Λεηλασίες αρχαιοτήτων στη Θράκη κατά την Κατοχή

*Στο φάκελο αυτόν υπάρχουν οι αναφορές για καταστροφές και κλοπές αρχαιοτήτων 

 

 

*Αναφορές στο Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που τον προκάλεσαν οι Γερμανοί Ναζιστές, προκάλεσε ποταμούς αιμάτων, σε χώρες και λαούς. Προκάλεσε ολοκαυτώματα. Προκάλεσε υλικές καταστροφές σε πόλεις και υποδομές κάθε είδους. Υπήρξε όμως και αιτία καταστροφής μνημείων του πολιτισμού και κλοπών από μουσεία των κατεχομένων χωρών. Κάτι που προκάλεσαν και οι άλλοι κατακτητές, οι φασίστες της Ιταλίας και οι ρεβανσιστές της Βουλγαρίας.

               Όταν τελείωσε ο ολέθριος εκείνος πόλεμος από την πλευρά των συμμάχων έγιναν προσπάθειες για να επαναπατρισθούν πολλοί αρχαιολογικοί θησαυροί στις χώρες προέλευσής τους. Σε πολλές περιπτώσεις η προσπάθεια των συμμάχων είχε επιτυχία. Δεν υπήρξε όμως απόλυτη επιτυχία στην προσπάθεια αυτή.

               Είναι γνωστό, ότι οι αρχαιολογικές υπηρεσίες της Ελλάδας (που υπήρξε θύμα μεγάλων κλοπών αρχαιοτήτων, από τους τρεις κατακτητές της) κατάρτισαν μετά την απελευθέρωση, κατάλογο με τις ζημιές και τις κλοπές που υπέστησαν οι αρχαιότητές της από τις τρεις δυνάμεις κατοχής. Το 1948 ο καθηγητής Σπύρος Μαρινάτος ανέλαβε την ειδική αποστολή να ταξιδέψει στην Ευρώπη για να εντοπίσει τις κλεμμένες αρχαιότητες και να τις επιστρέψει στην Ελλάδα, πράγμα που σε μεγάλο βαθμό το εκτέλεσε με επιτυχία.

*Η σφραγίδα του Γραφείου Πολέμου των ΗΠΑ

Επίσης γνωρίζουμε σήμερα για τις κλοπές και καταστροφές σε αρχαία αντικείμενα κατά τη διάρκεια της Κατοχής από την μνημειώδη εργασία «Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατών κατοχής». Πρόκειται για ένα τόμο 165 σελίδων που συντάχθηκε το 1946,  και περιλαμβάνει περιστατικά κλοπών, παράνομων ανασκαφών και ζημιών σε ολόκληρη την Ελλάδα και από τις τρεις δυνάμεις κατοχής, γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής. 

Η εργασία αυτή έγινε με εντολή του υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων από τους μεγαλύτερους αρχαιολόγους της εποχής. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στη χώρα μας είχε αρχίσει ο τραγικός εμφύλιος πόλεμος, με αποτέλεσμα για αρκετές πόλεις να μην υπάρχουν καταγραφές γιατί δεν υπήρχε αρχαιολογικό προσωπικό. Πάντως η λίστα αυτή επικαιροποιήθηκε τα τελευταία χρόνια από τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού, γιατί ακόμα και σήμερα εξακολουθούμε να απαιτούμε επιστροφή κλεμμένων αρχαιοτήτων!!!

*Πληροφορίες για Θράκη και Ανατολική Μακεδονία

 

Τα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία για τη Θράκη

 

             Το Γραφείο Πολέμου (War Office) που είχαν συστήσει οι Αμερικανοί συνέταξε εκθέσεις για τις κλοπές πολιτιστικών αγαθών κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμερα, στο Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ, έχουν διασωθεί αρκετά τέτοια έγγραφα, που αφορούν διάφορες χώρες της Ευρώπης. 

            Ένα αυτά τα έγγραφα, που συντάχθηκε τον Ιούνιος 1945, έχει τίτλο «Περιλήψεις Γραφείου Πολέμου: Ελλάδα, Ολλανδία, Ενετικές Περιφέρειες, Βέλγιο και Λουξεμβούργο, 1943-1946»». Πρόκειται για εργασία 192 σελίδων.Τα περιστατικά που περιλαμβάνει, αναφέρονται σε καταστροφές ή σε λεηλασίες που έγινα κυρίως στην Αθήνα, σε τοποθεσίες της Κρήτης, στην Αμφίπολη, στις Πλαταιές, στην περιοχή της Αγίας Λαύρας, στα Καλάβρυτα, στο Όσιο Μελέτιο του Κιθαιρώνα, στα Μετέωρα, στην Ελευσίνα, στα Αιγόσθενα, στην Κερατέα, στην Καβάλα κ.λπ. 

