Τετάρτη 18 Ιουλίου 2012

Η έξοδος των πολιτικών προσφύγων, το 1949

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_15/07/2012_489090
*Πολιτικοί πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην τότε Τσεχοσλοβακία

*Με την ήττα του ΔΣΕ, 56.000,
αντάρτες και άμαχοι,
εγκατέλειψαν την Ελλάδα
και εγκαταστάθηκαν
σε Αν. Ευρώπη και Τασκένδη

Του Χρήστου Xρηστίδη*

Καημένη Αγάθη, πόση λαχτάρα είχε
να γυρίσει πίσω, λέει ο Παρασκευάς.
Μετά εκατό, μετά διακόσια χρόνια,
οι επισκέπτες του νεκροταφείου
θα αναρωτιούνται τίνος είναι αυτοί
οι ξενόγλωσσοι τάφοι...
Μιας γριάς κι ενός μικρού κοριτσιού κοντά της...

Έλλη Αλεξίου, Με τη Λύρα

          Το σύνθετο πλέγμα των σχέσεων μεταξύ νικητών και νικημένων του εμφυλίου πολέμου απετέλεσε αναμφισβήτητα βασικό στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
          Οι διαιρέσεις και οι αποκλεισμοί στοίχειωσαν μια χώρα και επηρέασαν καταλυτικά τις αντοχές των δεσμών μιας κοινωνίας που προσπαθούσε να αναρρώσει από το τραύμα του νέου διχασμού. Την ίδια στιγμή, ένα διαφορετικό δράμα εκτυλισσόταν εκτός συνόρων: το δράμα των ηττημένων που κλήθηκαν να οργανώσουν τη ζωή τους εκ νέου, και μάλιστα εκτός Ελλάδος.
          Η λήξη του εμφυλίου πολέμου, τον Αύγουστο του 1949, σηματοδότησε την έναρξη του νέου αυτού κεφαλαίου που αφορούσε τη μαζική έξοδο και την προσπάθεια εγκατάστασης δεκάδων χιλιάδων προσφύγων σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν. 



          Αν και τμήμα των προσφύγων είχε ήδη καταφύγει σε γειτονικά κράτη, η 29η Αυγούστου 1949 υπήρξε σημείο αναφοράς για τις δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και όσους τον ακολούθησαν -ηθελημένα ή όχι- κατά την υποχώρησή του. Πλέον, η επιστροφή στην Ελλάδα θα σχετιζόταν με την ευρύτερη ισορροπία δυνάμεων, στο πλαίσιο της ψυχροπολεμικής περιόδου.
*Ο Νίκος Ζαχαριάδης στην Τασκένδη το 1953

