Ο Πάγκαλος σχεδίαζε δικτατορία από το 1922

*Ελευθέριος Βενιζέλος: Διαφωνώ ριζικώς...

*Η αλληλογραφία με τον Βενιζέλο

*Η Βολσεβική Ρωσία!!!

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο Θεόδωρος Πάγκαλος, ένας ικανός και πολιτικά δραστήριος αξιωματικός του πρώτου μισού του 20^ου αιώνα, άφησε την σφραγίδα του με μια δικτατορία, η οποία εκτός από την άδοξη πτώση της, έμεινε στην εθνική συλλογική μνήμη από διάφορες φαιδρότητες (π.χ. το μάκρος της φούστας των γυναικών).

                Τα ξημερώματα της 25ης Ιουνίου 1925, ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος, ανέτρεψε πραξικοπηματικά την κυβέρνηση του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου και ανέλαβε την εξουσία.

                Ποιος ήταν ο Πάγκαλος; Τι εικόνα είχαν γι’ αυτόν οι σύγχρονοί του; Πολύ επιγραμματικά  είχε γράψει γι’ αυτόν: «Ο Πάγκαλος είχε χωρίς αμφιβολία πολλά στρατηγικά προσόντα». Και συνέχιζε στις «Αναμνήσεις» του ο Μακεδονομάχος και πολιτικός Γεώργιος Μόδης: «Είχε μόρφωσι, φαντασίαν, πυγμήν. Πολλοί τον θεωρούσαν τον καλλίτερο Στρατηγό μας… Ήταν όμως και “εξαιρετικό τυρί σε σκυλίσιο τομάρι”, όπως πολλοί έλεγαν».

                Ωστόσο η δικτατορία του 1925, που είχε στήσει ακόμα και αγχόνες για καταχραστές του δημοσίου χρήματος αξιωματικούς, ήταν ίσως ένας σταθμός για τις άμετρες φιλοδοξίες του. Ο Πάγκαλος πολύ πριν είχε κατά νουν την επιβολή μιας στρατιωτικής δικτατορίας. Μετέσχε στην Επανάσταση του Στρατιωτικού Συνδέσμου το 1909, η οποία δεν κατέληξε, πολύ σοφά, σε δικτατορία.

*Ο Πάγκαλος επιθεωρεί σύνταγμα Ευζώνων

                Από την σωζόμενη αλληλογραφία του, που εναπόκειται στο Μουσείο Μπενάκη και στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος» προκύπτει ότι ο Πάγκαλος ήθελε να επιβάλει δική του δικτατορία, ενώ διαρκούσε ακόμα η κατάληψη της εξουσίας από τους αξιωματικούς Γονατά και Πλαστήρα το 1922. Και ενημέρωνε για τις σκέψεις του τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος διαφώνησε απερίφραστα.

*Ο Πάγκαλος επιθεωρεί τη Στρατιά του Έβρου

 

                Ας δούμε τα γεγονότα από την αρχή.

                Ο Ελευθέριος Βενιζέλος χάνοντας τις μοιραίες εκλογές του Νοεμβρίου 1920 έφυγε από την Ελλάδα. Την κυβέρνηση ανέλαβε το Λαϊκό Κόμμα, που συνέχισε την Εκστρατεία στη Μικρά Ασία, η οποία κατέληξε στην γνωστή μεγάλη εθνική τραγωδία του 1922.

          Στις 24 Σεπτεμβρίου 1922 ο συνταγματάρχης Στυλιανός Γονατάς επικεφαλής του επαναστατημένου Στρατεύματος, συνέταξε στη Μυτιλήνη προκήρυξη με την οποία εν ονόματι της Επανάστασης, ζητούσε την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου υπέρ του διαδόχου Γεωργίου, άμεση διάλυση της Εθνοσυνέλευσης, σχηματισμό νέας κυβέρνησης προσκείμενης στη Αντάντ και άμεση ενίσχυση του Θρακικού Μετώπου. Η προκήρυξη ρίχτηκε από στρατιωτικό αεροπλάνο στο κέντρο της Αθήνας, το πρωί της 26ης Σεπτεμβρίου. Ήταν η αρχή του τέλους….

                Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι γνωστά. Ο επίλογός τους η εκτέλεση των Έξι στο Γουδί και το πλήθος των ρακένδυτων προσφύγων της Μικράς Ασίας.

                Για τις εκτελέσεις αυτών που κρίθηκαν υπεύθυνοι, πρωταγωνίστησε ο Πάγκαλος.

