ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1940: Ο ΜΕΤΑΞΑΣ ΑΠΟΚΗΡΥΣΣΕΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ

*Ο Ιωάννης Μεταξάς. Στο τέλος αποκήρυξε τον φασισμό.

Γράφει ο δημοσιογράφος Ανδρέας Μακρίδης

                H 22α Νοεμβρίου του 1940, υπήρξε μια πολύ σημαντική ημέρα για τον Ελληνισμό, που δυστυχώς επισκιάζεται από τη δόξα του Οκτωβρίου. Την μέρα εκείνη, ο ελληνικός στρατός εισβάλλει στην Κορυτσά κατατροπώνοντας τα στρατεύματα του Μουσσολίνι και προκαλώντας απερίγραπτο ενθουσιασμό σε ολόκληρο τον ελληνικό λαό.

                Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ αποστέλλει το περίφημο τηλεγράφημά του προς τον Ιωάννη Μεταξά, στο οποίο παραλληλίζει το κατόρθωμα αυτό με τα "ελληνικά τρόπαια της κλασσικής εποχής" και καταλήγει με τη φράση "Ζήτω η Ελλάς" γραμμένη στα ελληνικά. Και ο βρετανός πρέσβυς στην Αθήνα, ο Σερ Μάικλ Πάλαιρετ, σε επιστολή του θα αναφέρει πολύ ορθά, πως "η Κορυτσά είναι η πρώτη πόλις που, από την αρχή του πολέμου, απεσπάσθη από τον εχθρόν".

                Σε ένα τέτοιο κλίμα, μια τέτοια μέρα, έλαχε στον Ιωάννη Μεταξά να αποκηρύξει δημόσια την ιδεολογία του Φασισμού, για την οποία δεν έκρυβε τον θαυμασμό του μέχρι τότε.

                Ο αντικοινοβουλευτισμός του Μεταξά, δεν υπήρξε ποτέ κρυφός. Σε νεανικό του κείμενο απαντάμε την προσδοκία του να πιεί "ολίγον αίμα κοινοβουλευτικόν". Αργότερα, θα ιδρύσει δικό του κόμμα, τους "Ελευθερόφρονες" και θα εκφράσει την πεποίθηση πως "δια την Ελλάδα, δεν υπάρχει άλλη διέξοδος εκ της χαώδους καταστάσεως και της γενικής αναρχίας, από την επαναφορά του Βασιλέως" (18/5/1935). Σε κατοπινά άρθρα του στην κομματική του εφημερίδα, θα διαπιστώσει πως η Ελλάδα "κατέστη χώρα άνευ πολιτεύματος και αναρχουμένη" και θα μιλήσει για το "κατάντημα εις το οποίο περιήλθε το Κράτος με την Δημοκρατίαν". Μετά το αποτυχημένο κίνημα των Βενιζελικών τον Μάρτιο του '35, ακολουθεί το επιτυχημένο πραξικόπημα του Αλέξανδρου Παπάγου, που φέρνει στην εξουσία τον Γ. Κονδύλη, ο οποίος θα επαναφέρει τον έκπτωτο Γεώργιο Β' στο ανώτατο πολιτειακό αξίωμα. Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου του '36, το Κομμουνιστικό Κόμμα αποδεικνύεται ρυθμιστικός παράγων, καθώς φιλελεύθεροι και μοναρχικοί αδυνατούν να συγκροτήσουν κυβέρνηση μεταξύ τους. Στην υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Κ. Δεμερτζή που θα ακολουθήσει το Μάρτιο του '36, ο Ι. Μεταξάς ορίζεται αντιπρόεδρος και υπουργός Στρατιωτικών- θέση που θα εκμεταλλευτεί για να κηρύξει δικτατορία σε συνεργασία με το Παλάτι, την 4η Αυγούστου του '36, επικαλούμενος τον κομμουνιστικό κίνδυνο.