Από την Αν. Γερμανία έως το Ουζμπεκιστάν

          Μετά τη ρήξη Τίτο- Στάλιν και την ένταση στις σχέσεις του Βελιγραδίου με το ΚΚΕ, η Γιουγκοσλαβία δεν αποτελούσε πρόσφορη οδό διαφυγής, με αποτέλεσμα οι ηττημένοι να κινηθούν προς την Αλβανία μέσω του Γράμμου, ενώ ένας περιορισμένος αριθμός οδηγήθηκε στη Βουλγαρία μέσω του Παγγαίου. Διαβιώνοντας αρχικά σε στρατόπεδα που δημιουργήθηκαν στις δύο αυτές χώρες, γρήγορα έγινε κατανοητό ότι θα έπρεπε να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές, μακριά από τα ελληνικά σύνορα, όπου η παρουσία τους θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή περαιτέρω όξυνσης. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1949 ολοκληρώθηκε η επιχείρηση μετακίνησης των πληθυσμών αυτών από την Αλβανία. Από τα λιμάνια της γειτονικής χώρας, εμπορικά πλοία ανέλαβαν να τους μεταφέρουν, ακολουθώντας δύο διαδρομές: μέσω Στενών και μέσω Γιβραλτάρ.
          Κρυμμένοι στα αμπάρια των πλοίων, οι ηττημένοι του ΔΣΕ πέρασαν τα Στενά και αφού διέσχισαν τον Εύξεινο Πόντο αποβιβάστηκαν στο Πότι της Γεωργίας· στη συνέχεια επιβιβάστηκαν σε τρένα προκειμένου να μεταφερθούν στην Τασκένδη, την πρωτεύουσα του σοβιετικού Ουζμπεκιστάν στα βάθη της Κεντρικής Ασίας. Αντίθετη διαδρομή ακολούθησαν οι πολίτες, που μέσω Γιβραλτάρ και Βόρειας Θάλασσας κατέληξαν στο Γκντανσκ της Πολωνίας, για να επιβιβασθούν σε τρένα που θα τους μετέφεραν σε άλλες περιοχές της Πολωνίας και της Τσεχοσλοβακίας. Η απέλαση εκατοντάδων χιλιάδων Γερμανών από περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, επέτρεπε στις χώρες αυτές να υποδεχθούν τους πολιτικούς πρόσφυγες στα εδάφη τους και να τους παράσχουν δυνατότητα στέγης και εργασίας στις εστίες των πληθυσμών που πλέον είχαν απομακρυνθεί. Τέλος, στον αριθμό των προσφύγων θα πρέπει να προστεθεί και η παρουσία αρκετών χιλιάδων παιδιών που είχαν ήδη μεταφερθεί σε αυτές τις χώρες υπό την επίβλεψη της Επιτροπής Βοήθειας στο Παιδί (ΕΒΟΠ). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία που υπήρχαν τον Οκτώβριο του 1950, οι πολιτικοί πρόσφυγες ανέρχονταν σε 55.881 άτομα, εκ των οποίων 23.405 ήταν άνδρες, 14.956 γυναίκες και 17.520 παιδιά κάτω των 17 ετών.
          Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκε ένας ιδιότυπος «χώρος προσφύγων» που εκτεινόταν από την Ανατολική Γερμανία ώς την Τασκένδη, στον οποίον το ΚΚΕ επιχειρούσε να οργανώσει έναν εν πολλοίς ανομοιογενή πληθυσμό σε συνθήκες που διέφεραν σημαντικά μεταξύ των χωρών υποδοχής. Οι πληθυσμοί των προσφύγων, προερχόμενοι κυρίως από τις ορεινές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, κλήθηκαν να προσαρμόσουν τη ζωή τους στις συνθήκες των νέων τους «πατρίδων» που διέφεραν τόσο ως προς τις κοινωνικές δομές όσο και ως προς τις κλιματολογικές και μορφολογικές συνθήκες από τη γενέτειρά τους.
*Συμμετοχή σε πολωνικές γιορτές, των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων
  
«Καλή πατρίδα», το όνειρο
και η ευχή της επιστροφής

          Στην Τασκένδη εγκαταστάθηκαν περίπου 12.000 άτομα σε 14 συνοικισμούς (τις λεγόμενες «πολιτείες»), που είχαν κατασκευάσει οι Σοβιετικοί κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου για αιχμαλώτους. Ζώντας στα περίχωρα της πόλης, οι πρόσφυγες απασχολήθηκαν κατά κύριο λόγο ως βιομηχανικοί εργάτες. Στην Ουγγαρία μεταφέρθηκαν περίπου 7.000 άτομα· μάλιστα, σε έκταση που παραχωρήθηκε από την κυβέρνηση στο λεγόμενο «κτήμα Σίνα», οικοδομήθηκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες το χωριό που λίγο αργότερα ονομάστηκε «Μπελογιάννης». Στη Ρουμανία εγκαταστάθηκε η έδρα της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, ενώ από το Βουκουρέστι εξέπεμπε ο ραδιοφωνικός σταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα».
          Μικρότερες ήταν οι συγκεντρώσεις προσφύγων στη Βουλγαρία και την Ανατολική Γερμανία, ενώ σημαντικός αριθμός -κυρίως αμάχων- εγκαταστάθηκε στην Τσεχοσλοβακία και την Πολωνία.
          Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οργανώθηκε μια επιχείρηση επανένωσης οικογενειών που είχαν βρεθεί σε διαφορετικές χώρες κατά τη διάρκεια της πρώτης εγκατάστασης. Η προσπάθεια αυτή σε συνδυασμό με τους γάμους και τις γεννήσεις δημιούργησε νέες συνθήκες για τις κοινότητες των πολιτικών προσφύγων. Μείζων προτεραιότητα ήταν ο σχεδιασμός ενός συστήματος εκπαίδευσης που θα συνδύαζε την ανάγκη διατήρησης της ελληνικότητας με την ένταξη στο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον των χωρών υποδοχής. Στο πλαίσιο αυτό, τα παιδιά διδάσκονταν στα ελληνικά Λογοτεχνία, Ιστορία και Γεωγραφία της Ελλάδας, ενώ παρακολουθούσαν και το πρόγραμμα διδασκαλίας της κάθε χώρας υποδοχής.
*Βιβλίο για την πολιτική προσφυγιά στην Τασκένδη

