Παρασκευή 13 Μαρτίου 2020

Ο Αττίλας ΙΙ και η στάση της Ελλάδας

*Η ακτίνα δράσης των 20 υπερσύγχρονων τότε F4 Phantom δεν επέτρεπε επιχειρησιακή εμπλοκή τους στην Κύπρο και επιστροφή στην Ελλάδα. Θα έπρεπε στη συνέχεια να προσγειωθούν και να παραδοθούν στη Συρία.







Γράφει ο κ. ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ*




Στον πρώτο Αττίλα, η αποτυχία της ελληνικής πλευράς ήταν απόλυτη: η Τουρκία εγκατέστησε προγεφύρωμα, απέκρουσε τις αντεπιθέσεις εκείνης της νύχτας και κατόπιν μπορούσε απρόσκοπτα να το ανεφοδιάζει, ενώ κυριαρχούσε και στον αέρα. Κατόπιν, παραβιάζοντας την εκεχειρία, η Τουρκία επεξέτεινε τη ζώνη ελέγχου της, οδήγησε τη Διάσκεψη της Γενεύης σε αδιέξοδο, εξαπέλυσε τη δεύτερη εισβολή, τον Αττίλα ΙΙ, και κατέλαβε περίπου το 38% της έκτασης του νησιού μέσα σε τρεις μόλις ημέρες (14-16 Αυγούστου). Ήταν μια τεράστια καταστροφή.
Έκτοτε, συχνά διατυπώθηκε ο ισχυρισμός, κυρίως από την Άκρα Δεξιά, ότι τον Αύγουστο του 1974 η κυβέρνηση Καραμανλή επέλεξε να μην πολεμήσει ενώ, υποτίθεται, μπορούσε. Αυτή η κατηγορία για «προδοσία» των δημοκρατικών και του Καραμανλή προσωπικά επιχειρεί να εξισορροπήσει το γεγονός ότι η ήττα επήλθε στον πρώτο Αττίλα από άφρονες στρατηγικές επιλογές της χούντας. Αγαπημένα επιχειρήματα των ακροδεξιών είναι ότι η Ελλάδα μπορούσε να στείλει στρατεύματα, ότι διέθετε ορισμένα υπερσύγχρονα αεροπλάνα F4 Phantom που μπορούσε να χρησιμοποιήσει στην Κύπρο και ότι ο Καραμανλής απέφυγε τη σύγκρουση με τη φράση «η Κύπρος είναι μακράν» (την οποία, σημειωτέον, δεν φαίνεται ποτέ να είπε ο ίδιος). Αλλά δεν είναι μόνον (ή πάντοτε μόνη της) η Άκρα Δεξιά. Η φημολογία περί του μυθώδους «φακέλου της Κύπρου» που μυστηριωδώς κρατείται «κλειστός» αποτέλεσε οργανικό τμήμα των θεωριών συνωμοσίας της μεταδικτατορικής εποχής. Συχνά χρησιμοποιήθηκε, με τρόπο ασύστολα λαϊκιστικό, και από τα αριστερά του Καραμανλή. Η υπόθεση εργαλειοποιήθηκε πολιτικά και ανασύρθηκε μετά την αποχώρηση του Καραμανλή από την Προεδρία της Δημοκρατίας το 1985, ακριβώς για να πληγεί ο ίδιος. Τότε συγκροτήθηκε όχι ένας «φάκελος» με έγγραφα, αλλά μια σειρά μαρτυριών (μεταγενέστερων, που δεν είναι καθόλου το ίδιο), οι οποίες όμως και πάλι δεν έδειξαν κάποια αβελτηρία της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας για τις 14-16 Αυγούστου.



Απόλυτη αδυναμία εμπλοκής σε πόλεμο



Υπήρχε, λοιπόν, η δυνατότητα στρατιωτικής εμπλοκής της χώρας τον Αύγουστο του 1974; Τα διαθέσιμα έγγραφα – δημοσιευμένα από το 1997 – των συσκέψεων της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με τη στρατιωτική ηγεσία δείχνουν ότι δεν υπήρχε. Στις 12-13 Αυγούστου (πριν από την έναρξη του «Αττίλα ΙΙ»), οι ηγέτες των Ενόπλων Δυνάμεων ενημέρωσαν την κυβέρνηση ότι η τουρκική πλευρά διέθετε υπεροχή στις δυνάμεις ξηράς, περίπου 3:1, καθώς και στον αέρα. Παρά την ποιοτική (αλλά όχι και ποσοτική) υπεροχή του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, ανέκυπτε και το πρόβλημα ότι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου ήταν ανοχύρωτα και επομένως εύκολη λεία μιας τουρκικής ενέργειας. Με απλά λόγια, οι συσχετισμοί των στρατιωτικών δυνάμεων δεν επέτρεπαν στην Ελλάδα, μόνη της, μια στρατιωτική επιλογή.
*Ο «Αττίλας ΙΙ» σε πλήρη εξέλιξη...