*Η δίκη των Έξι

                Στις 5 Οκτωβρίου 1922 συγκροτήθηκε ανακριτική επιτροπή για την τιμωρία των υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής με πρόεδρο τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Στην επιτροπή κατέθεσαν όλοι οι κατηγορούμενοι και στις 24 Οκτωβρίου εκδόθηκε το πόρισμά της με το οποίο καταλογίζονταν ευθύνες στους κατηγορουμένους. Στις 31 Οκτωβρίου συνήλθε το έκτακτο στρατοδικείο στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής. Πρόεδρος του στρατοδικείου ορίστηκε ο στρατηγός Αλέξανδρος Οθωναίος, ο οποίος μετά τη σχετική διαδικασία ανακοίνωσε την τελική ετυμηγορία του δικαστηρίου. «Εις θάνατον…». Η εκτέλεση έγινε στις 15 Νοεμβρίου 1922 στο Γουδί.

                Τα ξημερώματα εκείνη της μέρας, ο ήδη υπουργός Στρατιωτικών Θεόδωρος Πάγκαλος, επισκέφθηκε τον Πλαστήρα ζητώντας του την επίσπευση των εκτελέσεων. Και αυτό γιατί ο Άγγλος πλοίαρχος Τάλμποτ με αντιτορπιλικό είχε αποπλεύσει από τη Γένοβα για τον Πειραιά για να παραδώσει το βρετανικό τελεσίγραφο, με το οποίο εζητείτο από την Επανάσταση, να μην γίνουν εκτελέσεις. Η άφιξη έγινε, όταν έγιναν οι εκτελέσεις!

                Εν τω μεταξύ η Επανάσταση του 1922 όρισε ως διεθνή εκπρόσωπο της Ελλάδας στο εξωτερικό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος τελικά διαπραγματεύθηκε και τη συνθήκη της Λωζάννης. Ο Βενιζέλος επικρίθηκε τότε, γιατί δεν επιχείρησε εμφανώς να αποτρέψει τις εκτελέσεις.

Ο Πάγκαλος απεργάζεται δικτατορία

                Έτσι φτάνουμε στον αφανή ρόλο του Πάγκαλου, γιατί ο εμφανής ρόλος του ήταν οι εκτελέσεις.

                Στις 30 Οκτωβρίου 1922, μια μέρα πριν αρχίσει τις συνεδριάσεις του το έκτακτο στρατοδικείο, ο Πάγκαλος στέλνει επιστολή στον Βενιζέλο, υπογραμμίζοντας με βεβαιότητα, ότι οι κατηγορούμενοι θα τουφεκιστούν! Τέτοια σιγουριά… 

                Στην επιστολή αυτή ο Πάγκαλος διατυπώνει τις προθέσεις του προς τον Βενιζέλο να σχηματίσει δικτατορική κυβέρνηση προκειμένου να συγκροτήσει αξιόμαχο στράτευμα. Ιδού το σχετικό απόσπασμα της επίμαχης επιστολής

«Σεβαστέ μοι κύριε πρόεδρε,

                Επιλαμβάνομαι της ευκαιρίας της ελεύσεως του κ. Διομήδους όπως σας υποβάλω ευλαβώς τα σέβη μου.

                Ως θα σας αναφέρη προφορικώς ο κ. Διομήδης αφ’ ού οι διάδοχοί σας δεν κατώρθωσαν να με εξοντώσουν, όπως διακαώς επεθύμουν, ανέλαβον το άχαρι έργον του προέδρου της ανακριτικής επιτροπής και απέστειλα ήδη εις το επαναστατικόν στρατοδικείον την πρώην δόσιν των οκτώ κατηγορουμένων ών η δίκη αρχίζει αύριον. Κατ’ εμήν πεποίθησιν θα καταδικασθούν και θα τυφεκισθούν ασφαλώς».

                Ο Πάγκαλος θεωρούσε, ότι η Επανάσταση του 1922 παρουσίαζε «χλιαρότητα» με αποτέλεσμα το σύνολο σχεδόν των επαναστατών αξιωματικών- κατά τους ισχυρισμούς του- να προστρέχει προς αυτόν. Το γεγονός αυτό τον έκανε να αποφασίσει να αναμιχθεί ενεργότερα στις κατευθύνσεις της Επανάστασης. Και γνωστοποιεί προς τον Βενιζέλο:

                «Απεφάσισα να επιδιώξω τον σχηματισμόν κυβερνήσεως δικτατορικής εν ή τα υπουργεία Στρατιωτικών, Εσωτερικών και Ναυτικών να περιέλθουν εις χείρας στιβαράς».

             Πάντως για την  προεδρία της δικτατορικής κυβέρνησης που ονειρεύονταν πρότεινε τον αρχηγό της Επανάστασης συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα, με υπουργούς των κυριότερων υπουργείων 2-3 μέλη της επαναστατικής επιτροπής.

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος

Βενιζέλος: Διαφωνώ ριζικώς…

                Απερίφραστα ο Βενιζέλος μόλις έλαβε την επιστολή έσπευσε να απαντήσει αρνητικά στον Πάγκαλο, στις 20 Νοεμβρίου 1922.

«Αγαπητέ στρατηγέ

                Έλαβα το γράμμα σου της 30 Οκτωβρίου (π.η.) σήμερον δε, εθεώρησα αναγκαίον πριν γράψω την παρούσαν να σου τηλεγραφήσω δύο λέξεις δια του υπουργείου Εξωτερικών δια να σου καταστήσω γνωστόν ότι διαφωνώ ριζικώς δια τας εν τη επιστολή ταύτη γνώμας σου. Έπραξα τούτο διότι δεν γνωρίζω μήπως καθυστερήσει η άφιξις της παρούσης και δεν ήθελα να μένης εν τω μεταξύ εν αβεβαιότητι περί των αντιλήψεών μου».

                Ο Βενιζέλος αφού ανέλυσε την στρατιωτική κατάσταση της χώρας, επανήλθε στο θέμα της δικτατορίας, υπογραμμίζοντας:

                «Ως βλέπεις επομένως στρατιωτικαί ανάγκαι ουδαμώς επιβάλουν την ανάγκη εγκαθίδρυσης δικτατορικής κυβερνήσεως. Αλλ’ εγκαθίδρυσις τοιαύτης κυβερνήσεως κινδυνεύει να έχη καταστρεπτικά τουτ’ αυτό πολιτικά και οικονομικά αποτελέσματα. Τοιαύτη δικτατορική κυβέρνησις θα έθετε κατά το μάλλον ή ήττον οριστικώς και κατά μέρος τον βασιλέα. Τούτο δε, θα διέθετε δυσμενέστατα καθ’  ημών όχι μόνον Σέρβους και Ρουμάνους αλλά και την σημερινήν Αγγλικήν κυβέρνησιν. Κανείς βέβαια δεν ειμπορεί να μας αμφισβητήση το δικαίωμα να μεταβάλωμεν το πολίτευμά μας. Αλλά δια να είναι η ενέργειά μας σεβαστή πρέπει τουλάχιστον να είναι βέβαιον ότι την μεταβολήν αυτήν επέβαλεν η ανεπηρέαστος λαϊκή θέλησις. Αλλά το να θέλη τις να επιβάλη την μεταβολήν του πολιτεύματος παρά την λαϊκήν θέλησιν είναι τερατώδες και η εντύπωσις και εις το εξωτερικόν  θα είναι καταστρεπτική». 

*Ελευθέριος Βενιζέλος: Ζωηράς τινας αντιρρήσεις....

 

Και ο Πλαστήρας σκέφτονταν δικτατορία

                Τις κρίσιμες εκείνες μέρες, διάχυτη ήταν η εντύπωση, πως οι στρατιωτικοί και κυρίως οι Πάγκαλος και Πλαστήρας, θέλουν να μονιμοποιήσουν το καθεστώς της στρατιωτικής δικτατορίας. Η αλληλογραφία μεταξύ Πλαστήρα και Βενιζέλου είναι αποκαλυπτική των προθέσεων όλων των εμπλεκομένων.

                Ο Πλαστήρας μέσω του στρατηγού Αλέξανδρου Μαζαράκη έστειλε τις σκέψεις του στο Βενιζέλο στη Λωζάννη και αυτός στις 21 Νοεμβρίου 1922 απάντησε προς τον συνταγματάρχη Πλαστήρα δίνοντας συμβουλές αποφυγής ενός ενδεχομένου να παγιωθεί μια δικτατορία. Έχει αξία να δούμε τις υποθήκες του Βενιζέλου, καθώς αποτελούν οιονεί πάγιες συμβουλές όχι μόνο προς τον Πλαστήρα αλλά και στους μελλοντικούς δικτάτορες…

