Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων από τους Ναζί

*Ο τόπος του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων

Γράφει ο κ. Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

Αντιστράτηγος  ε.α

  

          Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943, ημέρα Δευτέρα, συντελέστηκε, από στρατιωτικούς της 117 Μεραρχίας  Κυνηγών του Γερμανικού Στρατού, μία από τις μεγαλύτερες θηριωδίες στον ελληνικό  χώρο, στο πλαίσιο της Επιχείρησης «Καλάβρυτα» .

          Η σφαγή των Καλαβρύτων είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση πολεμικού εγκλήματος στην Ελλάδα και αποτελεί  το  επιστέγασμα της θηριωδίας  των στρατευμάτων κατοχής κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπήρξε από τις πιο σκληρές επιχειρήσεις της Βέρμαχτ και κατά πολλούς ιστορικούς, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα.

          Η εκκαθαριστική αυτή επιχείρηση αποφασίστηκε, σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από το προσωπικό του τακτικού Γερμανικού Στρατού. Αποτέλεσε τυπική Γερμανική επιχείρηση αντιποίνων, σε περιοχή όπου είχε προηγηθεί έντονη αντιστασιακή δραστηριότητα ένοπλων ανταρτικών τμημάτων, η οποία δυστυχώς στράφηκε και κατά του άμαχου πληθυσμού. Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων γράφτηκε τελικά με αίμα αθώων στο βιβλίο της Ιστορίας. Η θυσία τους συγκίνησε και συνένωσε τους Έλληνες, ενώ ταυτόχρονα δυνάμωσε ακόμα περισσότερο τον αγώνα κατά του κατακτητή και δίκαια αναδείχθηκε σε παγκόσμιο σύμβολο ελευθερίας. Αποτελεί, δε, ορόσημο για ολόκληρη την αντιστασιακή Ευρώπη. Αλλά ας αφήσουμε το νήμα της ιστορικής αλήθειας  να ξετυλίξει τα γεγονότα των Καλαβρύτων, που συνέβησαν πριν από 71 χρόνια.

          Την 16η Οκτωβρίου 1943, ο 5ος Λόχος του Ι Τάγματος του 749 Συντάγματος της 117ης Μεραρχίας  Κυνηγών, ένα  ετερόκλητο μείγμα 97 ανδρών με Διοικητή τον Λοχαγό Otto Johannes Schober  ξεκίνησε από την περιοχή του Αιγίου με αποστολή αναγνωρίσεως και διερευνήσεως της  καταστάσεως των οδών  ως την περιοχή των  Καλαβρύτων, του βαθμού ασφάλειας ή επικινδυνότητας  του οδικού  δικτύου, ανάλογα με τη δράση των ανταρτών, αλλά και τη στάση του  πληθυσμού. Ο Μικτός Λόχος, λόγω  της  διερευνητικής αποστολής, έφερε ελαφρό οπλισμό με λίγα πυρομαχικά κατ’ άνδρα και  χωρίς σταθμό ασυρμάτου, που αργότερα η έλλειψή του διαδραμάτισε σοβαρότατο ρόλο.

*Καλάβρυτα: Αίμα και αποκαϊδια

          Από πλευράς ανταρτικών δυνάμεων στη περιοχή, μεταξύ Αιγίου  και Καλαβρύτων, έδρευε μονάδα του  ΕΛΑΣ, το  Ανεξάρτητο  Τάγμα Καλαβρύτων. Το Κεντρικό Αρχηγείο Πελοποννήσου του  ΕΛΑΣ, με έδρα στα Δεμέστιχα της ορεινής  Πελοποννήσου, μετά από πληροφορίες, ότι επίκειται αναγνωριστική επιχείρηση των Γερμανικών στρατευμάτων μέχρι τα Καλάβρυτα, διέταξε το Ανεξάρτητο Τάγμα Καλαβρύτων να καταλάβει υψώματα τακτικής σημασίας κοντά στο χωριό  Κερπινή, λίγα χιλιόμετρα Βόρεια των Καλαβρύτων, και να παρεμποδίσει την κατάληψή τους.

