

            Λίγο πριν ξημερώσει η 25^η Νοεμβρίου 60 Γαριβαλδινοί αναρριχήθηκαν από την πλευρά που ήταν το Χάνι Καμπέρ Αγά προς τον Δρίσκο και επιτέθηκαν εναντίον των πολλαπλάσιων Τούρκων και τους εκδίωξαν από τις θέσεις τους. Φεύγοντας οι Τούρκοι εγκατέλειψαν 42 σκηνές, πολλά όπλα Μάουζερ με τα πυρομαχικά τους και άλλα είδη τους.

            Από εκεί οι πορθητές του Δρίσκου έβλεπαν τα Ιωάννινα με τη λίμνη τους. Εκεί που σύμφωνα με άλλες αφηγήσεις ο κρητικός Κωνσταντίνος Γερακάρης έλεγε στους συμπολεμιστές του και στον Ρώμα:

            -Τι θαύμα είναι για Γιάννινα. Αξίζει να σκοτωθεί κανείς για να τα πάρει!

            Οι Τούρκοι ανασυντάχθηκαν και αντεπιτέθηκαν από το χωριό Γιάννιτσο, ενώ αποβίβαζαν τη νύχτα με βάρκες, δυνάμεις στη νότια όχθη της λίμνης.

            Γύρω στις 9 π.μ. της επομένης οι Τούρκοι  άρχισαν να βομβαρδίζουν το Δρίσκο με σφοδρά πυρά πυροβολικού. Οι  Έλληνες Ερυθροχίτωνες απέκρουσαν όλες τις επιθέσεις των Τούρκων, που διέθεταν αριθμητική υπεροχή.

            Έφιππος στο κέντρο , σε μια κορφή ενός λοφίσκου διηύθυνε τη μάχη ο Ρώμας μαζί με τον Μπαρδόπουλο. Οι σφαίρες και οι οβίδες λυσσομανούσαν, αλλά οι γενναίοι πολεμιστές κρατούσαν τις θέσεις τους.

*Ο Κωνσταντίνος Γερακάρης, έπεσε ηρωικά στο Δρίσκο.

            Στις 3 το μεσημέρι κατέφθασαν τρία ορειβατικά πυροβόλα με μια διλοχία πεζικού, υπό την γενική εποπτεία του αντισυνταγματάρχη Μηχανικού Δημήτριου Ματθαιόπουλου.  Αργότερα το απόγευμα κατέφθασαν και οι Ερυθροχίτωνες του Ριτσιότι Γαριβάλδη. Τα ελληνικά ορειβατικά πυροβόλα εβλήθησαν με επιτυχία από το τουρκικό πυροβολικό και γρήγορα άλλαξαν θέση τάξης. Η μάχη ήταν άνιση αριθμητικά αλλά και ποιοτικά, αφού οι λιγότεροι Έλληνες διέθεταν κυρίως γκράδες και περιορισμένο αριθμό φυσιγγίων και οι πολυάριθμοι Τούρκοι διέθεταν 20 τηλεβόλα, όπλα Μάουζερ επαναληπτικά και άλλο σύγχρονο πολεμικό υλικό.

*Ο λοχαγός Βραχνός. Νεκρός στο Δρίσκο

            «Εν τω μεταξύ- έγραφε ο Καρβούνης- έπιπτον οι Γαριβαλδινοί. Ετραυματίζετο ο επιτελάρχης, εφονεύετο ο λοχαγός Βραχνός, ο Κρης αρχηγός Μακρής και αρκετοί στρατιώται. Οι τραυματίαι μετεφέροντο εις το νοσοκομείον εις τον περίβολον του οποίου απετίθεντο οι πρώτοι νεκροί.

            Καθ’ ην στιγμήν η μάχη ευρίσκετο εις το ζενίθ, έλαβε χώραν επεισόδιον άξιον να απαθανατισθεί παρά της ενδόξου ιστορίας των Ελληνίδων.

 *Η Ασπασία Ι. Ράλλη, κόρη του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη 

Η Ασπασία Ράλλη παίρνει το όπλο…

            Εκκινήσασα μόνη από του νοσοκομείου όπου ενοσήλευεν τους τραυματίας, η κυρία Ασπασία Ράλλη (σύζυγος του πολιτικού Ιωάννη Ράλλη), κόρη των Μαυρομιχαλέων (κόρη του διατελέσαντος πρωθυπουργού Κυριακούλη Μαυρομιχάλη) και ανεψιά του αρχηγού, επροχώρησεν ατάραχος ωσάν να μετέβαινεν εις χαρμόσυνον τελετήν, μέχρι της πρώτης γραμμής του πυρός παρά το πλευρόν του θείου της αρχηγού.

