443 και μία νύχτες στην Τεχεράνη

ΑΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://www.tovima.gr/world/article/?aid=453271&wordsinarticle=Τομαή

*Γιγαντοαφίσα σε κεντρική λεωφόρο της Τεχεράνης που παραποιεί εύγλωττα την αμερικανική σημαία. Σε ανάμνηση των γεγονότων, εξεδόθησαν εννέα γραμματόσημα μεταξύ 1982 και 1992.

*Νοέμβριος 1979: Φοιτητές,

οπαδοί της ισλαμικής επανάστασης,

εισβάλλουν στην αμερικανική πρεσβεία.

Εκτιμήσεις Ελλήνων διπλωματών τότε.

 Της κ. Φωτεινής Τομαή*

Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί, χωρίς καμία υπερβολή, η αφετηρία των γεγονότων που άλλαξαν τον χάρτη του κόσμου: Η ομηρεία των 66 αμερικανών διπλωματών στην Τεχεράνη τον Νοέμβριο του 1979,  χρονιά προεκλογική για τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, αναδεικνύοντας στη θέση του 40ού προέδρου τον Ρίγκαν, υποψήφιο των Ρεπουμπλικανών, και στο Ηνωμένο Βασίλειο τους Συντηρητικούς και τη Θάτσερ.

Η σκληρή στάση του Ρίγκαν (πρόγραμμα Πόλεμος των Αστρων κτλ.) θεωρείται βασίμως ότι επιτάχυνε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και τις αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη, αλλάζοντας άρδην την εικόνα πρωτίστως της Ευρώπης αλλά και του κόσμου ολόκληρου.


          Τριάντα τρία χρόνια μετά την τελευταία μεγάλη κρίση στις σχέσεις Ιράν - ΗΠΑ, οι σχέσεις των δύο διέρχονται νέα, μεγαλύτερη ίσως κρίση με τον παροξυσμό που επικρατεί στο στρατόπεδο των Ρεπουμπλικανών εν μέσω προεκλογικής περιόδου.

Από την πληθώρα εγγράφων της περιόδου για το θέμα εκείνο που πρωτίστως συγκρατείται είναι η ευθυκρισία του επικεφαλής του μόλις τριμελούς εναπομείναντος προσωπικού της πρεσβείας μας στην Τεχεράνη (ΑΠΦ 1382/407, 9 Ιουλίου 1980), πρέσβη ε.τ. σήμερα  Παναγιώτη Μακρή, ο οποίος διηύθυνε το προξενικό γραφείο και μετά τη μετάθεση του πρέσβη Π. Οικονόμου παρέμεινε ως επιτετραμμένος να εκπροσωπεί τη χώρα μας καθώς, όπως και άλλα ευρωπαϊκά κράτη, αντιμετώπιζε ισχυρό δίλημμα έμμεσης αναγνώρισης του επαναστατικού καθεστώτος σε περίπτωση επιδόσεως διαπιστευτηρίων στη νέα αρχή που είχε ανατρέψει τον σάχη.

Με λοστούς και τσαντόρ

Τα γεγονότα εν περιλήψει συνέβησαν ως εξής: στις 6.30 το πρωί της 4ης Νοεμβρίου 1979 ένας αριθμός περίπου 300-500 φοιτητών προσέγγισε την αμερικανική πρεσβεία για να διαμαρτυρηθεί. Μια φοιτήτρια που είχε κρυμμένο στο τσαντόρ της σιδερολοστό βοήθησε να σπάσουν την κλειδαριά ασφαλείας της κεντρικής πύλης εισόδου στην πρεσβεία, όπου οι διαμαρτυρόμενοι, με κύριο σύνθημα την απαίτηση απέλασης του Σάχη από τις ΗΠΑ για να δικασθεί από τις ιρανικές αρχές, κατέλαβαν διαδοχικά έναν προς έναν τους χώρους της πρεσβείας αλλά και τα διαμερίσματα, όπου διέμεναν όσοι είχαν απομείνει από τους 1.000 διαπιστευμένους Αμερικανούς, προσωπικό της πρεσβείας. Μαζί τους συνελήφθησαν και περίπου 20 Ιρανοί, επιτόπιο προσωπικό.

Τους συλληφθέντες οι ένοπλοι φοιτητές «περιήγον δέσμιους με καλυμμένους οφθαλμούς πέριξ της αμερικανικής πρεσβείας, ενώ συγκεντρωμένα πλήθη εκραύγαζαν "Μεγάλος είναι ο Θεός"» (ΑΠΦ 1382/1/ΑΣ 453, 5 Νοεμβρίου 1979, Π. Μακρής από Τεχεράνη). Στο ίδιο τηλεγράφημα γινόταν αναφορά σε σχόλια της ιρανικής τηλεόρασης την ίδια ημέρα των επεισοδίων, με κυριότερο ότι «οι Αμερικανοί είχαν προειδοποιηθή δι' οργήν ιρανικού λαού εις περίπτωσιν εδέχοντο Σάχην», ενώ το αυτό επανελάμβαναν και «άλλοι Ιρανοί spokesmen ερωτώμενοι υπό δημοσιογράφων ως και ΥΠΕΞ Yazdi, επιστρέψας εξ Αλγερίου, όπου είχε μεταβεί με πρωθυπουργόν Bazargan».

Στο μεταξύ ακριβώς δύο ημέρες αργότερα, στις 6 το απόγευμα, 400 ένοπλοι φοιτητές και «επαναστατικοί φρουροί εν στολή κατέλαβαν τη Βρετανική πρεσβεία προκειμένου να εξουδετερώσουν αντεπαναστατικά στοιχεία» (ΑΠΦ 1382/1/ΑΣ 457, Μακρής). Συνέβη δε το εξής πρωτοφανές: Οι ίδιοι οι φρουροί που ύστερα από αίτημα του βρετανού επιτετραμμένου Wyatt ακριβώς μία ημέρα πριν είχαν προστεθεί εκτάκτως στην ήδη εγκατεστημένη φρουρά για φύλαξη της πρεσβείας, «όταν ενεφανίσθη το πλήθος των ενόπλων, οι μεν αστυφύλακες εξηφανίσθησαν, οι δε επαναστατικοί φρουροί ετέθησαν επικεφαλής...» (ό.π.). Και κατέληγε ο επιτετραμμένος μας ως εξής: «Κος Wyatt... είπεν ότι σήμερον πρωίαν τινές εκ των εισβολέων απελθόντες επέστρεψαν πρεσβείαν ζητούντες θεώρησιν διαβατηρίων των... διά σπουδάς εις Μ. Βρετανίαν» (ό.π.).

Η πολιτική αστάθεια, καθώς το επαναστατικό καθεστώς, όπως όλα έδειχναν, δεν είχε εδραιωθεί και αντιμαχόμενες μερίδες μετριοπαθών και ακραίων ισλαμιστών προσπαθούσαν να κυριαρχήσουν η μία επί της άλλης, το γεγονός ότι εξαρχής ο ίδιος ο Αγιατολάχ Χομεϊνί είχε εξοργισθεί όταν πληροφορήθηκε την κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας και μάλιστα είχε δώσει εντολή να σταλούν ειδικές δυνάμεις για να πετάξουν έξω τους καταληψίες (η ειρωνεία είναι ότι στον πυρήνα των αρχικά οκτώ φοιτητών, που με την αποχώρηση τριών εξ αυτών έμειναν τελικά πέντε, οι σκληρότεροι, συγκαταλεγόταν και ο σημερινός πρόεδρος του Ιράν Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ), αλλά και οι πιέσεις που έφθαναν ώρα την ώρα από το εξωτερικό όπου επικρατούσε διεθνής πυρετός δεν διευκόλυναν την επίλυση του προβλήματος.

*Ο Αχναντινετζάτ

          Πόσο μάλλον που ακόμη και o ίδιος ο Χομεϊνί προσβλέποντας σε προσωπικά πολιτικά οφέλη από τη λαϊκή συσπείρωση έσπευσε μέσα σε λίγα μόλις 24ωρα να «ευλογήσει στο όνομα του φιλεύσπλαχνου Θεού» το κίνημα των εξεγερμένων φοιτητών για χάρη «των 35 εκατομμυρίων Ιρανών που στέναζαν κάτω από την μπότα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και τον προστατευόμενο των Αμερικανών σάχη, καταδικασμένων στη μαύρη φτώχεια για πάνω από 50 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων ο Πάπας, που τώρα έσπευσε να κάνει λόγο για ανθρώπινα δικαιώματα, σιωπούσε...» (11 Νοεμβρίου 1979).

Οι ευσεβείς πόθοι των ΗΠΑ

Η περιπέτεια εκείνη πέρασε αρκετά στάδια στη διάρκεια των οποίων πράγματι γεννήθηκαν ελπίδες, εις μάτην, βεβαίως, όπως απεδείχθη, ότι η έκβαση του ατυχούς και επικίνδυνου εκείνου γεγονότος δεν βρισκόταν μακριά. Ωστόσο, όπως και πάλι ορθώς επεσήμαινε ο εξαιρετικά προσεκτικός Παναγιώτης Μακρής από την Τεχεράνη, «ωρισμέναι αισιόδοξοι αμερικανικαί εκτιμήσεις αι οποίαι φθάνουν εδώ από δυτικάς πρεσβείας δέον όπως θεωρούνται αβάσιμοι, αν μη ως ευσεβείς πόθοι» (ΑΠΦ. 1382/441, 21 Ιουλίου 1980).

«Χαλί» τα έγγραφα της πρεσβείας
Οι Αμερικανοί γνώριζαν, αλλά...

          Ενώ, παρά την παρέλευση 30ετίας, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ακόμη δεν έχει δημοσιοποιήσει επισήμως έγγραφα της περιόδου, κυκλοφορούν ήδη στο Διαδίκτυο αμερικανικά έγγραφα, τα οποία οι Ιρανοί, χάρη στην επιδεξιότητα γυναικών, κυρίως ταπητουργών, μπόρεσαν να συνθέσουν από λεπτές λωρίδες χαρτιού που οι Αμερικανοί κατέστρεψαν αμέσως μόλις καταλήφθηκε η πρεσβεία τους σε ειδικό μηχάνημα (καταστροφέα εγγράφων), μετά τη διαπίστωση ότι η καύση ήταν αδύνατη εξαιτίας βλάβης μικρού φούρνου, που χρησίμευε για τον σκοπό αυτόν στον ακάλυπτο χώρο της πρεσβείας τους.

*Ο εκπεσών Σάχης της Περσίας

Εδώ παρατίθεται απόσπασμα (memorandum) του αμερικανικού ΥΠΕΞ με ημερομηνία 3 Ιουνίου 1979 το οποίο φανερώνει ότι οι Αμερικανοί πράγματι γνώριζαν από πληροφορίες πως υπήρχε κίνδυνος τρομοκρατικής ενέργειας σε βάρος του προσωπικού της πρεσβείας τους, το οποίο ήδη είχαν φροντίσει να μειώσουν.

Έκαναν όμως τη λανθασμένη εκτίμηση ότι αφού μια τέτοια ενέργεια δεν πραγματοποιήθηκε μέσα στην άνοιξη του 1979, ο κίνδυνος μειωνόταν αισθητά, ιδίως όσο οι ΗΠΑ δεν ικανοποιούσαν, όπως εισηγούνταν το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, το αίτημα του Σάχη να γίνει δεκτός σε μεγάλη νοσοκομειακή μονάδα επί αμερικανικού εδάφους για τη θεραπεία καρκίνου από τον οποίο υπέφερε. Τελικά ο Κίσινγκερ έπεισε τον πρόεδρο Κάρτερ να επιτρέψει την είσοδο του Σάχη στις ΗΠΑ τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, γεγονός που εξερέθισε τους Ιρανούς, οι οποίοι δεν πίστευαν ότι ο Σάχης ήταν πράγματι ασθενής (υπέκυψε τελικά τον Ιούλιο του 1980) αλλά ότι, αντίθετα, οι ΗΠΑ επεδίωκαν να τον επαναφέρουν στον θρόνο, με αποτέλεσμα να επιτεθούν κατά της αμερικανικής πρεσβείας και να ακολουθήσουν όσα δραματικά ακολούθησαν.

*Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι ιστορικός, πρεσβευτής σύμβουλος Α’ στο υπουργείο Εξωτερικών.