Ο Αρχιστράτηγος Φρανσαί Ντ' Εσπεραί, στα σοκάκια του Διδυμοτείχου το 1919

*Απόσπασμα από την ανταπόκριση του Ανδρέα Κονιτόπουλου

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Ο Φρανσαί Ντ' Εσπεραί υπήρξε σημαντική στρατιωτική προσωπικότητα της Γαλλίας, που συνέδεσε το όνομά του με τα Βαλκάνια και τα ελληνική στρατεύματα στις μάχες εναντίον των δυνάμεων του Άξονα. Το 1919 βρέθηκε να περπατάει στους δρόμους του Διδυμοτείχου και να βλέπει να ερείπια που άφησαν πίσω τους οι ηττημένοι Βούλγαροι, συμμαχοί των Γερμανών.
Ο Louis Félix Marie François Franchet d'Espèrey, όπως ήταν το όνομά του στα γαλλικά γεννήθηκε το 1856 στην Αλγερία και πέθανε το 1942. Φοίτησε στη στρατιωτική σχολή του Σεν Σιρ, και πήρε μέρος στις αποικιακές εκστρατείες στην Τυνησία, στο Τονκίνο, στη Κίνα και αλλού. Πήρε μέρος σε μεγάλες συγκρούσεις του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και το  1916 ήταν διοικητής των στρατιωτικών δυνάμεων του ανατολικού και του βόρειου μετώπου. Το 1918 ανέλαβε τη διοίκηση των συμμαχικών στρατευμάτων της Μακεδονίας, στα οποία είχαν ενταχθεί και ελληνικά στρατεύματα.

*Ο Αρχιστράτηγος Φρανσαί Ντ' Εσπεραί

Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, η πολιτική κατάσταση της χώρας μας είχε περιπλακεί επικίνδυνα. Ο βασιλεύς Κωνσταντίνος είχε κηρυχθεί υπέρ της ουδετερότητα ενώ ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος πίεζε για έξοδο της Ελλάδος στον πόλεμο στο πλευρό των συμμαχικών χωρών της Αντάντ. Η σύγκρουση αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να πάει το 1916 ο Βενιζέλος με τους Κουντουριώτη και Δαγκλή στη Θεσσαλονίκη και να δημιουργήσει το χωριστικό κράτος της Θεσσαλονίκης. Τότε στη Μακεδονία μεταφέρθηκαν στρατεύματα των χωρών της Αντάντ για να στηρίξουν τη Σερβία, που είχε υποστεί επίθεση από τη Βουλγαρία. Οι ελληνικές δυνάμεις σημείωσαν σημαντικές επιτυχίες (μάχες Ραβινέ, Σκρα, Δοϊράνης κ.λπ.) και δημιουργήθηκαν για τη χώρα μας ευνοϊκές συνθήκες για την εκπλήρωση εθνικών πόθων, ανάμεσα στους οποίους ήταν και η απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης, που είχε επιδικασθεί στην ηττημένη του Β΄Βαλκανικού Πολέμου Βουλγαρία, από την άδικη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913). 

