Το έπος των γενναίων ναυτών του «Αδρία»

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

https://www.kathimerini.gr/culture/562190962/to-epos-ton-gennaion-nayton-toy-adria/

*Ο κυβερνήτης του πλοίου «Αδρίας», Ιωάννης Τούμπας, φωτογραφημένος την άνοιξη του 1943 στην Αλγερία. Γεννημένος το 1901 στη Μύκονο, ανήκε σε οικογένεια που είχε δώσει πολλά μέλη της στις ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις. Φωτ. Imperial War Museum, Λονδίνο

 

 

 

 

                 * Φως στην ιστορία του αντιτορπιλικού

 

Γράφει ο κ. Δημήτρης Καραΐσκος

 

 

Είναι µια ιστορία θαλασσινή κι όμως ξεκινάει στη στεριά. Στο κέντρο της Δράμας στέκεται επιβλητικά ένα παλιό αρχοντικό που οι κάτοικοι της πόλης αποκαλούν «Μαρμάρινο Σπίτι». Χτίστηκε το 1875, σύμβολο τοπικής αστικής άνθησης, από τον καπνέμπορο Ιωάννη Αναστασιάδη.

Σχεδόν ενάμιση αιώνα μετά, ένας άλλος επιφανής Δραμινός, ιδρυτής της ΑΜΚΕ «Κύκλωψ», ο ναυπηγός Άρης Θεοδωρίδης, αποφάσισε να το σώσει από τις φθορές του χρόνου και να το μετατρέψει σε Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών, που ετοιμάζεται αυτόν τον καιρό. Προτού ανοίξει, η τύχη το ευλόγησε. Περνώντας μπροστά του, η Φανή-Ζιώγα Ασλάνη, γέννημα θρέμμα της πόλης, ρώτησε τι θα απογίνει το κτίριο και μαθαίνοντας τον νέο του ρόλο, προσφέρθηκε να δωρίσει στη συλλογή μια παλιά φωτογραφική μηχανή που ανήκε στον πεθερό της Πέτρο Ασλάνη.

Τη μηχανή συνόδευαν και μερικά αρνητικά με συνταρακτικές εικόνες που αφορούν ένα από τα θρυλικά πολεμικά μας πλοία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το αντιτορπιλικό «Αδρίας», όπου υπηρέτησε ο Ασλάνης. Αυτό το πολύτιμο υλικό έγινε η αφορμή για τη γέννηση ενός βιβλίου. Μιας βιογραφίας του πλοίου με τίτλο «Αδρίας –  Ήταν όλοι τους Ήρωες» από τις εκδόσεις της ΑΜΚΕ Κύκλωψ, που υπογράφει η Μαργαρίτα Πουρνάρα. Είναι η πρώτη φορά που γίνεται εις βάθος δημοσιογραφική και ιστορική έρευνα σε ελληνικά και ξένα αρχεία και σε πρωτογενείς πηγές για να ιχνηλατηθεί ο σύντομος αλλά σπουδαίος βίος αυτού του καραβιού, από την πρώτη του ημέρα μέχρι που μετατράπηκε σε παλιοσίδερα το 1945. Το βιβλίο μάς ταξιδεύει στο φλεγόμενο Αιγαίο του 1943 και η εποποιία αναπτύσσεται σε 200 σελίδες με τις εικόνες του Πέτρου Ασλάνη (του μόνου από το πλήρωμα που είχε φωτογραφική μηχανή) αλλά και φωτογραφίες από άλλες πηγές, κάποιες εκ των οποίων ήταν έως σήμερα άγνωστες. 

