Ένα σχόλιο για τον δωσιλογισμό στη Μακεδονία

1944: Εφεδροελασίτες παρελαύνουν στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Σχολιάζει ο δημοσιογράφος Ανδρέας Μακρίδης

          Είναι εξαιρετικά δύσκολο να χειριστεί κανείς ένα θέμα σαν τον δωσιλογισμό στη Μακεδονία, όταν επιχειρεί να βρει μια μέση οδό ανάμεσα στις δύο εχθρικές επιχειρηματολογίες («Υπερασπιστές του ελληνικού Βορρά» - «Προδότες, όργανα του Χίτλερ»). 

          Το ΠΑΣΟΚ, στην προσπάθειά του να χαράξει κάποιες «κόκκινες γραμμές» που να κρατούν το μεγάλο όγκο της εθνικής αντίστασης ενιαίο, προσδιόρισε ως διαχωριστική γραμμή τη συνεργασία ή όχι με τον κατακτητή. Ήταν μια εύλογη πρωτοβουλία προκειμένου να επουλωθούν πληγές μισού αιώνα, η οποία δεν έφτασε μέχρι τη βάση των αντιστασιακών οργανώσεων: Οι «εθνικές» αντιστασιακές οργανώσεις, απέφυγαν και εξακολουθούν να αποφεύγουν τον συγχρωτισμό τους με τις ΕΑΜικές- και τούμπαλιν. Μάλιστα οι πρώτες, σε σχετικά πρόσφατη έκδοσή τους, δικαιώνουν και τα Τάγματα Ασφαλείας, θεωρώντας πως στην πλειοψηφία τους απαρτίστηκαν από ανθρώπους, που είχαν πληγεί από τον ΕΛΑΣ.

          Αν όμως στην υπόλοιπη Ελλάδα ήταν δυνατόν να λειτουργήσουν οι «κόκκινες γραμμές» της εθνικής αντίστασης, έστω και σε ένα επίπεδο συλλογικού ασυνείδητου, στην Μακεδονία αυτό ήταν μάλλον αδύνατον. Γιατί η Μακεδονία, δεν γνώρισε μονάχα τους χιτλερόφιλους ταγματασφαλίτες, αλλά κι εκείνους που χαριεντίζονταν με τους Γερμανούς την ημέρα, διατηρώντας ωστόσο παράλληλα μια άμεση ή έμμεση επαφή και με την κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής και τους Βρετανούς.

          Κλειδί για την κατανόηση του φαινομένου, είναι να αντιληφθεί και να παραδεχθεί κανείς, ότι η ιστορία του εμφυλίου διχασμού, δεν ξεκινά στην Κατοχή, αλλά πολύ πριν απ’ αυτήν. Είναι πριν απ’ την Κατοχή που το ΚΚΕ ενστερνίζεται τις φρέσκιες τότε, αλλά λαθεμένες ιστορικά, ντιρεκτίβες της Β’ Εργατικής Διεθνούς (υιοθετημένες αργότερα και από την Κομμουνιστική Διεθνή) περί «ανεξάρτητης Μακεδονίας» και «μακεδονικού έθνους», που το φέρνουν αντιμέτωπο με την μακεδονομάχο εθνική αφήγηση στην περιοχή. Είναι πριν απ’ την Κατοχή, που η κυρίαρχη στην Ελλάδα, τάξη θα φερθεί οικτρά στους προσφυγικούς πληθυσμούς που υπήρξαν τα θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Και είναι πριν απ’ την Κατοχή, που ένας μεγάλος όγκος βενιζελικών της Αριστεράς, θα βρεθεί κυνηγημένος το ’35, χωρίς έναν σημαντικό σοσιαλιστικό φορέα να τους υποδεχθεί.