*Ο Ιωάννης Μεταξάς με φαλαγγίτη της ΕΟΝ

                Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, αξιοποιεί όλη την πολιτική και οργανωτική παρακαταθήκη των αλλοδαπών εθνικοσοσιαλιστικών μοντέλων. Ο Δ. Καλλονάς, στην ημιεπίσημη βιογραφία του Μεταξά που εξέδωσε το 1938 σε συνεργασία με το πολιτικό γραφείο του δικτάτορα, αφιερώνει εκτεταμένα αποσπάσματα στη "φιλοσοφία του φασισμού που υπήρξε, μπορεί να πη κανείς, ο δημιουργός του Κυρίαρχου Κράτους". Ενός μοντέλου, που εγκαθιδρύθηκε με διάφορες παραλλαγές "στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Πορτογαλία, στη Ρουμνία και στην Τουρκία, ενώ αύριο, ίσως θα εγκαθιδρυθή στην Πολωνία και στο Βέλγιο, στην Αυστρία και στην Ουγγαρία, στην Γιουγκοσλαβία και στην Βουλγαρία".

*Φιλοφασιστικά κηρύγματα της 4ης Αυγούστου από το βιογράφο του Ιωάννη Μεταξά

                "Η Ιταλία και η Γερμανία, η Πορτογαλία και η Τουρκία, απέκτησαν εθνική συνείδησι, ωργανώθηκαν εσωτερικά, αναμορφώθηκαν κοινωνικά και ιστορικά. Η Ιταλία ίδρυσε μια Αυτοκρατορία. Η Γερμανία κατήργησε τις διατάξεις της συνθήκης των Βερσαλλιών και ανέκτησε την εθνική της αξιοπρέπεια και τη θέσι που της ανήκε στη χορεία των μεγάλων Εθνών. Η Πορτογαλία έγινε μια υπολογίσιμος δύναμις, ένα Έθνος που ευημερεί και που επιβάλλεται στη γενική εκτίμησι. Και στην Τουρκία, μέσα σε δέκα πέντε χρόνια, συνετελέσθη μια ριζική μεταβολή που κατέπληξε τον κόσμον. Ένα τέτοιο Κράτος είναι ενδεδειγμένο για τις ελληνικές περιστάσεις..." αναφέρει το 1938, ο βιογράφος του Μεταξά.

                Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο "Εθνικός Κυβερνήτης" θα βρεθεί αντίπαλος με ένα από τα δικά του ινδάλματα. Κι αυτό, δεν θα συμβεί χωρίς ψυχικό κόστος για τον ίδιο.

                Μπροστά στην ηρωική αντίσταση του ελληνικού στρατού στην Πίνδο, ο Μουσσολίνι θα αναγκαστεί να παραδεχθεί πως ο περίπατος που προέβλεπε να κάνει μέχρι την Αθήνα, αποδεικνύεται Γολγοθάς για το στρατό του. Παρά ταύτα, ο ίδιος δεν αποθαρρύνεται: Σε ομιλία του την 18η Νοεμβρίου του 1940, ενώπιον των στελεχών του Φασιστικού Κόμματος στο Παλάτσο Βενέτσια, ο Μουσσολίνι επιμένει πως "θα τσακίσουμε τα πλευρά της Ελλάδας - αδιάφορο αν είναι σε δύο ή δώδεκα μήνες. Ο πόλεμος μόλις άρχισε...".

                Στο παραλήρημά του, ο "Ντούτσε" χαρακτηρίζει την Ελλάδα "χώρα υπό την εγγύηση της Μεγάλης Βρετανίας", ύπουλο και αγνώμονα εχθρό: "Ήταν ένας λογαριασμός που περίμενε την εξόφλησή του. Πρέπει να πω ένα πράγμα που θα ξενίσει μερικούς ιταλούς φίλους της κλασσικής εποχής, αλλά καθυστερημένους για τη δική μας. Οι Έλληνες μισούν την Ιταλία, όπως κανείς άλλος λαός. Το μίσος αυτό, είναι εκ πρώτης όψεως ανεξήγητο, είναι όμως γενικό, βαθύ, άσβεστο σε όλες τις τάξεις, στα χωριά, στα πάνω και στα κάτω, παντού. Το γιατί, αποτελεί μυστήριο. Ίσως γιατί ο Σανταρόζα ξεκίνησε από την πατρίδα του το Πεδεμόντιο για να πάει να πεθάνει ηρωικά στη Σφακτηρία για την Ελλάδα. Ίσως διότι ένας γαριβαλδινός από το Φορλί, ο Αντώνιο Φράττι επανέλαβε την κίνηση αυτή της υπέροχης απλοϊκότητας, πέφτοντας νεκρός στο Δομοκό...".