*O «Αδρίας» λάμπει κάτω από το χλωμό φως στο ναυπηγείο του Νιούκαστλ, όπου κατασκευάστηκε. [Imperial War Museum, Λονδίνο]

 

To χρονικό

 

Πιάνουμε το νήμα του χρόνου στα ιστορικά ναυπηγεία στις εκβολές του ποταμού Τάιν του Νιούκαστλ, στις δεξαμενές της κατασκευάστριας εταιρείας του καραβιού, Swan Hunter & Wigham Richardson Ltd. Εκεί, στις 20 Ιουλίου του 1942, υψώθηκε η ελληνική σημαία στον «Αδρία», που μας παραχώρησαν οι Βρετανοί ώστε να ενισχύσουν τον ξενιτεμένο μας στόλο που συνέχισε τον αγώνα αφότου η Ελλάδα έπεσε στα χέρια των ναζί τον Ιούνιο του 1941. Τότε, τα εμπορικά καράβια, τα υποβρύχια και τα πολεμικά μας πλοία ήταν το μόνο ελεύθερο ελληνικό έδαφος, μια τόση δα «πατρίδα» από πλώρη έως πρύμνη. Ναύτες, αξιωματικοί και κυβερνήτες είχαν απόλυτη επίγνωση πως έπρεπε να παλέψουν για να βγουν οι υπόλοιποι Έλληνες από τη σκλαβιά.

Ο επιβλητικός, παράτολμος Ιωάννης Τούμπας, ο κυβερνήτης του «Αδρία», στάθηκε μπροστά στο πλήρωμά του και έβγαλε έναν συγκλονιστικό λόγο: «Αυτή τη στιγμή οι μανάδες σας, τα αδέλφια σας και τα παιδιά σας είναι δούλοι. Πεινάνε. Είναι στο έλεος του κατακτητού. Από εσάς εξαρτάται. Εχετε ιερή υποχρέωση να βοηθήσετε για την ελευθερία τους». Η συναίσθηση αυτής της ευθύνης ήταν βαρύτιμο φορτίο που οι ναύτες κράτησαν στις πλάτες τους. Με το νεότευκτο καράβι συμμετείχαν σε νηοπομπές στον Ατλαντικό όπου αποπειράθηκαν να βυθίσουν εχθρικά υποβρύχια και πήραν μέρος στην παράδοση του ιταλικού πολεμικού στόλου στη Μάλτα τον Σεπτέμβριο του 1943. Όμως η κορύφωση του θάρρους τους ήρθε ένα μήνα αργότερα, σε μια ριψοκίνδυνη αποστολή για την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων από τους Γερμανούς. Η επιχείρηση κατέληξε σε τραγική ήττα των Βρετανών και των συμμάχων τους, στη Μάχη της Λέρου.

Στις 6 Δεκεμβρίου του 1943 κατέπλευσε στην Αλεξάνδρεια. Τα συμμαχικά πληρώματα ζητωκραύγαζαν, τα ξένα καράβια είχαν υψώσει ελληνική σημαία. Οι Αιγύπτιοι νόμιζαν ότι οι Γερμανοί ηττήθηκαν!

Το αντιτορπιλικό, τη νύχτα της 22ας Οκτωβρίου, προσέκρουσε έξω από την Κάλυμνο σε γερμανική νάρκη που απέκοψε ολόκληρη την πλώρη του. Έχασε 30 μέτρα (από τα συνολικά 85 του μήκους του) και όμως συνέχισε να πλέει, αφού δεν είχε αγγιχτεί το λεβητοστάσιό του. Μια άλλη νάρκη βύθισε εντός λίγων λεπτών το αδελφό αγγλικό αντιτορπιλικό «Hurworth» που έπλεε δίπλα του. Οι γεμάτες ναυτοσύνη και αυταπάρνηση αποφάσεις του πείσμονος κυβερνήτη και ο ηρωισμός του πληρώματος έσωσαν το καράβι από βέβαιο αφανισμό. Κατάφεραν να ταξιδέψουν στα τυφλά μέχρι την ουδέτερη Τουρκία, δίχως όργανα ναυσιπλοΐας, για 16 μίλια. Το βιβλίο περιγράφει στιγμή προς στιγμή τι συνέβη μετά το ατύχημα και μετατρέπεται σε ζωντανό θέαμα όπου οι χαρακτήρες παίρνουν σάρκα και οστά και τα τραγικά τους διλήμματα γίνονται δικά μας. Μυρίζουμε τη θάλασσα που καίγεται από τα πετρέλαια, τις καυτές λαμαρίνες, το αίμα, τα διαμελισμένα σώματα.

