Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Η δημιουργία Βαλκανικής Ομοσπονδίας κρατών, ήταν πολιτική πρόταση, που
αποσκοπούσε στη δημιουργία ενός ομόσπονδου ή πιθανόν συνομόσπονδου κράτους,
αποτελούμενου από κράτη της Βαλκανικής Χερσονήσου.
Ιστορικά η ιδέα αυτή, αναφέρεται, ότι διατυπώθηκε περί τα τέλη του 19ου αιώνα από τις αριστερές πολιτικές δυνάμεις της εποχής και πολλοί θεωρούν ότι την ιδέα γέννησε αρχικά ο Ρήγας Φεραίος. Βέβαια οι συνθήκες τότε ήταν διαφορετικές και οι προσδοκίες των αλύτρωτων λαών, ήταν η απελευθέρωση.
Στο Θούριό του μάλιστα ο Ρήγας Φεραίος απευθύνεται στον πασά του Βιδινίου Οσμάν Πασβάνογλου (1758-1807) ο οποίος στασίασε κατά του σουλτάνου Σελήμ Γ΄. Ο Πασβάνογλου, λέγεται πώς είχε φιλία με το Ρήγα Φεραίο, ο οποίος του μεταλαμπάδευσε τις ιδέες του για Βαλκανική Ομοσπονδία εκτός της Οθωμανικής εξουσίας. Ο καίριος στίχος που προέτρεπε τον Πασβάνογλου σε γενικό ξεσηκωμό κατά του σουλτάνου ήταν ο ακόλουθος:
«Βουλγάροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και
Ρωμιοί,
Αράπηδες και άσπροι, με μια κοινήν ορμή,
Για την ελευθερίαν, να ζώσωμεν σπαθί,
Πως είμαστ' αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή.
--
"Σας κράζει η Ελλάδα, σας θέλει, σας
πονεί,
Ζητά την συνδρομήν σας, με μητρική φωνή.
Τι στέκεις Παζβαντζιόγλου, τόσον εκστατικός;
Τινάξου στο Μπαλκάνι, φώλιασε σαν αητός».
Και σε άλλο σημείο του Θούριου προσθέτει ο Ρήγας Βελεστινλής:
Να σφάξουμε τους λύκους, που στον ζυγόν
βαστούν,
Και Χριστιανούς και Τούρκους, σκληρά τους
τυραννούν.
Η Βαλκανική Ομοσπονδία, η οποία δεν πραγματώθηκε ποτέ, είχε ως βάση τις αρχές του σοσιαλισμού, της οικονομικής ισότητας καθώς και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Οραματισμός της ήταν να συνενώσει τους λαούς των Βαλκανίων, παρακάμπτοντας τις όποιες διαφορές μεταξύ τους (φυλετικές, θρησκευτικές, πολιτικές κλπ), προσβλέποντας έτσι στην ουσιαστική απελευθέρωσή τους από τους δυνάστες της εποχής. Αυτό σε θεωρητικό επίπεδο. Γιατί εμπράκτως μεταβλήθηκε σε πιθανό όργανο άσκησης κομμουνιστικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια. Η δημιουργία κρατών έως τον Μεσοπόλεμο, αποτελούσε κεντρικό άξονα τηε πολιτικής, κυρίως, των κομμουνιστικών κομμάτων των βαλκανικών χωρών.
Μετά από σειρά ζυμώσεων και διεργασιών κυρίως μεταξύ Γιουγκοσλάβων και Βουλγάρων, το 1924, στο 5ο Συνέδριο του ΚΚΕ, αναγνωρίσθηκε ύπαρξη «μακεδονικού λαού». Λίγο αργότερα εγκρίθηκε η κίνηση για «μία ενωμένη και ανεξάρτητη Μακεδονία και μία ενωμένη και ανεξάρτητη Θράκη». Σκοπός των εμπνευστών ήταν να υπάρξει μια ένωση στα πλαίσια μιας Βαλκανικής Ομοσπονδίας, η οποία έτσι θα αποτινάξει τον «ελληνικό και βουλγαρικό ζυγό της μπουρζουαζίας».
Οι αντιδράσεις, οι διαξιφισμοί, οι εσωτερικές αναστατώσεις και οι αποσχίσεις από το ΚΚΕ κατέστησαν την πρόταση αυτή κενή περιεχομένου, ενώ στο επόμενό του συνέδριο τον Μάρτιο του 1927, το ΚΚΕ βλέποντας και τις λαϊκές αντιδράσεις άρχισε να μιλάει για αυτοδιάθεση των σλαβομακεδόνων, έως ότου όμως συνενωθούν σε μια «Βαλκανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία», η οποία θα αφορούσε μόνο τους σλαβομακεδόνες της περιοχής της Φλώρινας. Μέχρι το 1935 το ΚΚΕ δήλωνε «ίσα δικαιώματα για όλους», γιατί «έχει αλλάξει η εθνική σύσταση της ελληνικής επικράτειας της Μακεδονίας» εννοώντας την εγκατάσταση μεγάλου αριθμού προσφύγων και διότι «η αρχή του Λενινισμού-Σταλινισμού περί αυτοδιάθεσης επιβάλει την αλλαγή του παλιού συνθήματος».