Δεν ήταν, όμως, μόνον οι αριθμοί των αρμάτων, των αεροσκαφών και των στρατιωτών. Μετά την επταετή χούντα και το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου, δεν υπήρχε ενότητα στο εσωτερικό μέτωπο είτε στην Ελλάδα είτε στην Κύπρο – παράγοντας αναγκαίος για τη διεξαγωγή σύγχρονου πολέμου (όπως θα έπρεπε να είχαμε μάθει το 1940). Αλλά, πολύ περισσότερο, ανέκυπτε το μέγιστο πρόβλημα της αποτυχίας της επιστράτευσης, που είχε κηρύξει η χούντα. Αποτυχημένη επιστράτευση σήμαινε ότι δεν υπήρχε σημαντικός όγκος αξιόμαχων δυνάμεων και δυνατότητα για αποτελεσματική αξιοποίησή τους στο πεδίο της μάχης. Εκείνες τις ημέρες, επομένως, υπήρχε πράγματι καλή αεροπορία (αλλά η ακτίνα δράσης της δεν έφτανε στην Κύπρο)· καλό Πολεμικό Ναυτικό· και ορισμένες αξιόμαχες επίλεκτες μονάδες και σχηματισμοί όπως οι μοίρες καταδρομών και τα τεθωρακισμένα – αλλά τα μισά από τα τελευταία ήταν στην Αθήνα για να την κρατούν υποταγμένη, όχι στο μέτωπο… Στρατός, όμως, με την έννοια της ολοκληρωμένης ένοπλης δύναμης, ικανής να διεξάγει πόλεμο, δεν υπήρχε. Όπως τόνισε μεταγενέστερα ο Π. Κανελλόπουλος, η επιστράτευση ήταν «η μεγαλύτερη αποτυχία που έχει ποτέ συμβεί στη στρατιωτική ιστορία της Ελλάδος» και οδήγησε σε κατάρρευση το ίδιο το χουντικό καθεστώς.



Στρατός εκτός ελέγχου



Τέλος, η ίδια η κυβέρνηση δεν έλεγχε τον στρατό. Είναι ενδεικτικό ότι στις 11 Αυγούστου, ο Καραμανλής, έπειτα από πληροφορίες των υπουργών Εθνικής Αμύνης, Ευ. Αβέρωφ και Δημοσίας Τάξεως, Σ. Γκίκα, για πιθανό στρατιωτικό κίνημα, κάλεσε τους αρχηγούς του Στρατού Ξηράς και σε μια δραματική συνάντηση τους ανάγκασε να αποσύρουν από το Λεκανοπέδιο Αττικής τις δυνάμεις τους, που κρατούσαν όμηρο την κυβέρνηση. Ήταν μόλις τρεις ημέρες πριν από την έναρξη του «Αττίλα ΙΙ»… Χωρίς στρατό, χωρίς αεροπορική κάλυψη στην Κύπρο, με τους Τούρκους να έχουν εδραιώσει το προγεφύρωμά τους εκεί, με τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου ανοχύρωτα, χωρίς συμπαγές εσωτερικό μέτωπο, με πολλούς αξιωματικούς να συνωμοτούν για να ανατρέψουν την κυβέρνηση, και με τον ίδιο τον πρωθυπουργό να αντιμετωπίζει τις απόπειρες δολοφονίας του, ακριβώς εκείνες τις ημέρες… Καμία χώρα δεν κάνει πόλεμο έτσι.