            Στην εργασία αυτή γίνεται αναφορά στην δράση των Βουλγάρων αλλά όχι πλήρης. Φαίνεται ότι όταν συντάχθηκε το συγκεκριμένο έγγραφο, οι Αμερικανοί δεν είχαν καλές πληροφορίες για όσα συνέβησαν στη Δυτική Θράκη. Στη τμήμα του εγγράφου αυτού με τις 192 σελίδες, το οποίο αναφέρεται στην Ελλάδα τονίζεται μεταξύ άλλων ότι:

             «Ευτυχώς, τα κλασικά μνημεία και οι τοποθεσίες της Αττικής δεν υπέφεραν σε μεγάλο βαθμό κατά την τετραετία της κατοχής του Άξονα, ενώ με εξαίρεση κάποιες απρόβλεπτες ζημιές που έγιναν από Γερμανούς και Ιταλούς σε λίγες τοποθεσίες, οι προϊστορικοί χώροι και τα μνημεία σε άλλα μέρη της Ελλάδας- σε αντίθεση με τα βυζαντινά- επιβιώνουν επίσης από τη δοκιμασία, συγκριτικά αλώβητοι». 

            Και εδώ φαίνεται ξεκάθαρα η έλλειψη πληροφοριών που είχαν οι Αμερικανοί στους πρώτους μήνες της απελευθέρωσης. 

               Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μουσεία στην ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ και στη ΘΡΑΚΗ- συνεχίζεται στο έγγραφο αυτό- ήταν ωστόσο λιγότερο τυχεροί και υπέφεραν πολύ σημαντικά, ως αποτέλεσμα της βουλγαρικής κατοχής αυτών των εδαφών, παρά το γεγονός ότι η γερμανική «Referat fur Kumstaechitz» επενέβη περισσότερες από μία φορές όταν χρειάσθηκε. 

*Τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ για την Κομοτηνή

Για την Κομοτηνή και τη Σαμοθράκη

 

 

            Ειδική αναφορά υπάρχει στο έγγραφο αυτό των Εθνικών Αρχείων των ΗΠΑ για την αρχαιολογική συλλογή της Κομοτηνής. Συγκριμένα αναφέρεται:           

            Ότι όλη η αρχαιοελληνική συλλογή στεγαζόταν στο Γυμνάσιο, εκτός από ένα γλυπτό που βρίσκονταν στο Εθνικό Μουσείο Αθηνών, και διαπιστώθηκε ότι είχε αφαιρεθεί από τους Βούλγαρους. Οι Γερμανοί διαπιστώθηκε επίσης ότι είχαν αφαιρέσει αρχαιότητες από τη συλλογή και πολλά από τα εκθέματα είχαν εκτεθεί σε αγορές. Ευτυχώς η Υπηρεσία Αρχαιοτήτων διέθετε μια λεπτομερή λίστα και φωτογραφίες αυτών των αντικειμένων, και οι Αμερικανοί έλπιζαν ότι μπορούν τελικά να αναζητηθούν και να αναγνωριστούν στα βουλγαρικά μουσεία.

             Στο ίδιο αμερικανικό έγγραφο γίνεται αναφορά και στη Σαμοθράκη.

*Τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ για τη Σαμοθράκη

            Οι Βούλγαροι- γράφει- έσπασαν πολλά μεγάλα κομμάτια αρχιτεκτονικών μελών του Αρσινοείου στις ανασκαφές και τα έφεραν στην πόλη για να τα χρησιμοποιήσουν στην κατασκευή ενός λουτρού. Σε πολλά από αυτά είχαν χαράξει βαθιά τα ονόματά τους με τεράστια γράμματα. Σημαντικά αντικείμενα από την αρχαιολογική συλλογή, τα οποία είχαν στεγαστεί προσωρινά σε κατοικία ιδιώτη, δεν φαίνεται να έχουν αφαιρεθεί. Οι Βούλγαροι είχαν, ωστόσο, διασκορπίσει όστρακα και άλλα ευρήματα, τα οποία οι ανασκαφείς είχαν φυλάξει σε δοχεία βενζίνης. Γλυπτά αντικείμενα, επιγραφές και νομίσματα που είχαν κρυφτεί έξω από το μουσείο, είχαν πλέον αντικατασταθεί στη συλλογή του μουσείου από τους φύλακες.

               Υπενθυμίζεται ότι τα έγγραφο αυτό όταν συντάχθηκε, είχε πολλές ελλείψεις, γιατί οι συντάκτες τους δεν είχαν την απαιτούμενη πληροφόρηση. Ωστόσο δίνει κατά ένα μέτρο τις λεηλασίες των αρχαιολογικών θησαυρών, που έγιναν από τη Θράκη, αλλά και από όλη την Ελλάδα, από τρείς αδίστακτους κατακτητές.  

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

ΠΗΓΗ

*Εθνικά Αρχεία ΗΠΑ- File Unit War Office Summaries: Greece, Holland, Venetian Regions, Belgium, And Luxembourg, 1943-1946