            Ευθυτενής απέναντι των σφαιρών και των οβίδων, μερικαί των οποίων κατεθρυματίζοντο γύρω της έλαβεν εκ των χειρών αξιωματικού επιτελούς έν όπλον και έρριψεν αρκετάς σφαίρας  κατά του εχθρού…».

            Αργότερα το απόγευμα έγινε μια μικρή ανακωχή, αλλά τη νύχτα σημειώνονταν αψιμαχίες. Οι Ερυθροχίτωνες κρατούσαν τις θέσεις τους έχοντας στο αριστερό  πλευρό, τους Κρητικούς αγωνιστές.

            Πριν από το ξημέρωμα άρχισε να βάλει κάποιο τουρκικό τηλεβόλο. Από τις 7 π.μ. της τρίτης μέρας η μάχη γενικεύθηκε με μεγάλη ορμή. Είκοσι τηλεβόλα χτυπούσαν τους Έλληνες επί του Δρίσκου.

            Οι ώρες ήταν δραματικές. Τα πυρομαχικά των Ελλήνων Γαριβαλδινών τελείωναν.

 *Στο ορεινό χειρουργείο, οι πάμπολλοι τραυματίες...

Μαβίλης, Γερακάρης, Τοπάλης, νεκροί…

            «Ο Τοπάλης εφονεύετο. Ο Μαβίλης εξέπνεεν ηρωικώς με δύο σφαίρας εις την κεφαλήν. Ο Γερακάρης ευρίσκετο άπνους εις την θέσιν την οποίαν έτυχε ταχθεί να φυλάξη. Ο επιτελάρχης τραυματίας από της προτεραίας εδέχετο δεύτερον τραύμα και μία σφαίραν εύρισκε τον αρχηγόν εις τον δεξιόν βραχίονα, παράσημον ανδρείας ανεκτίμητον» κατά την περιγραφή του Νίκου Καρβούνη.

            Τελικά ο Ματθαιόπουλος συνέστησε υποχώρηση, η οποία κατέστη αναπόφευκτη, γιατί είχαν εξαντληθεί ολοσχερώς και τα πυρομαχικά.

            Οι εκπορθητές του Δρίσκου μετά από τριήμερη μάχη αναγκάσθηκαν να παραλάβουν τους τραυματίες τους και να κατευθυνθούν προς το Χάνι του Καμπέρ Αγά και εκεί μέσω Λιάπι και Χρυσοβίτσας, κατέφυγαν στο Μέτσοβο, όπου έφτασαν το απόγευμα της 30^ης Νοεμβρίου.

            Διακόσιοι Γαριβαλδινοί και πλέον είχαν χάσει τη ζωή τους. Το άλικο αίμα τους χύθηκε άφθονο  επάνω στα κόκκινα πουκάμισά τους...

*Ο τραυματισμός του Αλέξανδρου Ρώμα.

Η έκθεση του Μπαρδόπουλου

          Ο υπαρχηγός των Ελλήνων Γαριβαλδινών ταγματάρχης Δημήτριος Μπαρδόπουλος, τραυματίσθηκε δύο φορές στο πεδίο της μάχης και προήχθη σε αντισυνταγματάρχη, με απόφαση του αρχηγού Αλέξανδρου Ρώμα.

            Σε έκθεση που υπέβαλε στην ιεραρχία έδωσε μια ζωντανή περιγραφή της μάχης του Δρίσκου, η οποία δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες στις 30 Δεκεμβρίου 1912.

            Σύμφωνα με τον Μπαρδόπουλο, στους πρόποδες του Δρίσκου το απόγευμα της 25^ης Νοεμβρίου έγινε μια σύσκεψη και αποφασίσθηκε η αποστολή 60 ανδρών για να ανιχνεύσουν  την κατάσταση. Επικεφαλής ετέθη ο λοχαγός Παλιούρας και ο επιλοχίας Καρακίτσος.