Ενδεχόμενη αποστολή ενισχύσεων στο νησί



Υπήρχε, όμως, η επιλογή της ενίσχυσης των δυνάμεων στην Κύπρο; Από το πρωί της 14ης Αυγούστου, σε συσκέψεις στο Πεντάγωνο, εξετάστηκαν οι δυνατότητες αποστολής υποβρυχίων και αεροσκαφών, καθώς και μιας μεραρχίας. Ωστόσο, η στρατιωτική ηγεσία επισήμανε στην κυβέρνηση ότι τα αεροσκάφη δεν θα μπορούσαν να επηρεάσουν την εξέλιξη των επιχειρήσεων και δεν θα είχαν καύσιμα για να επιστρέψουν.
*Ο «Νηρεύς», ένα από τα δύο σύγχρονα υποβρύχια του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.

Επομένως, χρήση τους στην Κύπρο θα συνεπαγόταν και την απώλειά τους, άρα εδραίωση της αεροπορικής υπεροχής της Τουρκίας και στο Αιγαίο.
Η προετοιμασία μιας μεραρχίας θα απαιτούσε 6 ή 7 ημέρες και πάντως δεν θα μπορούσε να φθάσει στη νήσο, αφού κατά τη μετάβασή της θα ήταν εκτεθειμένη στις επιθέσεις της τουρκικής αεροπορίας.
Ο Καραμανλής εξέτασε το ενδεχόμενο να επιβιβαστούν στα πλοία της νηοπομπής ο ίδιος και ο Αβέρωφ, ελπίζοντας ότι η παρουσία τους θα απέτρεπε τουρκική επίθεση· ζητήθηκε επίσης βρετανική συνδρομή για να φτάσουν στην Κύπρο οι ελληνικές δυνάμεις. Αλλά σε λίγο είχε γίνει σαφές ότι η τουρκική επιχείρηση ολοκληρωνόταν με ταχείς ρυθμούς και η δράση έστω και μιας ελληνικής μεραρχίας δεν θα αναχαίτιζε την τουρκική προέλαση – αντίθετα, η πιθανότατη καταστροφή της απλώς θα μεγιστοποιούσε την τουρκική υπεροχή και στο Αιγαίο.
Ιδιαίτερα ενδεικτική των τεράστιων ελλειμμάτων στρατηγικής (αλλά και κοινής λογικής) είναι η συζήτηση – ακόμη γίνεται – για τη δυνατότητα χρήσης των 20 περίπου αεροσκαφών Phantom, που είχαν πράγματι μεγαλύτερες δυνατότητες από τα F84 και F86 που διέθετε η χώρα το 1964 ή από τα F104 που παρέλαβε εκείνο το έτος.



Η ακτίνα δράσεως



Το ερώτημα στην περίπτωσή μας δεν είναι το εάν τα Phantom ήταν καλά αεροπλάνα. Το ερώτημα είναι το εάν είχαν επαρκή ακτίνα δράσεως για να επιχειρήσουν στην Κύπρο.
Ασφαλώς, η ακτίνα δράσεως δεν είναι εύκολα υπολογίσιμη: εξαρτάται από τον οπλισμό που φέρει το αεροσκάφος (που και αυτός εξαρτάται από το είδος της αποστολής που εκτελεί), από το ύψος πτήσεως, από την πιθανότητα εμπλοκής με την εχθρική αεροπορία κ.λπ. Με άλλα λόγια, η ακτίνα δράσεως δεν είναι ένας σταθερός «αριθμός», αλλά ένα τόξο πιθανών τιμών. Ωστόσο, τα F4 δεν είχαν μεγαλύτερη ακτίνα δράσης σε σύγκριση με τα παλαιότερα εκείνα αεροσκάφη. Δεν μπορούσαν να εκτελέσουν επιχειρήσεις αεροπορικής υποστήριξης στην Κύπρο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, για λόγους ηθικού, ήταν σημαντικό για τους μαχητές στην Κύπρο να δουν «ένα ελληνικό αεροπλάνο».
*Αιχμάλωτοι των τουρκικών δυνάμεων εισβολής με καλυμμένα τα μάτια.

Ωστόσο, το ελληνικό αεροπλάνο που θα φαινόταν στον κυπριακό ουρανό εκείνες τις ημέρες, θα έφευγε κατόπιν για τη Συρία για να παραδοθεί εκεί, και δεν θα επέστρεφε για να μετρήσει στον συσχετισμό δυνάμεων Ελλάδας-Τουρκίας. Αυτό η Ελλάδα το ήξερε από την εποχή της κρίσης του 1964.