          Για τους πολιτικούς πρόσφυγες, η εγκατάστασή τους στην Ανατολική Ευρώπη και την Τασκένδη χαρακτηριζόταν από μια ιδιότυπη «προσωρινότητα». Από την αρχή, ήδη, της μαζικής εξόδου τους από την Ελλάδα, μέχρι και την οριστική διαμόρφωση των αναγκαίων συνθηκών για την επιστροφή τους, μετά τη Μεταπολίτευση, βασική επωδό των λόγων τους αποτελούσε η ευχή «καλή πατρίδα». Ηττημένοι ενός ολέθριου εμφυλίου πολέμου, αναγκαστικά εκτοπισμένοι σε περιοχές παντελώς ξένες προς τα βιώματά τους, φορείς ξεχωριστών ατομικών δραμάτων, οι πολιτικοί πρόσφυγες διατήρησαν στις δεκαετίες που μεσολάβησαν την επιθυμία τους για επιστροφή.
          Ο οριστικός επαναπατρισμός του μεγαλύτερου τμήματος αυτού του πληθυσμού ενίσχυσε -σε έναν βαθμό- την προσπάθεια επούλωσης των τραυμάτων του παρελθόντος, που είχαν κληροδοτηθεί από τις προηγούμενες γενιές. Παρά ταύτα, η ανάγκη προβληματισμού για τις εκατέρωθεν ευθύνες παραμένει.

* Ο κ. Χρήστος Χρηστίδης είναι διδάκτωρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

6 σχόλια:

  1. ‎"ΠΙΣΤΟΣ στη φιλοσοφία του να επικοινωνήσει, να πλησιάσει όσο μπορεί περισσότερο τους Ελληνες της διασποράς ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κ. Στεφανόπουλος άνοιξε την «αγκαλιά της πατρίδας μας» στις δύο περίπου εκατοντάδες των άλλοτε μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού και των οικογενειών τους που έχουν απομείνει στο χωριό Μπελογιάννης, 53 χλμ. έξω από τη Βουδαπέστη, όταν το επισκέφθηκε την περασμένη Παρασκευή. Και μέσα σε χειροκροτήματα, εμπρός σε δακρυσμένα μάτια, τρομερά συγκινημένος και ο ίδιος, δήλωσε: «Ηρθε η ώρα να κλείσουν όλες οι πληγές. Οχι με τη λήθη της Ιστορίας αλλά με τη γνώση για όσα ζήσαμε».