                «Γράφετε- έλεγε προς τον Πλαστήρα- ότι μόνον «υπό επαναστατικόν καθεστώς είναι δυνατόν να καταρτισθούν κυβερνήσεις εκ προσώπων ικανών και αξίων να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα της Πατρίδος». Αρνούμαι τούτο απολύτως. Ούτε υπάρχει παράδειγμα εν τη ιστορία ότι το επαναστατικόν καθεστώς ειμπορεί να αποβεί μόνιμον καθεστώς, όπως θα έπρεπε να αποβεί εάν αυτό ηδύνατο να δώσει τας καλλιτέρας κυβερνήσεις. Κανείς δεν εμποδίζει τους στρατιωτικούς, όσοι αισθάνονται μέσα των το ιερόν πυρ, όπως υπηρετήσουν την πατρίδα των ως κυβερνήται αυτής, ν’ αναλάβουν την κυβέρνησιν αυτής, παραιτούμενοι φυσικά από τον στρατόν εάν δεν θέλομεν να επανέλθωμεν εις τα κακά του πολιτευομένου αξιωματικού και να καταστρέψωμεν τον στρατόν μας. Αλλ’ εν τοιαύτη περιπτώσει πρέπει να δίδουν λόγον των πράξεών των και ο φυσικώτερος κριτής είναι ο λαός, διαφωτιζόμενος δια της ελευθέρας συζητήσεως, όχι μία junta στρατιωτική εργαζομένη εν κρυπτώ. Διαμαρτύρομαι εντόνως κατά της φράσεως του σημειώματός ότι «Κυβέρνησις κοινοβουλευτική αδύνατον να παρουσιάση άνδρας αμερολήπτους και αξίους».

*Η... Βολσεβική Ρωσία!!!

Η Βολσεβική Ρωσία!!!

                Ενδιαφέρον παρουσιάζει και άλλο απόσπασμα από το οποίο φαίνεται ότι ο Βενιζέλος (το απέδειξε άλλωστε και εμπράκτως αργότερα) είχε διαμορφώσει σαφώς αντικομμουνιστική στάση, σε ό,τι αφορούσε το νεόκοπο τα χρόνια εκείνα, μπολσεβικικό καθεστώς στη Ρωσία. Παρατηρούσε στον Πλαστήρα στην ίδια επιστολή του:

                «Το ευχάριστον είναι τουλάχιστον ότι και σεις ο ίδιος εις το σημείωμά σας γράφετε ότι «κλίνομεν υπέρ της διατηρήσεως του επαναστατικού καθεστώτος, οργανουμένου επί το καλλίτερον και σκοπιμώτερον, αρκεί μόνον τοιούτον καθεστώς να προσελκύση την πίστιν του έξω κόσμου». Δύναμαι λοιπόν να σας διαβεβαιώσω ότι τοιαύτη ελπίς είναι απολύτως αποκεκλεισμένη. Μόνον της Βολσεβικής Ρωσίας είναι δυνατόν να προσελκύση την εμπιστοσύνην τοιούτο μονιμοποιούμενον επαναστατικόν καθεστώς, διότι και εκεί το καθεστώς στηρίζεται εις μονιμοποιημένην επανάστασιν. Αλλά ολοκλήρου του λοιπού κόσμου θα έχη όχι την εμπιστοσύνην, ούτε την απλήν καν δυσπιστίαν, αλλά την απροκάλυπτον αντιπάθειαν, αν όχι εχθρότητα, ως καθεστώς αποτελούν άρνησιν και αναίρεσιν των αρχών επί των οποίων εδράζεται ο κυβερνητικός των βίος».

*Τα τανκς του Μεσοπολέμου στους δρόμους

                 Πάντως η Επανάσταση του 1922 παρέδωσε τον Ιανουάριο του 1924 την εξουσία κανονικά.
                Η εποχή εκείνη, αλλά και τα χρόνια που ακολούθησαν, δηλαδή ο Μεσοπόλεμος, γέννησε στη χώρα μας πολλούς φιλόδοξους, που ήθελαν να εγκαθιδρύσουν δικτατορία. Είχαν άλλωστε και παραδείγματα να μιμηθούν. Στη Γερμανία εμφανίσθηκε ο Χίτλερ και στην Ιταλία ο Μουσολίνι.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Υ.Γ. Για τα κινήματα του Μεσοπολέμου και το θάνατο της Δημοκρατίας, βλέπετε στο

 http://sitalkisking.blogspot.gr/2010/01/blog-post_15.html