*Το βιβλίο της Μαργαρίτας Πουρνάρα

Στον όρμο του Γκιουμουσλούκ, όπου έγινε προσαιγιάλωση μιας και δεν υπήρχε πλώρη, οι Έλληνες έκαναν απολογισμό και ταφή των νεκρών. Τα φωτογραφικά ντοκουμέντα του Ασλάνη από εκείνες τις ώρες είναι ανατριχιαστικά. Με το πρώτο φως ο ναύτης φωτογραφίζει το κουφάρι του πλοίου και τα πτώματα των συμπολεμιστών του. Το κομμένο αντιτορπιλικό παρέμεινε 40 μέρες στην Τουρκία για επισκευές, και τότε ο κυβερνήτης, με τη βοήθεια των Βρετανών, συνέλαβε σχέδιο επιστροφής στην Αλεξάνδρεια. Χάρις στον Α΄ Μηχανικό Κωνσταντίνο Αράπη που είχε γνώσεις ναυπηγικής, σχεδιάστηκε τσιμεντένιος τοίχος για να στεγανοποιήσει το πλοίο. Ακούγεται απίστευτο, αλλά ο πληγωμένος «Αδρίας» –που έμοιαζε με ένα μάτσο παλιοσίδερα– διέσχισε 730 επικίνδυνα ναυτικά μίλια κάτω από τη μύτη των Γερμανών, που είχαν πια κυριαρχήσει στο Αιγαίο.

Στις 6 Δεκεμβρίου του 1943 κατέπλευσε θριαμβευτικά στην Αλεξάνδρεια. Η υποδοχή που συνάντησε ήταν μυθιστορηματική. Τα συμμαχικά πληρώματα ζητωκραύγαζαν, τα εμπορικά χτυπούσαν τις κόρνες τους ενώ ξένα καράβια είχαν υψώσει την ελληνική σημαία. Οι Αιγύπτιοι νόμιζαν ότι οι Γερμανοί ηττήθηκαν!

*Ο ηρωικός ιατρός χειρουργός του αντιτορπιλικού «Αδρίας» Ανδρέας Καποδίστριας, αριστερά, ποζάρει με τον συνάδελφό του Ε. Γουργουρή. [Αρχείο Κώστα Θωκταρίδη]

 

Τα ενθύμια

 

Σήμερα, το μόνα ενθύμια που μας έχουν μείνει από τον «Αδρία» βρίσκονται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος: ανάμεσά τους η επίσημη σημαία του, το έμβλημά του, το ξύλινο πηδάλιο. Με την κυκλοφορία αυτής της έκδοσης έχουμε πια συγκινητικό ενθύμιο και για τους ήρωές του, που έλαμψαν μαζί με τον Τούμπα αλλά δεν πήραν ποτέ την αναγνώριση που τους άξιζε: τον Α΄ Μηχανικό, τον ιατρό Ανδρέα Καποδίστρια, τους αξιωματικούς, το πλήρωμα. Ένας φόρος τιμής που καθυστέρησε 80 ολόκληρα χρόνια. Γιατί ήταν όλοι τους ήρωες.

*Ο Πέτρος Ασλάνης στο «Αβέρωφ», όπου υπηρετούσε πριν από το «Αδρίας». [Οικογενειακό Αρχείο Ασλάνη]

*Ο Ιωάννης Τούμπας βγάζει λόγο στους άνδρες του κατά την παραλαβή του πλοίου, λέγοντάς τους ότι αυτοί θα γράψουν την ιστορία του. [Imperial War Museum, Λονδίνο]

*Η παραλαβή του αντιτορπιλικού «Αδρίας», στις 20 Ιουλίου 1942 στο Γουόλσεντ ον Τάιν. Χοροστατεί ο αρχιμανδρίτης Βίρβος, ενώ το BBC καλύπτει την τελετή. Τη σημαία ύψωσε ο δίοπος Δημήτρης Μαλτέζος. [Imperial War Museum, Λονδίνο]