    Αργότερα, απαντώντας σε ένα κοριτσάκι που εξ ονόματος των 40 περίπου, τρίτης γενιάς, ελληνόπουλων του μίλησε για τα «κατατρεγμένα και αγνοημένα για πολλές δεκαετίες από την ελληνική πολιτεία παιδιά» του χωριού Μπελογιάννης, ο κ. Στεφανόπουλος είπε: «Αν όλοι μας ξέραμε το τι κακό φέρνει ένας εμφύλιος, αν ξέραμε πόσους νεκρούς προκαλεί και πόση δυστυχία φέρνει, αν γνωρίζαμε την καταστροφή που σκορπά και, το κυριότερο, πόσους σπουδαίους ανθρώπους εξοντώνει, θα είχαμε σκεφθεί πολύ προτού ξεκινήσουμε την εμφύλια διαμάχη»...".

    (Από την ανταπόκριση του "Βήματος", 26/4/1998).

    Ανδρέας Μακρίδης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Το κακό είναι οτι αρκετοι απ'αυτούς τους συμμορίτες, επιστρέψανε.... και κυβερνήσανε μέσω,... Πασοκ!!!...

    Κωνσταντίνος Γεωργιάδης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Με το τέλος του Εμφυλίου πολέμου, οι σχέσεις μεταξύ νικητών και ηττημένων, υπήρξαν ιδιαίτερες και αποτέλεσαν ιδιότυπο χαρακτηριστικό, της ελληνικής κοινωνίας, στα πρώτα χρόνια, που ακολούθησαν, μεταπολεμικά! Οι διάφοροι αποκλεισμοί και διαιρέσεις, δοκίμασαν τις αντοχές όλων! Από τον Αύγουστο ήδη, του 1949, κάποιοι πολιτικοί πρόσφυγες, άρχισαν την προσπάθεια, για μια νέα ζωή και εγκατάσταση σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και στην Τασκένδη. Αυτό γίνονταν, κατά κύριο λόγο, μέσω Αλβανίας, από τα λιμάνια της, όπου εμπορικά πλοία, ανέλαβαν, να τους μεταφέρουν, είτε στην Τασκένδη- στα βάθη της Κεντρικής Ασίας- είτε με τρένα σε περιοχές της Τσεχοσλαβακίας και της Πολωνίας. Χώρες, που μπορούσαν, να υποδεχτούν πολιτικούς πρόσφυγες, καθώς και χιλιάδες παιδια της Επιτροπης Βοήθειας στο Παιδί- ΕΒΟΠ- οι οποίες, παρείχαν, την δυνατότητα να προσφέρουν στέγη και εργασία. Ενας ιδιότυπος ''χώρος προσφύγων'' αποτέλεσε, πλέον γεγονός, που εκτεινόταν από την Ανατολική Γερμανία ως την Τασκένδη, με συνθήκες προσαρμογής και εγκατάστασης, εντελώς ξένες, διαφορετικές, από εκείνες της γενέτειρας των προσφύγων!!! Οι συνθήκες διαβίωσης ιδιαίτερα σκληρές και ατέλειτα τα προσωπικά δράματα... Στις λεγόμενες ''πολιτείες ''της Τασκένδης 12.000 άνθρωποι, καλούνται να ζήσουν σε 14 συνοικισμούς και να απασχοληθούν ως βιομηχανικοί εργάτες. Στην Ουγγαρία 7.000 άνθρωποι- πρόσφυγες- ζουν στο χωριό, που ονομάστηκε ''Μπελογιάννης'' και χιλιάδες άλλοι, σε διαφορα σημεία... Μέσα, από όλον αυτόν τον πόνο, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οργανώνεται, μια επιχείρηση επανένωσης οικογενειών, που έχει το πολύ θετικό αποτέλεσμα, την δημιουργία, ενός καινούργιου εκπαιδευτικού συστήματος, που ''παντρεύει'' την διατήρηση της ελληνικότητας, με τα προγράμματα διδασκαλίας, της κάθε χώρας υποδοχής! Παρόλες, αυτές τις κατακτήσεις, όλοι ζουν με το όνειρο της επιστροφής τους, στην ΠΑΤΡΙΔΑ. Κάτι, που πραγματοποιείται, μετά την Μεταπολίτευση... Οι συνέπειες, όμως, του εμφύλιου σπαραγμού και τα κληροδοτημένα τραύματα του παρελθόντος, οφείλουν να μας κάνουν, περισσότερο σκεπτόμενους και καλύτερους ανθρώπους, για το μέλλον και τις επερχόμενες γενεές..!!!

