ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ- ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

   

    *Το βιβλίο του Χρήστου Κοζαρίδη

         ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ δημοσίευσε την ακόλουθη παρουσίαση και κριτική του βιβλίου του ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΤ. ΚΟΖΑΡΙΔΗ, "Εμείς οι Γκαγκαβούζηδες. Ταυτότητες - ιστορικές πηγέςκαι η πορεία μας μέσα στο χρόνο" των Εκδόσεων "Παρατηρητής της Θράκης", Κομοτηνή 2009, σχ. 8ο, σελ. 415, χάρτες, φωτογραφίες, βιβλιογραφία, ευρετήριο ονομάτων:

          "Η συγγραφική/εκδοτική δραστηριότητα με θέματα που άπτονται εθνικής ή εθνοτικής σημασίας παρουσιάζεται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια πολύ ακμαία. Επίκεντρο συνήθως είναι ετερόγλωσσες ή ετερόθρησκες ομάδες. Θα έλεγε κανείς ότι ξεκινώντας από μια ανθρωπολογία των ομοιοτήτων έχουμε φτάσει σε μια ανθρω πολογία των διαφορών, μια εθνολογία, όπως είχε προτείνει πολύ παλιά ο Βρετανός κοινωνικός ανθρωπολόγος Εvans Pritchard. Το θέμα αποκτά ιδιαίτερο εν διαφέρον, όταν παρατηρείται διαπραγμά τευση των συλλογικών ταυτοτήτων ή όταν οι ομάδες αυτές βρίσκονται σε μια διαδικασία οριστικής αφομοίωσης από την κυρίαρχη ομάδα.

         Το βιβλίο του Χρήστου Κοζαρίδη από τις εκδόσεις «Παρατηρητής της Θράκης» για τους Γκαγκαούζηδες, μια τουρκόφωνη αλλά χριστιανική ομάδα της Θράκης, έρχεται να καλύψει σημαντικό κενό στην ελληνική ιστορική και εθνολο γική επιστήμη όχι μόνο για το αντικείμε νο της, αλλά και για το υψηλό επιστημο νικό της επίπεδο, την πλήρη ανάλυση, την εκτεταμένη ιστορική πλαισίωση της. Σημειώνω ότι ο συγγραφέας προέρχεται από αυτή την ομάδα και, μολονότι στην επι­στημονική ειδικότητα του δεν είναι ιστορικός ή εθνολόγος, αλλά οδοντίατρος, εντούτοις το βιβλίο ξεπερνάει τα όρια του ερασιτεχνισμού. Η συγκεκριμένη μελέτη τηρεί όλες της επιστημονικές προδιαγρα φές μιας εθνοϊστορίας, γιατί στηρίζεται σε δημοσιευμένο υλικό, σε αρχειακή έρευνα καθώς και σε συνεντεύξεις με μέλη αυ­τής της κοινότητας.

        Μετά από τον πρόλογο της επίκουρης καθηγήτριας ιστορίας του Πανεπιστη μίου Μακεδονίας, Ιφιγένειας Βαμβακίδου, και τον πρόλογο και την εισαγωγή του συγγραφέα, το βιβλίο χωρίζεται σε δέκα κεφάλαια τα οποία πάλι διαιρούνται σε υποενότητες.

Το πρώτο κεφάλαιο (σ. 31-47) έχει τίτλο «Ιστορική- Γεωγραφική περιγραφή της Χερσονήσου του Αίμου». Στις υποενότητες εξετάζονται οι λαοί και οι φυλές από την αρχαιότητα μέχρι τη Ρωμαϊκή εποχή, καθώς και οι αποικίες και οι πό λεις του δυτικού Ευξείνου Πόντου.