          Στις 16.45΄  ώρα της 16ης Οκτωβρίου 1943 ο Μικτός Λόχος του  Schober, ενώ προήλαυνε προς Καλάβρυτα στη περιοχή του χωριού  Ρογοί  και  της Μονής  Μεγάλου  Σπηλαίου, δέχθηκε αιφνιδιαστικά πυρά των ανταρτών από τρεις  πλευρές .Έπειτα από σκληρή μάχη, που διήρκησε την νύκτα και ολόκληρη την ημέρα της 17ης Οκτωβρίου ο Λόχος περικυκλώθηκε από ισχυρά τμήματα  ανταρτών, περίπου 500  άνδρες, Δυτικά της  Κερπινής και κατόπιν εξάντλησης των πυρομαχικών υπέκυψε στον αριθμητικά υπέρτερο αντίπαλο. Μόνο μία μικρή ομάδα 11 ανδρών κατάφερε να διαφύγει την αιχμαλωσία, καταφεύγοντας σε μια κοντινή χαράδρα. Τέσσερις είχαν  σκοτωθεί  κατά τη  διάρκεια  της  μάχης.

          Όταν το  βράδυ της 17ης Οκτωβρίου ο λοχαγός  Hans Schober  δεν  επέστρεψε  στη  βάση  του ο Διοικητής  του Τάγματος ταγματάρχης Ebersberger διέταξε με άλλα  τμήματά του  έρευνες, για να διαπιστωθεί η τύχη του λόχου. Από πληροφορίες  των κατοίκων και των τραυματιών διαπιστώθηκε ότι ο  συνολικός  αριθμός των αιχμαλώτων  ανερχόταν σε 81άνδρες, ενώ οι νεκροί  είχαν ταφεί στο χωριό Κερπινή. Οι αντάρτες, μόλις  πληροφορήθηκαν τις έρευνες των Γερμανικών στρατευμάτων αποφάσισαν στις 18 Οκτωβρίου να  μεταφέρουν τους  αιχμαλώτους χωρίς χρονοτριβή στα Μαζέικα (σημερινή Κάτω Κλειτορία), λίγα χιλιόμετρα  Νοτιότερα των Καλαβρύτων, ενώ  κυκλοφορούσαν πληροφορίες ότι τρεις Γερμανοί  στρατιώτες τραυματίες, που νοσηλεύονταν στο Νοσοκομείο των Καλαβρύτων, φονεύθηκαν  από δύο νέα μέλη του ΕΑΜ. Στα Μαζέικα οι αιχμάλωτοι  παρέμειναν φρουρούμενοι για περίπου επτά εβδομάδες. Λογικό ήταν κατά το χρονικό διάστημα της αιχμαλωσίας να  δημιουργηθούν διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα στους κατοίκους του χωριού, τους φρουρούς αντάρτες και τους  αιχμαλώτους. Μόνο  έτσι δικαιολογείται η αντίδραση, όσων ανταρτών ήταν  επιφορτισμένοι με  την  φύλαξη  των  αιχμαλώτων, όταν αργότερα  διατάχτηκαν  να τους  θανατώσουν. Τόσο ο επικεφαλής, όσο  και  οι  άνδρες του αρνήθηκαν  να  υπακούσουν στη  διαταγή του  τοπικού  Αρχηγείου του ΕΛΑΣ και  το έργο της μαζικής εκτέλεσης των αιχμαλώτων κλήθηκε  να  διεκπεραιώσει άλλη ομάδα ανταρτών, που  κατέφθασε για  τον σκοπό  αυτό. Από  την  πλευρά  του ο λοχαγός  Schober είχε ρητά διατάξει τους άνδρες του να μην επιχειρήσουν απόδραση, που  θα  έθετε  σε  κίνδυνο  τη ζωή των υπολοίπων συναδέλφων τους, γιατί  πίστευε  ότι  αργά ή γρήγορα θα αφήνονταν ελεύθεροι.

          Από τη μελέτη των  Γερμανικών στρατιωτικών αρχείων εύκολα συμπεραίνεται τόσο το κλίμα, που  επικρατούσε κατά τη διάρκεια  των  βασανιστικών αργών ημερών και εβδομάδων, όσο και  η προοδευτικά  κλιμακούμενη ψυχική ένταση των Γερμανών, που αναζητούσαν τους  συμπολεμιστές τους, αλλά και των κατοίκων που  διαισθάνονταν ότι  κάποιο κακό προμηνυόταν για τους  ίδιους και τα  χωριά τους. Στις 25 Οκτωβρίου απορριπτόταν από πλευράς των Γερμανών κάθε ιδέα για αντίποινα, σε βάρος του  πληθυσμού, με την άποψη ότι  δεν είχαν  σχέση  με τους αντάρτες. Γι΄ αυτό  έγιναν πολλές προσπάθειες  μέσω τοπικών  παραγόντων και του Μητροπολίτη Καλαβρύτων να διαπραγματευθούν  οι  Γερμανοί αξιωματικοί με τους  αντάρτες, οι  οποίες  όμως  καρκινοβατούσαν εξαιτίας των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Στο  τέλος  η  τοπική ηγεσία του  ΕΛΑΣ απέστειλε προς  τον Γερμανό Διοικητή  του τάγματος  μια δριμύτατη  επιστολή, όπως  ομολόγησε  ο αρχηγός  των  ανταρτών αντισμήναρχος Μίχος, με την οποία τέθηκαν παράλογα  αιτήματα, πέραν  της  δικαιοδοσίας της 117 Μεραρχίας  Κυνηγών.

*Αναμνηστικό ελληνικό γραμματόσημο για το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων

          Μετά από την αποτυχία των διαπραγματεύσεων ο Διοικητής  της Μεραρχίας Υποστράτηγος Von Le Suire αντιλήφθηκε ότι δεν ήταν πλέον  εφικτή μια ειρηνική επίλυση του ζητήματος. Διέταξε να συγκεντρωθούν  πολλές μονάδες και να αναληφθεί άμεση δράση για τον εντοπισμό των αιχμαλώτων και την απελευθέρωσή τους από τα χέρια του αντιπάλου δια  της  βίας. Για την ενέργεια αυτή, παρά τις αρχικές αντιδράσεις,  συμφώνησε και ο προϊστάμενός  του  πτέραρχος  Felmy. Έτσι στις 5 Δεκεμβρίου ο Διοικητής της Μεραρχίας  Κυνηγών ανελάμβανε μεγάλης  έκτασης αναγνωριστική και εκκαθαριστική επιχείρηση με τον κωδικό «Καλάβρυτα»  με σκοπούς  την  αναζήτηση  των αιχμαλώτων  την  εξολόθρευση των δρώντων στην περιοχή ανταρτών, την έρευνα  της  περιοχής Καλαβρύτων για  κομουνιστές,  όπλα κ.λπ.  με  ετοιμότητα  επιβολής αντίστοιχων αντιποίνων .

          Το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου από επιζήσαντα Γερμανό στρατιώτη   έγινε γνωστό στη Διοίκηση της Μεραρχίας, ότι όλοι οι  αιχμάλωτοι  εκτελέσθηκαν και  ρίφθηκαν σε μια χαράδρα, Βορειο-Ανατολικά του  χωριού  Μάζι. Εν τω μεταξύ μέχρι της 9ης Δεκεμβρίου  η περιοχή  σχεδόν είχε αδειάσει από τους αντάρτες  του  ΕΛΑΣ, που άφησαν στην  οργή των Γερμανών ανυπεράσπιστους τους άμαχους κατοίκους των  χωριών. Στις  11.30΄ ώρα  της  12ης  Δεκεμβρίου  τα  Γερμανικά  τμήματα με τη βοήθεια οδηγών κατοίκων των χωριών εντόπισαν τα  πτώματα σε  άθλια κατάσταση σε χαράδρα. Τόσο μεγάλη ήταν η οργή  των Γερμανών στη θέα των νεκρών συμπολεμιστών  τους, που  εκτέλεσαν  όλους τους  ιδιώτες- οδηγούς, πλην  ενός, που  διέφυγε, και  του συνεργάτη τους. Την όλη δυσμενή κατάσταση για τους αμάχους επέτεινε και η επιβεβαίωση της δολοφονίας των τριών τραυματιών  στρατιωτών, που  νοσηλεύονταν στο  Νοσοκομείο. Τα πτώματα  εντοπίστηκαν σε ένα πηγάδι, ανασύρθηκαν και  ενταφιάστηκαν με  τις  προσήκουσες τιμές, παρουσία και πολλών κατοίκων των  Καλαβρύτων.

          Από τα αρχεία διαπιστώνεται ότι οι κάτοικοι των Καλαβρύτων  επέδειξαν απειλητικές  διαθέσεις για τους  αιχμαλώτους, διοργάνωσαν  χαρμόσυνες εορτές και γενικά δεν συνεργάστηκαν για τον εντοπισμό των αιχμαλώτων. Απεναντίας , όπως δήλωσαν οι δύο επιζήσαντες  αιχμάλωτοι, οι κάτοικοι των Μαζέικων  συμπεριφέρθηκαν  φιλικά  και  προσέφεραν τρόφιμα, κουβέρτες , ιματισμό  και  συναφή. Η μόνη παράλειψή τους ήταν η μη ενημέρωση των Γερμανών για τον χώρο κράτησης των αιχμαλώτων.