*Ο Μεταξάς, ο διάδοχος Παύλος και ο Βασιλεύς Γεώργιος Β'

                Η υπενθύμιση των νεκρών ιταλών Φιλελλήνων εκ μέρους του Μουσσολίνι, αποτελούσε ένα ιδεολογικό χτύπημα "κάτω απ' τη μέση" εναντίον της Ελλάδας. Οι ρομαντικοί και ριζοσπάστες Ιταλοί, δεν αποτελούσαν ιδιοκτησία του καθεστώτος του, αλλά ο "Ντούτσε" δεν γνώριζε όρια. Ο ίδιος άλλωστε στην ομιλία του, παραδεχόταν πως υπήρχαν ακόμη φιλέλληνες στην Ιταλία που σάστιζαν με τις επιλογές του. Εκείνοι ήσαν οι "καθυστερημένοι", εκείνος ήταν ο σύγχρονος και ρεαλιστής. Ο λόγος του στο Παλάτσο Βενέτσια, κλείνει στο ίδιο ύφος- με την προτροπή του στο Φασιστικό Κόμμα "να απελευθερώσει τον εαυτό του και το έθνος από τα κατάλοιπα του επαχθούς μικροαστισμού" και να καταπολεμήσει "τον φιλειρηνισμό με την διανοουμενίστικη και κοσμοπολίτικη χροιά".

*22 Νοεμβρίου 1940. Έλληνες στρατιώτες στο Δημαρχείο της Κορυτσάς.

                Η απάντηση εκ μέρους του Μεταξά, θα έρθει μετά την απελευθέρωση της Κορυτσάς, και θα ξενίσει πολλούς απ' όσους την άκουσαν ή την διάβασαν στα φύλλα της 23ης Νοεμβρίου:

                "Όταν ο Ιταλός δικτάτωρ απήγγελλε τον τελευταίον αυτού λόγον, τον τόσον γεμάτον από χολήν και οργήν εναντίον της Ελλάδος, δεν εφαντάζετο, βέβαια, ότι ο Ελληνικός Στρατός θα του έδιδε τόσον ταχείαν την απάντησιν. Μετά τοιαύτην απάντησιν, η οποία θα του μείνη αλησμόνητος, δεν χρειάζονται πολλά λόγια δικά μου. Μόνον ολίγα έχω να προσθέσω: Η Ελλάς δεν λησμονεί, ούτε τον Σανταρόζαν, ούτε τον Φράττι, ούτε τον Γαριβάλδην, ούτε τόσους άλλους Ιταλούς, οι οποίοι έχυσαν υπέρ αυτής το αίμα των, όπως δεν λησμονεί και τους τόσους και τόσους Έλληνας, οι οποίοι έχυσαν το αίμα των υπέρ της αγωνιζομένης τον παρελθόντα αιώνα Ιταλίας. Οι Ιταλοί, οι αγωνισθέντες υπέρ ημών κατά τους Εθνικούς μας Αγώνας, θα μας είνε πάντοτε διπλά προσφιλείς και δια το αίμα, το οποίον έχυσαν και διότι αν έζων σήμερον, θα ήσαν οι καταδιωκόμενοι και οι αποδιοπομπαίοι τράγοι του φασισμού, όστις δεν είναι δυνατόν να ανεχθή ποτέ εις τους κόλπους του ανθρώπους αγωνιζομένους δια τα μεγάλα και υψηλά ιδανικά, δια τα οποία ηγωνίσθησαν εκείνοι άλλοτε και ημείς αγωνιζόμεθα σήμερον".