            Η υπόλοιπη δύναμη τέθηκε σε επιφυλακή ως τις 3 τα ξημερώματα οπότε αναχώρησαν τρεις λόχοι ο 2^ος, ο 3^ος υπό τον Βέργη και ο 5^ος υπό τον Μαντζουράνη. Περί την χαραυγή έφτασαν στον χωριό Γιοβουρτσά, πολύ κοντά στο Δρίσκο. Εκεί ακούσθηκαν οι πρώτοι πυροβολισμοί και ο Μπαρδόπουλος διέταξε εσπευσμένη προέλαση, με επικεφαλής τους διμοιρίτες Χ. Λιακίδη, Γ. Κωνσταντινίδη και Λ. Μελετόπουλο, που διατάχθηκαν να προσβάλουν τη δεξιά πτέρυγα των Τούρκων. Ο 2^ος λόχος κατέλαβε τα στενά των Λιγγιάδων.

*Ο Δημήτριος Μπαρδόπουλος

            Εν τω μεταξύ έφτασε και το υπόλοιπο σώμα υπό τον Αλέξανδρο Ρώμα.

            Ο Μπαρδόπουλος με τον υπασπιστή του Σκορδαρά και τον σαλπιγκτή Φωκά προχώρησε προς τη γραμμή του πυρός, ενώ κορυφώνονταν η σφοδρή μάχη.

            Από εκεί διέταξε γενική έφοδο κατά του εχθρού. Οι άνδρες με εφ’ όπλου λόγχη όρμησαν ακάθεκτοι κατά των Τούρκων. Ταυτόχρονα οι υπολοχαγοί Χατζηκυριάκος και Σκορδαράς επιτέθηκαν στο δεξιό μέτωπο. Οι Τούρκοι άρχισαν να υποχωρούν και να εγκαταλείπουν τις θέσεις τους.

            Ο Μπαρδόπουλος με τμήματα του 5^ου λόχου καταδίωξε τους Τούρκους συλλαμβάνοντας και αρκετούς αιχμαλώτους. Ο Ρώμας με το ξίφος υψωμένο οδηγούσε έφιππος τους άνδρες του.

            Ο λόχος που διοικούσε ο Γιοβάνης, κατέλαβε το λόφο αριστερά της Βίγλας. Ο 4^ος λόχος υπό τον Κονδύλη κατέλαβε τα δεξιά υψώματα. Ο 1^ος λόχος του Δαπόντε κυριάρχησε στα υψώματα επάνω από το χωριό Μάζι. Ο 2^ος λόχος ήλεγχε τις στενωπούς των Λιγγιάδων.

            Την δεύτερη μέρα 27 Νοεμβρίου ακούσθηκαν τα χαράματα κανονιοβολισμοί από το φρούριο της Καστρίτσας. Οι Τούρκοι που ενισχύθηκαν με νέες δυνάμεις γύρω από το Χάνι της Λιόκας επιτέθηκαν εναντίον των ελληνικών προφυλακών.

            Ο Μπαρδόπουλος και ο Ρώμας έφιπποι τέθηκαν επικεφαλής των ανδρών του 3^ου λόχου και κατέλαβαν θέσεις στην πρώτη γραμμή του πυρός. Στην έφοδο των Τούρκων τραυματίσθηκε ο λοχαγός Βέργης και αποσύρθηκε από το πεδίο της μάχης.

*Τηλεγράφημα του Αλέξανδρου Ρώμα, για τον τραυματισμό του Δημήτριου Μπαρδόπουλου

Τραυματίζεται ο Μπαρδόπουλος,

αλλά συνεχίζει να μάχεται…

            Περίπου την ίδια ώρα μια σφαίρα τουρκική χτύπησε στο αριστερό χέρι τον Μπαρδόπουλο. Επέδεσε το τραύμα του επιτόπου και συνέχισε να πολεμάει με τον Ρώμα!!!

            Η μάχη της 27^ης Νοεμβρίου υπήρξε πεισματώδης, αλλά οι ελληνικές δυνάμεις υπό τον Ρώμα ήταν νικήτριες. Στη μάχη αυτή βοήθησαν αποφασιστικά και οι εθελοντικές ομάδες των Κρητικών οπλαρχηγών Αρ. Κριάρη και καπετάν Μακρή, ο οποίος τελικά έπεσε μαχόμενος ηρωικά.

            Το πρωί της τρίτης μέρας 28 Νοεμβρίου οι Τούρκοι εμφανίσθηκαν ενισχυμένοι με 8.000 άνδρες, 10 μεγάλα πυροβόλα και πολλά μυδραλιοβόλα. Βομβάρδιζαν με λύσσα τις ελληνικές θέσεις και πραγματοποιούσαν ορμητικές εφόδους.

Τραυματίζεται για δεύτερη φορά, μαζί με τον Ρώμα

            Στις 9 το πρωί ο Μπαρδόπουλος τραυματίσθηκε για δεύτερη φορά!!!  Διαμπερές τραύμα στο γόνατό του προκάλεσε μια σφαίρα των Τούρκων. Περίπου την ίδια ώρα τραυματίσθηκε στο δεξιό βραχίονα και ο Ρώμας!!! Τους μετέφεραν στο ορεινό χειρουργείο εκστρατείας  και εκεί τους επέδεσαν τα τραύματα και τους έστειλαν στο Μέτσοβο.

            Όταν ο Ρώμας είδε τον Μπαρδόπουλο τραυματισμένο, δάκρυσε και τον συνεχάρη.

            -Χαίρω, βλέπων πλησίον μου τετιμημένον τραυματίαν!

            Και τον προήγαγε επιτόπου στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη.

            Ο Μπαρδόπουλος απάντησε εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του στο Ρώμα και τονίζοντας ότι είναι ευτυχής ως στρατιώτης του Γαριβάλδη και γιατί τραυματίσθηκε εκπληρώνοντας το καθήκον του προς την πατρίδα.

            Τα ελληνικά τμήματα ξαφνικά βρέθηκαν χωρίς ενισχύσεις αλλά και χωρίς οδηγίες για τη μάχη. Κρατούσαν όμως με τα δόντια τις θέσεις τους ακόμα και μετά το μεσημέρι.

            Το απόγευμα όμως αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν το Δρίσκο.

*Δημοσίευμα του "Σκριπ" για τον Αλέξιο Τάκη.

Άλλοι ηρωισμοί στο Δρίσκο

            Από τηλεγράφημα του Αλέξανδρου Ρώμα προς τον Ζακύνθιο Ιούλιο Δομενεγίνη προκύπτει ότι ο αδελφός του Ναθαναήλ Δομενεγίνης, πολέμησε με απαράμιλλη γενναιότητα και ο στρατηγός Γαριβάλδης τον προήγαγε σε λοχαγό. Επίσης προκύπτει ότι στο Δρίσκο έχασε την ζωή του ο Ζακύνθιος στρατιώτης Παπαδάτος και τραυματίσθηκαν ο επιλοχίας Φωτεινόπουλος και ο στρατιώτης Ιωάννης Τεμπονέρας εκ Ρόϊδου.

            Από δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής πληροφορούμαστε επίσης ότι στις δυνάμεις των Ερυθροχιτώνων είχε καταταγεί ως λοχαγός και ο πρώην βουλευτής Αλέξιος Τάκης, ο οποίος πολέμησε με γενναιότητα στο Δρίσκο και προήχθη στο πεδίο της μάχης σε ταγματάρχη.

*Το τηλεγράφημα του Ρώμα για τον Ναθαναήλ Δομενεγίνη

            Μετά τη μάχη του Δρίσκου ο στρατηγός Ριτσιότι Γαριβάλδης και ο γιος του Πιπίνος επέστρεψαν στην Αθήνα όπου έκαναν δηλώσεις στον «Εσπερινό Ταχυδρόμο» του Μιλάνου τονίζοντας με πίκρα, ότι η νίκη δεν μειδιά πάντοτε στους τολμηρότερους και τους θαρραλέους, αλλά συχνά στους ισχυρότερους. «Αυτήν την φορά είμεθα πολύ ασθενείς έναντι του εχθρού» είπαν.

            Η πολυαίμακτη μάχη του Δρίσκου, αλλά και οι μάχες στις οποίες πήραν μέρος προηγουμένως οι Γαριβαλδινοί, με τις τόσες ζωές που χάθηκαν μείωσαν τη μαχητική δύναμη αυτού του σώματος των γενναίων εθελοντών. Τελικά, μετά από πρόταση του στρατηγού Ριτσιότι Γαριβάλδη, το υπουργείο των Στρατιωτικών διέταξε στις 3 Δεκεμβρίου 1912 την αποστράτευση των Ερυθροχιτώνων. Παρέμεινε μόνο επιστρατευμένο ένα τμήμα 300 ανδρών υπό την ηγεσία του Αλέξανδρου Ρώμα.

            Στο Δρίσκο αυτοί που πολέμησαν, έχασαν μια μάχη. Κέρδισαν όμως την εθνική ευγνωμοσύνη και την αιώνια δόξα…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ:

*«Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913» 

Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ 1992.

*Τύπος εποχής.