Σωζοπολίτες: «Παρακαλούμεν όπως μη αφεθή η Σωζόπολις εις τους Βουλγάρους»- Το ιστορικό υπόμνημα, του 1919

*Η Συνδιάσκεψη της Ειρήνης το 1919, στο Παρίσι

*Ενίσχυση και από 

τους Αδριανουπολίτες

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Το 1919, όταν στο Παρίσι συνεδρίαζαν οι νικήτριες δυνάμεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, για να αποφασίσουν για την νέα αρχιτεκτονική της μεταπολεμικής ειρήνης με τα σύνορα και τις νέες προοπτικές, αναζωπυρώθηκαν οι προσδοκίες των αλύτρωτων Ελλήνων για ελευθερία.

               Από το τέλος του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, όταν με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1912 αποφασίσθηκε η διανομή εδαφών της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι ελπίδες των αλύτρωτων που ζούσαν στη Βουλγαρία, φάνηκαν να παίρνουν σάρκα και οστά με την εισαγωγή της έννοιας της γραμμής Αίνου- Μηδείας.

Σύμφωνα με τις αποφάσεις του Λονδίνου ο σουλτάνος ανάμεσα στα άλλα, παραχωρούσε όλα τα εδάφη δυτικά της γραμμής Αίνου-Μηδείας, με εξαίρεση το έδαφος της Αλβανίας και εξουσιοδοτούσε τις Μεγάλες Δυνάμεις να προχωρήσουν στον καθορισμό των συνόρων μεταξύ των βαλκανικών κρατών. Το μεγαλύτερο «αγκάθι» της συνθήκης, ήταν ότι δεν προσδιόριζε τα νέα σύνορα των βαλκανικών κρατών με αποτέλεσμα να εμφανιστούν διενέξεις μεταξύ των νικητών. Η αξίωση μάλιστα των Βουλγάρων να καταλάβουν τη Θράκη, την Ανατολική Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη και το Μοναστήρι, οδήγησε την Ελλάδα και τη Σερβία να συνάψουν αμυντική συμφωνία εναντίον της Βουλγαρίας και της Τουρκίας και να ακολουθήσει ο Β’  Παγκόσμιος Πόλεμος.

Τα όνειρα αυτά κατέρρευσαν την επόμενη χρονιά με την συνθήκη του Βουκουρεστίου, που παραχωρούσε τη Δυτική Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία. Ωστόσο η έννοια της γραμμής Αίνου-Μηδείας διατηρούσε τις ελπίδες των αλύτρωτων των Δυτικών παραλίων του Ευξείνου Πόντου. Η Μήδεια ήταν κοντά τους…

*Η γραμμή Αίνου- Μηδείας

Το ιστορικό περιβάλλον

 

               Ας δούμε όμως το ιστορικό περιβάλλον, που διαμόρφωσε τις καταστάσεις που ζούσαν οι Έλληνες της Βουλγαρίας.

Κρίσιμα ήταν τα χρόνια του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1878. Ο ρωσικός στρατός περνώντας με σκληρές μάχες από τις διαβάσεις του ορεινού όγκου του Αίμου (Σίπκα, Πλεύνα), ξεχύθηκε στις πεδιάδες της Ανατολικής Ρωμυλίας, νικώντας σε όλες τις μάχες τους Τούρκους. Απελευθερώθηκαν βέβαια τα Ανατολικά Βαλκάνια μετά σχεδόν έξι αιώνες Οθωμανικού ζυγού. Στο προάστιο της Κωνσταντινούπολης, τον Άγιο Στέφανο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραψε ταπεινωτική συνθήκη συνθηκολόγησης, με πρωταγωνιστή τον Ρώσο πρεσβευτή Ιγνάτιεφ, τον «πατέρα» τη θεωρίας του Πανσλαβισμού. Η Ρωσία αντιμετώπισε αμέσως την αντιπαλότητα των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων αλλά και τις διαμαρτυρίες των λαών περιοχής, για τις πολιτικές επιλογές της στο πλαίσιο του διακηρυγμένου Πανσλαβισμού.  

Έτσι μέσα σε λίγους μήνες η Ευρώπη  οδηγήθηκε στο Συνέδριο του Βερολίνου που ανέτρεψε τη δημιουργία της λεγόμενης Μεγάλης Βουλγαρίας, αλλά επέτρεψε τη δημιουργία ενός μικρού Βουλγαρικού πριγκιπάτου από τη μια πλευρά και της αυτόνομης ηγεμονίας της Ανατολικής Ρωμυλίας υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου από την άλλη πλευρά, με ισοπολιτεία στην διοίκηση, του ελληνικού, του βουλγαρικού και του τουρκικού στοιχείου και πρωτεύουσα τη Φιλιππούπολη. Όλες οι παράλιες και πανάρχαιες ελληνικές πόλεις, βρέθηκαν πλέον μέσα στα όρια της ηγεμονίας.

Δυστυχώς η ηγεμονία της Ανατολικής Ρωμυλίας δεν είχε μεγάλη διάρκεια ζωής. Καταλύθηκε το 1885 όταν ο Βουλγαρικός στρατός εισέβαλε, κατέλαβε πραξικοπηματικά την ηγεμονία της Ανατολικής Ρωμυλίας  και ίδρυσε το κράτος της Νότιας Βουλγαρίας, το οποίο και αυτό ύστερα από λίγο ενσωματώθηκε στη Βουλγαρία.

Από τότε εντάθηκαν οι δυσκολίες και οι φοβεροί διωγμοί των Ελλήνων της περιοχής. Κατά διαστήματα εξαπολύονταν πογκρόμ κατά του ελληνικού στοιχείου, ιδιαίτερα όταν οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις βρίσκονταν σε όξυνση. Όπως συνέβαινε στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα 1904-1908, κατά διάρκεια του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου του 1913, και της συμμετοχής της Ελλάδας από το 1917 στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

 Ακόμα και το 1925, οι Έλληνες κλήθηκαν αιφνιδιαστικά να υπογράψουν δηλώσεις ότι  είναι Βούλγαροι και όχι Έλληνες και να αποδεχθούν την βουλγαροποίηση των ονομάτων τους και να κλείσουν τα ελληνικά σχολεία και τις εκκλησίες τους.

*Η ελληνική αντιπροσωπεία στη συνδιάσκεψη. Επικεφαλής ο Ελ. Βενιζέλος

Αποικία των Μιλησίων- Κέντρο Ελληνισμού

 

Η Σωζόπολη, αρχαία ελληνική πόλη, ήταν γνωστή ως Άνθεια και αργότερα ως Απολλωνία Ποντική. Ποντική ονομάσθηκε επειδή ήταν κτισμένη στα θρακικά παράλια του Εύξεινου Πόντου, 35 χιλιόμετρα νοτίως του Πύργου (Μπουργκάς). Ιδρύθηκε από Έλληνες αποίκους της Μιλήτου. Σήμερα είναι ένα από τα μεγαλύτερα παραθαλάσσια θέρετρα της Βουλγαρίας, γνωστή για το φεστιβάλ, τεχνών και κινηματογράφου με την ονομασία «Απολλωνία» στις αρχές Σεπτεμβρίου. Στα Βυζαντινά χρόνια μετονομάστηκε σε Σωζόπολη.

Οι κάτοικοί της πάντοτε διακρίνονταν για τον πατριωτισμό τους. Οι Σωζοπολίτες, πολλοί από τους οποίους ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας, ξεσηκώθηκαν κατά την Επανάσταση του 1821, στις 17 Απριλίου, με επικεφαλής τον μητροπολίτη Παΐσιο και τον οπλαρχηγό Δημήτριο Βάρη και άλλες σημαντικές προσωπικότητες. Συνελήφθησαν όμως και εκτελέστηκαν από τις Οθωμανικές αρχές.

Ακολούθησαν οι άλλες περιπέτειες και οι απηνείς διωγμοί. Το 1906 και αργότερα το 1925 οι Σωζοπολίτες εξαναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, στο πλαίσιο της ανταλλαγής των πληθυσμών, και να εγκατασταθούν στην Ελλάδα.

Οι Σωζοπολίτες παρά τους διωγμούς, διατήρησαν την εθνική τους ταυτότητα και τον ακμαίο πατριωτισμό τους και όταν αναγκάσθηκαν να διασκορπισθούν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα, δεν έπαψαν να ενδιαφέρονται για την πατρίδα τους. 

*Από το υπόμνημα των Σωζοπολιτών

Το ιστορικό υπόμνημα των Σωζοπολιτών

 

Η Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων Παρισιού, του 1919 μετά τον τερματισμό του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που καθόρισε τα νέα σύνορα σε διάφορα σημεία της Ευρώπης, ήταν μια ευκαιρία για τους Σωζοπολίτες. Η Συνδιάσκεψη αυτή, η οποία οργανώθηκε από τις νικήτριες συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ και των ΗΠΑ απέβλεψε στη δημιουργία ενός παγκόσμιου συνδέσμου των εθνών, που τελικά έλαβε την ονομασία Κοινωνία των Εθνών και στη διαπραγμάτευση των συνθηκών ειρήνης μεταξύ των νικητών της Αντάντ και των ηττημένων δυνάμεων των Κεντρικών Αυτοκρατοριών.

Με βάση τις προσδοκίες των δημοκρατικών ευρωπαϊκών κρατών, αλλά και της Ελλάδας ειδικότερα, που απέβλεπε στην απελευθέρωση της Θράκης, οι Σωζοπολίτες της Αθήνας συνέταξαν ένα υπόμνημα, που το υπέβαλαν στην Κεντρική Επιτροπή Αλύτρωτων και δια της επιτροπής αυτής στον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Εμμανουήλ Ρέπουλη, για να προωθηθεί στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, στη γαλλική πρωτεύουσα.

Αξίζει να γνωρίζουν οι νεώτερες γενιές των Βορειοθρακών, και όχι μόνον, τι περιλαμβάνει αυτό το ιστορικό υπόμνημα, που διασώζεται στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Δίνει σε αδρές γραμμές την στρατηγική και ναυτική αξία του λιμανιού της Σωζώπολης και ζητούν ευθέως να δοθή η Σωζόπολη στην Ελλάδα. Ιδού το πλήρες κείμενο του διασωθέντος υπομνήματος.

«Προς την Κεντρικήν Εκτελεστικήν των Αλυτρώτων Επιτροπήν

Ενταύθα

               _ _ _ _ _

 

               Αξιότιμοι Κύριοι,

               Υποβάλλομεν υμίν, συμπλήρωμα των υπό ημερομηνίαν 8^ης Ιανουαρίου και 22^ας Μαΐου ε.έ. υπομνημάτων μας, παρακαλούντες υμάς όπως διαβιβάσητε τούτο προς την Α. Εξοχότητα τον Πρόεδρον της Ελληνικής Κυβερνήσεως Κύριον Ελευθέριον Βενιζέλον.

               Ο λιμήν Σωζοπόλεως 95 μίλλια απέχων των στενών του Βοσπόρου επί της δυτικής πλευράς του Ευξείνου και μη υπάρχοντος καθ’ όλην την έκτασιν της Ρωμυλιωτικής πλευράς μέχρι των νοτίων παραλίων της Ρωσίας παρομοίου, ως προς την ασφάλειαν, το βάθος, την ναυτικήν βάσιν και τον ευρύ χώρον, κέκτηται μεγάλην, δια τούτο στρατηγικήν  σημασίαν εν τη δυτική λεκάνη του Ευξείνου Πόντου. Έν βλέμμα επί του χάρτου και ο πλέον άγευστος της στρατηγικής και ναυτικής επιστήμης, αμέσως θα αντιληφθή την σπουδαιότητα της θέσεως ταύτης. Ο μέγας και φυσικότατος λιμήν της Σωζοπόλεως ουδόλως υστερεί των στρατηγικών λιμένων του Αιγαίου.

               Ως κατά το πάλαι οι Μιλήσιοι έθεσαν τα ναυτικάς βάσεις επί της Σωζοπόλεως και εκείθεν έκτιζον αποικίας επί των παραλίων του Ευξείνου, ούτω και η σύγχρονος Ρωσία επί σειράν ετών δια διαφόρων πολιτικών και διπλωματικών μέσων προσεπάθει να κατακτήση την παραλίαν Σωζοπόλεως μετά του λιμένος της, ίνα έχη ταύτην ως ορμητήριον δεσπόζον των στενών του Βοσπόρου εξ ενός και ολοκλήρου της δυτικής μαύρης θαλάσσης εξ ετέρου.      Εκ των ολιγίστων τούτων πολλά δύνανται οι αρμόδιοι να αρυσθώσιν από ναυτικής και εμπορικής άμα απόψεως και δια σκοπούς πολεμικούς απωτέρου μέλλοντος, συμπεριληφθή το τμήμα τούτο μέχρι του ποταμίσκου Φακή- Δερεσί, κοινώς Πότι, εκβάλλοντος μεταξύ Πύργου και Σωζωπόλεως εις τον Εύξεινον και εις απόστασιν 17 χιλιομέτρων ή 9 ναυτικών μιλλίων ως έγγιστα, δυτικώς της Σωζοπόλεως εις την Μητέρα Πατρίδα, διότι ήτο άλλοτε αναπόσπαστον του Νομού Αδριανουπόλεως. Θερμότατα,

               Παρακαλούμεν όθεν όπως μη αφεθή η Σωζόπολις μετά της ναυτικής της ζώνης εις τους Βουλγάρους, αλλά μετά των λοιπών διεκδικουμένων εδαφών της Βορείου Θράκης δοθή τη Μεγαλυνομένη Πατρίδι Ελλάδι, ίνα και ημείς γευθώμεν της από τόσων αιώνων διακαώς ποθουμένης  Ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς,  υπέρ αποκτήσεως της οποίας αενάως προσφέρομεν το αίμα μας.  

Εν Αθήναις  τη 3^η Ιουνίου 1919

Οι Αντιπρόσωποι

Χρ. Μπιιτσίδης

Αντώνιος Προδρόμου

Αντώνιος Ραλλίδης

Πέτρος Πέτρου»

Από τη μελέτη του πατριωτικού υπομνήματος των Σωζωπολιτών προκύπτει ότι οι δραστήριοι αντιπρόσωποί τους κινήθηκαν πολύ γρήγορα, δηλαδή από τις 8 Ιανουαρίου 1919, αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι εργασίες της Συνδιάσκεψης Ειρήνης ξεκίνησαν στο Παρίσι ανεπίσημα στις 12 Ιανουαρίου!!! Άλλο υπόμνημα υποβλήθηκε και στις 22 Μαΐου 1922.

*Εικόνα από τη Σωζόπολη

Συνηγορούσαν και οι Αδριανουπολίτες

Τον επόμενο μήνα Φεβρουάριο ήρθαν να ενισχύσουν τους Σωζοπολίτες και οι  Αδριανουπολίτες της Αθήνας. Με υπόμνημά τους, με ημερομηνία 27/2/1919, έθεταν παρόμοιο ζήτημα για την Αδριανούπολη και την ενδοχώρα της, επισημαίνοντας την ανάγκη να επιδικασθεί η περιοχή τους στην Ελλάδα, από τη Συνδιάσκεψη των Παρισίων. Ταυτόχρονα όμως έκαναν και ιδιαίτερη αναφορά στη Σωζόπολη, γράφοντας:

«Εκείνο όμως το οποίον δέον κατά τας αντιλήψεις πάντοτε των παρ’ ημών αντιπροσώπων ν’ απασχολήση ζωηρώς και αποτελέση αντικείμενον βαθυτέρας σκέψεως παντός φιλοδικαίου επί την Θρακικών ζητημάτων κριτού είναι η περί Σωζοπόλεως και των περί αυτήν δοτέα λύσις. Καθ’ ημάς η αμιγώς Ελληνική από Σωζοπόλεως και κάτωθεν αυτής παραλία μετά της σχετικής ενδοχώρας περιλαμβάνουσα τας κωμοπόλεις και χωρία Σωζόπολις (5.000 κάτ.) Αγαθούπολις (5.000) Βασιλικός (3.000) και λοιπά έξι χωρία τοιαύτην κέκτηται σημασία, ώστε να είναι απολύτως αδύνατος και δια τους μάλλον αισιόδοξους η μελλοντική ανάπτυξις αυτής άνευ επιδικάσεως της πρώτης.

Δεδομένου μάλιστα ότι οι κάτοικοι των κωμοπόλεων και χωρίων τούτων πρωτοστατούσης της κοινότητος Σωζοπόλεως απεφάνθησαν ήδη υπέρ των ημετέρων πόθων δι΄ επί τούτου υπομνήματός των, εθεώρησαν δεν ανέκαθεν και υπό αυτό έτι το ξενικών καθεστώς σωστικοτάτην την εξ Αδριανουπόλεως διοικητικήν και λοιπήν εξάρτησίν των, επιτρέψατέ μας να φρονώμεν ευλαβώς Εξοχώτατε, ότι η περί το προκείμενον ταπεινόν ημών υπόμνημα παράκλησις, ξένη τελείως προς εποφθαλμιάσεις αλλοτρίων και άλλως σεβαστών δικαιωμάτων θέλει τύχη ευμενούς συζητήσεως και ερεύνης και οριστικής εν τέλει αποδοχής».

*Από την εφημερίδα "Καιροί" τον Ιούνιο του 1919

Ρεαλιστικοί οι αντιπρόσωποι των επαρχιών της Αγαθούπολης, όταν είδαν ότι στα υποβληθέντα υπομνήματα των εμπλεκομένων χωρών στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων εγκαταλείπονταν η επαρχία και τα χωριά της (Βασιλικό, Κωστή, Πρόδιβο, Άγιος Στέφανος και Γαλάντζο) που βρίσκονταν μεταξύ Υνιάδος και των παλαιών τουρκοβουλγαρικών συνόρων στη Βουλγαρία, έσπευσαν στις 31 Ιανουαρίου να υποβάλλουν το δικό τους υπόμνημα εκφράζοντας «ψυχικό άλγος» για την παράδοση της περιοχής τους στους Βουλγάρους, και τόνιζαν ότι «επ’ ουδενί λόγω στέργουσιν υπαχθώσιν»… Δεν ήθελαν τους Βουλγάρους…

Δυστυχώς, παρά τις προσπάθειές όλων, οι προσδοκίες δεν επαληθεύθηκαν για τη Σωζόπολη, η οποία παρέμεινε υπό Βουλγαρική κυριαρχία με συνέπεια τον αφανισμό του Ελληνισμού.

 

Παντελής Στεφ Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, 1919 Αρ. Φακ. β/38 (2) σελ. 10-12 και σελ. 238-239 και 247-248.