Το ζήτημα της Βαλκανικής Ομοσπονδίας αναζωπυρώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κυρίως από τους ηγέτες της Γιουγκοσλαβίας Γιόζιπ Μπρόζ Τίτο και της Βουλγαρίας Γκεόργκι Δημητρώφ.
Στον ελληνικό χώρο, η αναζωπύρωση έγινε κατά την Κατοχή, αλλά και κατά τη διάρκεια του ανταρτοπολέμου. Το ΚΚΕ έχοντας ανάγκη από έμψυχο υλικό ενθάρρυνε τις αποσχιστικές τάσεις των σλαβόφωνων, που τους συσπείρωνε, παρά το γεγονός ότι η οργάνωσή τους NOF (Narodno Osloboditelen Front ή στα Ελληνικά Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο) είχε διακηρυγμένο τελικό στόχο την απόσχιση της ελληνικής Μακεδονίας, αφού πρώτα πέρασε από την πολιτική που ακολουθούσε τότε το ΚΚΕ, δηλαδή της ισοτιμίας των μειονοτήτων.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής οι Βούλγαροι προσπάθησαν να επιβάλουν στη Μακεδονία την ποθητή γι' αυτούς λύση: την προσάρτηση ολόκληρης της Μακεδονίας στη «Μεγάλη Βουλγαρία» ή την ανακήρυξη αυτόνομου βουλγαρομακεδονικού κράτους. Το ΕΑΜ, ανήσυχο για τις δραστηριότητες της βουλγαρικής προπαγάνδας στις επαρχίες Καστοριάς και Φλώρινας, αποφάσισε να προσεταιρισθεί τους σλαβόφωνους κατοίκους της περιοχής δημιουργώντας μια νέα οργάνωση με κομμουνιστική καθοδήγηση που θα πολεμούσε τον κατακτητή. Η οργάνωση αυτή ήταν το ΣΝΟΦ. Από την πρώτη στιγμή το ΣΝΟΦ πλαισιώθηκε από γνωστούς κομιτατζήδες και αυτονομιστές της περιοχής, οι οποίοι απέβλεπαν στην απόσχιση της Μακεδονίας από την Ελλάδα και στην ένωσή της με το γιουγκοσλαβικό τμήμα της Μακεδονίας και τη βουλγαρική «Μακεδονία του Πιρίν», στο πλαίσιο μιας ευρύτερης Βαλκανικής Ομοσπονδίας, στην οποία θα κυριαρχούσαν οι κομμουνιστές.
Αποτέλεσμα της σύμπλευσης του ΚΚΕ και των σλαβόφωνων, είναι ότι από τα τέλη του Νοεμβρίου 1946 το ΝΟΦ (ή το ΣΝΟΦ) διέθεσε τις δυνάμεις που είχε στα βουνά στον υπό διαμόρφωση λεγόμενο Δημοκρατικό Στρατό της Ελλάδας, δηλαδή τις δυνάμεις των ανταρτών. Άλλωστε τους είχε ανάγκη, γιατί εκτός από αντάρτες που πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή, στηρίζονταν και στο πληθυσμό των μετόπισθεν, για προμήθεια τροφίμων, ειδών ένδυσης, πληροφορίες κ.λπ.
Και όταν το Δεκέμβριο του 1947 σχηματίσθηκε η λεγόμενη Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση στα βουνά του Γράμμου με πρωθυπουργό τον Μάρκο Βαφειάδη, υιοθετήθηκε απέναντι στις μειονότητες και ειδικότερα απέναντι στους Τσάμηδες, τους Σλαβόφωνους και τους Πομάκους, μια στάση προστατευτική. Η στάση αυτή, σχετίζονταν φυσικά με τη σημασία που είχαν αυτοί οι πληθυσμοί στη στελέχωση του αντάρτικου, το οποίο είχε απώλειες και μηδαμινές δυνατότητες να αντικαθιστά το χαμένο προσωπικό του.
Διπλωματικές απόψεις για τη Βαλκανική Ομοσπονδία
Το εφεύρημα της διεθνούς αριστεράς για δημιουργία Βαλκανικής Ομοσπονδία, την εποχή του μεσοπολέμου, που ταλαιπώρησε την Ελλάδα, που ουσιαστικά αντιμετώπιζε την απόσπαση βορείων εδαφών της, απασχόλησε και τη διεθνή διπλωματία.
Χαρακτηριστικό είναι ένα τηλεγράφημα του Αμερικανού πρέσβη Σμιθ στη Μόσχα τον Φεβρουάριο του 1948, ο οποίος με λιτή διατύπωση εξηγεί τους στόχους αυτής πρότασης. Συγκεκριμένα, ενημέρωνε τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, ότι η πρεσβεία συμφωνούσε ότι η ιδέα περί Βαλκανικής Ομοσπονδίας, που θα τελούσε υπό κομμουνιστική κυριαρχία ήταν από καιρό διεθνής κομμουνιστική αντίληψη της πολιτικής οργάνωσης αυτής της περιοχής, ιδιαίτερα μετά τη συγκεκριμένη διατύπωση αυτής της έννοιας, στο 5ο Συνέδριο της Κομιντέρν το 1924.
