ΟΙ 12 ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΑΖΙ ΣΤΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ

*Το μνημείο που ανεγέρθηκε στη θέση της εκτέλεσης των 12 κατοίκων του Διδυμοτείχου

    
Γράφει ο Γιώργος Γκαϊλιάκας

     Λίγο πριν από την απελευθέρωση του Διδυμοτείχου από τους Γερμανούς (29 Αυγούστου του 44), οι Ναζί είχαν στις φυλακές τους, πολλούς φυλακισμένους από την ευρύτερη περιοχή του Βορείου Έβρου. Οι φυλακές τότε, βρισκόταν σε ένα στρατόπεδο πίσω από το 3^ο Δημοτικό Σχολείο, στο χώρο του μέχρι πρόσφατα Στρατιωτικού Νοσοκομείου. Παλαιότερα τα κτίρια είχαν χρησιμοποιηθεί και ως έδρα της 99ης ΣΔΙ.

     Στις 7 Μαρτίου του 1944 οι Γερμανοί, ως αντίποινα για την αντιστασιακή δράση των ανταρτικών ομάδων της περιοχής και κυρίως υλοποιώντας ένα γενικότερο σχέδιο, που απέβλεπε στην τρομοκράτηση του λαού, αποφάσισαν και εκτέλεσαν τους τυχαία συλληφθέντες κρατούμενους:

*       Βαμβακά Νικόλαο από την Ορεστιάδα

*        Γκουτζικίδη Πασχάλη από τους Πετράδες

*         Νταντάκα Δημήτριο από τους Πετράδες 

*        Δημκονίδη Δήμο από την Ορεστιάδα 

*       Ζαγκιόρη Αθανάσιο από το Διδυμότειχο

*        Ζησάκη Αντώνιο και Ζησάκη Ιωάννη (πατέρας και γιός) από τους Πετράδες

*        Καλαϊτζή ή Καλαϊτζίδη Χριστόδουλο από τις Καστανιές

*        Νυφούδη Στέφανο από το Διδυμότειχο

*        Πάλλα Ευάγγελο από το Διδυμότειχο

*        Σαρίδη Κωνσταντίνο από το Διδυμότειχο και

*        Τσιαπράζη Ταξιάρχη από τα Βρυσικά.

          Από τα στοιχεία που υπάρχουν, οι εκτελεσθέντες δεν φαίνεται  να είχαν κάποια εμφανή αντιστασιακή δραστηριότητα, ούτε υπάρχουν στοιχεία κατάταξης τους σε κάποια αντιστασιακή οργάνωση ή κομματική παράταξη.

          Άλλωστε και στο βιβλίο «Η εθνική αντίσταση στον Έβρο» των Λεωνίδα Τερζούδη και Φώτη Βλάχου, γίνεται αναφορά στην κατάσταση των εκτελεσθέντων πολιτών της περιόδου εκείνης και όχι των ανταρτών.

*Ομάδα ανταρτών του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ. Μπροστά καθιστός με το όπλο στα χέρια, 

ο καπετάν Κρίτων (Βαγγέλης Κασάπης, Αλεξανδρουπολίτης). 

Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του "Στον κόρφο της Γκίμπραινας- Η Αντίσταση στον Έβρο".  Αριστερά όρθιος ο ελληνοαμερικανός πράκτορας της OSS, Αλέκος Γεωργιάδης, που με έδρα το ελληνικό προξενείο της Αδριανούπολης, ενίσχυσε τους αντάρτες με κάθε τρόπο.

          Η εκτέλεσή τους, πραγματοποιήθηκε στη δυτική είσοδο του Διδυμοτείχου και συγκεκριμένα μεταξύ της παλαιάς κλινικής του Ιωάννη Τιρρή και του παρεκκλησίου της Αγίας Φωτεινής (1^ο χιλ. της επαρχιακής οδού Διδυμοτείχου-  Ελληνοχωρίου). Την ίδια μέρα εκτελέστηκε και ο συγκρατούμενος τους στις ίδιες φυλακές Μούτος Σωτήριος από την Ορεστιάδα, αυτός όμως για κάποιον ανεξήγητο λόγο δεν αναφέρεται από κανέναν. Μάλλον θα θανατώθηκε στα κρατητήρια των φυλακών και για αυτό το λόγο  στην μνήμη του κόσμου έμειναν μόνο δώδεκα οι νεκροί, ίσως γι’ αυτό δεν τον συμπεριλαμβάνει σε μαρτυρίες του και ο τότε κρατούμενος στις φυλακές Διδυμοτείχου, έκτακτος δάσκαλος στο χωριό Πραγγί,  Μάκρας Γιώργος. 