          Το ΕΑΜ φιλοδόξησε να λειτουργήσει ως ο σοσιαλπατριωτικός εκείνος φορέας, που θα μπορούσε να στεγάσει και τους οπαδούς μιας πατριωτικής Λαοκρατίας και τους οπαδούς ενός διεθνιστικού Κομμουνισμού. Ο ΕΛΑΣ υπήρξε ο στρατός του. Και στη Μακεδονία, είχε αντιμέτωπο το υπόλοιπο πολιτικό φάσμα, ανεξαρτήτως πολιτικών ή πολιτειακών πεποιθήσεων, που καλούσε τους Έλληνες να συσπειρωθούν πλάι στις ελληνικές αρχές Κατοχής, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την απειλή της βουλγαρικής επέκτασης.

          Η συνεννόηση ανάμεσα σε μία ένοπλη οργάνωση της Αριστεράς με επίκεντρο το ΚΚΕ, που καλούσε σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο κατά των κατακτητών, αλλά και με τη σλαβομακεδονική μειονότητα σε ισότιμο έως ημι-αυτόνομο ρόλο (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ) και σε μια ένοπλη οργάνωση που αναδύθηκε από τα σπλάχνα της 4ης Αυγούστου με στόχο την αντιμετώπιση της βουλγαρικής απειλής, την επέκταση της Ελλάδας σε βουλγαρικά εδάφη και την προστασία της έννομης τάξης από την κομμουνιστική- διεθνιστική απειλή (ΠΑΟ) ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατη. Προσπάθειες συνεννόησης υπήρξαν, προσωπικότητες καλής θέλησης δεν έλειψαν, πλατφόρμες διαβούλευσης επιχειρήθηκαν, αλλά οι αντιξοότητες ήσαν πολύ υπέρτερες. Η σύγκρουση απεδείχθη αναπόφευκτη- και η συνεργασία πολλών απ’ τις ομάδες της ΠΑΟ με τους Γερμανούς, μοιραία.

          Σε ό,τι αφορά τέλος, το σύγγραμμα του Βάιου Καλογρηά και το σχετικό αφιέρωμα του «Βήματος», δεν μπορούμε παρά να εκφράσουμε τη θλίψη μας για τις έμμεσες νύξεις περί άρνησης από πλευράς ΕΑΜ του εθνικού κράτους («οι περισσότερες αντιστασιακές οργανώσεις είχαν ταχθεί υπέρ της διατήρησης του εθνικού κράτους» αναφέρεται στο κείμενο, λες και υπήρχαν οργανώσεις που δεν είχαν ταχθεί υπέρ), για την αποσιώπηση της στάσης που κράτησαν τα αστικά προκατοχικά κόμματα απέναντι στη βουλγαρική απειλή, όπως επίσης και για την αποσιώπηση του γεγονότος, ότι μερίδα της εθνικοφροσύνης (όπως Ιεράρχες που ετελεύτησαν τον βίον τους πλήρεις δόξης και τιμής), είχαν όχι απλώς ανεχτεί τον διωγμό των Εβραίων και τη Νέα Τάξη του Χίτλερ, αλλά την είχαν και επικροτήσει. Οι επαφές των «Καπεταναίων» με τους Γερμανούς, δεν ξεκινούν στα τέλη του ’43, καθώς θεωρούνται πιστοποιημένες ήδη από τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Σε λανθασμένες εντυπώσεις οδηγεί και η αναφορά περί ΕΔΕΣ, καθώς ο αναγνώστης μπορεί να πιστέψει πως ο λεγόμενος ΕΔΕΣ του Βαή αποτελούσε αντιστασιακή οργάνωση όπως ο ΕΔΕΣ του Ζέρβα: Επρόκειτο για ομάδες «Καπετάνιων» ή μελών της ΠΑΟ, που συνέχισαν την αντιεαμίτικη δραστηριότητά τους υπό τον μανδύα του ΕΔΕΣ, ύστερα από την επίσημη αποκήρυξη των Ταγμάτων Ασφαλείας από τον Ζέρβα στη Συμφωνία της Πλάκας (Φεβρουάριος 1944) - ένα ακόμα θλιβερό κεφάλαιο της νεώτερης Ιστορίας μας.

          Στις νέες όμως, «κόκκινες γραμμές», που επιχειρούνται να χαραχθούν στις μέρες μας, ίσως χρειαστεί να επιστρέψουμε...

Ανδρέας Μακρίδης