Μια συζήτηση εκτός πραγματικών δεδομένων




Η μάχη του Ιουλίου 1974 δεν ήταν εκ των προτέρων χαμένη. Αλλά στις 20 Ιουλίου η τουρκική εισβολή βρήκε την Αθήνα απομονωμένη και ανίκανη, και μια εμφύλια σύγκρουση στην ίδια την Κύπρο, με τις στρατιωτικές της δυνάμεις αδύναμες να αποκρούσουν την εισβολή· και τα πολυβολεία στο Πέντε Μίλι ανεπάνδρωτα. Ελλαδίτες και Έλληνες Κύπριοι πολέμησαν με μεγάλη γενναιότητα, αλλά τούτο δεν αρκούσε για να μεταβάλει τα δυσμενή στρατηγικά δεδομένα. Η εδραίωση του τουρκικού προγεφυρώματος στις 20-21 Ιουλίου προδίκασε το αποτέλεσμα. Τον Αύγουστο, στον δεύτερο «Αττίλα» των τριών ημερών, δεν υπήρχε στρατιωτική επιλογή.
Είναι, όμως, πολύ ανησυχητικό το πόσο εύκολα αναβιώνει, ακόμη και σήμερα, η «συζήτηση» περί κάποιας «προδοσίας» του Καραμανλή και της δημοκρατικής κυβέρνησης. Βέβαια, ο Ιωαννίδης δεν πίστευε ότι η Κύπρος είναι «μακράν» και γι’ αυτό έκανε ό,τι έκανε… Αλλά είναι αδιανόητο να συζητούμε την εισβολή στην Κύπρο (και ιδιαίτερα τη δεύτερη εισβολή του Αυγούστου) λες και μπορούσαμε να την αποτρέψουμε με δύο υποβρύχια και είκοσι Phantom, σαν να παίζουμε ηλεκτρονικό παιχνίδι στο play station. Το γεγονός ότι η συζήτηση αυτή γίνεται ακόμη, απλώς αποδεικνύει ότι αποδεχόμαστε τη «λογική» του Ιωαννίδη και τον τυχοδιωκτισμό του: αρνούμαστε να δούμε την πραγματική τρέλα του 1974, και απλώς στεναχωριόμαστε γιατί δεν πέτυχε…



* Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

11 σχόλια:

  1. Vasilis Athanasiadis
    Όσον αφορά τα Υ/Β,μπορώ να πω εκ βεβαιότητας ό,τι μπορούσαν να στείλουν στο πάτο,το σύνολο του Τουρκικού Στόλου,αποβατικά και αντιτορπιλικά,χωρίς να γίνουν αντιληπτά,όχι μόνο από τους Τούρκους,αλλά και από τους Συμμάχους τους...Οι τομείς Πολεμικής περιπολίας που είχαν ήταν πλησίον της Κύπρου και το γεγονός ότι η Περιπολία ήταν Πολεμική,σημαίνει ότι ήταν πανέτοιμα να αναλάβουν δράση...Η Τουρκία χωρίς Στόλο,είναι αμφίβολο εάν θα συνέχιζε οποιαδήποτε τύπου επιχείρηση...Όλα αυτά βέβαια συνέβησαν κατά τον Αττίλα Ι,οπότε το άρθρο,όσον αφορά τον Αττίλα ΙΙ και τα αποτελέσματα αυτού,είναι θεωρητικά σωστό..Βέβαια και πάλι,ένα συντριπτικό πλήγμα της ΠΑ στον αέρα αλλά και στο έδαφος,με τα F4,μπορεί να είχε αλλάξει το ρου της Ιστορίας και ας τα χάναμε στη συνέχεια..Πιστεύω ότι ισχύει στη θάλασσα ισχύει και στον αέρα και η εξής φράση αποτυπώνει καλύτερα από οτιδήποτε το αξίωμα αυτό.. «Ουδέν έθνος δικαιούται να θαλασσοκρατεί, εφ’ όσον δεν θεωρεί τα πολεμικά πλοία προορισμένα να κινδυνεύουν» Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Andreas Makrides
    Το σενάριο των χουντικών είναι μια βολική ανάστροφη ανάγνωση των γεγονότων: "Οι πολιτικοί είχαν οργανώσει την προδοσία της Κύπρου σε συνεργασία με την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, για να επανέλθουν στα πράγματα. Απόδειξη το δόγμα 'η Κύπρος κείται μακράν'. Ο Ιωαννίδης ετοίμαζε αντεπίθεση αλλά δεν τον άφησαν" και άλλα τέτοια φαιδρά.
    Το άρθρο είναι πολλαπλώς χρήσιμο, αλλά από έναν καθηγητή της Ιστορίας όπως ο Χατζηβασιλείου, περιμέναμε πολύ περισσότερα από το να επιχειρεί να μιμηθεί έναν στρατιωτικό αναλυτή.
    Για παράδειγμα, είναι δυνατόν η Τουρκία να παραβιάζει την εκεχειρία (οι Βρετανοί είχαν κηρύξει ακόμα και απαγόρευση πτήσεων πάνω από το νησί) και στον Αττίλα-2 να μην κουνιέται φύλο; Πώς προσπαθήσαμε να πιέσουμε σε διπλωματικό επίπεδο ώστε να υπάρξουν αντιδράσεις κατά της Τουρκίας και ποιες ήταν οι αποκρίσεις του διεθνούς παράγοντα;
    Σε κενό ενημέρωσης, ανθούν η παραφιλολογία και τα ψεύδη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Το καλοκαίρι του 1974, το ΠΝ διέθετε σαφέστατη ποιοτική υπεροχή με 4 υπερσύγχρονα υποβρύχια Τύπου 209/1100 και 4 πυραυλακάτους τύπου Combattante II, εξοπλισμένες με κατευθυνόμενα βλήματα ΜΜ38 Exocet καθώς και τα amx-30 στον Έβρο καθώς και τα περίπου 20 F-4E όλα ετοιμοπόλεμα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Πολύ σωστά !
      Και μην ξεχνάτε το γεγονός της καταστροφής/βύθισης του Α/Τ KOCATEPE από τούρκικα μαχητικά αεροσκάφη που το εξέλαβαν σαν Ελληνικό !

