Όψεις και θεσμοί της Επανάστασης

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  http://www.kathimerini.gr/759970/article/politismos/vivlio/oyeis-kai-8esmoi-ths-epanastashs 

*Υδατογραφία σε χαρτόνι των Ι. Μακρυγιάννη- Δ. Ζωγράφου με τον τίτλο 

«Μάχη της Λαγγάδας και Κομπότι». (Αθήναι, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Γράφει ο κ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

          Δύο περίπου αιώνες από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, ή ακριβέστερα 193 χρόνια από το ιδρυτικό γεγονός της νεότερης Ελλάδας, θα υπέθετε κανείς ότι η αφήγηση των γεγονότων και των συνεπαγωγών τους έχει κλείσει: στις αρχές του 19ου αιώνα, και με την Ιερά Συμμαχία να ορίζει κατά μείζονα λόγο τις τύχες των λαών, «οι περιπατούντες εν νυκτί και ημέρα εις τας ενηγγαρεύσεις τας ασπλάχνους», και με την πείρα των εξεγέρσεων του 18ου αιώνα (βλέπε Ρήγας Βελεστινλής, Ορλωφικά, Λάμπρος Κατσώνης), και υπό την επίδραση μιας σειράς ευνοϊκών παραγόντων, αποφάσισαν την κατάλληλη στιγμή να συσπειρωθούν γύρω από τη Φιλική Εταιρεία, και όλοι «απορρίπτοντες τους καρπούς της τυραννίας», με θυσίες και αυταπάρνηση, να μετουσιώσουν σε πραγματικότητα ύστερα από εννέα χρόνια αγώνων και θυσιών το «ευγενές όνειρο», τον πολύχρονο πόθο για ελευθερία και ανεξάρτητη εθνική εστία.

          Όμως, καθώς τόνιζε στα «Ανάλεκτα» ο Νίκος Σβορώνος, «το πραγματικό ιστορικό έργο κάθε εποχής συλλαμβάνει ένα μέρος, ορισμένες όψεις της πολυσύνθετης πραγματικότητας, η οποία κατακτάται μόνο με συνεχείς προσεγγίσεις που δεν είναι ποτέ οριστικές», χώρια τα ζητήματα της μυθοπλασίας, χώρια οι μεθοδολογικές εκτροπές στον χώρο της τρέχουσας ιστοριογραφίας που έχουν μεταφέρει το ερευνητικό πεδίο από τη μελέτη των υπαρκτών παραδόσεων και των κοινωνικών σχέσεων, στον χώρο της όποιας πολιτικής ιδεολογίας. Μολαταύτα, η έρευνα συνεχίζεται, απλώνεται, τα αρχεία εμπλουτίζονται, αυξάνονται, ανοίγουν νέα αρχεία, δημιουργούνται νέες βάσεις δεδομένων, που την ενισχύουν· και κάθε νέο στοιχείο έρχεται να προσθέσει νέες σελίδες, και όχι λίγες φορές, να ανατρέψει παγιωμένες εικόνες της ιστορίας.



          Ο ιστορικός Θανάσης Χρήστου στο «Πολιτικές και κοινωνικές όψεις της Επανάστασης του 1821», τεκμηριώνει και αναδεικνύει το εγχείρημα του Ελληνισμού να καταλύσει τον οθωμανικό ζυγό μέσα κυρίως από τρία κομβικά επεισόδια, που σχετίζονται αφενός άμεσα με τη Μεσσηνία και τους αγωνιστές της και αφετέρου με την εξέλιξη και επιβολή της Επανάστασης σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Κύριο μέλημα ασφαλώς είναι η επισήμανση, μελέτη και ερμηνεία όσο το δυνατόν περισσότερων αρχειακών πηγών και φυσικά συνθέσεων, τόσο της γενικής όσο και της τοπικής ιστορίας, που αναφέρονται σπονδυλωτά στα τρία μείζονα κεφάλαια της ιστορίας του, που επιγραμματικά είναι: η εξέγερση στην Καλαμάτα και η απελευθέρωσή της στις 23 Μαρτίου 1821,· η μάχη στο Μανιάκι στις 20 Μαΐου 1825 και ο Παπαφλέσσας και, τέλος, η ναυμαχία στο Ναυαρίνο στις 8/20 Οκτωβρίου 1827.

*Υδατογραφία σε χαρτόνι των Ι. Μακρυγιάννη- Δ. Ζωγράφου με τον τίτλο 

«Η πολιορκία της Ακξρόπολης». (Αθήναι, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

          Σχετικά με τον υπότιτλο, «με μίαν γνώμην ομοφώνως απεφασίσαμεν να λάβωμεν τα άρματα», στο βιβλίο του Χρήστου, αξίζει να υπομνησθεί ότι προέρχεται από την «Προειδοποίησιν εις τας Ευρωπαϊκάς αυλάς», την πρώτη, δηλαδή, επαναστατική προκήρυξη (το πρώτο διπλωματικό κείμενο έναρξης του Αγώνα), που στάλθηκε από την Καλαμάτα, στις 23 Μαρτίου 1821, προς τις Μεγάλες Δυνάμεις, προκειμένου οι εξεγερθέντες να κοινοποιήσουν το αμετάκλητο επαναστατικό γεγονός. Στην ίδια πάντα προκήρυξη, οι ακόλουθες μεστές διεισδυτικές διαπιστώσεις «και άπαντες πνέομεν πνοήν ελευθερίας» ή «η κεφαλή μας η κλίνουσα τον αυχένα υπό τον ζυγόν, τον απετίναξε», αλλά και το «να αναστήσωμεν το τεταλειπωρημένον Ελληνικόν γένος μας» και, τέλος, το «εν ενί λόγω όλοι απεφασίσαμεν, ή να ελευθερωθώμεν, ή να αποθάνωμεν», φέρουν αύρα φρονηματική, κατανόηση του μεγάλου μετασχηματισμού, αυτοπεποίθηση, αυτοεικόνα και ενεργό διεκδίκηση του μέλλοντος...

*Από τις τοιχογραφίες του Μεγάρου της Βουλής

          Στο βιβλίο του ιστορικού Απόστολου Διαμαντή, «Έθνος και θεσμοί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας – Η κανονιστική εκτροπή στην ελληνική ιστοριογραφία», μελετάται το ελληνικό έθνος στη μακρά του διάρκεια ως κοινότητα πολιτισμού, η σύζευξη ελληνισμού και χριστιανισμού, οι λόγιοι του 18ου αιώνα, η φυλετική κριτική του Φαλμεράγιερ. Στο δεύτερο μέρος εκτίθεται συνοπτικά η πορεία του ελληνικού έθνους μέσα από τους θεσμούς στα χρόνια της Τουρκοκρατίας: η εθναρχούσα εκκλησία, τα προνόμια, ο ρόλος του Πατριαρχείου, η εκπαίδευση, το ζήτημα του κρυφού σχολειού, οι κοινότητες (η παράδοση του κοινοτισμού, η λειτουργία των κοινοτήτων και η φύση των ελληνικών συσσωματώσεων). Στο τρίτο μέρος, κυρίως, διερευνάται αυτό που ο συγγραφέας θεωρεί μεθοδολογική εκτροπή στον χώρο της τρέχουσας ιστοριογραφίας. Επικρίνεται ο ρόλος της «αποδομητικής» ή της «εθνοαποδομητικής» ιστοριογραφικής σχολής, η οποία εδώ ονομάζεται «κανονιστική ιστοριογραφία», στον βαθμό που έχει μεταφέρει το ερευνητικό πεδίο από τη μελέτη των υπαρκτών παραδόσεων και των κοινωνικών σχέσεων, στην πολιτική ιδεολογία.

          Για τον Διαμαντή οι γενιές, εξεγερτικές και καλλιτεχνικές, που προηγήθηκαν της Επανάστασης, συγκρότησαν το σώμα μιας εθνικής ιδεολογίας που ζούσε μέσα στη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού, χωρίς να είναι εφευρήματα του νεοελληνικού κράτους. Η γενιά του 19ου αιώνα που –με τα λόγια του Λορεντζάτου– «ήταν ταγμένη στη μεγάλη ανταρσία», ήταν διάδοχη γενιά των ομάδων που μάχονταν στην Ήπειρο ή την Πελοπόννησο, των προεπαναστατικών ομάδων των αρματολών και των κλεφτών, των εξεγερμένων του 15ου ή του 16ου αιώνα. Όλοι τους, ουσιαστικά νοηματοδότησαν τον ελληνισμό για τη μετέπειτα πορεία του, αλλά έδωσαν και το υλικό για την ιστορία αλλά και για την τέχνη.

           Αλλά, αυτά είναι θέματα ανοιχτά, όπως και πολλά άλλα πράγματα ανάμεσα σε επιστημονικές σχολές.

Διαβάστε

*Θανάσης Χρήστου
«Πολιτικές και κοινωνικές όψεις της Επανάστασης του 1821»
εκδ. Παπαζήσης 2013, σελ. 262

*Απόστολος Διαμαντής
«Έθνος και θεσμοί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας» Εναλλακτικές εκδόσεις, 2013, σελ. 286