Κατοχή: Η διαφυγή προς την Τουρκία από τον Έβρο και τα προβλήματά της

*Σημερινή φωτογραφία του ελληνικού προξενείου της Αδριανούπολης 

στην οδό Şükrüpaşa Mah. Sok. 123, No: 2, παρμένη από τους χάρτες της Google.

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Η περιοχή του νομού Έβρου, κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου απέκτησε καίρια σημασία για τους Έλληνες, που ήθελαν να ακολουθήσουν την εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου στο αγώνα κατά της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας.

Ήταν η μοναδική διέξοδος προς τη Μέση Ανατολή, λόγω των ποτάμιων συνόρων (συν το χερσαίο τμήμα του Καραγάτς). Άλλωστε υπήρχε στην Αδριανούπολη ελληνικό προξενείο, αλλά και κάποιος υποτυπώδης άτυπος σταθμός βοήθειας στους διαφεύγοντες στις Σαράντα Εκκλησίες. Υπήρχε βέβαια και η θαλάσσια οδός διαφυγής, από τα νησιά μας.

Η Τουρκία θέλοντας να διατηρεί καλές σχέσεις με τους Άγγλους και τους άλλους συμμάχους, επέτρεπε την είσοδο Ελλήνων στο έδαφος της και την προώθησή τους στη Μέση Ανατολή, μέσω της Νίγδης. Καλές σχέσεις όμως διατηρούσε και με τους παραδοσιακούς φίλους της τους Γερμανούς. Έτσι πολλές φορές συλλαμβάνονταν Έλληνες διαφεύγοντες και παραδίδονταν στους Γερμανούς.

Είναι γνωστό, ότι η Τουρκία όταν εξερράγη ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, είχε αδιαμφισβήτητο φιλογερμανικό προσανατολισμό, ιστορικά και πρακτικά αποδεδειγμένο. Η τουρκική πολιτική υποκριτικά εμφανίζονταν να επιμένει στην "ουδετερότητα". Κατά βάθος περίμενε γερμανική νίκη, ώστε μέσα σε ένα νέο πλαίσιο ανακατανομής ζωνών επιρροής να μπορέσει να ανασυστήσει την Οθωμανική αυτοκρατορία, με σύμφωνη γνώμη και των Γερμανών του Χίτλερ.

Η βασική σκόπευση της Τουρκίας ήταν να εισέλθει στον πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας σε περίπτωση νίκης της τελευταίας στο μέτωπο του Καυκάσου. Η νίκη αυτή, θα άνοιγε το δρόμο της κατάκτησης της Μέσης Ανατολής. Με άλλα λόγια θα άνοιγε για τον Χίτλερ ο δρόμος και για τα πετρέλαια της Μοσούλης.

Οι Δυτικοί σύμμαχοι προσπαθώντας να κερδίσουν την Τουρκία της πρόσφεραν ακόμα και οπλικά συστήματα, έως τον Δεκέμβριο του 1944! Αυτά τα συμμαχικά όπλα η Τουρκία φυσικά δεν τα χρησιμοποίησε ποτέ εναντίον της Ναζιστικής Γερμανίας.

Γενικά οι Τούρκοι απέβλεπαν χωρίς δεσμεύσεις, σε περίπτωση νίκης των συμμάχων, να έχουν λόγο στην διευθέτηση των μεταπολεμικών  Βαλκανίων. Με την ανοχή κυρίως των Βρετανών, που ζούσαν πάντα με το φόβο να αποσκιρτήσει η Τουρκία προς την Σοβιετική Ένωση, επέτρεψαν στην Άγκυρα να παίζει διπλωματικά παιχνίδια σε διπλό ταμπλό. Θεωρήθηκε μάλιστα ως… συμμαχικό κράτος, όταν το Φεβρουάριο του 1945, τότε δηλαδή που τελείωνε ο πόλεμος, η Τουρκία έκανε μια εικονική κήρυξη πολέμου κατά της Ναζιστικής Γερμανίας!!! 

*Έλληνες κάπου στην Αίγυπτο, προσέρχονται για εθελοντική κατάταξη στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις

Η περίπτωση του υπολοχαγού Σπαθή

 

Την πολιτική αυτή της τουρκικής ελίτ, δηλαδή των επιγόνων του Μουσταφά Κεμάλ, πλήρωσαν πολλοί Έλληνες, στο επίπεδο της άχαρης και δυσχερούς κατοχικής καθημερινότητας, που ήθελαν να συνεχίσουν τον αγώνα και εκτός Ελλάδας.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι από νωρίς με την έναρξη της κατοχής, άρχισαν να φεύγουν προς την Τουρκία πολλοί Έλληνες. Γνωρίζουμε σήμερα ενδεικτικά όμως, γιατί δεν υπάρχουν συγκεντρωτικά στοιχεία, ότι μια αποστολή 20 εθελοντών έφτασε στην Αδριανούπολη στις 30 Αυγούστου 1941, μια άλλη αποστολή 70 εθελοντών έφτασε εκεί στις 17 Σεπτεμβρίου, η επόμενη αποστολή με άγνωστο αριθμό εθελοντών έγινε στις 23 Σεπτεμβρίου κ.λπ. Δηλαδή από πολύ νωρίς άρχισε η διαφυγή και συνεχίσθηκε αδιάλειπτα.  Όμως πάντα εμφανίζονταν μια τεχνητή διαφωνία μεταξύ νομάρχη και αστυνομικού διευθυντή της Αδριανούπολης, που ταλαιπωρούσε τους διαφεύγοντες.

*Ο διπλωμάτης Νικόλαος Καμπαλούρης, σε φωτογραφία της δεκαετίας του 1970 όταν υπηρετούσε ως Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στο Συμβούλιο της Ευρώπης 

Ο πρόξενος Νικόλαος Καμπαλούρης σε ένα έγγραφό του προς την πρεσβεία της  Άγκυρας, στις 26 Σεπτεμβρίου 1941 γνωστοποιούσε μεταξύ άλλων το ποιόν του αστυνομικού διευθυντή:

«Δεν παραλείπω να σημειώσω επίσης ότι πρόκειται περί γερμανόφιλου τόσον φανατικού ώστε και εις εμέ ακόμη να ομιλεί περί ταχείας και βεβαίας γερμανικής νίκης και καταστροφής των Άγγλων».

Το προξενείο είχε ενοικιάσει και οίκημα στις παρυφές της Αδριανούπολης διαλέγοντας απομακρυσμένο σημείο για την προσωρινή στέγαση όσων διέφευγαν για να πάνε στη Μέση Ανατολή.

Εκείνες τις μέρες η εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου καλούσε προς κατάταξη στη Μέση Ανατολή εθελοντές των κλάσεων 1939, 1940 και 1941 από τη Βουλγαροκρατούμενη Ελλάδα. Γι’ αυτούς τους εθελοντές ο Καμπαλούρης έγραφε:

«Οφείλω εν τέλει, να εξάρω τον πατριωτισμόν  και τον ενθουσιασμόν των προσερχομένων εθελοντών, οίτινες διατηρούσιν άσβεστον το μίσος εναντίον των κατακτητών».

Η αμφιλεγόμενη στάση των Τούρκων δεν άλλαξε ούτε το 1942 και αυτό μαρτυρεί η περίπτωση των υπολοχαγών  του ελληνικού στρατού Π. Σπαθή και Β. Κρεκούκια, που στις 20 Φεβρουαρίου πέρασαν κρυφά στην Αδριανούπολη. Εκεί τους συνέλαβαν οι Τούρκοι και δεν ειδοποίησαν το προξενείο για την άφιξή τους, όπως είχε συμφωνηθεί πάγια. Ο πρόξενος Καμπαλούρης το έμαθε μετά από ένα διήμερο και έσπευσε αμέσως στον διευθυντή της Αστυνομίας, ο οποίος διέταξε να φέρουν και τους δύο αξιωματικούς. Άρχισε να τους ανακρίνει ενώπιον του προξένου, αμφισβητώντας την αυθεντικότητα των στρατιωτικών εγγράφων τους. Τελικά επέτρεψε να πάνε σε ξενοδοχείο, αλλά στις 28 Φεβρουαρίου το προξενείο πληροφορήθηκε ότι ο υπολοχαγός Σπαθής ειδοποιήθηκε να πάρει να πράγματά του και ότι παραδόθηκε στους στρατιωτικούς. Κρατήθηκε σε ένα στρατόπεδο για να παραδοθεί στους Γερμανούς.

*Παράνομη πολυγραφημένη εφημερίδα, που κυκλοφορούσε προς το τέλος της Κατοχής

Ο Καμπαλούρης που το πληροφορήθηκε δωροδοκώντας στρατιωτικούς, προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον νομάρχη και τον αστυνομικό διευθυντή. Ο ένας κρυβόταν επικαλούμενος ασθένεια και ο άλλος έλεγε ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα γιατί το λόγο είχαν οι στρατιωτικές αρχές. Τελικά όταν πήγε ο πρόξενος στη Νομαρχία, τους βρήκε να συνεργάζονται!

Χρειάσθηκαν συνεχή διαβήματα, που κράτησαν οκτώ ημέρες, λόγω των κουτοπόνηρων υπεκφυγών των Τούρκων και της βραδυκίνητης γραφειοκρατίας. Εν τω μεταξύ ο Σπαθής είχε μεταφερθεί σε στρατόπεδο στο Καραγάτς για να παραδοθεί στους Γερμανούς.

Η λύση που βρήκε ο πρόξενος Καμπαλούρης, δωροδοκώντας Τούρκο αξιωματικό της προκάλυψης, ήταν να του επιτραπεί να τηλεφωνήσει  από το φυλάκιο απέναντι στις Καστανιές και να εξασφαλίσει την ασφαλή διαπεραίωση του Σπαθή στο ελληνικό έδαφος και την απόκρυψή του σε φιλικό σπίτι του χωριού, ώστε να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών.

Η αχαρακτήριστη στάση του αστυνομικού διευθυντή της Αδριανούπολης, προκάλεσε πολλά προβλήματα στη διαφυγή Ελλήνων προς τη Μέση Ανατολή, παρά τις οδηγίες που υπήρχαν από την Άγκυρα για διευκολύνσεις, ώστε να μένουν ικανοποιημένοι οι Βρετανοί. Αυτή η στάση ανάγκασε τον πρόξενο Νικόλαο Καμπαλούρη να προβεί σε διάβημα διαμαρτυρίας προς τον νομάρχη, που τον επισκέφθηκε για τον λόγο αυτόν στις 17 Ιουλίου 1942. Έμεινε στο γραφείο του δύο ώρες και του εξηγούσε πώς διαστρέφεται η κεντρική πολιτική γραμμή της Τουρκίας από κατώτερα όργανα της διοίκησης. Αναφέρθηκε σε συγκεκριμένα περιστατικά, όπως ήταν ο φόνος Έλληνα στη Μακρά Γέφυρα, η παράδοση στους Γερμανούς των Ελλήνων  προσφύγων Σταμάτη Λιάρη και Χρ. Καραολάνη και διάφορα άλλα. Μίλησε για τα εμπόδια που προβάλλει συνεχώς η αστυνομία της Αδριανούπολης στην επικοινωνία του προξενείου με τους Έλληνες που διαφεύγουν και στις παραπομπές ορισμένων στα δικαστήρια για παράνομη διάβαση των συνόρων, αντίθετα με την πρακτική που είχε ισχύσει έως τότε.

Ο νομάρχης τον διαβεβαίωσε ότι θα θεωρεί προσωπικό του θέμα την εξέταση των υποθέσεων των διαφευγόντων με κάθε δυνατή ευμένεια.

Τι συμπέρασμα έβγαλε ο Έλληνας διπλωμάτης; Το έγραψε ως επίλoγό του, σε αναφορά προς την ελληνική πρεσβεία της Άγκυρας.

«Εκ της όλης συνομιλίας απεκόμισα την εντύπωσιν ότι ο Νομάρχης είναι πράγματι διατεθειμένος να παράσχη ημίν πάσαν δυνατήν ευκολίαν, αλλά λόγω των φιλοαγγλικών του φρονημάτων φοβείται μη τυχόν παρεξηγηθή υπό του γνωστού πλέον ως γερμανόφιλου Αστυνομικού Διευθυντού».

*Η Αδριανούπολη του 1939. Διακρίνεται το τέμενος Ούτς Σερεφελί (μιναρές με τρείς εξώστες).

Όπως προαναφέραμε η περιοχή του νομού Έβρου είχε καταστεί ιδεώδης για τη συγκέντρωση εθελοντών προορισμένων για τις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις της Αιγύπτου. Στην περιοχή αυτή η γερμανική διοίκηση ήταν στην αρχή σχετικά χαλαρή άρα ανεπαρκής για πλήρη φύλαξη των ποτάμιων και άλλων συνόρων. Τα τουρκικά φυλάκια τα περισσότερα ήταν κενά και το ζήτημα της φύλαξης της μεθορίου είχε ανατεθεί στις δυνάμεις της προκάλυψης, που επίσης ήταν ανεπαρκείς για την αυστηρή φύλαξη των συνόρων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αλληλογραφία του Καμπαλούρη με την ελληνική πρεσβεία της Άγκυρας από το Σεπτέμβριο του 1941, άρα πολύ γρήγορα, αναφέρεται ότι στο νομό Έβρου υπήρχε μυστική οργάνωση ειδικά για την διαπεραίωση στη γειτονική Τουρκία Ελλήνων αξιωματικών.

Μια ακόμα περίπτωση από τις πολλές, είναι άκρως χαρακτηριστική. Αφορά τους αδελφούς Δρατζίδη με καταγωγή από τους Πετράδες. Ήταν από τους πρώτους που βγήκαν "στο βουνό" πολεμώντας τους κατακτητές.  Σε κάποια μάχη τραυματίσθηκε ο  Γιώργος Δρατζίδης από τους Γερμανούς. Ο άλλος αδελφός του ο Σαράντης που ήταν υπίλαρχος, τον έστειλε κρυφά στην Τουρκία για θεραπεία. Όμως οι Τούρκοι τον συνέλαβαν και τον παρέδωσαν στους Γερμανούς, οι οποίοι τον θεράπευσαν στο Νοσοκομείο του Διδυμοτείχου και μετά τον εκτέλεσαν, το 1943!!!   

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΗ

*Ιστορικό Αρχείο υπουργείου Εξωτερικών