*Το απόσπασμα από το αντιστασιακό έντυπο "Αστήρ του Έβρου"

           Στο παράνομο πολυγραφημένο έντυπο που εναπόκειται στα Αρχεία ΑΣΚΙ «Αστήρ Έβρου» που εξέδιδε η Περιφερειακή Επιτροπή του ΚΚΕ (Αρ. Φύλλου 1, της  26^ης Μαρτίου 1944) έγραφε:

          «Έλληνες, τα δώδεκα δολοφονημένα θύματα του Διδυμοτείχου, μαζί με τα άλλα θύματα ας αποτελέσουν το σύνθημα του παλλαϊκού εθνικού συναγερμού. Εφόσον στη χώρα μας παραμένουν ακόμη Γερμανοβούλγαροι εισβολείς και εφόσον και ένας εθνοπροδότης κρατάει ακόμα όπλο στο χέρι , οι συμφορές θα είναι πάντα συμφορές θα ζούμε πάντοτε τη ζωή της αγωνίας τη μαρτυρική ζωή των συλλήψεων και της προσφυγιάς».

*Η πλάκα με τα ονόματα των εκτελεσθέντων

          Μετά την εκτέλεση, όλες οι σοροί των νεκρών, φορτώθηκαν στα στρατιωτικά οχήματα και μεταφέρθηκαν στο Ελληνοχώρι, 4 χιλμ. από το Διδυμότειχο. Εκεί στο χώρο της διασταύρωσης της επαρχιακής οδού και του κεντρικού δρόμου που οδηγεί στην πλατεία του χωριού (τότε υπήρχε ένα κοινοτικό καφενείο και αργότερα έγινε χώρος συγκέντρωσης γάλακτος), πέταξαν τα άψυχα κορμιά των: Βαμβακά Νικόλαου, Ζαγκιόρη Αθανάσιου, Ζησάκη Αντώνιου, Ζησάκη Ιωάννη,  Νυφούδη Στέφανου  και του Δαδάκη ή Νταντάκη Δημήτριου, Τους υπόλοιπους έξι νεκρούς, τους μετέφεραν κατά τα λεγόμενα κατοίκων του Ελληνοχωρίου στο χωριό Λάδη προς τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.

           Όταν συνήλθαν από το σόκ οι Ελληνοχωρίτες, φόρτωσαν τους νεκρούς ανά δύο στα κάρα των Γκλαβαδάνη Χαράλαμπου, Ματέλλα Χαράλαμπου και του Καΐσα  και τους μετέφεραν για να θαφτούν σε χώρο που ετοίμασαν στο νεκροταφείο του χωριού. Από τότε, το σημείο εκείνο χαρακτηρίζεται ως χώρος ταφής των ξένων. Πρόσφατα στην δυτική πλευρά των τάφων τους έχει ανεγερθεί το παρεκκλήσι των νεκροταφείων.

*Ο εκτελεσθείς Ταξιάρχης Τσιαπράζης από τα Βρυσικά

    

          Κατηγορούμενοι για την εκτέλεση των αμάχων θεωρήθηκαν οι αξιωματικοί της Γκεστάπο Künle και Bose. Γερμανών κατηγορούμενοι ήταν επίσης οι Bechan και Von Kruse της Στρατιωτικής ∆ιοίκησης Έβρου υπεύθυνοι για τον εκτοπισµό 800 εβραίων της πόλης, που εξοντώθηκαν στα κρεµατόρια. 

          Στο σημείο των άδικα δολοφονηθέντων Ελλήνων, ανεγέρθηκε μνημείο των αντιστασιακών οργανώσεων, για να τιμάται η μνήμη εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς κατακτητές.

*Στο πρώτο σπίτι αριστερά (τότε ιδιοκτησίας της οικογένειας Δανιηλίδη) που ήταν δίπλα 
στη γερμανική διοίκηση, στη σημερινή οδό Βασιλέως Γεωργίου, έγιναν μάχες με τους ελάχιστους τελευταίους Γερμανούς, που κατέφυγαν εκεί, το πρωί της 19ης Αυγούστου 1944.

          Αξίζει να σημειωθεί ότι στα νεκροταφεία του Διδυμοτείχου υπάρχει και χώρος για τους Ναζί, που  έχασαν τη ζωή τους σε συμπλοκές με τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και κυρίως κατά τη Μάχη του Διδυμοτείχου στις 29 Αυγούστου 1944, όταν απελευθερώθηκε η πόλη. Και ήταν η πρώτη πόλη στην Ευρώπη που απελευθερώθηκε με μάχη από τους Γερμανούς κατακτητές.

Γιώργος Γκαϊλιάκας

Υ.Γ. Βλέπε σχετικά στη θέση http://sitalkisking.blogspot.gr/2011/08/29-1944.html

και στη θέση 
http://sitalkisking.blogspot.gr/2011/09/blog-post_25.html

*Ένας από τους εκτελεσθέντες, ο Χριστόδουλος Καλαϊτζίδης. Η φωτογραφία του από το βιβλίο του Τάκη Τσονίδη "Η Ορεστιάδα μας"

*Ο Ταξιάρχης Τσιαπράζης, την ημέρα του γάμου του. Αρχείο Θεόφιλου Γουδουσάκη