Στη βίλα «Ματζέστικ» στο Παρίσι, συζητήθηκαν λεπτομέρειες για την ελληνική απόβαση στη Σμύρνη

*Τα ελληνικά πολεμικά πλοία, εισέρχονται στο λιμάνι τη Σμύρνης.

 

 

*Οι αθέατες πλευρές 

της σύγχρονης Ιστορίας

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Η απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη το Μάιο του 1919, υπήρξε ένα γεγονός μείζονος ιστορικής σημασίας, άσχετα με τη δυσμενή εξέλιξη του 1922, που σφραγίσθηκε με την ολέθρια για τον Ελληνισμό Μικρασιατική Καταστροφή. Η απόβαση εκείνη ήταν αποτέλεσμα απόφασης του Ανωτάτου Συμβουλίου της Αντάντ.

Τα γεγονότα είχαν αρχίσει να εξελίσσονται από τον Απρίλιο του 1919. Στις συνεδριάσεις του «Συμβουλίου των Τεσσάρων» το οποίο απάρτιζαν ο πρωθυπουργό της Βρετανίας Λόυδ Τζωρτζ, ο πρόεδρος των Η.Π.Α Γούντροου Ουίλσον, ο Γάλλος πρωθυπουργός Ζωρζ Κλεμανσώ και ο Ιταλός πρωθυπουργός Βιττόριο Ορλάντο, η Ιταλία συγκρούσθηκε με τους υπόλοιπους συμμάχους διεκδικώντας κυρίως εδάφη στη Ριέκα αλλά και στη Μικρά Ασία. Με ιταλικές δυνάμεις από την ιταλοκρατούμενη τότε Ρόδο, κατέλαβαν την περιοχή της Αττάλειας. Οι Ιταλοί επέμεναν με ανένδοτο τρόπο, επιδιώκοντας να επιτύχουν στις εδαφικές αξιώσεις τους. Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι τάσσονταν υπέρ της παραχώρησης της Σμύρνης και των Κυδωνιών (Αϊβαλί) με ένα τμήμα της ενδοχώρας τους στην Ελλάδα. Σε κάποια φάση, οι Ιταλοί εγκατέλειψαν τις συνομιλίες. Αυτό οδήγησε τους Γάλλους και τους Άγγλους να καλέσουν το Βενιζέλο και να τον ρωτήσουν αν η Ελλάδα διέθετε τις αναγκαίες δυνάμεις για κατάληψη της Σμύρνης. Ο Βενιζέλος δεν δίστασε και απάντησε αμέσως καταφατικά.

               Ο Λόυδ Τζωρτζ στην συνεδρίαση της 6ης Μαΐου για να αποφύγει την επέκταση του ιταλικού στρατού στη Μικρά Ασία, που απειλούσε να βαδίσει ακόμα και προς την Σμύρνη, ύστερα από προσωπικές συνεννοήσεις με τον Ελευθέριο Βενιζέλο πρότεινε στους συμμάχους, την αποστολή ελληνικού σώματος στρατού για την κατοχή της Σμύρνης και την ειρήνευση στην περιοχή. Ο Βενιζέλος ήταν ανήσυχος. Η ελληνική δύναμη που είχε σταλεί στην Ουκρανία για να ενισχύσει τους Γάλλους να αντιμετωπίσουν τους μπολσεβίκους, έπρεπε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Αυτό όμως σήμαινε ότι προέκυπτε για την Ελλάδα θέμα υποδοχής προσφύγων, που εκπατρίζονταν αναγκαστικά. Η παράταση των εκκρεμοτήτων αναθάρρυνε τα εξτρεμιστικά στοιχεία της Τουρκίας με αποτέλεσμα τον άμεσο κίνδυνο διωγμών του χριστιανικού πληθυσμού με τις αγριότητες που ήδη είχαν γνωρίσει οι Έλληνες τα χρόνια 1914-1919.

               Οι Ιταλοί, που κατάλαβαν το σφάλμα τους επανήλθαν στη Διάσκεψη αλλά ήταν αργά. Γιατί ακόμα και ο Αμερικανός πρόεδρος που αρχικά στήριζε τις Ιταλικές αξιώσεις, τελικά είχε συμφωνήσει για την ελληνική απόβαση στη Σμύρνη.

               Η κατάληψη της Σμύρνης ανατέθηκε στην 1^η Μεραρχία του Α’ Σώματος Στρατού  με διοικητή το συνταγματάρχη Πυροβολικού Νικόλαο Ζαφειρίου. Η διαταγή δόθηκε στις 8 Μαΐου 1919 και η αναχώρηση της Μεραρχίας από το λιμάνι των Ελευθερών της Καβάλας έγινε στις 13 Μαΐου. Τα ελληνικά πλοία άρχισαν να μπαίνουν το λιμάνι της Σμύρνης στις 15 Μαΐου το πρωί…

*Η κεφαλίδα του εγγράφου για τη σύσκεψη στη βίλλα "Ματζέστικ"

Αμερικανικά ιστορικά ντοκουμέντα

 

               Στα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία, έχουν διασωθεί ιστορικά ντοκουμέντα από τις συζητήσεις που έγιναν, ενόψει της ελληνικής απόβασης στη Σμύρνης. Τα αρχεία αυτά μας μεταφέρουν στην ατμόσφαιρα εκείνης  της εποχής.

               Για τη συνεδρίαση της 6ης Μαΐου 1919 βάσει ενός αμερικανικού εγγράφου πληροφορούμαστε ότι μεταξύ άλλων και εκτός του πρωθυπουργού της Ελλάδας Ελευθέριου Βενιζέλου, παρέστησαν ο ναύαρχος Χόουπ, και οι στρατηγοί Μπελίν, Μπλις και σερ Χένρυ Ουίλσον. Με βάση την απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου της Αντάντ, αποφασίσθηκε επιπλέον:

*Να ειδοποιηθεί ο στρατηγός Φρανσαί Ντ’ Εσπεραί.

*Να διαταχθεί μια ελληνική μεραρχία να ετοιμαστεί για να επιβιβαστεί στα πλοία.

*Να διαταχθεί μια δεύτερη Ελληνική μεραρχία να ετοιμαστεί.

*Να συγκεντρωθούν πλοία για τη μεταφορά για την κίνηση μιας μεραρχίας, όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

*Να εξεταστούν ποια βήματα μπορεί να είναι απαραίτητα για την προστασία του ταξιδιού.

*Να ληφθούν μέτρα για τη διατήρηση της απαραίτητης επικοινωνίας Ελλάδας-Σμύρνης.

Διευκρινίσθηκε ότι αυτά τα στρατεύματα που θα σταλούν στη Σμύρνη θα τελούν υπό Ελληνική διοίκηση και σε καμία περίπτωση υπό Διεθνή διοίκηση, παρά μόνο κατά τη θαλάσσια διέλευση.

Εξέφρασαν επίσης την άποψη ότι αν οι Τούρκοι ή οι Ιταλοί ή και οι δύο αντιταχθούν στην απόβαση, οι σύμμαχοι της Αντάντ θα βρεθούν μπροστά σε ένα δύσκολο πρόβλημα και εφιστούσαν την προσοχή σε αυτό το ενδεχόμενο.

Υποθέτουμε, έλεγαν, ότι η ιταλική και η τουρκική κυβέρνηση θα ενημερωθούν καθώς δεν ήταν βέβαιοι οι ίδιοι, εάν μια τέτοια ενέργεια καλύπτεται από τους Όρους ανακωχής. 

*Παρίσι: Όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις μοίραζαν τον κόσμο... Αριστερά οι πρωθυπουργοί 

της Ιταλίας Βιττόριο Ορλάντο, της Βρετανίας Λόυδ Τζωρτζ, της Γαλλίας Ζωρζ Κλεμανσώ

και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον

 

Στη βίλα «Ματζέστικ»

 

Για το θέμα της απόβασης ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, πραγματοποιήθηκε την επομένη 7 Μαΐου νέα σύσκεψη, αλλά αυτή τη φορά στον τόπο διαμονής του Λόυδ Τζωρτζ στη Παρίσι, δηλαδή στη βίλα Ματζέστικ  στον αριθμό  στον αριθμό  23 της Rue Nitot. Ήταν μεσημέρι. Για τη σύσκεψη αυτή κρατήθηκαν σημειώσεις από Αμερικανούς διπλωμάτες.

Με βάση αυτές τις σημειώσεις, παρόντες ήταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον, ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζωρζ Κλεμανσώ, ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Λόυδ Τζωρτζ, ο στρατηγός σερ Χένρυ Ουίλσον, αρχηγός του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου, ο αντιναύαρχος Χόουπ , διευθυντής του Πολεμικού Επιτελείου της Διεύθυνσης Επιχειρήσεων του Ναυαρχείου, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος, ο σερ Μώρις Χάνκεϋ, γραμματέας και ο καθηγητής Π. Μαντού, διερμηνέας.

Οι συμμετέχοντες είχαν μπροστά τους τα συμπεράσματα της διάσκεψης που είχε πραγματοποιηθεί στο ξενοδοχείο «Αστόρια» των Παρισίων, στις 6 Μαΐου 1919. Το θέμα τους ήταν η αποστολή Ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη.

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος

 Ο Βενιζέλος άρχισε τη συζήτηση λέγοντας ότι μια ελληνική μεραρχία θα μπορούσε κάλλιστα να σταλεί από τη Μακεδονία. Ο αρχηγός των συμμαχικών δυνάμεων της Ανατολής στρατηγός Φρανσαί Ντ’ Εσπεραί, είχε ήδη ανακοινώσει ότι η Ελληνική Μεραρχία, δεν απαιτείται πλέον στη Βόρεια Ελλάδα.

ΛΟΫΔ ΤΖΩΡΤΖ: Πόσα στρατεύματα έχει άμεσα διαθέσιμα η Ελλάδα για να τα στείλει στη Σμύρνη;

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Η Ελλάδα διαθέτει δύο Μεραρχίες χωρίς να αποδυναμωθεί η θέση των συμμάχων στη Μακεδονία, αλλά δεν μπορεί να απαγκιστρώσει στρατεύματα διατεθειμένα για τη Θράκη, έως ότου επιστρέψουν ελληνικά στρατεύματα που έχουν σταλεί στη Ρωσία.

ΛΟΫΔ ΤΖΩΡΤΖ: Πόσο σύντομα θα μπορούσαν να μεταφερθούν δύο μεραρχίες στη Σμύρνη;

*Ο ναύαρχος Χόουπ

Ο ναύαρχος Χόουπ στο σημείο αυτό είπε, ότι είχε διαταχθεί η μεταφορά μιας μεραρχίας το συντομότερο δυνατό από τη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα στη Σμύρνη. Προς το παρόν, ωστόσο, τα πλοία ήταν πολύ διασκορπισμένα και δεν μπορούσε να πει ποια πλοία θα μπορούσαν να διατεθούν στην Ανατολική Μεσόγειο ή πόσο σύντομα. Μόλις συγκεντρωθούν τα πλοία, θα χρειαζόταν μόνο μια μέρα για να μεταφέρουν τα στρατεύματα από τη Θεσσαλονίκη στη Σμύρνη. Απαντώντας σε ερώτηση του Πρόεδρου των ΗΠΑ Ουίλσον, είπε ότι δεν είχε κανένα τρόπο να μαντέψει πόσο χρόνο θα χρειαζόταν για τη συγκέντρωση των πλοίων. Απαντώντας κατόπιν στον πρωθυπουργό Λόυδ Τζορτζ, είπε ότι θα επέστρεφε στο Λονδίνο την επομένη και σε μια ή δύο μέρες θα μπορούσε να τον ενημερώσει για την ακριβή θέση των πλοίων.

Ο Πρόεδρος Ουίλσον πρότεινε στο μεταξύ να ετοιμαστούν τα στρατιωτικά τμήματα.

Ο Βενιζέλος είπε ότι μια μεραρχία ήταν ήδη έτοιμη και προτάθηκε η επιβίβασή της στο λιμάνι των Ελευθερών.

Ο ναύαρχος Χόουπ διευκρίνισε, ότι κατανοούσε πως δεν υπήρχε βαρύ πυροβολικό σε αυτή τη μεραρχία, παρά μόνο ορεινό πυροβολικό. Σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να επιβιβαστεί η μεραρχία στον κόλπο της Καβάλας, αλλά το βαρύ πυροβολικό μπορούσε να επιβιβαστεί μόνο από τη Θεσσαλονίκη.

*Ο στρατηγός σερ Χένρυ Ουίλσον

Ο στρατηγός Ουίλσον, απαντώντας στον Λόυδ Τζωρτζ, είπε ότι, μεταξύ Θεσσαλονίκης και Δαρδανελίων, οι Τούρκοι είχαν μόνο τρεις μεραρχίες. Κατά τη διάρκεια του πολέμου-εξήγησε- η ισχύς κάθε τουρκικής μεραρχίας είχε υπολογιστεί σε περίπου 6.000 άνδρες, αλλά προς το τέλος του πολέμου είχαν σχεδόν μηδενιστεί. Φυσικά, όμως, θα μπορούσε να συμπληρωθεί.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ:  Μια Ελληνική Μεραρχία αποτελούνταν από 9.000 τουφέκια και άλλα 16.000 όπλων όλων των βαθμών. Καταλαβαίνω ότι πολλές από τις Τουρκικές Μεραρχίες είχαν συρρικνωθεί σε μέγεθος συντάγματος.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΟΥΙΛΣΟΝ: Πιθανότατα δεν υπάρχει τρομερή τουρκική δύναμη στην περιοχή αυτή.

ΛΟΫΔ ΤΖΩΡΤΖ: Τα βρετανικά πλοία στη Σμύρνη, θα μπορούσαν να μας παρέχουν κάποιες πληροφορίες.

ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΧΟΟΥΠ: Αμφιβάλλω αν διαθέτουν εγκαταστάσεις για να παίρνουν πληροφορίες σχετικά με τις στρατιωτικές δυνάμεις.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΟΥΙΛΣΟΝ: Οι πληροφορίες μου, προέρχονται όλες από την Κωνσταντινούπολη.

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΟΥΙΛΣΟΝ: Υποθέτω πως η ανακωχή έδωσε στους Συμμάχους το δικαίωμα να στείλουν στρατεύματα.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Περισσότεροι από 30.000 Έλληνες πολίτες στην πόλη της Σμύρνης κινδυνεύουν από τους Τούρκους.

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΟΥΙΛΣΟΝ: Αυτό παρέχει έναν πολύ ισχυρό λόγο για την προστασία τους.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΟΥΙΛΣΟΝ: Είναι αλήθεια πως οι Σύμμαχοι έχουν τη δύναμη να αποβιβάσουν στρατεύματα, αλλά και οι Ιταλοί έχουν επίσης το δικαίωμα αυτό.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Οι Ιταλοί έχουν ήδη αποβιβαστεί στην Αττάλεια χωρίς να συμβουλευτούν τους Συμμάχους.

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΟΥΙΛΣΟΝ: Αν υπάρχουν ελληνικά στρατεύματα, οι Ιταλοί δύσκολα θα μπορούσαν να αποβιβάσουν άλλα στρατεύματα εκτός και αν σκοπεύουν να τα σπάσουν με τους Συμμάχους.

Ο στρατηγός Ουίλσον έθεσε το ζήτημα της διοίκησης των στρατευμάτων. Είχε αντιληφθεί  ότι οι ελληνικές μεραρχίες επρόκειτο να αποσπασθούν από τη διοίκηση του αρχιστράτηγου Φρανσαί Ντ’ Εσπεραί χωρίς μάλιστα να τεθούν υπό τη διοίκηση του στρατηγού Μιλν ή οποιουδήποτε άλλου συμμαχικού διοικητή. Θα αποτελούσαν δηλαδή συμμαχική δύναμη υπό ελληνική διοίκηση.

Ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζωρζ Κλεμανσώ , ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ουίλσον και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Λόυδ Τζωρτζ, συμφώνησαν σε αυτό.

Ο Πρόεδρος Ουίλσον έθεσε το ερώτημα εάν η τουρκική κυβέρνηση θα έπρεπε να προειδοποιηθεί για την πρόθεση των συμμάχων να αποβιβάσουν στρατεύματα.

Ο Βενιζέλος θεώρησε ότι έπρεπε, αλλά μόνο λίγο πριν γίνει η απόβαση. Ο ίδιος γνώριζε καλά τους Τούρκους- όπως είπε- και νόμιζε ότι αν δεν λάμβαναν καμία προειδοποίηση, παρά μόνο λίγο πριν το συμβάν, δεν θα προέβαλαν αντίσταση. Ωστόσο, υπήρχαν κάποιοι κίνδυνοι, αν και όλες οι εγκαταστάσεις για απόβαση, ήταν διαθέσιμες.

Ο Λόυδ Τζωρτζ ρώτησε αν δεν υπάρχει κίνδυνος ο διοικητής της Σμύρνης να πλήξει τα ελληνικά πλοία όταν αρχίσει η απόβαση.

Ο Βενιζέλος απάντησε ότι ο κίνδυνος θα ήταν να πυροβολήσουν από τα οχυρά των ακτών όταν τα πλοία θα έμπαιναν στον κόλπο της Σμύρνης.

Ο Πρόεδρος Ουίλσον θεώρησε ότι δεν θα πυροβολούσαν τα μέσα μεταφοράς.

Ο Βενιζέλος συμφώνησε ότι μάλλον δεν θα πυροβολούσαν, αν τα μεταγωγικά ήταν σε κομβόι.

Ο Κλεμανσώ πρότεινε ότι θα ήταν ασφαλέστερο να προειδοποιηθούν οι Τούρκοι.

*Τα ελληνικά στρατεύματα στους δρόμους της Σμύρνης

Ο Πρόεδρος Ουίλσον συμφώνησε ότι αυτή θα ήταν αναμφίβολα η σωστή διαδικασία. Αν όμως οι Τούρκοι είχαν προειδοποιηθεί πολύ νωρίτερα, θα έκαναν προετοιμασίες. Πρότεινε να μην γίνει καμία επικοινωνία με τους Τούρκους μέχρι να επιβιβαστούν τα στρατεύματα στα πλοία.

ΛΟΥΔ ΤΖΩΡΤΖ: Κύριε Βενιζέλε, έχετε προειδοποιήσει τους Έλληνες να αποσιωπήσουν το θέμα.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Έχω λάβει όλα τα δυνατά μέτρα για το ζήτημα αυτό. Όλα τα διαθέσιμα ελληνικά πλοία συγκεντρώνονταν, αλλά είναι ως επί το πλείστον πολύ μικρά. Θα είναι απαραίτητο να συνωστιστούν στα πλοία πολύ, αλλά οι Έλληνες στρατιώτες δεν θα έχουν αντίρρηση. Τα πλοία πρέπει να αποσταλούν το συντομότερο δυνατό.

Ο Λόυδ Τζωρτζ, συνοψίζοντας τα συμπεράσματα της συνάντησης, είπε ότι:

*Πρώτον: Ο ναύαρχος Χόουπ θα μεταβεί στην Αγγλία για να εξακριβώσει όλες τις λεπτομέρειες σχετικά με τον αριθμό των διαθέσιμων πλοίων για τη μεταφορά και τον απαιτούμενο χρόνο. Θα εκδώσει διαταγές για τη συγκέντρωση αυτών των πλοίων στη Θεσσαλονίκη και θα με ενημερώσει το συντομότερο δυνατό για τα αποτελέσματα της αποστολής του.

*Δεύτερον: Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας πρόκειται να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερα ελληνικά μεταφορικά μέσα στην Καβάλα και θα φροντίσει ώστε τα στρατεύματα να είναι έτοιμα για επιβίβαση.

Ο Βενιζέλος συμπλήρωσε ότι για αρχή, αρκούσε μια μεραρχία.

Ο Κλεμανσώ, απαντώντας στον Λόυδ Τζωρτζ, είπε ότι ο στρατηγός Φρανσαί Ντ’ Εσπεραί, γνώριζε ήδη για την αποστολή αυτή. Ρώτησε όμως αν έπρεπε να ειπωθεί κάτι στους Ιταλούς.

Ο σερ Μώρις Χάνκεϋ υπενθύμισε στον Λόυδ Τζωρτζ ότι ο ναύαρχος Κάλθορπ, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα Γενικός Διοικητής του Βρετανικού Ναυτικού στη Μεσόγειο και διπλωματικός αντιπρόσωπος στην Κωνσταντινούπολη, είχε επανειλημμένα επιμείνει στη σημασία της ενημέρωσής του, κάθε φορά που τυχόν αποφασίζονταν αναδιάταξη των στρατευμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Είχε παραπονεθεί, για παράδειγμα, ότι δεν ενημερώθηκε όταν ένα ιταλικό τάγμα στάλθηκε στο Ικόνιο. Ο λόγος για αυτό, ήταν ότι ήθελε μα γνωρίζει για να μπορεί να κάνει τέτοιες διαθέσεις δυνάμεων, που θα ήταν απαραίτητες για να προστατευτούν οι σύμμαχοι από την αντίδραση των κινηματιών σε διάφορα μέρη της Τουρκίας.

Ο Λόυδ Τζωρτζ επισήμανε, ότι όσο λιγότεροι άνθρωποι ενημερωθούν, τόσο καλύτερα.

Ο ναύαρχος Χόουπ είπε ότι πρέπει να το πουν στον ναύαρχο Κάλθορπ, καθώς ήταν Αρχιστράτηγος του Στόλου της Μεσογείου. Πρότεινε να γίνει αυτό, από τον Υπουργό Εξωτερικών.

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ουίλσον πρότεινε ότι ο ναύαρχος Κάλθορπ θα πρέπει να προειδοποιηθεί σχετικά με τη μεγάλη σημασία της μυστικότητας.

Ο Βενιζέλος είπε ότι θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να κρατηθεί μυστικό το θέμα καθώς σύντομα θα γίνει γνωστή η συγκέντρωση των πλοίων.

Στο σημείο αυτό διακόπηκε η συνεδρίαση στη βίλα Ματζέστικ.

Άρχιζε η μεγάλη περιπέτεια του Ελληνισμού…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

ΠΗΓΕΣ

*Σπ. Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος 1828-1964», Εκδόσεις Πάπυρος

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ (https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1919Parisv05/d49)

 *Wikipaedia