*Η κατάληψη της Κορυτσάς 

                Ο Μεταξάς, γνωρίζει τι λέει. Στη λίστα των φιλελλήνων ηρώων της ανθρωπότητας, προσθέτει στην απάντησή του και τον Γκαριμπάλντ - μιαν απάντηση που είχε ήδη δώσει λίγες μέρες νωρίτερα η εφημερίδα "Έθνος" στο κύριο άρθρο της: "Ο Μουσσολίνι- έγραφε το "Έθνος" της 19ης Νοεμβρίου- γνωρίζει ότι ημείς δεν έχομεν λησμονήση και τον Γαριβάλδη, τον οποίον αυτός εξεπίτηδες ελησμόνησε. Και τον ελησμόνησε διότι ο Ιωσήφ Γαριβάλδη, ο αγωνισθείς υπέρ της Ελλάδος, νεώτερος αυτός κλάδος της ηρωικής οικογενείας, υιός του επίσης αγωνισθέντος υπέρ της Ελλάδος, Ριτσιότι Γαριβάλδη, εξεπατρίσθη μετά την επικράτησιν του φασισμού εις την Ιταλίαν..."

                Στη συνέχεια της απάντησής του, ο Ιωάννης Μεταξάς, προβαίνει σε μία διάκριση του ιταλικού λαού και της ηγεσίας του, δηλώνοντας πως η Ελλάδα θα επικρατήσει στον πόλεμο κατά της Ιταλίας. "Ποίαι θα είνε αι συνέπειαι της τοιαύτης επικρατήσεώς μας δια την Ιταλίαν, ας το κρίνη ο Ιταλικός λαός, όταν θα εκκαθαρίση ημέραν τινά τους λογαριασμούς του με τον δικτάτορά του" σημειώνει. Η κατάληξη του ραδιοφωνικού διαγγέλματος, είναι εξίσου εντυπωσιακή:

                "Αγωνιζόμεθα όχι μόνον δια την ύπαρξίν μας, αλλά και υπέρ των άλλων Βαλκανικών Λαών και δια την απελευθέρωσιν της Αλβανίας. Αγωνιζόμεθα δι' αγαθά, των οποίων η σημασία υπερβαίνει τα σύνορά μας και τα σύνορα τα Βαλκανικά και επεκτείνεται εφ' όλης της ανθρωπότητος. Πρέπει να ευχαριστήσωμεν τον Θεόν, διότι η Πρόνοια αυτού προώρισεν εκ νέου την Ελλάδα πρόμαχον εις τοιούτους υψηλούς αγώνας".

*Εικόνα από την κηδεία του Ιωάννη Μεταξά

                Βεβαίως, ο εθνικιστής Μεταξάς δεν έχει αίφνης μεταβληθεί σε οπαδό της διεθνιστικής Αριστεράς. Οι αναφορές του έχουν ως στόχο πρωτίστως να διαβεβαιώσουν τις υπόλοιπες κυβερνήσεις της Βαλκανικής, πως η ελληνική προέλαση στην Αλβανία δεν έχει επεκτατικό- ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα και πως η Ελλάδα εξακολουθεί να σέβεται τα υφιστάμενα σύνορα. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου άλλωστε, είχε ήδη συνυπογράψει το Σύμφωνο Βαλκανικής Συνεννόησης με τη Ρουμανία, τη Γιουγκοσλαβία και την Τουρκία, συνάπτοντας και πρόσθετη συμφωνία στο κατόπι με τη Βουλγαρία. Οι όροι ωστόσο που χρησιμοποιεί στο ραδιοφωνικό του διάγγελμα, έχουν τη δική τους σημασία και είναι ενδεικτικοί για το κλίμα που επικρατούσε στην ελληνική κοινωνία ενάντια στο φασισμό και τα ιδεώδη του- πειθαναγκάζοντας και το Μεταξά να το σεβαστεί και να το ακολουθήσει.

*Το Διάγγελμα του Γεωργίου Β' στα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων

                Η οριστική αποκήρυξη του φασισμού, έρχεται ακριβώς την επομένη ημέρα από τον έτερο εμπνευστή της 4ης Αυγούστου, το Βασιλέα Γεώργιο Β': Σε Διάγγελμά του της 23ης Νοεμβρίου προς τα στελέχη των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, ο Γεώργιος αναφέρει μεταξύ άλλων:

                "Μαχόμεθα δια την ελευθερίαν, την τιμήν, δια την αξιοπρέπειαν του ανθρώπου και δια το δίδαγμα που κατέλιπαν οι μεγάλοι διδάσκαλοι της φυλής μας, ότι η ανθρωπίνη οντότης είνε αξία ουσιαστική, διότι ο άνθρωπος δεν είνε στέλεχος άβουλον μίας αγέλης. Δι' αυτά μαχόμεθα, και δι' αυτό νικώμεν, και δια τούτο θα επικρατήσωμεν..."

                Η φασιστική ιδεολογία που θεοποιούσε τον "Έναν" και υποβίβαζε τους ανθρώπους σε "άβουλα στελέχη μίας αγέλης" ποτέ δεν ρίζωσε στην Ελλάδα- και με την απελευθέρωση της Κορυτσάς, εξέπνευσε οριστικά και δημόσια. Ο Μεταξάς, το Δεκέμβριο του '40 θα συντάξει ένα νέο σχέδιο πολιτεύματος, στο οποίο ο Βασιλέας θα ήταν και πάλι φορέας της αρχής και ο λαός θα ήταν "υπεράνω όλων", αλλά με "συμμετοχή συμβουλευτικού χαρακτήρα". Θα αξιώσει ωστόσο "απόλυτον εχεμύθεια". Και στις 2 Ιανουαρίου του '41, στο προσωπικό του "Τετράδιο Σκέψεων", θα σημειώσει με παράπονο, πως "αν ο Χίτλερ και ο Μουσσολίνι αγωνιζότανε πραγματικά για την ιδεολογία που υψώνανε ως σημαία, έπρεπε να υποστηρίζουν παντού την Ελλάδα με όλη τους τη δύναμι (...) Η Ιταλία που αναγνώριζε τη συγγένεια του Ελληνικού καθεστώτος προς το δικό της, έπρεπε να ειναι φιλικώτατη προς την Ελλάδα, ειλικρινά και πιστά φιλικώτατη...".

                "Μια φορά είναι όχι μόνον μωρός αλλά και κακόπιστος ο Έλληνας που πιστεύει ακόμα τώρα πλέον, με αυτά που βλέπουμε γύρω μας, σε ιδεολογίες του Χίτλερ και πολύ περισσότερο του Μουσσολίνι. Είναι μεγάλοι άνθρωποι αλλά χαμηλοί, πολύ χαμηλοί..." διαπιστώνει ο Μεταξάς.

                Με μια πικρή διαπίστωση για τους ομοϊδεάτες του, τελείωσε τη ζωή του ο εμπνευστής της 4ης Αυγούστου. Το ραδιοφωνικό του διάγγελμα της 22ας Νοεμβρίου, ήταν το δικό του πολιτικό "νενίκηκάς με", απέναντι σ' ένα λαό που διατράνωσε το "Όχι" που εννοήθηκε την 28η Οκτωβρίου, από την Κηφισιά ως την Πίνδο κι ως τα βουνά της κατεχόμενης Ελλάδας. Ένα λαό που κουβαλά ακόμα το "grand rifuto" της ελληνικής Δημοκρατίας μες στα σπλάχνα έως τις μέρες μας.

Ανδρέας Μακρίδης

ΚΑΙ ΜΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ ΣΕ ΒΙΝΤΕΟ

Πηγές:

-Εφημερίδα "Έθνος" 19/11/1940

-Εφημερίδα "Ακρόπολις" 23/11/1940

-Εφημερίδα "Ακρόπολις" 24/11/1940

-Ιω. Μεταξάς: "Το προσωπικό του Ημερολόγιο" τόμοι 3 και 4, εκδόσεις "Ίκαρος", 1960

-Δ. Καλλονά: "Ιωάννης Μεταξάς", Αθήνα 1938

-McGregor Knox: "Mussolini Unleashed 1939-1941. Politics and Strategy in Fascist Italy's Last War"

-Ανταπόκριση του Australian Associated Press της 18ης Νοεμβρίου από το Λονδίνο