    Φανή Πιατά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Απάντηση στον ανώνυμο 19/7/2012 ώρα 5.12: Το κακό ειναι ότι 64 χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου υπάρχουν άτομα με τόσο μίσος, που κάνει κακό στην πατρίδα Σας λυπάμαι!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Σύρος 28 Νοεμβρίου 2014.Ώρα 12.50
    Ήταν μεγάλο το δράμα των ανθρώπων αυτών,οι οποίοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους,όπου γεννήθηκαν και έζησαν.Γιατί η αδίστακτη και τραγική ηγεσία του ΚΚΕ της εποχής εκείνης επεδίωξε να καταλάβει την εξουσία με τα όπλα και να εγκαθιδρύσει την Λαϊκή Δημοκρατία,τον παράδεισο του υπαρκτού σοσιαλισμού,που αργότερα με την πτώση του κομουνισμού,αποδείχθηκε ότι ήταν πραγματική κόλαση.Αυτό φαίνεται από βιβλία και τα απομνημονεύματα,που έχουν εκδόσει οι ίδιοι και στα οποία καταγράφουν τη ζωή τους.
    Η εγκατάλειψη της πατρίδας των,κάτω από τις τότε επικρατούσες συνθήκες,ήταν ορθή και επιβεβλημένη,τόσον για την ασφάλεια της ζωής των ιδίων,όσον και για την ειρήνευση της Ελλάδας.Πιστεύω ότι μια Συμφωνία τύπου Βάρκιζας δεν θα μπορούσε να καταλαγιάσει τα πάθη,μετά τα σοβαρά εγκλήματα,που πολλοί από αυτούς είχαν διαπράξει σε αθώους πολίτες.Οι αντεκδικήσεις σε ανωμάλους περιόδους,αλλά και μετά από αυτές,είναι σύνηθες φαινόμενο και πολύ δύσκολα μπορεί να αντιμετωπισθεί από την πολιτεία.Ο πανδαμάτωρ χρόνος ήταν ο καλύτερος γιατρός για να γαληνεύσουν τα προσωπικά πάθη και να μπορέσουν οι πρόσφυγες να επιστρέψουν στον τόπο τους.Πράγματι,αν δεν με απατά η μνήμη μου,δεν παρατηρήθηκαν εγκλήματα εκδίκησης κατά της ζωής των προσφύγων,όταν επέστρεψαν στην Ελλάδα.
    Τέλος θα πρέπει να τονισθεί ότι η πολιτεία ενέταξε τους πρόσφυγες στον κοινωνικό ιστό της και τους χορήγησε κύριες συντάξεις και σε ορισμένες περιπτώσεις επικουρικά βοηθήματα και μερίσματα από ταμεία,γιατί δυστυχώς ,πλην λίγων εξαιρέσεων,δεν έλαβαν συντάξεις από τις χώρες ,στις οποίες εργάσθηκαν.Για άλλη μια φορά η πολιτεία έδειξε μεγαλοσύνη και κοινωνική συμπόνοια.
    Κωνστ. Πατιαλιάκας
    Αντιστράτηγος ε.α

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Αν δεν βγει επίσημα το ΚΚΕ να ζητήσει μια συγνώμη απο όλο τον ελληνικό λαό ( συμπεριλαμβανομένων των δικών του οπαδών που γνωρίζοντας τη συμφωνία της Γιάλτας τους πρόδωσε ) για το αιματοκύλισμα της πατρίδας μας η υπόθεση του εμφυλίου δεν θα ξεχαστεί. Βγαίνουν συνεχώς ιστορικά στοιχεία για τον εθνικά προδοτικό ρόλο αυτού του κόμματος που αντί να το βουλώσουν πουλάνε και προπαγάνδα για Εξόριστους Σλαβομακεδωνες και διαφορα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή