Πολεμώντας με τον άγριο καιρό στον Εμφύλιο

*Απόσπασμα από το Ημερολόγιο του 521 Τάγματος Πεζικού, γραμμένο στα πεδία των μαχών. Αίμα χυμένο παντού. Αυθεντική πηγή εξιστόρησης 

*Το παράδειγμα των στρατιωτών

του 521 Τάγματος Πεζικού

κατά τα έτη 1947-48

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Ένας εμφύλιος πάντα είναι μια κατάρα για κάθε έθνος που τον αντιμετωπίζει. Κάθε εμφύλιος όμως για κάθε έναν που κρατάει όπλο και θέλει να σκοτώσει τον απέναντί του, που μπορεί να είναι ακόμα και αδελφός του, είναι μια σκληρή προσωπική δοκιμασία. Η δοκιμασία αυτή μεταβάλλεται σε κόλαση, όταν ο κάθε μαχόμενος έχει να αντιμετωπίσει πλείστες όσες δυσμενείς συνθήκες, πέραν του διαρκούς φόβου του θανάτου.

          Μια από τις χειρότερες δοκιμασίες στον ελληνικό εμφύλιο των ετών 1946- 1949 και για τις δύο πλευρές των αντιμαχομένων, ήταν οι χειμώνες πάνω στο βουνά, όπου οι καιρικές συνθήκες ήταν δολοφονικές, όσο και οι σφαίρες των αντιπάλων. Θα δούμε τι συνέβαινε το χειμώνα του 1947 στην ευρύτερη περιοχή της γνωστής διάβασης της Κατάρας, που ακόμα και στις μέρες το χειμώνα κλείνει συχνά από τα χιόνια.

          Το 521 Τάγμα Πεζικού προς τα τέλη του Οκτωβρίου 1947 πήρε εντολή να μεταβεί στο Μαλακάσι Τρικάλων, με στόχο να καταλάβει το ύψωμα της περιοχής Άσπρα Λιθάρια. Το Μαλακάσι είναι ορεινό χωριό στην ανατολική πλευρά της νότιας Πίνδου σε δασοσκεπή περιοχή με υψόμετρο 850 μ.

          Τις πρώτες μέρες ο καιρός ήταν ομιχλώδης, αλλά από τις 29 Οκτωβρίου άρχισε να βρέχει, με αποτέλεσμα το Τάγμα να παραμένει καθηλωμένο. Στις 4 Νοεμβρίου έγινε μια επιθετική προσπάθεια προς τα Άσπρα Λιθάρια, αλλά οι καιρικές συνθήκες ανάγκασαν να ανασταλεί κάθε ενέργεια, λόγω της κακοκαιρίας.

*Ενδεικτικός τίτλος της εφημερίδας "Εμπρός", την Πρωτοχρονιά του 1948

Ο στρατός στον αυχένα της Κατάρας. Ο καιρός αγριεύει

          Την επομένη διατάχθηκε να εξορμήσει το τάγμα προς τα Άσπρα Λιθάρια και την Κατάρα. Οι στρατιώτες μπόρεσαν να ανατρέψουν τις αντιστάσεις των αντάρτικων ταγμάτων του Καραβίδα και του Αριστείδη και να περάσουν την αμαξιτή οδό του αυχένα της Κατάρας και να καταλάβουν τα γύρω υψώματα. Σ’ αυτή την πρώτη σύγκρουση έχασε τη ζωή του ένας στρατιώτης και πέντε αντάρτες. Τρεις αντάρτες συνελήφθησαν αιχμάλωτοι με τον οπλισμό τους, ανάμεσά του και ένα Μπρεν. Οι αιχμάλωτοι είπαν όμως ότι οι νεκροί ήταν περισσότεροι όπως και οι τραυματίες, που τους πήραν μαζί τους ο άλλοι αντάρτες για να μην πέσουν στα χέρια του στρατού.

          Από τις 6 Νοεμβρίου 1947 όμως ο καιρός αγρίεψε. Το γύρισε σε χιόνι. Στις 7 του μηνός το χιόνι το πρωί ήταν 25 εκατοστά και το απόγευμα έφτασε τα 40 εκατοστά. Το 521 Τάγμα Πεζικού, διατάχθηκε να αποσυρθεί στο Μαλακάσι. Ήταν αδύνατο να παραμείνει στον αυχένα της Κατάρας.

          Στις 11 του μηνός χτύπησε την περιοχή και μια ανεμοθύελλα. Το κρύο εξακολουθούσε να είναι δριμύ. Οι μέρες περνούσαν, πάντα με φοβερό κρύο, άλλοτε με βροχές και άλλοτε με ισχυρούς ανέμους και πάντα με πυκνή ομίχλη. Οι μέρες κύλησαν έτσι έως το τέλος Νοεμβρίου.

          Στις 30 Νοεμβρίου ομάδα ανταρτών έπεσε σε ενέδρα στρατιωτών. Ένας αντάρτης έχασε τη ζωή του. Παραδόθηκαν δύο αντάρτες. Στην περιοχή δρούσαν τα τάγματα των ανταρτών υπό τους καπετάνιους Παπούα, Πυθαγόρα και Αποστολόπουλο.

          Την 1η Δεκεμβρίου κινήθηκαν δυνάμεις προς την τοποθεσία Χάνι Σεΐτ Πασά, όπου συνεπλάκησαν επί δίωρο με δύναμη ανταρτών, χωρίς ανθρώπινες απώλειες αυτή τη φορά.

*Το Πυροβολικό του στρατού βάλλει....

Μάχες υπό ραγδαία βροχή και δριμύ ψύχος

          Ξημέρωσε η επόμενη μέρα και το τάγμα διατάχθηκε να κινηθεί και να απομακρύνει τους αντάρτες από τη θέση Δοκίμι. Εκεί, κάτω από ραγδαία βροχή και φοβερό κρύο έγινε πολύωρη μάχη και τις απογευματινές ώρες ανάγκασαν τους αντάρτες που αμύνονταν σθεναρά να αποχωρήσουν. Εγκατέλειψαν μεταξύ άλλων τέσσερα κιβώτια με φυσίγγια Μπρεν, σαράντα βλήματα όλμων 2 ιντσών, 200 φυσίγγια τυφεκίου, 1000 βλήματα Στεν, 12 μουλάρια και τρία σάγματα. Έξι αντάρτες έχασαν τη ζωή τους, από τους οποίους οι τρεις πέθαναν από το φοβερό ψύχος. Στις 3 και 4 Δεκεμβρίου έπεφτε χιόνι, που έφτασε τα 50 εκατοστά

          Στις 6 Δεκεμβρίου ο στρατός κατέλαβε πάλι τις διαβάσεις της Κατάρας. Η επόμενη μέρα έφερε χιονόπτωση με ανεμοθύελλα. Στο 2ο λόχο του τάγματος σημειώθηκαν κρούσματα ψύξης….

Το χιόνι κάλυψε τα αντίσκηνα των στρατιωτών

          Ο καιρός συνέχισε να είναι κακός έως τις 10 Δεκεμβρίου. Το χιόνι είχε καλύψει την Κατάρα, αλλά είχε καλύψει και τα αντίσκηνα των στρατιωτών. Και ενώ λόγω κακοκαιρίας υπήρχε απραξία, ξαφνικά στην Πυροβολαρχία Κυριακόπουλου στη θέση Κάμπος Δεσπότη ανεφλέγη από άγνωστη αιτία ένα κιβώτιο με “γεμίσματα” πυροβόλου με αποτέλεσμα να πάθουν εγκαύματα Α΄και Β΄ βαθμού κάποιοι πυροβολητές.

          Δεν υπήρξε αλλαγή στον… κακό καιρό έως τις 18 Δεκεμβρίου οπότε άρχισε να ξαναπέφτει πυκνό χιόνι.

          Στις 21 Δεκεμβρίου ήρθε η διαταγή να μεταφερθεί τα 521 Τάγμα πεζικού στα Τρίκαλα για ανασυγκρότηση, ανάπαυση και ψυχαγωγία των φαντάρων.

          Ο πόλεμος όμως είναι σκληρός.
          Την ημέρα των Χριστουγέννων ήρθε η διαταγή της 41ης Ταξιαρχίας και το 521 Τάγμα Πεζικού αναχώρησε στις 7 το πρωί της επόμενης μέρας υπό βροχή. Τελικά μετά από νεώτερη διαταγή κατευθύνθηκε στο χωριό Μπισδούνι Ιωαννίνων, υπαχθέν πλέον στην VIII Μεραρχία και στις 27 Δεκεμβρίου 1947 είχε φτάσει με αυτοκίνητα βόρεια του Καλπακίου. Καθ’ οδόν στη θέση Καλύβια Σουδενέικα, εβλήθη από τους αντάρτες, αλλά τους αντιμετώπισε χωρίς απώλειες.

*Εικόνα από τον Εμφύλιο

Πέντε μουλάρια νεκρά! Οι παράπλευρες απώλειες...

           Με το ξημέρωμα νέας μέρα, δόθηκε διαταγή να καταληφθούν διάφορα υψώματα της περιοχής. Οι μάχες που έγιναν εκεί ήταν πολύωρες και έγιναν νύχτα. Κατά τη διάρκεια της νύχτες οι αντάρτες πραγματοποίησαν τέσσερις σφοδρές αντεπιθέσεις. Όλες οι αντεπιθέσεις αποκρούσθηκαν. Υπήρχαν όμως απώλειες. Τέσσερις αντάρτες νεκροί. Σύμφωνα με πληροφορίες των χωρικών που τους χρησιμοποίησαν οι αντάρτες για την μεταφορά τραυματιών, πρέπει να υπήρχαν άνω των 150 πληγωμένων. Οι απώλειες του στρατού ήταν δύο τραυματίες και σκοτωμένα πέντε μουλάρια. Αθώα θύματα αυτά… Παράπλευρες απώλειες

          Στις 29 Δεκεμβρίου ο καιρός ήταν αίθριος, αλλά από το απόγευμα έπιασε δριμύ κρύο. Οι συγκρούσεις δεν σταμάτησαν. Οι απώλειες των ανταρτών ήταν ανεξακρίβωτες. Ο στρατός όμως έχασε τον υπολοχαγό Μαλαβάκη Αριστείδη διοικητή του 4ου λόχου. Υπήρχαν επίσης 2 αξιωματικοί τραυματίες ο λοχαγός Μαυρομιχάλης Κωνσταντίνος διοικητής του 3ου λόχου και ο λοχαγός Νικόλαος Χονδρός διοικητής αποσπάσματος. Υπήρχαν επίσης και πέντε τραυματίες οπλίτες.

          Ξημέρωσε η 30η Δεκεμβρίου με ομίχλη και δριμύ ψύχος. Οι συγκρούσεις επαναλήφθηκαν, σφοδρές πάντα, αλλά ο στρατός με το 527 Τάγμα Πεζικού, κατορθώνει να καταλάβει το ύψωμα της Γκραμπάλας και να εδραιωθεί. Και η μέρα αυτή ήταν αιματηρή. Εφτά αντάρτες νεκροί και πολλοί τραυματίες. Από το στρατό ένας φαντάρος ελαφρά τραυματισμένος.

          Η τελευταία μέρα της χρονιάς εκείνης ήταν βροχερή… Συγκρούσεις υπήρχαν πάντα… Ο χρόνος όμως ακολουθούσε τη δική του τροχιά ασταμάτητα.

Πρωτοχρονιά του 1948 με βροχή, κρύο και χιόνι

          Ξημέρωσε η Πρωτοχρονιά του 1948. Ο καιρός ήταν βροχερός. Το κρύο διαπεραστικό. Από το απόγευμα άρχισε να πέφτει πάλι χιόνι...

          Το 521 Τάγμα Πεζικού είχε καταλάβει θέσεις νότια της γέφυρας Μπουραζάνι και αντιμετώπιζε επίθεση ανταρτών που αυτή τη φορά είχαν και πυρά πυροβόλου.

          Και η δεύτερη μέρα του νέου χρόνου ξημέρωσε με ομίχλη και φοβερό κρύο. Το συγκεκριμένο τάγμα πήρε διαταγή και αμέσως μετά τα μεσάνυχτα άρχισε ολονύκτια πορεία και έφτασε στη γέφυρα Ρομπόκι και εγκατέστησε προγεφύρωμα για να εξασφαλιστούν οι διαβάσεις προς την Κόνιτσα.

          Στις 3 Ιανουαρίου εκκαθάρισαν την περιοχή και το χωριό Πάπιγγο.

          Στις 4 έφτασε και κατέλαβε θέσεις στα υψώματα Καλπακίου.

*Η βασίλισσα Φρειδερίκη στην περιοχή των μαχών στην Ήπειρο

Η Φρειδερίκη απονέμει παράσημα στα πεδία των μαχών

          Στις 5 του μηνός έφτασε εκεί η βασίλισσα Φρειδερίκη, απένειμε παράσημα σε τιμηθέντες αξιωματικούς και οπλίτες και μοίρασε δέματα της “Φανέλας του Στρατιώτου” (Σημ. Συντ. Πρόκειται για την γνωστή επίσκεψη που πραγματοποίησε η Φρειδερίκη για να εισέλθει στην Κόνιτσα μετά την μεγάλη ήττα των ανταρτών, οι οποίοι δεν κατόρθωσαν να την καταλάβουν για να την κάνουν έδρα της κυβέρνησης του βουνού, η οποία μόλις είχε σχηματισθεί με πρωθυπουργό τον Μάρκο Βαφειάδη).

          Την άλλα μέρα οι στρατιώτες ανέβηκαν στα αυτοκίνητα και πήγαν στο χωριό Μπισδούνι, όπου το τάγμα έκανε ανασυγκρότηση. Έμειναν εκεί ως τις 15 Ιανουαρίου. Επόμενος σταθμός η Καλαμπάκα και στη συνέχεια η Καρδίτσα.

          Το 521 Τάγμα πεζικού συνέχισε τις πορείες του βάσει των διαταγών που είχε, στις δύσβατες ορεινές περιοχές, κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες με τον συνεχή κίνδυνο των επιθέσεων των ανταρτών. Έτσι περνούσαν οι μέρες…

Το χιόνι είχε υπερβεί το ένα μέτρο

          Στις 17 Φεβρουαρίου 1948 ήρθε νέα διαταγή από την Ταξιαρχία. Να ερευνηθεί το χωρίο Καΐτσα στο ορεινά του Δομοκού, γιατί υπήρχαν μέσα αντάρτες… Η Καΐτσα σήμερα λέγεται Μακρυρράχη και απέχει 16 χιλμ από το Δομοκό.

          Ο καιρός άσχημος. Χιονοθύελλα. Το χιόνι είχε υπερβεί το ένα μέτρο. Από τις 5 το απόγευμα οι στρατιώτες άρχισαν την επιχείρηση. Οι αντάρτες ειδοποιημένοι εγκαίρως είχαν αυξήσει τα μέτρα ασφαλείας. Ο αιφνιδιασμός που επιχείρησε ο στρατός δεν είχε επιτυχία. Όταν περικύκλωσαν το χωριό όλοι οι αντάρτες είχα διαφύγει μέσα στο σκοτάδι της νύχτας. Ο στρατός μπήκε μέσα και άρχισε να ερευνά τα σπίτια. Γρήγορα εντόπισε το οίκημα που χρησιμοποιούσε ως αρχηγείο ο καπετάν Γαζής. Οι στρατιώτες μάζεψαν οχτώ άλογα των ανταρτών και ένα μεγάλο αριθμό μικρών και μεγάλων ζώων που προορίζοντας για διατροφή των ανταρτών. Βρέθηκε και καταστράφηκε ο φούρνος που έψηναν τα ψωμιά τους. Όταν ολοκληρώθηκε αυτή αποστολή οι στρατιώτες αποχώρησαν, αλλά κατά την πορεία τους παρενοχλήθηκαν κατ’ επανάληψη από τους αντάρτες. Τους ακολούθησαν στην πορεία τους δύο άνδρες και τέσσερις γυναίκες, που ήθελαν να απομακρυνθούν από την ζώνη των συγκρούσεων…

          Ο καιρός συνέχιζε τα δικά του παιχνίδια. Πότε χιόνι, πότε βροχή, πότε ομίχλη, μα πάντα κρύο. Κακός καιρός για όλους και καταραμένη μοίρα. Και για τους από εδώ και για τους από εκεί. Οι αντάρτες μάλιστα μπορεί να πει κανείς, ότι βρίσκονταν σε χειρότερη θέση. Χωρίς φαΐ συνήθως, χωρίς πυρομαχικά, εκτεθειμένοι στον άγριο καιρό… Οι συγκρούσεις συνεχείς, με το αίμα να χύνεται στα βουνά και η Ελλάδα να μπαίνει όλο και πιο βαθειά στο τούνελ του μίσους, της καταστροφής και του θανάτου για περίπου δύο χρόνια ακόμα...

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχεία ΔΙΣ/ΓΕΣ