      Διαγραφή
  4. Nikos Bakalos
    Η Κύπρος κειτε μακράν ο προδότης!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Γιάννης Νικολόπουλος
    Επιεικώς τραγικό άρθρο. . Προσπαθεί να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. . .

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Αθανάσιος Λώλας
    ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΚΑΙ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΧΤΥΠΗΣΟΥΜΕ..Η ΤΟΤΕ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΜΑΣ ΕΙΔΙΚΑ ΗΤΑΝ ΕΤΗ ΜΠΡΟΣΤΑ.!!.ΑΛΛΑ ΑΜΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΣΟΥ ΤΟΥΣ ΚΡΑΤΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡ...Α ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ..ΤΟΤΕ ΚΛΑΦΤΑ..ΓΙΑ ΓΕΥΣΗ ΑΚΟΜΑ ΤΑ ΙΜΙΑ!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Georgios Fotopoulos
    Πραγματικά είναι ορθό, το 1989 συνυπηρετούσα σε μονάδα της Π.Α με τον αείμνηστο Ραφαιλιδη, ο οποίος μας εκμυστηρεύτικε το 74 διατάχθηκε ως κυβερνήτης ενός F4 πλήρες οπλισμένο με της εποχής υπερσύγχρονα, ενώ πετούσε νοτιοανατολικά της Κρήτης έγινε Ηλεκτρονική παρεμβολή δεν είχε ασύρματο κ όργανα πορείας οπότε αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Nikolas Bikakis
    Ηττοπαθες κείμενο

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Μιχάλης Δανίλης
    Και τώρα η αναλογία στρατού ξηράς είναι καλύτερη? 3:1 αυτό τι σημαίνει.. ότι και τώρα πρέπει να βάλουμε την ουρά κάτω από τα σκέλια? Έχοντας τότε καλύτερο ναυτικό και καλύτερη αεροπορία πιστεύετε ότι κινδύνευαν τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου? Απλά ταπεινή μου γνώμη είναι ούτε την πάτησε ο Ιωαννίδης τον δούλεψαν κανονικά οι Αμερικάνοι. Ο δε Καραμανλής και αυτός πίστεψες τα λόγια των μεγάλων δυνάμεων ότι είναι θέμα χρόνου να αποχωρήσουν από την Κύπρο οι Τούρκοι!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Καλό παραμύθι που βολεύει τους πολιτικούς που πουλήσανε την Κύπρο μας...

    ΑπάντησηΔιαγραφή