          Το βράδυ της 12ης Δεκεμβρίου 1943, ο Διοικητής του Αποσπάσματος συγκέντρωσε στο Σταθμό Διοικήσεως  τους Αξιωματικούς -  Διοικητές των μονάδων του και τους έδωσε για την  επομένη, διαταγή ενεργείας , σύμφωνα με την οποίαν, έπρεπε να εφαρμοστούν τα αντίποινα, τα οποία διατάχθηκαν από την Μεραρχία, δηλαδή συγκέντρωση πληθυσμού , εκτέλεση ανδρών και πυρπόληση της  πόλης. Πράγματι, περίπου στις 0600 της 13ης Δεκεμβρίου 1943,  οι  κάτοικοι των Καλαβρύτων ξύπνησαν από τις κωδωνοκρουσίες και τις  φωνές του κλητήρα της πόλης ο οποίος, διερχόμενος από όλους τους  δρόμους της πόλης, ανακοίνωνε με δυνατή φωνή ότι όλοι οι κάτοικοι  έπρεπε να προσέλθουν στο Δημοτικό Σχολείο, με μια κουβέρτα και  τροφή για μιαν ημέρα .

          Τα  όσα επακολούθησαν είναι γνωστά στο πανελλήνιο. Το  σύνολο σχεδόν του ανδρικού πληθυσμού της πόλης οδηγήθηκε στο ύψωμα, που  έμελλε να καταστεί ο νέος Γολγοθάς, και  εκτελέστηκε ομαδικά, αφού  προηγουμένως είχε υποχρεωθεί να παραστεί ως αυτόπτης μάρτυς της  πυρπόλησης των πατρογονικών του εστιών. Συνάμα, ανείπωτες  σκηνές  αλλοφροσύνης  εκτυλίχθηκαν  στο σχολείο, όπου  παρέμεναν  έγκλειστα  τα  γυναικόπαιδα , μετά  την  επιλογή και τη βίαιη μεταφορά  των  ανδρών, πατέρων,  παππούδων,  αδελφών, γιων και  εγγονών τους στον  τόπο της θυσίας. Η λεπτομερής εξιστόρηση  του  συγκλονιστικού  Ολοκαυτώματος  των  Καλαβρύτων δεν  είναι  δυνατή  στο  πλαίσιο  αυτού  του  κειμένου,  σε  τόσο περιορισμένο  χώρο, αλλά  κυρίως  γιατί  είναι  πολύ  δύσκολο  να βρεθούν  λέξεις  για  να  περιγράψουν , όσο  παραστατικά  αρμόζει, τη  φρίκη  ενός  τέτοιου  μαζικού  εγκλήματος  .

          Ως  προς  τον  αριθμό  των  θυμάτων έχουν διατυπωθεί  κατά καιρούς  ποικίλες  εκτιμήσεις, οι οποίες  ενίοτε  διαφέρουν  κατά πολύ. Από  600  φονευθέντες  μέχρι 1.000 έως 1.200  γίνεται λόγος.  Από  τα  Γερμανικά  Στρατιωτικά  Αρχεία  και  σύμφωνα  με το  Πολεμικό  Ημερολόγιο  της 117 Μεραρχίας Κυνηγών και  τις ημερήσιες  αναφορές  των  Αρχηγείων  οι  εκτελεσθέντες  στα Καλάβρυτα  ανέρχονται σε 511 άρρενες  κατοίκους  και   ο συνολικός  αριθμός  των εκτελεσθέντων  κατοίκων  της  περιοχής  από 5 έως 15  Δεκεμβρίου  1943  ανέρχεται  σε  677 κατοίκους. Κρίνεται επιβεβλημένη η  παρατήρηση ότι ούτε η σημασία, ούτε  η τραγικότητα  ενός τέτοιου  ολοκαυτώματος  αυξομειώνεται  ανάλογα με  τον  αριθμό  όσων  μαρτύρησαν  υπέρ  Πατρίδος. Πρόκειται αναντίρρητα  για  ασύγγνωστα  υψηλό  φόρο  αίματος, τον  οποίο κλήθηκαν  να  καταβάλουν  αθώοι  άμαχοι.

*Το ρολόι της εκκλησίας σταματημένο στη δραματική στιγμή, που πάγωσε όλο τον κόσμο

          Οι  πολιτικές  συνέπειες  της  Επιχείρησης  «Καλάβρυτα»  υπήρξαν  για  τους  Γερμανούς  εξαιρετικά αρνητικές, πέραν  των  μηδαμινών  στρατιωτικών  αποτελεσμάτων. Το μίσος  του  άμαχου  πληθυσμού  εναντίον  των  Γερμανικών στρατευμάτων  κατοχής  κατέστη  αβυσσαλέο .Ο  μείζων αντικειμενικός πολιτικός σκοπός,  τον  οποίον  είχε  προηγουμένως  θέσει  η Γερμανικά  Στρατιωτική  Διοίκηση,  δηλαδή  η  ειρήνευση  της  χώρας δεν  θα  πραγματοποιείτο .

          Μεταπολεμικά  η Ποινική  Δικαιοσύνη  της  Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας   της Γερμανίας, του Κράτους  που  αποτέλεσε  τον διεθνοδικαιϊκό  διάδοχο  του  Γερμανικού  Ράιχ , εξέτασε  την υπόθεση  της  σφαγής  των  Καλαβρύτων. Αποφάνθηκε  ότι  οι ενέργειες  των  Γερμανικών  Στρατευμάτων  Κατοχής  στην  περιοχή Καλαβρύτων  είχαν  τον  χαρακτήρα   αντιποίνων,  που  προβλέπονταν από το Διεθνές  Δίκαιο  του Πολέμου  και  ότι  ήταν  επιτρεπτά , νόμιμα  διαταχθέντα  καθώς  και  μη  δυσανάλογα . Με βάση  το σκεπτικό  αυτό  είτε  δεν  απαγγέλθηκαν  καθόλου  κατηγορίες  είτε οι  κατηγορούμενοι  απαλλάχθηκαν  από  αυτές . Αντίθετα  η Επιτροπή των  Ηνωμένων  Εθνών για  Εγκλήματα  Πολέμου  απήγγειλε  κατηγορία  εναντίον  πέντε  Γερμανών, που  θεωρήθηκαν  υπεύθυνοι  της  σφαγής των  Καλαβρύτων. Από αυτούς  τελικά  κρίθηκε  ένοχος  μόνο  ο Πτέραρχος  Hellmuth  Felmy , ο  οποίος  ήταν  υπέρ μιας  μάλλον ηπιότερης  μεταχείρισης  του  Ελληνικού  άμαχου  πληθυσμού. Καταδικάσθηκε  από  Αμερικανικό  Στρατοδικείο  σε  ποινή  κάθειρξης 15  ετών . Τις  τελευταίες  δεκαετίες  ασκήθηκε  αυστηρή  κριτική , από  διακεκριμένους  Γερμανούς  νομικούς  και  ιστορικούς,  για την  αντιμετώπιση  της  οποίας  έτυχαν  τα  εγκλήματα  πολέμου , που  διέπραξε  ο  Γερμανικός  Στρατός  Κατοχής  στην Ελλάδα, από την  Δικαιοσύνη  της  μεταπολεμικής  Ομοσπονδιακής  Δημοκρατίας της  Γερμανίας.

          Αδιευκρίνιστοι  έχουν μείνει  μέχρι  σήμερα  οι  λόγοι  για τους οποίους  οι  αντάρτες  του  Ανεξαρτήτου  Τάγματος  Καλαβρύτων  του ΕΛΑΣ  εκτέλεσαν, τόσο  τους  αιχμαλώτους  Γερμανούς  στρατιώτες, όσο  και  τους  τρεις  τραυματίες  συναδέλφους  των  που νοσηλεύονταν   στο  Νοσοκομείο  της  πόλης, τη  στιγμή  που  οι Γερμανοί  επεδίωκαν  την   απελευθέρωσή  των  με  διαπραγματεύσεις και δεν  είχαν  πρόθεση  επιβολής  αντιποίνων.

          Αδικαιολόγητη  επίσης  ήταν  η  αποχώρηση  των  ανταρτών  από  την περιοχή  των  Καλαβρύτων  και  η  εγκατάλειψη  των  αμάχων  στην οργή  των  Γερμανικών στρατευμάτων. Στη  Διεύθυνση  Ιστορίας Στρατού  δεν  υπάρχουν  στοιχεία  για  την  στάση  των  ανταρτών στη  σφαγή  των  Καλαβρύτων.

                             Κωνσταντίνος  Πατιαλιάκας

Αντιστράτηγος  ε.α.          

Πηγές : 

*Επιχείρηση  « Καλάβρυτα»  της ΔΙΣ /ΓΕΣ

*44  Έγγραφα  Γερμανικών  Στρατευμάτων

*11  Αναφορές  Αρχιστρατήγου  ΝΑ  Ευρώπης