*Διδυμότειχο: Παλαιός λιθόστρωτος δρόμος στην περιοχή της Κάιντρας 

Διασχίζοντας με τρένο τη Θράκη

Όταν έληξε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος η Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, είχε αποφασίσει την απομάκρυνση των Βουλγάρων από την Δυτική Θράκη, τον Σεπτέμβριο του 1919. Αυτός ήταν ο λόγος, που ο Φρανσαί Ντ' Εσπεραί ταξίδεψε πολλές φορές στη Θράκη, μετακινούμενος συνήθως σιδηροδρομικώς,  μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης, όπου υπήρχε πλέον η Αρμοστεία των συμμαχικών κρατών της Αντάντ.
Το 1918 είχαν πυκνώσει  οι διπλωματικές διεργασίες για τη διαμόρφωση του νέου χάρτη των Βαλκανίων, με έντονη παρουσία και συμμετοχή του Ελευθέριου Βενιζέλου, αφού ο βασιλεύς Κωνσταντίνος είχε εξορισθεί και στο θρόνο τον διαδέχθηκε ο γιος του Αλέξανδρος.
Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς προς τα τέλη του μηνός εκδόθηκε και η διαταγή να τεθούν σε κατάσταση πορείας οι μονάδες της ΙΧ ελληνικής Μεραρχίας, για να καταλάβουν τον βουλγαροκρατούμενο  καζά της Ξάνθης. Η διαταγή αυτή είχε συνταχθεί στο... Λουλέ Μπουργκάς (Αρκαδιούπολις) όπου βρέθηκε ο αρχιστράτηγος των δυνάμεων της Αντάντ Φρανσαί Ντ' Εσπεραί επιστρέφοντας σιδηροδρομικώς από την Ουγγαρία στην Κωνσταντινούπολη. Τη διαταγή μετέφερε από το Λουλέ Μπουργκάς ο ανεψιός του αρχιστράτηγου και υπασπιστής του λοχαγός Ντ' Εσπεραί και την παρέδωσε στον Αρχηγό του Στρατού Λεωνίδα Παρασκευόπουλο στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος τη διαβίβασε αυτοπροσώπως στον στρατηγό Λεοναρδόπουλο, διοικητή της ΙΧ Μεραρχίας. Με τρένο έφυγε από τη Θεσσαλονίκη και στα Μπούκια της Δράμας συνάντησε τα ελληνικά στρατεύματα.

*Η Γαλλία εξέδωσε γραμματόσημο προς τιμή του

Η ιστορική απόφαση γιορτάσθηκε από τους δύο στρατηγούς, οι οποίοι μίλησαν στους στρατιώτες και στη συνέχεια "προσεφέρθη καμπανίτης και ηγέρθησαν πλείσται θερμαί προπόσεις υπέρ της ολοκληρωτικής ευοδώσεως του εθνικού ζητήματος" κατά τις περιγραφές της εποχής. 
Είναι γνωστό ότι η Ξάνθη μόνη από όλη τη Δυτική Θράκη είχε απελευθερωθεί από τον Οκτώβριο του 1919.
Πάντως ο Γάλλος αρχιστράτηγος είχε αρχίσει με τα σιδηροδρομικά ταξίδια του να γνωρίζει τη Θράκη. Στις αρχές Οκτωβρίου 1919 ανακοινώθηκε ότι ο αρχιστράτηγος Φρανσαί Ντ' Εσπεραί αναχώρησε σιδηροδρομικώς από την Κωνσταντινούπολη μεταβαίνοντας στην Αδριανούπολη, στη Δυτική Θράκη και στη Φλώρινα όπου θα επιθεωρούσε τα γαλλικά στατεύματα της Ανατολής.

*Διδυμότειχο 1922: Περίθαλψη χωρικών

Προηγουμένως στις 7 Οκτωβρίου είχε φτάσει στην Ξάνθη συνοδευόμενος από τους στρατηγούς Σαρπύ, Κλωντέλ και Αλλιέ.
Παράλληλα προς τη στρατιωτική κινητοποίηση, άρχισαν να διατυπώνονται σκέψεις για το μοντέλο διοίκησης της Δυτικής Θράκης. Τελικά επικράτησε η σκέψη, ότι έπρεπε η περιοχή να διαιρεθεί στους καζάδες Γκιουμουλτζίνας, Δεδέαγατς, Σουφλίου και Διδυμοτείχου, οι οποίοι θα διοικούνται από συμβούλια Ελλήνων και Οθωμανών με τη συμμετοχή ενός Ισραηλίτη και ενός Αρμενίου. Στα συμβούλια αυτά όταν συνεδρίαζαν θα παρίστατο και ο τοπικός διοικητής.
Κύριο χαρακτηριστικό εκείνων των ημερών, ήταν η παλιννόστηση των προσφύγων, που είχαν εγκαταλείψει τη Θράκη λόγω των απηνών βουλγαρικών διωγμών.
Η παλιννόστηση άρχισε να συντελεί με ταχύτητα στην αναβίωση των πόλεων και των χωριών. Οι εκκλησίες και τα σχολεία, που είχαν καταλάβει οι Βούλγαροι  άρχισαν να αποδίδονται στους Έλληνες ενώ η ελληνική κυβέρνηση φρόντισε να  διανείμει σχολικά βιβλία στους μαθητές. Η Θράκη ζούσε μια δυναμική αναβίωση.
Εν όψει της ολοκληρωτικής απελευθέρωσης της Δυτικής Θράκης, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός αποφάσισε να ιδρύσει ιατρεία στο Δεδέαγατς, τη Γκιουμουλτζίνα, το Διδυμότειχο και το Σουφλί.
Εν τω μεταξύ επανήλθε στη Θράκη ο στρατηγός Φρανσαί Ντ' Εσπεραί, ο οποίος επισκέφθηκε το Πόρτο Λάγος και την Ξάνθη. Στην Ξάνθη όταν επισκέφθηκε το δημαρχείο, κατέβασαν συμβολικά την βουλγαρική επιγραφή.

*Ο Φρανσαί Ντ' Εσπεραί, σε φωτογραφία του 1922

Στην Αθήνα, στην Ολυμπία και στο Μεσολόγγι

Στα τέλη Νοεμβρίου ο αρχιστράτηγος Φρανσαί Ντ' Εσπεραί μετέβη στην Αδριανούπολη, όπου συναντήθηκε με αντιπροσώπους της ελληνικής κοινότητας. Εκεί τον συνάντησε επιτροπή των Ορτακινών, που ζήτησε την απελευθέρωση της πατρίδας τους από το Βουλγαρικό ζυγό. Ο αρχιστράτηγος τους δήλωσε ότι η υπογραφείσα συνθήκη δυστυχώς δεν μπορεί να ικανοποιήσει τον πόθο των Ορτακινών Ελλήνων.
Στις 27 Νοεμβρίου 1919 ο Φρανσαί Ντ' Εσπεραί πήγε στην Αθήνα, όπου συναντήθηκε με τον Βασιλέα Αλέξανδρο και τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, με τον οποίο συζήτησε για την εγκατάσταση ελληνικών αρχών στη Θράκη και επισκέφθηκε την Ακρόπολη και διάφορες αρχαιότητες. Την επομένη επισκέφθηκε την αρχαία Ολυμπία και την 1η Δεκεμβρίου το Μεσολόγγι. Στις 4 Δεκεμβρίου αναχώρησε με έκτακτη αμαξοστοιχία για Θεσσαλονίκη όπου παρέμεινε μία ημέρα, συνεργάσθηκε με τον έλληνα Αρχηγό του Στρατού Λεωνίδα Παρασκευόπουλο και ανεχώρησε για την Κωνσταντινούπολη.
Ήταν οι μέρες της Διασυμμαχικής Θράκης, που προετοίμασαν την οριστική απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης τον Μάιο του 1920.

*Και δεύτερο απόσπασμα από την ανταπόκριση του Ανδρέα Κονιτόπουλου

Τριγυρνώντας στα σοκάκια του Διδυμοτείχου

Το Νοέμβριο του 1919 ο Φρανσαί Ντ' Εσπεραί, αρχιστράτηγος με αίγλη και μεγάλη κύρος, με γνωστή την αγάπη του για την Ελλάδα και την ιστορία, βρέθηκε- και αυτό είναι άγνωστο- να περπατάει στους δρόμους του Διδυμοτείχου!!!
Τη ακριβή ημερομηνία δεν την γνωρίζουμε, αλλά από την ημερομηνία της ανταπόκρισης που έστειλε στην Αθήνα ο δημοσιογράφος Ανδρέας Κονιτόπουλος, συμπεραίνουμε ότι πρέπει αυτό να συνέβη στις 22 Νοεμβρίου 1919. Δηλαδή ξεκινώντας για το ταξίδι του στην Αθήνα, που προαναφέραμε, πέρασε από το Διδυμότειχο. Προφανώς λόγω μεγάλων στάσεων του τρένου (ύδρευση των ατμομηχανών και ανθράκευση) βρήκε το χρόνο να επισκεφθεί το Διδυμότειχο. 
Ο Κονιτόπουλος με εύλογο επαγγελματικό ενδιαφέρον τηλεγραφούσε στην Αθήνα:
"Ευρίσκομαι από προχθές εις το ιστορικόν Διδυμότειχον , του οποίου την Τουρκικήν συνοικίαν οι Βούλγαροι έχουν μεταβάλει εις σωρούς ερειπίων. κατεδαφίσαντες τας οικίας εκ θεμελίων. Τα πλείστα των σπιτιών του Διδυμοτείχου είναι ξύλινα. Είναι ακμαίος εδώ ο Ελληνισμός, ο οποίος εξεδήλωσε  τον πατριωτισμόν του εις τον Αρχιστράτηγον Ντ' Εσπεραί, αφιχθέντα προ ημερών και περιελθόντα την πόλιν". 
Ο Αρχιστράτηγος έκανε περίπατο στην πόλη και μεταξύ άλλων επισκέφθηκε και τα εργοστάσια του δημάρχου Διδυμοτείχου Εμμ. Παναγιώτου, ακολουθούμενος από το λαό του Διδυμοτείχου. Θυμίζουμε ότι τότε δεν υπήρχαν δρόμοι με άσφαλτο. Οι κύριοι δρόμοι της πόλης ήταν καλντερίμια, δηλαδή στρωμένοι με πέτρες. Οι άλλοι δρόμοι ήταν απλοί χωματόδρομοι, με σκόνη το καλοκαίρι και λάσπη το χειμώνα.

Φωτογραφία του 1920

Ο Γάλλος επίσημος συναντήθηκε στον περίπατό του και με ομάδες Ελλήνων χωρικών, οι οποίοι τον χειροκρότησαν, όταν τον είδαν. Ο Αρχιστράτηγος των Δυνάμεων της Ανατολής τους ρώτησε μέσω διερμηνέως προφανώς: "Τι είστε εσείς;". Και αυτοί με ένα στόμα του απάντησαν: "Έλληνες και την Ελλάδα θέλουμε.Ζήτω η Ελλάς".
Στις 24 Νοεμβρίου επισκέφθηκε το Διδυμότειχο και ο κυβερνητικός αντιπρόσωπος Θεοδωρίδης, που είχε ορισθεί για την περίθαλψη των παλιννοστούντων και των κατοίκων. Αμέσως κατάρτισε μια αρμόδια επιτροπή με πρόεδρο τον μητροπολίτη Φιλάρετο Βαφείδη, που είχε επανέλθει μετά την εξαετή εξορία του στη Βουλγαρία. Ο Θεοδωρίδης μοίρασε στους μαθητές κουβέρτες και στους άπορους γονείς  Έλληνες και Τούρκους άλευρα και τρόφιμα, που είχε στείλει το υπουργείο Περίθαλψης από την Αθήνα. Οι Τούρκοι κάτοικοι του Διδυμοτείχου, πάντα κατά τον Κονιτόπουλο κραύγαζαν "Γιασασίν Γουνάν Χουκουμέτ" (Ζήτω η Ελληνική Κυβέρνηση) . Ο Θεοδωρίδης που κατέγραψε τις καταστροφές των Βουλγάρων, επισκέφθηκε και το στρατιωτικό διοικητή και τον ευχαρίστησε για τη βοήθεια που παρέχει στους παλιννοστούντες πρόσφυγες. Τον παρακάλεσε επίσης να συνεχίσει να παρέχει τρόφιμα και σπόρους, για να αρχίσουν να καλλιεργούν τα χωράφια τους οι αγρότες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Θεοδωρίδης τον Ιανουάριο του 1920 περιόδευσε ξανά στη Θράκη με τον Νίκο Καζαντζάκη (τον κατοπινό μεγάλο συγγραφέα) που τον είχε διορίσει ο Βανιζέλος Γενικό Διευθυντή του υπουργείου Περίθαλψης και επέβλεψαν την περίθαλψη και αποκατάσταση των παλιννοστούντων Θρακών.
Στρατιωτικός διοικητής στο Διδυμότειχο, είχε τοποθετηθεί νωρίτερα ο Γάλλος συνταγματάρχης Ντυράν, ο οποίος κατά την ανάληψη των καθηκόντων του είχε εκδώσει προκήρυξη εκφράζοντας την πεποίθηση, ότι το Διδυμότειχο θα αποβεί πλουσιώτερη και εμπορικότερη πόλη.
Στις 23 Νοεμβρίου 1919 εγκατέλειψαν το Διδυμότειχο και οι τελευταίοι εναπομείναντες Βούλγαροι δημόσιοι υπάλληλοι. Η ελευθερία που την ποθούσαν για αιώνες οι Θράκες, δεν θα αργούσε πλέον να έρθει οριστικά.    

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ
*Αρχείο εφημερίδων "Μακεδονία" Θεσσαλονίκης "Πατρίς", "Καιροί", και "Εστία" Αθηνών, Οκτωβρίου- Δεκεμβρίου 1919