        Το δεύτερο κεφάλαιο (σ. 49-83) τιτλοφορείται «Ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδος- Μεταναστεύσεις και εγκαταστάσεις λαών στα Βαλκάνια». Στις υποενότητες γίνεται αναφορά και συχνά διεξοδική ανάλυση των λαών που εγκαταστάθηκαν στο χώρο, όπως Σλάβοι και Βούλγαροι, Πετζενέγκοι, Ούζοι, Κουμάνοι κ.ά. και τέλος Σελτζούκοι και Οθωμανοί Τούρκοι.

        Το τρίτο κεφάλαιο (σ. 85-135) αναφέ ρεται κυρίως στους Γκαγκαούζηδες. Έχει τίτλο «Γκαγκαβούζηδες: Ιστορικές πηγές-Ταυτότητες- Χρόνος Εμφάνισης τους». Η ανάλυση στις υποενότητες περιλαμβάνει τις επιστημονικές απόψεις για τους Γκαγκαούζηδες καθώς και τις επιστημονικές αντιπαραθέσεις. Γίνεται λόγος για τον σουλτάνο Izzedin ΚeyKavus και τη σχέση του με τους Γκαγκαούζηδες, γιατί ορισμένοι τον συνδέουν με το εθνώνυμο των Γκαγκαούζηδων. Αναφορά γίνεται επίσης και στο πριγκιπάτο της Καβάρνας (1320-1397). Το κεφάλαιο αυτό κλείνει με αναδρομή στην ιστορία των Γκαγκαούζηδων.

        Το τέταρτο κεφάλαιο (σ. 139-181) με τίτλο «Οθωμανική Περίοδος- Πληθυσμιακά και Εθνολογικά Στοιχεία της Βόρειας Βουλγαρίας» αφιερώνεται κατά κύριο λόγο στο χώρο όπου εγκαταστάθηκαν σε πρώτη φάση οι Γκαγκαούζηδες (Δοβρουτσά κ.α.).

        Στο πέμπτο (σ. 183-202) και το έκτο κεφάλαιο (σ. 203-239) εξετάζονται διεξοδικά οι ιστορικές συνθήκες της ίδρυσης του βουλγαρικού κράτους και οι επιπτώσεις στην κοινωνία των Γκαγκαούζηδων και των Ελλήνων της Βουλγαρίας. Επίσης τα σωματεία, οι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι, η εκπαίδευση αλλά και οι αντιπαραθέσεις Ελλήνων και Βουλγάρων. Οι υποενότητες των κεφαλαίων αυτών είναι μια πολύ καλή ιστορική και πολιτισμική πλαισίωση του βιβλίου.

        Το έβδομο κεφάλαιο (σ. 241-291) έχει τίτλο «Οι Γκαγκαούζηδες της Ανατολικής Θράκης» και αναφέρεται στο ιστορικό και στις πολεμικές συνθήκες των εγκαταστάσεων της ομάδας αυτής στην Ανατολική Θράκη. Γίνεται παράθεση δημογραφικών στοιχείων, πίνακες και κατάλογοι χωριών με Γκαγκαούζικο πληθυσμό πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους.

        Το όγδοο (σ. 293-316) και το ένατο κεφάλαιο (σ. 319-339) αναφέρονται στους Βαλκανικούς πολέμους και στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο καθώς και στις συνέπειες τους στους πληθυσμούς των εμπλεκομένων χωρών. Ο συγγραφέας αναφέρεται ιδιαίτερα στους Γκαγκαούζηδες της Δοβρουτσάς (Βουλγαρία) κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων καθώς και στην εγκατάσταση τους στην Ελλάδα (κυρίως Δυτική Θράκη) από την Ανατολική Θράκη, με την ανταλλαγή των πληθυσμών.

        Το δέκατο και τελευταίο κεφάλαιο (σ. 341-354) έχει τίτλο «Οι Γκαγκαούζηδες Σήμερα- Η Παρουσία τους στα Βαλκάνια». Το μέρος αυτό του βιβλίου είναι μια ανασκόπηση όσων ειπώθηκαν από τον συγγραφέα μέχρι τώρα με ορισμένες πιο λεπτομερείς παρατηρήσεις του σε καίρια σημεία της προβληματικής του.

        Η σημαντική μελέτη του Κοζαρίδη για τους Γκαγκαούζηδες θέτει άλλη μια φορά το μεγάλο ερώτημα της έκτασης της Ρωμιοσύνης, δηλαδή των ελληνότροπων Χριστιανών Ορθοδόξων που δηλώνουν αφοσίωση στο Πατριαρχείο, με άλ λα λόγια των ελληνορθόδοξων ετερόγλωσσων ή δίγλωσσων ομάδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Γκαγκαούζηδες δεν είναι οι μόνοι Τουρκόφωνοι ορθόδοξοι. Γνωρίζουμε ήδη τους Καραμανλήδες της Καππαδοκίας, τους Οφίτες του Πόντου. Όλοι αυτοί, όπως και οι Γκαγκαούζηδες ανταλλάχτηκαν ως Ρωμιοί με τη συνθήκη της Λωζάννης το 1923.

        Το ερώτημα όμως για τους Γκαγκαούζηδες είναι ευρύτερο. Είναι ιστορικό, εθνολογικό, γλωσσικό. Σημειώνω ότι οι Γκαγκαούζηδες, σύμφωνα με τον συγ­γραφέα, απετέλεσαν το «μήλο της έριδος» μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων καθώς και Τούρκων (κάτι παρόμοιο συμβαίνει με τους Πομάκους), οι οποίοι επιθυμούσαν να τους προσεταιρισθούν για λόγους εθνικούς. Οι Βούλγαροι υπόστηρίζουν ότι οι Γκαγκαούζηδες είναι Βούλγαροι που τουρκοφώνησαν. Οι  ίδιοι οι Γκαγκαούζηδες όμως δεν ακολούθησαν τη Βουλγαρική Εξαρχία ούτε θέλησαν να πολιτογραφηθούν Βούλγαροι κατά την ίδρυση του βουλγαρικού κρά τους, ενώ είχαν ισχυρότερη σύνδεση με τους Έλληνες και την ελληνική κουλ τούρα (εκπαίδευση κτλ.)· Οι Τούρκοι πάλι, στηριζόμενοι στην τουρκοφωνία, θεωρούν τους Γκαγκαούζηδες Τούρκους, αν και με τις ανταλλαγές των πληθυσμών μαζί με τους άλλους τουρκόφωνους Ορθόδοξους Χριστιανούς (Ρωμιούς) τους έστειλαν στην Ελλάδα. Η συνάφεια των Γκαγκαούζηδων πάντως με τον ελληνισμό είναι πιο στενή, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και οι ίδιοι δεν «ψάχνονται» εθνολογικά.

        Από την επιστημονική κοινότητα κατά τον  συγγραφέα έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες για την καταγωγή των Γκαγκαούζηδων. Άλλοι υποστηρίζουν ότι έχουν σχέση με τους Καραμανλήδες της Καππαδοκίας, άλλοι ότι προέρχονται από τους Σελτζούκους Τούρκους, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι πρόκειται για Τούρκους πριν από την οθωμανική κατάκτηση του Βυζαντίου. Πάντως η εμφάνιση τους στην ιστορία είναι μεταγενέστερη του 1000 μ.Χ. Όλα τα παραπάνω τα πραγματεύε ται με μεγάλη επιτυχία και άριστη επι στημοσύνη ο συγγραφέας στο βιβλίο του, το οποίο αποτελεί σημαντικό έργο ανα φοράς. Το κείμενο συμπληρώνεται με πολλούς χάρτες, φωτογραφίες, βιβλιογραφία και ευρετήριο ονομάτων.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Π. ΑΛΕΞΑΚΗΣ

*Γκαγκαβούζηδες από το Αμμόβουνο Ορεστιάδας