Ωστόσο, κατά την άποψη του πρέσβη Σμιθ, αυτή η ιδέα ήταν σύγχρονη με την συνακόλουθη λενινιστική αντίληψη για την ΕΣΣΔ ως όργανο της παγκόσμιας επανάστασης, παρά με την αντίληψη του Στάλιν για την παγκόσμια επανάσταση ως όργανο του σοβιετικού κράτους.
Η αύξηση της σοβιετικής δύναμης κατά τη διάρκεια και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις δυνατότητες άμεσης κυριαρχίας, που άνοιξε και αξιοποιήθηκε χάρη στην παρουσία του Κόκκινου Στρατού, και ιδιαίτερα στις εξελίξεις του δεύτερου εξαμήνου του 1948, είχαν κάνει πιθανώς οποιαδήποτε πλήρης βαλκανική πολιτική ομοσπονδία να φαίνεται πολύ λιγότερο ελκυστική. Κατά τη γνώμη του Σμιθ, ο Σοβιετικός έλεγχος, πρέπει να θεωρείται ως «τελικός στόχος» ή «απώτερος στόχος», και οι πολιτικοί συνδυασμοί στην Ανατολική Ευρώπη θα σταθμιστούν, θα υιοθετηθούν ή θα απορριφθούν από το Κρεμλίνο με βάση την αποτελεσματικότητα για την επίτευξη αυτού του σκοπού.
Σε μεταγενέστερο στάδιο, η Βαλκανοπαραδουνάβια Ομοσπονδία, μπορεί να φανεί τόνιζε ο Σμιθ, χρήσιμο εργαλείο για τη διευκόλυνση του ελέγχου, ιδιαίτερα ως πιθανή μέθοδος επίλυσης ιστορικών εδαφικών συγκρούσεων στην περιοχή, παρέχοντας καθεστώς «αυτονομίας» για τέτοιες περιοχές όπως η Μακεδονία, η Τρανσυλβανία, η Δοβρουτσά κ.λπ.
Σχολιάζοντας τις εξελίξεις των ημερών, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ υποστήριζε, ότι η απλούστερη και ασφαλέστερη φόρμουλα, διοικητικά, φαίνονταν να είναι η ενσωμάτωση των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης στην ΕΣΣΔ. Αυτό το πιθανώς «ενδεχόμενο σχέδιο οργάνωσης που προβλέπει η Μόσχα για την περιοχή» αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο, η εφαρμογή αυτού του σχεδίου, προβλέπονταν μόνο για ένα μακρινό μέλλον.
Αμφιβάλλουμε, υπογράμμιζαν οι Αμερικανοί διπλωμάτες, ότι το Κρεμλίνο θα εμπιστευόταν ποτέ «ακόμη και τον πιο υποτελή κολλητό» (would ever trust even the most subservient henchman στο κείμενο) να οργανώσει την Ομοσπονδία στο Αιγαίο, που προφανώς είχε σκεφθεί ο Γκεόργκι Ντιμιτρόφ.
Αναμφίβολα, κατά την άποψη των Αμερικανών, είχε γίνει συζήτηση για ομοσπονδία μεταξύ της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του Κρεμλίνου τους τελευταίους μήνες, και τα δοκιμαστικά σχέδια για μια μικρή ή μεγαλύτερη ομοσπονδία μπορεί κάλλιστα να έχουν εκπονηθεί. Είναι δύσκολο να πιστέψουμε, στην πραγματικότητα, ότι ο Ντιμιτρόφ θα είχε κάνει παρατηρήσεις που έκανε, εκτός αν μια τέτοια συζήτηση ήταν στον αέρα και την θεωρούσε αποδεκτή από τη Μόσχα.
Στις 17 Ιανουαρίου 1948, κατά την
επιστροφή του στη Σόφια από το Βουκουρέστι, όπου συμμετείχε στην υπογραφή της
Συνθήκης Φιλίας, Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας μεταξύ Βουλγαρίας και
Ρουμανίας, ο Πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Γκεόργκι Ντιμιτρόφ έκανε μια δήλωση
στον Τύπο, στην οποία υποστήριξε μια πιθανή ομοσπονδία χωρών της Ανατολικής
Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Αλβανίας, της Βουλγαρίας, της Γιουγκοσλαβίας,
της Ρουμανίας, της Ουγγαρίας, της Τσεχοσλοβακίας, της Πολωνίας και πιθανώς της
Ελλάδας.
Η ιδέα της Βαλκανικής Ομοσπονδίας ήταν ένας ακόμα μοχλός πίεσης κατά της Ελλάδας επί πολλά χρόνια. Υπήρξε μοχλός πίεσης κατά της χώρας μας στα χέρια του πανσλαβισμού και της προσπάθεια της Ρωσίας να αποκτήσει διέξοδο στο Αιγαίο.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
ΠΗΓΕΣ
*WIKIPEDIA
*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1948v04/d210)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου