Όλα στη Θράκη, άρχισαν πριν από το «Μαύρο Πάσχα» του 1914…

*Εικόνα από την παραλιακή ζώνη της Ραιδεστού, με συνωστισμένους διωγμένους Θράκες, το 1914 

 

 

 

*Ένα χρονικό πόνου και οδύνης

*Ανήκουστα μαρτύρια του Ελληνισμού

*Το υπόμνημα των Σαραντακκλησιωτών

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Παράλληλα δράματα, με ανείπωτες συμφορές, έζησαν στα ανταριασμένα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου 1914-1918, οι Έλληνες της Ανατολικής και της Δυτικής Θράκης. Και αυτά ενώ είχε ολοκληρωθεί ο διωγμός των Ελλήνων της Βόρειας Θράκης (Ανατολική Ρωμυλία)  λίγα χρόνια νωρίτερα. Δραματικές στιγμές πόνου, άρχισαν να ζουν οι Έλληνες της Ανατολικής και της Δυτικής Θράκης από το καλοκαίρι του 1913, όταν ακριβώς η Ελλάδα βγήκε νικήτρια από τους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά η άδικη συνθήκη του Βουκουρεστίου παραχώρησε τη Δυτική Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία και η Ευρώπη έκλεινε τα μάτια στην εγκληματική δράση των Νεοτούρκων στην Ανατολική Θράκη, οι οποίοι έβαζαν μπροστά τα σχέδια των αδικαίωτων μεγάλων γενοκτονιών.

Κατάμαυρες είναι οι σελίδες της νεώτερης ιστορίας των Θρακών, οι οποίες γράφτηκαν στα χρόνια 1914-1918, με αίμα και δάκρυ, όταν οι ανελέητοι διωγμοί των Νεοτούρκων εναντίον του Ελληνισμού της Ανατολικής Θράκης, έμειναν  στη συλλογική εθνική μνήμη με την ονομασία «Μαύρο Πάσχα» των Θρακών, γιατί όταν εντάθηκαν οι διωγμοί, ο Χριστιανισμός γιόρταζε το Πάσχα στις 6 Απριλίου. Έτσι σημειολογικά οι διωγμοί εκείνοι έμειναν στην ιστορία με την ονομασία αυτή. Εκείνοι οι διωγμοί κατά των Χριστιανών που ζούσαν στην Ανατολική Θράκη, στη Μικρά Ασία και τον Πόντο, οδήγησαν στη συνέχεια στις φοβερές γενοκτονίες των Ποντίων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων από την Τουρκία, και δεν δικαιώθηκαν ποτέ.

               Όπως αναφέρουν διάφοροι ιστορικοί, αλλά επισημαίνεται και στα διπλωματικά έγγραφα, οι διωγμοί των ετών 1914-1918, ήταν συνέχεια ενός σχεδίου, που είχε εξυφανθεί   από το 1913 και αποσκοπούσε στην εξόντωση του Ελληνισμού, ο οποίος ζούσε στην Τουρκία. Κοινή διαπίστωση όλων είναι ότι η επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 δεν αποσκοπούσε απλώς στην έκπτωση ενός σουλτάνου και στην εγκαθίδρυση συνταγματικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Γιατί στην πράξη, παρά την επιβολή νέου συντάγματος με διακηρυγμένη ισονομία και ισοπολιτεία για τις εθνικές μειονότητες, δεν άλλαξε καθόλου η φιλοσοφία και οι μέθοδοι διοίκησης του βαθέος τουρκικού κράτους. Ουσιαστικά οι Νεότουρκοι προχώρησαν στην επανάσταση του 1908 για να προλάβουν επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων για μεταρρυθμίσεις. Οι Νεότουρκοι ήθελαν να εφαρμόσουν το δικό τους πρόγραμμα, βάσει του οποίου η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπρεπε να μετατραπεί από κράτος εθνοτήτων σε εθνικό κράτος, ενιαίο και συμπαγές. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι άφησαν προς στιγμή να γίνει πιστευτό ότι η ήττα της Τουρκίας αποσόβησε τον κίνδυνο αφανισμού των εθνοτήτων. Αυτή η ελπίδα όμως αποδείχθηκε μάταιη. Η εξέλιξη των γεγονότων ευνόησε τους σχεδιασμούς του γερμανόφιλου Νεότουρκου Ταλαάτ Πασά, που κατόρθωσε να ανακαταλάβει την Αδριανούπολη από τους Βουλγάρους, γεγονός που του επέφερε αίγλη μέσα στην Τουρκία και του επέτρεψε να επαναφέρει τα μύχια σχέδιά του για εξόντωση των εθνοτήτων. Με πρώτο στόχο να γίνει η Θράκη καθαρώς μουσουλμανική με το πρόσχημα της ασφάλειας της Κωνσταντινούπολης.

*Προπαγανδιστική και απατηλή καρτ ποστάλ της επανάστασης των Νεοτούρκων

               Έτσι οι Τούρκοι προχώρησαν σε συμμαχίες και παραχωρήσεις προς τη Βουλγαρία η οποία δεν έπαυε να είναι εχθρική προς την Ελλάδα. Το ίδιο έγινε και με τη Γερμανία, η οποία θεωρούσε ότι η Ελλάδα αποτελεί κώλυμα της εμπορικής και πολιτιστικής της διείσδυσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Επιπλέον έβλεπε με καλό μάτι τη διέλευσή της μέσα από μια φιλική Τουρκία, προς τα πετρέλαια της Μοσούλης, τα οποία διεκδικούσαν οι Άγγλοι.

               Μέσα σε αυτό το κλίμα, άρχισαν οι διωγμοί εκείνων των ετών, που εξανάγκασαν από την Ανατολική Θράκη και τα παράλια της Μικράς Ασίας, 400.00 Έλληνες στερημένους από τα περιουσιακά τους στοιχεία, γυμνούς και πεινασμένους να καταφύγουν στην ελεύθερη Ελλάδα. Όταν μάλιστα η Τουρκία εισήλθε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, οι διωγμοί εντάθηκαν. Έγιναν αγριότεροι σύμφωνα με μαρτυρίες. Αυτό το γεγονός της εισόδου της Τουρκίας στον Ευρωπαϊκό Πόλεμο διαχωρίζει αυτά τα δραματικά γεγονότα σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση εξανάγκαζαν τους Έλληνες να εγκαταλείπουν τις εστίες τους και να καταφεύγουν στην ελεύθερη Ελλάδα, με κάθε μέσον. Στη δεύτερη με τις εκτοπίσεις στα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού) και τις εξορίες στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, με φοβερές πορείες, άρχισε να διαφαίνεται ο σκοπός των Νεοτούρκων να εξοντώσουν το Ελληνικό στοιχείο της Τουρκίας.

               Εν τω μεταξύ η ελεύθερη Ελλάδα αφού έδρεψε τους καρπούς των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων άρχισε να μαστίζεται από τον ολέθριο Εθνικό Διχασμό. Με την χιμαιρική ουδετερότητα προσπαθούσε να διασώσει τον Ελληνισμό της Τουρκίας, χωρίς αποτέλεσμα. Όσο περνούσε ο καιρός οι Γερμανοί έκαναν εντονότερη την παρουσία τους στα τραγικά ανθελληνικά γεγονότα, με τον καταρτισμό σχεδίων και συνεχείς υποδείξεις προς τους Τούρκους. 

*Ο Ίων Δραγούμης

Η συνάντηση του Ίωνα Δραγούμη στο Βερολίνο

 

               Στα διασωθέντα διπλωματικά αρχεία γίνεται λόγος για μια σημαντική συνάντηση του διπλωμάτη Ίωνα Δραγούμη στο Βερολίνο με τον υπουργό Εξωτερικών και μια μακρά συνομιλία κατά τη διάρκεια της οποίας ο Γερμανός υπουργός παραδέχθηκε τους Τουρκικούς διωγμούς κατά των Ελλήνων και λησμονώντας προς στιγμήν το αξίωμά του μεταβλήθηκε απροκάλυπτα σε συνήγορο των Τούρκων προσπαθώντας να τους δικαιολογήσει και να συγκαλύψει τα εγκλήματά τους. Ισχυρίζονταν ότι κάθε Έλληνας στην Τουρκία είναι απόστολος του… Πανελληνισμού, θεωρώντας ότι η διατήρηση του εθνισμού των Ελλήνων υποδούλων είναι λόγος ο οποίος δικαιολογούσε τους διωγμούς.  

               Η στάση των Γερμανών φάνηκε και στις εφημερίδες τους. Η φιλοτουρκική γερμανική πολιτική είχε απαγορεύσει τη δημοσίευση ειδήσεων για τα δραματικά γεγονότα που είχαν αρχίσει να συμβαίνουν στην Θράκη εις βάρος των Ελλήνων. Ο Δραγούμης στις 10 Απριλίου 1914 τηλεγραφούσε στο υπουργείο Εξωτερικών ότι είναι αδύνατον στις γερμανικές εφημερίδες να γίνουν δεκτές ειδήσεις σχετικά με τα συμβαίνοντα στη Θράκη. Έχει δοθεί- έλεγε- διαταγή να μην δυσαρεστούν την Τουρκία!

               Ο ίδιος Γερμανός υπουργός Εξωτερικών μιλώντας με τον Έλληνα πρεσβευτή Θεοτόκη στο Βερολίνο, στις 26 Μαΐου 1914, ισχυρίζονταν ότι τα γεγονότα στη Θράκη οφείλονταν στον μουσουλμανικό φανατισμό για όσα είχαν πάθει από τους Έλληνες! Επιπλέον ισχυρίζονταν ότι τους διωγμούς υποκινούσε ο Ρωσικός Πανσλαβισμός, με σκοπό να εξασθενήσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο ώστε να το καταστήσει υποχείριο των Ρώσων και όργανο της πολιτικής τους!

*Ο Κάιζερ της Γερμανίας 

Αλλά και ο Κάιζερ ισχυρίσθηκε τρείς μέρες αργότερα προς τον πρεσβευτή Θεοτόκη που διαμαρτύρονταν για τις διώξεις των Ελλήνων, ότι υπεύθυνοι για την κατάσταση που δημιουργήθηκε ήταν δευτερεύοντα διοικητικά όργανα της Τουρκικής κυβέρνησης.

Το 1915 η Ντόϊτσε Παλεστίνα Μπανκ, μοίραζε κείμενο γραμμένο στα Τουρκικά με το οποίο φανατίζονταν οι Μουσουλμάνοι.

Οι Γερμανοί τον Ιούνιο του 1915, έλαβαν γνώση ότι με την παρουσία του νομάρχη Αδριανούπολης Χατζή Αντίλ Μπέη και των Βουλγάρων Χ. Κάλτσεφ και Τουφεξήεφ λήφθηκαν αποφάσεις για σύσφιγξη των σχέσεων Βουλγάρων και Τούρκων και διωγμού των Ελλήνων. Επίσης αποφασίσθηκε η ίδρυση τουρκοβουλγαρικού συνδέσμου, συμπληρωματικού του τουρκοβουλγαρικού κομιτάτου με σκοπό να αφαιρεθεί από τα χέρια των Ελλήνων το εμπόριο της Ανατολής. Στόχος ήταν η ίδρυση στην Ανατολή Τουρκικών εμπορικών πρακτορείων για την εισαγωγή και εξαγωγή εμπορευμάτων αποκλειστικά για Μουσουλμάνους, οι οποίοι θα διέκοπταν κάθε δοσοληψία με Έλληνες. Περιορισμός των προνομίων του Πατριαρχείου και της εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας. Περιορισμός της διδασκαλίας της Ελληνικής γλώσσας και κατάργησή της στο μέλλον. Εκτουρκισμός του Ελληνικού στοιχείου δια της βίας και εξαναγκασμός των Ελληνίδων σε μικτούς γάμους.

*Η Αδριανούπολη

Τον Αύγουστο του 1915 παρατηρήθηκε κινητικότητα ομογενών προσφύγων από την Ανατολική Θράκη προς τη Βουλγαρία. Σύμφωνα με αναφορά του Έλληνα πρεσβευτή στη Σόφια Α. Ναούμ, οι ομογενείς αυτοί προέρχονταν από τα χωριά της Αδριανούπολης και όλοι σχεδόν υπηρετούσαν στον τουρκικό στρατό, αλλά όχι σε μάχιμες υπηρεσίες. Τους χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι σε βοηθητικές υπηρεσίες και κυρίως στην κατασκευή και επιδιόρθωση στρατιωτικών δρόμων, όπου υπέφεραν τα πάνδεινα. Οι Τούρκοι τους κακοποιούσαν με κάθε τρόπο γιατί ήταν Χριστιανοί και μάλιστα Έλληνες και τους άφηναν νηστικούς για πολλές μέρες. Για το λόγο αυτό λιποτακτούσαν σε ομίλους των 10 έως 15 ατόμων, περνούσαν τις νύχτες τα σύνορα και πεζοπορώντας έφταναν στη Σόφια, όπου κατέφευγαν στην πρεσβεία μας ζητώντας βοήθεια. Η πρεσβεία μας τους εφοδίαζε με ελληνικά διαβατήρια για να καταφύγουν στην Ελλάδα μέσω της Σερβίας.

Το Μάρτιο του 1917 ανεκλήθη με απευθείας διαταγή του Κάιζερ, μετά από αίτημα του Εμβέρ Πασά, ο Γερμανός πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη γιατί σε κάποια περίπτωση επενέβη υπέρ κάποιων Χριστιανών, γεγονός που έθιγε… την φιλοτιμία των Μουσουλμάνων και δεν εξυπηρετούσε τα γερμανικά συμφέροντα!

Τελικά το σχέδιο εξόντωσης του Ελληνισμού της Τουρκίας, είχε πέντε άξονες:

1)       Την κατάργηση του προνομιακού καθεστώτος, για να αποδυναμωθεί το Πατριαρχείο, να μην διδάσκεται η ελληνική γλώσσα και να διαλυθεί ο κοινοτικός βίος των Ελλήνων.

2)       Στρατολογία των Χριστιανών. Και με το πρόσχημα ότι δεν εμπιστεύονται να τους δώσουν όπλα, τους έστελναν στα τάγματα εργασίας στα βάθη της Ανατολής, όπου τις περισσότερες φορές τους περίμενε ο θάνατος από πείνα και κακουχίες.

3)       Φορολογία και επίταξη των Ελληνικών περιουσιών.

4)       Εξισλαμισμοί.

5)       Δολοφονίες και βιαιοπραγίες κατά ιδιωτών.

*Πρόχειρη στέγαση Θρακών προσφύγων

Τρομακτικές περιγραφές των διωγμών

 

Απολύτως τραγική ήταν η εικόνα των εκτοπισμένων Ελλήνων στο εσωτερικό της αφιλόξενης Ανατολής, οι οποίοι περιφέρονταν στα όρη και τις πεδιάδες, σε ατελείωτες βασανιστικές πορείες. Ένα διπλωματικό έγγραφο της εποχής, μας δίνει την ακόλουθη εικόνα:

«Αι συμφοραί τας οποίας υφίστανται τα θύματα ταύτα της Γερμανικής Κουλτούρ και της βαρβαρότητος των Τούρκων  δεν δύνανται να ανευρεθώσιν ουδέ εις τας σκοτεινοτέρας των εποχών. Εκτοπιζόμενοι, υβριζόμενοι, κακοποιούμενοι, εξαναγκάζονται εν τέλει να αρνηθώσιν την πίστιν των.  Ο είς, αποβαίνει θεατής της καταστροφής του άλλου και πάντες ομού θεώνται καθ’ εκάστην ατιμαζομένας τας γυναίκας και τας θυγατέρας των. Αποθνήσκωσιν  καθ’ εκάστην εκ της πείνης, διότι τις θα δώση αυτοίς φάρμακα και τις θα θάψει τους νεκρούς των;».

Μια περαιτέρω εικόνα για τις βάρβαρες εκτοπίσεις των Χριστιανών , είναι και η ακόλουθη τρομακτική περιγραφή:

«Όπως κατανοηθεί το μέγεθος της εκτυλιχθείσης τραγωδίας ταύτης, αρκεί να ληφθεί υπ’ όψιν ότι οι μετατοπιζόμενοι, εκδιωκόμενοι ως κτήνη εκ των χωρίων των χωρίς να επιτρέπηται ουδέν μεθ’ εαυτών να παραλάβωσι, οδηγούνται γυμνοί και ανυπόδητοι ανά τα όρη και τας πεδιάδας, άνευ τροφής, άνευ ύδατος, υβριζόμενοι, δερόμενοι, ληστευόμενοι, φονευόμενοι υπό των οδηγούντων αυτούς συμμοριτών και χωροφυλάκων. Οι πλείστοι τούτων εκτεθειμένοι εις τον καύσωνα του ηλίου ή πεζοπορούντες υπό βροχήν απέθνησκον ανά τας οδούς, διότι δεν επετρέπετο αυτοίς ουδέ η ελαχίστη ανάπαυσις. Δεινοπαθήματα αληθώς απίστευτα. Πολλοί ημιθανείς εγκατελείποντο εν μέση ερήμω οδώ. Γυναίκες επίτοκοι άφηναν τα νεογνά αυτών και ηκολούθουν όπως- όπως τους οδοιπορούντες καθόσον δια τους  κατά την οδοιπορίαν η κινητήριος δύναμις μετεδίδετο παρά των χωροφυλάκων δια ραβδισμών». 

*Πορεία διωγμένων Ελλήνων στην Ηράκλεια Ανατολικής Θράκης 

Μια εικόνα πόνου από την Ανατολική Θράκη

 

Κατά τη δεύτερη φάση των διωγμών στην Ανατολική Θράκη υπολογίζεται κατά τους μετριότερους υπολογισμούς ότι καταστράφηκαν 11 πόλεις και κωμοπόλεις της περιφέρειας της Καλλίπολης με Ελληνικό πληθυσμό 24.616 κατοίκων, 7 κωμοπόλεις της επαρχίας Προύσας με Ελληνικό πληθυσμό 14.634 κατοίκων, η πόλη των Δαρδανελίων με 3.300 Έλληνες, 8 κωμοπόλεις του Βοσπόρου με 5.500, 13 πόλεις και κωμοπόλεις της Προκονήσου και του Μαρμαρά με 23.450 Έλληνες κατοίκους, 3 κωμοπόλεις της περιφέρειας Μυριοφύτου με 2.265 Έλληνες και η πόλη της Κίου.

Από άλλες πληροφορίες  που έφταναν και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο  το 1915, προκύπτει ότι από την κωμόπολη Σκεπαστού των Σαράντα Εκκλησιών 2.100 κάτοικοι όλοι ομογενείς οδηγήθηκαν προς τη Ραιδεστό δια της βίας. Το ίδιο έγινε και στις Σοφίδες της Βιζύης των 2.000 κατοίκων. Το Σαμμακόβι, όπου διέμενε και ο Μητροπολίτης της Βιζύης πολιορκήθηκε από Τούρκους. Ανάλογη πολιορκία υπέστησαν και τα χωριά Τουρλιά και Άγιος Στέφανος. Παρόμοιες σκηνές με δεκαήμερη πολιορκία από Τούρκους κομιτατζήδες υπέστη και ο Σκοπός

 Όταν προχώρησε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος οι πρώτες περιοχές που εκκενώθηκαν βίαια τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1915 ήταν τα Δαρδανέλια και η Καλλίπολη με την Μάδυτο, την Κριθιά και τα άλλα χωριά. Οι Τούρκοι ισχυρίζονταν ότι οι Έλληνες έδιναν πληροφορίες στα αγγλικά υποβρύχια.

*Ο Γερμανός ηθικός αυτουργός 

Και μέσα σε όλη αυτή την ατμόσφαιρα του ζόφου, ο Γερμανός στρατηγός Λίμαν φον Σάντερς γνωστοποίησε στον Έλληνα πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Δ. Καλλέργη στις 17 Μαρτίου 1917, ότι προτίθεται να ιδρύσει στην Πάνορμο, ορφανοτροφείο και ζητούσε τη συνδρομή της Ελληνικής πρεσβείας!!! Όπως λέει και η παροιμία «Να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι»…

Ο Λίμαν φον Σάντερς, ήταν Γερμανός στρατηγός, που είχε αναλάβει στρατιωτικός σύμβουλος και ανώτατος στρατιωτικός διοικητής του στρατού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. 

*Έλληνες σε καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία 

Οι βουλγαρισμοί στη Δυτική Θράκη

 

               Ανάλογους διωγμούς υφίστατο από το 1913 και ο Ελληνισμός του τμήματος της Δυτικής Θράκης, που παραχωρήθηκε στους ηττημένους Βουλγάρους με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου. Στόχος και των Βουλγάρων ήταν να εκδιώξουν με τη βία τους Έλληνες για να καταλάβουν αυθαίρετα τα σπίτια και τα χωράφια τους Βούλγαροι έποικοι. Και αυτό συνέβη αφού πρώτα εξασφάλισαν την ελεύθερη διάθεση των βουλγαρικών ακίνητων περιουσιών που βρίσκονταν στις απελευθερωμένες ελληνικές περιοχές της Μακεδονίας, τις οποίες εγκατέλειπαν Βούλγαροι για να εγκατασταθούν στη Βουλγαρία. Όλο αυτοί μπορούσαν να κάνουν συμβόλαια πώλησης η ενοικίασης των ακινήτων τους σε Έλληνες, συντεταγμένα ενώπιον των αρμόδιων Ελληνικών αρχών.

               Στις περιοχές όμως που παραχωρήθηκαν στη Βουλγαρία όταν εκδιώκονταν  Έλληνες ή έφευγαν εκούσια για να γλιτώσουν τους διωγμούς, οι Βούλγαροι κήρυσσαν τις περιουσίες αδέσποτες, τις δήμευαν και τελικά τις μοίραζαν στους εποίκους που έφερναν για να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία των ελληνικών περιοχών.

               Από τα γεγονότα που σημάδεψαν τη Δυτική Θράκη, πλην των τρομερών διωγμών κατά προσώπων  ήταν μεταξύ άλλων και η καταστροφή του νεκροταφείου της Ξάνθης από τους Βουλγάρους. Σε διπλωματικά έγγραφα της φοβερής εκείνης εποχής αναφέρονται ανοίγματα τάφων και εκταφές νεκρών, πέταμα των οστών και καταστροφές Ελληνικών επιγραφών στις επιτύμβιες στήλες. Και τέλος μετατροπή του ιερού ναού των νεκροταφείων σε σταύλο. Μεταξύ άλλων αναφέρονται οι καταστροφές των τάφων των οικογενειών Λαδά,  Μαλτσίδη, Κουγιουμτζόγλου, Στάλιου κ.ά.

               Γενικά στη Δυτική Θράκη ήταν στην ημερήσια διάταξη οι αναιτιολόγητες φυλακίσεις των Ελλήνων, οι ξυλοδαρμοί, οι απελάσεις, οι βιασμοί, οι επιτάξεις των ελληνικών εμπορευμάτων και η λεηλασία των Ελληνικών περιουσίων. Ένα… σπορ στο οποίο διακρίθηκαν κυρίως οι Βούλγαροι αξιωματικοί ήταν οι κλοπές επίπλων από ελληνικά σπίτια και η μεταφορά στα σπίτια τους στη Βουλγαρία.

               Στις κατεχόμενες από τους Βουλγάρους περιοχές σημειώνονταν συνεχής έλλειψη ψωμιού και τροφίμων με αποτέλεσμα τους αναρίθμητους θανάτους από πείνα και κακουχίες.

               Και όλα αυτά χωρίς να υπολογίζονται οι δολοφονίες Ελλήνων παντού. Όλες οι πόλεις και τα χωριά στη Δυτική Θράκη, έχουν να αφηγηθούν αλλεπάλληλα εγκλήματα.

*Από την εφημερίδα "Πατρίς" του 1918

Όταν συνθηκολόγησαν το θυμήθηκαν….

 

               Το 1918 έφερε την ειρήνη στην Ευρώπη με την ήττα των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και των συμμάχων τους Βουλγαρίας και Τουρκίας. Ο κόσμος ανέπνευσε και η Θράκη άρχιζε να ελπίζει στην απελευθέρωση.

               Η Βουλγαρία ειδικά υπέστη συντριπτική στρατιωτική ήττα όταν άρχισε από τις 2 Σεπτεμβρίου η γενική συμμαχική επίθεση στο Μακεδονικό Μέτωπο. Έτσι αναγκάσθηκε να συνθηκολογήσει για να προλάβει την ολοκληρωτική καταστροφή του στρατεύματός της και την κατάληψη του εδάφους της. Και όταν υπεγράφη η ανακωχή η Βουλγαρία έσπευσε να αποδώσει την αιτία της συνθηκολόγησής της, σε… πρωτοβουλία της, προερχόμενη από τα  φιλικά αισθήματά της προς τους συμμάχους της Αντάντ!!! Και όπως έγραψε στις 3 Νοεμβρίου 1918 σε έκθεσή του ο Αρχηγός Στρατού στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής:

               «Ο τοιούτος ισχυρισμός ού ο σκοπός ουδένα διαφεύγει, τυγχάνει χονδροειδώς Βουλγαρικός, το να αποδειχθή δε ως παντελώς αβάσιμος και κυνικώς ψευδής, ουδόλως τυγχάνει δυσχερές».

               Οι δραματικές συνθήκες της τραγικής καθημερινότητας στη Θράκη συνεχίσθηκαν και το 1919. Για παράδειγμα τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς ο συνταγματάρχης Καθενιώτης που ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, διερχόμενος από τη Βουλγαροκρατούμενη Θράκη «αντελήφθη μαστίζουσαν δεινήν  πείναν ημετέρους εκεί ομογενείς εις ούς Βουλγαρικαί αρχαί αρνούνται χορηγήσωσιν άρτον ως πράττουσιν δια λοιπόν πληθυσμόν. Θεωρεί απόλυτον ανάγκην αποσταλώσιν αυτοίς άλευρα ή άρτος προς διάσωσιν από βεβαίας καταστροφής».

               Τελικά με τη συνθήκη του Νεϊγύ, οι Βούλγαροι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την Δυτική Θράκη και να την παραδώσουν στους συμμάχους, οι οποίοι σε πρώτη φάση είχαν εγκαταστήσει το καθεστώς της Διασυμμαχικής Θράκης και με τη συνθήκη του Σαν Ρέμο εξουσιοδοτήθηκαν τα ελληνικά στρατεύματα να απελευθερώσουν σταδιακά την Δυτική και την Ανατολική Θράκη το 1920 και να την καταστήσουν ελληνική επικράτεια.

*Οι Σαράντα Εκκλησίες

Το ιστορικό υπόμνημα των Σαραντακκλησιωτών

 

               Στο πολύτιμο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών έχει διασωθεί από αυτά τα χρόνια της φωτιάς και του σπαραγμού, μια χειρόγραφη έκθεση που έφτασε στην Κωνστάντζα της Ρουμανίας, από τις Σαράντα Εκκλησίες της Ανατολικής Θράκης, στις 7 Ιανουαρίου 1916. Πρόκειται για ανέκδοτη περιγραφή των απηνών διωγμών, που εφάρμοζαν οι Νεότουρκοι, που αξίζει να την γνωρίζουν οι νεώτερες γενιές των Θρακών. Η περιοχή, έτεινε να ερημωθεί εξαιτίας των «υπό διαφόρους μορφάς αφαιμακτικών φορολογιών» και των ανήκουστων διωγμών, που διασκόρπισαν τους ομογενείς «δίκην ανδραπόδων εις τα ακρότατα της Ανατολικής Θράκης ή τα μεσώτατα της  Μικράς Ασίας».

               Οι Σαραντακκλησιώτες διεκτραγωδούσαν τα όσα υπέστησαν γράφοντας:           

                «Υπέστημεν και εξακολουθούμε να υφιστάμεθα τα πάνδεινα, έρημοι και εγκαταλελειμμένοι εις το έλεος του Θεού. Τα μαρτύρια εις τα οποία υπεβλήθημεν είναι απερίγραπτα. Η ελληνικωτάτη περιφέρεια της πόλεως των Σαράντα Εκκλησιών και ιδιαιτέρως αι μέχρι προ ολίγου ανθούσαι εις ευημερίαν και ελληνισμόν κωμοπόλεις, Σκοπός  πληθυσμού 6.000 αμιγώς ελληνικού, Σαμμακόβιον 5.000, Σκεπαστόν 3.000. Σοφιδών 4.000, Τρουλιάς 3.000 και άλλων μικροτέρων χωρίων επίσης καθαρώς ελληνικών- άπαντες οι  ελληνικώτατοι ούτοι πληθυσμοί εξεδιώχθησαν δια του κακουργωτέρου τρόπου κατόπιν διαρπαγής των περιουσιών αυτών υπό των οργανωμένων εις κομιτάτα Τούρκων παρουσία της επισήμου αρχής, και οι δυστυχείς αποθνήσκουσιν ήδη ανά δεκάδας καθ’ ημέραν εκ της πείνης και των κακουχιών».

               Στην ίδια έκθεση οι Σαραντακκλησιώτες μιλούσαν για την ερήμωση της  ελληνικής Τυρολόης (Τσορλού) για τους διωγμούς στο Αντά Παζάρ και στο Ικόνιο. Και ταυτόχρονα έθεταν μια άλλη σημαντική διάσταση στο όλο πρόβλημα. Τις αθρόες φυλακίσεις και τις ασταμάτητες σφαγές.

               «Εκτός της πείνης και των κακουχιών, άλλο μέσον πολύ φρικωδέστερον και καταχθονιώτερον ετέθη εις χρήσιν προς εξόντωσιν των δυστυχών μας αδελφών. Εξ εκάστης εκδιωχθείσης κοινότητος ολίγον προ του διωγμού ή και συγχρόνως με αυτόν, απέσπασαν εκ των αγκαλών των οικογενειών των τους κυριωτέρους παράγοντας και εκλεκτοτέρους επί ήθει και ελληνική ιδέα πολίτας και άλλους μεν εξ αυτών έρριψαν επί μήνας εις τας φυλακάς, ίνα σαπίζωσιν εκεί, άλλους δε  όπερ και το φρικωδέστερον- έσφαξαν εκεί επί τόπου άνευ εκδικάσεως, άνευ αιτιολογίας, αλλά μόνον εις το αιμοχαρές και μισελληνικόν ένστικτον υπείκοντες οι βάρβαροι». Η έκθεση με ρεαλισμό περιγράφει τραγικές στιγμές των διωγμών εκείνων.

               Για τον Σκοπό, επαναλαμβάνουν ότι οι κάτοικοι έφευγαν διωγμένοι, ενώ χτυπούσαν πένθιμα οι καμπάνες και οι διώκτες τους αλάλαζαν ότι… κηδεύεται ο Σκοπός! Τότε- κατά έκθεση- οι Τούρκοι άρπαξαν από τα χέρια των οικογενειών τους τον δυστυχή παπά Κυριακό, τον Αριστόδημο Κωνσταντόπουλο, τον Πελοπίδα Βαβατζανίδη, τον Ζαφείριο Ζαφειριάδη, τον Θεόδωρο Κοκκάλα, όλους έγκριτους πολίτες και επιστήμονες και τους οδήγησαν μισή ώρα έξω από το Σκοπό «και τους απεκεφάλισαν δίκην προβάτων και τα πτώματα αυτών έμειναν εκεί βορά των ορνέων και των κυνών». Δύο μέρες νωρίτερα είχαν συλλάβει έναν από τους πλέον ευπαίδευτους πολίτες, τον επί πολλά έτη διευθυντή των εκπαιδευτηρίων Σίμο Σιμόπουλο και τον εκτέλεσαν. Ένας μάλιστα από τους δολοφόνους του, Τούρκος κομιτατζής, φόρεσε τα ρούχα του δολοφονημένου και επέστρεψε στο Σκοπό επιδεικτικά, με τις αρχές να επιδοκιμάζουν την πράξη του.

               Το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου 1915 είχαν συλλάβει άλλους 34 αθώους έγκριτους πολίτες του Σαμμακοβίου και τους έριξαν στις φυλακές της Αδριανούπολης. Από αυτούς οι 18 αφού υπέστησαν πολλά βασανιστήρια αποφυλακίσθηκαν τελικά ως αθώοι. Για τους άλλους κανένας δεν γνώριζε τίποτα. Το ίδιο έγινε και με άλλους φυλακισθέντες από το Σκοπό «εάν μη  ετάφησαν εις τα φυλακάς»!

               «Αυτά είναι εν μικρά και ωχροτάτη σκιαγραφία, τα λαβόντα χώραν κατά το τελευταίον τετράμηνον εν τη ατυχή Θράκη» τόνιζαν οι Σαραντακκλησιώτες και πρόσθεταν:

               «Οι συμπολίτες μας αποθνήσκουσιν εκ πείνης. Ουδεμία βοήθεια ουδαμόθεν και χρήμα ουδαμού. Ό,τι ηδυνάμεθα ημείς εδώ, το επράξαμεν  και το πράττομεν. Αλλά το κακόν είναι μέγα , πολύ μέγα και αι βοήθειαι ημών ανεπαρκείς. Υπάρχει φόβος να καταστραφώσιν οι δυστυχείς αδελφοί μας ολοτελώς».

               Την επιτροπή που υπέβαλε αυτή την έκθεση στο ελληνικό προξενείο της Κωνστάντζας για να φτάσει τελικά η φωνή τους στην ελληνική κυβέρνηση και να κινηθεί για να βοηθήσει του διωκόμενους Έλληνες της Θράκης, αποτελούσαν οι Νικόλαος Κωνσταντόπουλος Γεώργιος Αθανασίου, Περικλής Α. Πιάδης, Ευστράτιος Μ. Χρυσοχόος, Θεόδωρος Παναγιώτου, Φώτιος Αθανασίου, Θεόδωρος Δημητρίου, Ιωάννης Κυριακού, Π. Θεοφιλίδης, Αθανάσιος Π. Παυλίδης, Αναστάσιος Ζ. Σοφιανόπουλος, Ευγένιος Βιδανίδης Γεώργιος Νικολακόπουλος κ. ά. συνολικά 40 άτομα.

*"Δυστυχισμενη Θράκη". Κύριο άρθρο στην εφημερίδα "Πατρίς" 27/9/1918

Και μια παράλειψη των πνευματικών ανθρώπων

 

               Σήμερα, μελετώντας κανείς τα γεγονότα της εποχής εκείνης και τους φακέλους των αρχείων, αλλά και τα δημοσιεύματα του ελληνικού Τύπου, θα διαπιστώσει με λύπη, ότι η Θράκη αγνοήθηκε χαρακτηριστικά- δεν θα έλεγα με πρόθεση- από την κοινή γνώμη και τον Τύπο. Βέβαια, όταν τελείωσε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι άνθρωποι των γραμμάτων της Αθήνας, έσπευσαν να κάνουν μια δήλωση και μια έκκληση στους ομότεχνους τους της Ευρώπης για τη «δημιουργία της νέας ανθρωπότητος».

               Το κείμενο της έκκλησης των ανθρώπων των γραμμάτων, διασώζεται στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών. Υπάρχει σε φάκελο του 1918. Δεν έχει ημερομηνία. Από την πρώτη πρόταση του σημαντικού αυτού κειμένου, διαπιστώνει κανείς, ότι η ανακοίνωση εκδόθηκε για τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν στην Ανατολική Μακεδονία. Για την γειτονική Θράκη, δεν σκέφθηκε κανένας… Ούτε για τα βουλγαρικά εγκλήματα στη Δυτική ούτε για τα νεοτουρκικά στην Ανατολική.

               «Εν μέσω του μεγάλου πένθους της Ελληνικής φυλής δια την εξόντωσιν της Ανατολικής Μακεδονίας εις την οποίαν τριετής Βουλγαρική Διοίκησις αφήκε μόνον τάφους ανωνύμους, ερείπια και ζώντας σκελετούς, οι εν Ελλάδι άνθρωποι των γραμμάτων βαθύτατα συγκεκινημένοι απευθύνονται προς την συνείδησιν των εν Ευρώπη συναδέλφων των όπως καταγγείλουν το αποτρόπαιον τούτο έγκλημα συντεταγμένου κράτους κατά πληθυσμών ανυπερασπίστων…».

               Ζητούσαν βέβαια- και σωστά- την τιμωρία εκείνων που τέλεσαν όλα αυτά τα εγκλήματα.

               Την έκκληση αυτή υπογράφουν οι Ιωάννης Πολέμης, Γεώργιος Σουρής, Γεώργιος Δροσίνης, Γεώργιος Τσοκόπουλος, Ιωάννης Δαμβέργης, Κωστής Παλαμάς και Ιωάννης Βλαχογιάννης.

*Η σελίδα του "Ρωμηού" με τους στίχους για τους διωγμούς της Θράκης το 1914

               Να θυμίσουμε μόνο ότι ο Γεώργιος Σουρής είχε δημοσιεύσει από τις 18 Οκτωβρίου 1914 στο «Ρωμηό» που εξέδιδε κάποιους στίχους για τους διωγμούς των Θρακών, ανάμεσα στους οποίους και τους ακόλουθους:

Σε γνωρίζω απ’ την όψη

Που πλανάται νηστική

Κι απ’ του ρούχου σου την κόψη

Πως μας ήλθες από εκεί.

 

Σε γνωρίζω κι απ’ τα ράκη

Κι από την κακομοιριά

Πως μας ήλθες απ΄ τη Θράκη

Και ζητείς παρηγοριά.

               Ιστορικές αναφορές, για τη Θράκη, όχι της εποχής των διωγμών 1914-1918, κάνει ο Παλαμάς και στη συλλογή του «Τα Δεκατετράστιχα», που εξέδωσε το 1919.

               Η εφημερίδα «Πατρίς» σε άρθρο της υπό τον τίτλο «Δυστυχισμένη Θράκη» έγραφε στις 27 Σεπτεμβρίου 1918 όταν είχε κριθεί η έκβαση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα ακόλουθα μεταξύ άλλων μεταξύ άλλων:

               «Και όταν αυτή είναι η κατάστασις εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν, δια την οποίαν είχαν δοθή αι δήθεν εγγυήσεις της Γερμανίας εις τον τέως Βασιλέα, ποία θα είναι άραγε η θέσις της δ υ σ τ υ χ ι σ μ έ ν η ς  Θ ρ ά κ η ς, της Ανατολικής υπό τους Τούρκους και της Δυτικής υπό τους Βουλγάρους; Εις ποία Ασιατικά βάθη θα πλανώνται απέλπιδες αυτήν την στιγμήν όσοι επιζούν από τας μυριάδας των εξανδραποδισθέντων Ελλήνων, εις ποίους γυναικωνίτας θ’ αναζητήσωμεν τας Ελληνίδας παρθένους και ποία κύματα του Βουλγαρικού Δουνάβεως θα μας φέρουν τους τελευταίους στεναγμούς, που αποτελούν έκκλησιν προς τους ελεύθερους  των μαρτυρικών αδελφών μας, όσοι ερρίφθησαν εις τα μυστηριώδη ρείθρα του;».

               Πέρασαν από τότε πολλά χρόνια. Η ιστορία της Θράκης εξ αιτίας πολλών γεγονότων, παραμερίσθηκε, αγνοήθηκε, έμεινε άγνωστη. Σήμερα καθήκον όλων είναι να διασώσουμε αυτή την ιστορία τιμώντας τις γενιές εκείνων των Θρακών που υπέστησαν τα πάνδεινα και να την παραδώσουμε αυτή την ιστορία ως ιερή παρακαταθήκη, στα χέρια των νεώτερων Θρακών, για να την τιμήσουν, αλλά και να συνεχίσουν να την ερευνούν και να την κάνουν ευρύτερα γνωστή. Για να μην ξεχαστεί ποτέ…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών,

-Φακ. 1918, Γ΄ Τύπος, Βουλγαρικές ωμότητες, σελ. 2.

-Φακ. 1916, Πολιτική θέσις των Ελλήνων εν Τουρκία, σελ. 36

-Φακ. 1917, Ανθελληνικοί εν Τουρκία διωγμοί, σελ. 69, 76,77 κ.λπ.

-Φακ. 1916- 1917 Β/36,38,59, σελ. 25

-Φακ. 1917, A/21/II σελ. 28

-Φακ. 1919 Β, 46.3

*Αρχείο εφημερίδων «Ρωμηός» 1914 και «Πατρίς» 1915.